Παλεπηζηήκην Παηξώλ. Παηδαγσγηθό Σκήκα Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο. Μεηαπηπρηαθή εξγαζία πνπ ππνβάιιεηαη ζηελ θαηεύζπλζε Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο

Transcript

1 1 Τπέξηηηινο: ΟΡΘΟΓΡΑΦIΑ θαη ΜΑΘΖΗΑΚΔ ΓΤΚΟΛΗΔ Αλάπηπμε νξζνγξαθηθώλ δεμηνηήησλ ζε παηδηά κε θαη ρσξίο καζεζηαθέο δπζθνιίεο Γθαξώλε Παξαζθεπή (Α.Μ: 149) Παλεπηζηήκην Παηξώλ Παηδαγσγηθό Σκήκα Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο Μεηαπηπρηαθή εξγαζία πνπ ππνβάιιεηαη ζηελ θαηεύζπλζε Μαζεζηαθέο Γπζθνιίεο Γπζιεμία ηνπ Πξνγξάκκαηνο Μεηαπηπρηαθώλ πνπδώλ ηνπ Παηδαγσγηθνύ Σκήκαηνο Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο Ηνύιηνο, 2009

2 2 Πεξηερόκελα 1. Δηζαγσγή Βηβιηνγξαθηθή επηζθόπεζε Ο ξόινο ησλ θσλνινγηθώλ, νξζνγξαθηθώλ θαη κνξθνινγηθώλ ζηξαηεγηθώλ ζηελ νξζνγξαθία Ζ θαηάθηεζε ηεο θιηηηθήο θαη ηεο παξαγσγηθήο κνξθνινγίαο Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο θαη νξζνγξαθία Αλάπηπμε νξζνγξαθηθώλ δεμηνηήησλ ζε παηδηά κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο Ζ δηεθπεξαίσζε ηεο θιηηηθήο κνξθνινγίαο: ζύγθξηζε παηδηώλ κε θαη ρσξίο καζεζηαθέο δπζθνιίεο Παξαγσγηθή κνξθνινγία θαη νξζνγξαθία ζηε δπζιεμία θνπόο ηεο κειέηεο Μεζνδνινγία Απνηειέζκαηα Σεζη Σεζη1- Γ ηάμε Σεζη1- Δ ηάμε Σεζη1- η ηάμε Σεζη Σεζη2- Γ ηάμε Σεζη2- Δ ηάμε Σεζη2- η ηάμε Σεζη 12 ηεζη Σεζη 12 ηεζη 1- Γ ηάμε Σεζη 12 ηεζη 1- η ηάμε Σεζη 12 ηεζη Σεζη 12 ηεζη 2- Γ ηάμε Σεζη 12 ηεζη 2- η ηάμε ύγθξηζε ηεζη1-ηεζη2 67

3 πλνιηθέο πγθξίζεηο: Σεζη1,2 Σεζη 1 θαη Σεζη 2 Φπζηνινγηθά 4 εο Παζνινγηθά 5 εο,6 εο πλνιηθέο πγθξίζεηο: Σεζη 1 Φπζηνινγηθά 4 εο Παζνινγηθά 5 εο,6 εο πλνιηθέο πγθξίζεηο: Σεζη 2 Φπζηνινγηθά 4 εο Παζνινγηθά 5 εο,6 εο πδήηεζε 70 6.Βηβιηνγξαθία Παξάξηεκα 88

4 4 1. Δηζαγσγή Βηβιηνγξαθηθή επηζθόπεζε Ζ έξεπλα ζην ρώξν ηεο θαηάθηεζεο ηνπ γξαπηνύ ιόγνπ θαηέιεμε ζην όηη ε εθκάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο είλαη κηα ελεξγεηηθή δηαδηθαζία ζηελ νπνία ηα παηδηά θηηάρλνπλ ζεσξίεο ζε ζρέζε κε ην γξαπηό ιόγν: δνθηκάδνπλ θαη ηξνπνπνηνύλ ππνζέζεηο ζρεηηθά κε ηε ιεηηνπξγία θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο γξαπηήο γιώζζαο (Downing & Valtin, 1984, Valtin, 1997) θαη αλαπηύζζνπλ ζηξαηεγηθέο γηα λα θαηαθέξνπλ λα επηθνηλσλήζνπλ κε ην γξαπηό ιόγν. Απηέο νη ζηξαηεγηθέο δελ είλαη ηπραίεο αιιά αθνινπζνύλ κηα αλαπηπμηαθή πνξεία ε νπνία είλαη ην απνηέιεζκα ηεο αιιειεπίδξαζεο αλάκεζα ζηε δηαδηθαζία ησλ αλαπηπζζόκελσλ νξζνγξαθηθώλ δεμηνηήησλ ησλ παηδηώλ θαη ηεο δνκήο ηνπ νξζνγξαθηθνύ ζπζηήκαηνο ηεο γιώζζαο ηνπο. Παξόκνηα γξακκηθά κνληέια γηα ηελ αγγιηθή νξζνγξαθία έρνπλ πξνηαζεί από ηνπο Henderson & Beers (1980), Gentry (1981), Temple, Nathan & Burris (1982), θαη Frith (1985). Όιεο νη έξεπλεο δείρλνπλ όηη ηα παηδηά μεθηλνύλ από ηε ρξήζε πξναιθαβεηηθώλ (όηαλ νξζνγξαθνύλ λέεο ιέμεηο) ή ινγνγξαθηθώλ (όηαλ νξζνγξαθνύλ νηθείεο ιέμεηο) θαη ζπλερίδνπλ κε ηε ρξήζε αιθαβεηηθώλ θαη νξζνγξαθηθώλ ζηξαηεγηθώλ (Valtin, 1997). Μηα δεκνθηιήο άπνςε πάλσ ζηελ νξζνγξαθηθή αλάπηπμε ησλ παηδηώλ είλαη όηη νη θσλνινγηθέο, νη νξζνγξαθηθέο θαη νη κνξθνινγηθέο πιεξνθνξίεο θαη ζηξαηεγηθέο πνπ ρξεζηκνπνηνύλ ηα παηδηά αθνινπζνύλ θάπνηα ζηάδηα (Ehri, 1986, 1992, Frith, 1980, Henderson & Beers, 1980, Gentry, 1982). Κάζε ζηάδην πξνζδηνξίδεηαη από ην είδνο ησλ πιεξνθνξηώλ θαη ησλ ζηξαηεγηθώλ πνπ απηά ρξεζηκνπνηνύλ. Ο Gentry (1982) πεξηέγξαςε πέληε ζηάδηα γηα ην πώο καζαίλνπλ λα γξάθνπλ νξζνγξαθία παηδηά πνπ έρνπλ σο κεηξηθή ηνπο γιώζζα ηελ αγγιηθή. Σα

5 5 ζηάδηα θαη ηα είδε ησλ ζηξαηεγηθώλ θαη ηεο γλώζεο πνπ ραξαθηεξίδνπλ θάζε ζηάδην αλαθέξνληαη παξαθάησ: 1. Πξνεπηθνηλσληαθό ζηάδην: ζην ζηάδην απηό ηα παηδηά ζπλδπάδνπλ γξάκκαηα κε ζύκβνιά πνπ κνηάδνπλ κε γξάκκαηα κε έλα ζρεηηθά ακεζόδεπην ηξόπν, κε εκθαλή έιιεηςε γλώζεο ησλ θαλόλσλ θσλεκνγξαθεκηθήο αληηζηνίρηζεο, δε γξάθνπλ από αξηζηεξά πξνο ηα δεμηά, ή δελ θάλνπλ ζσζηή ρξήζε ηνπ θεθαιαίνπ γξάκκαηνο. 2. Ηκηθσλεηηθό ζηάδην: ζην ζηάδην απηό ηα παηδηά αλαπαξηζηνύλ έλα κεγάιν κέξνο ησλ θσλεηηθώλ πιεξνθνξηώλ ηεο ιέμεο, θαίλεηαη όηη ρξεζηκνπνηνύλ ηε γλώζε ηνπο γηα ηελ νλνκαζία ησλ γξακκάησλ ζηηο αλαπαξαζηάζεηο ηνπο θαη αλαγλσξίδνπλ όηη νη ιέμεηο γξάθνληαη από ηα αξηζηεξά πξνο ηα δεμηά. 3. Φσλεηηθό ζηάδην: ην ζηάδην απηό ραξαθηεξίδεηαη από ηε ζπζηεκαηηθή αλάπηπμε ησλ θαλόλσλ θσλεκνγξαθεκηθήο αληηζηνίρηζεο. Σα παηδηά αλαπαξηζηνύλ όιεο ηηο θσλεηηθέο πιεξνθνξίεο ηεο ιέμεο αδηαθνξώληαο γηα ηηο νξζνγξαθηθέο ζπκβάζεηο. 4. Μεηαβαηηθό ζηάδην: ηα παηδηά δείρλνπλ νινέλα θαη κεγαιύηεξε ηε γλώζε ηνπο γηα ηελ αγγιηθή νξζνγξαθία όπσο επίζεο αξρίδνπλ λα θαηαλννύλ πώο νη κνξθνινγηθέο πιεξνθνξίεο επηδξνύλ ζηελ νξζνγξαθία. 5. Σηάδην ζσζηήο νξζνγξαθίαο: Σα παηδηά πνπ ρεηξίδνληαη ηηο θσλνινγηθέο, νξζνγξαθηθέο θαη κνξθνινγηθέο πιεπξέο ηνπ γξαπηνύ ηνπο ιεμηινγίνπ θαηαηάζζνληαη από ην Gentry όηη βξίζθνληαη ζην ζηάδην ηεο ζσζηήο νξζνγξαθίαο. Πνιινί εξεπλεηέο έρνπλ αζρνιεζεί κε ηα ζηάδηα ηεο νξζνγξαθηθήο αλάπηπμεο κε θάπνηεο κηθξέο δηαθνξέο. Γηα παξάδεηγκα ε Frith (1980) ζπλέλσζε

6 6 πιεξνθνξίεο θαη ζηξαηεγηθέο ζεκαληηθέο γηα ηελ αλάγλσζε θαη ηελ νξζνγξαθία. Ζ Ehri (1986, 1992) πεξηέγξαςε έλα παξόκνην ζηάδην αλάπηπμεο κε ηε κεηαβαηηθό ζηάδην ηνπ Gentry αιιά ην νλόκαζε κνξθεκηθό ζηάδην γηα λα πεξηγξάςεη γεληθόηεξα ηα είδε γλώζεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ην νξζνγξαθηθό ζύζηεκα θαη ηα νπνία θαηαθηηνύληαη θαηά ηε δηάξθεηα απηήο ηεο θάζεο. Οη Henderson & Beers (1980) αλέπηπμαλ δηεμνδηθά ηε θσλεηηθή θαη κεηαβαηηθή θάζε γηα λα πεξηγξάςνπλ ηα δηαθνξεηηθά θσλνινγηθά θαη νξζνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ βξίζθνληαη κέζα ζηε ιέμε δηακέζνπ ησλ ζπιιαβώλ θαη δηακέζνπ ησλ κνξθεκάησλ. Παξά ηηο δηαθνξέο ηνπο, όιεο νη ζεσξίεο γηα ηα ζηάδηα ηεο νξζνγξαθηθήο αλάπηπμεο κνηξάδνληαη θνηλά ραξαθηεξηζηηθά, όπσο νη πξναλαθεξζείζεο πνηνηηθά δηαθνξεηηθά δεμηόηεηεο θαη γλώζεηο ζηα δηαθνξεηηθά ζηάδηα πνπ επηηξέπνπλ ζην παηδί ηε κεηάβαζε από ηε ρξήζε, ζηελ νξζνγξαθία ηνπ, ησλ θσλνινγηθώλ ηδηνηήησλ ησλ ιέμεσλ ζηελ αλαγλώξηζε θαη ηελ αλαπαξάζηαζε νξζνγξαθηθώλ θαη κνξθνινγηθώλ θαλνληθνηήησλ θαη θαλόλσλ Ο ξόινο ησλ θσλνινγηθώλ, νξζνγξαθηθώλ θαη κνξθνινγηθώλ ζηξαηεγηθώλ ζηελ νξζνγξαθία Ο πξνθνξηθόο ιόγνο απνηειείηαη από θσλνινγηθέο κνλάδεο δηαθόξσλ ηύπσλ όπσο ζπιιαβέο θαη ελδνζπιιαβηθά ηκήκαηα 1. Ζ ηθαλόηεηα ηνπ παηδηνύ λα αλαγλσξίδεη όηη ν πξνθνξηθόο ιόγνο απνηειείηαη από απηέο ηηο κνλάδεο, ε ηθαλόηεηα 1 Δδώ αλαθεξόκαζηε ζηηο θσλνινγηθέο κνλάδεο ζηηο νπνίεο κπνξεί λα θαηαηκεζεί ε ζπιιαβή ζε δηάθνξα θσλνινγηθά ζπζηήκαηα όπσο απηό ηεο αγγιηθήο γλσζηέο κε ηνπο όξνπο onsets θαη rimes, όξνπο γηα ηνπο νπνίνπο δελ ππάξρεη δόθηκε κεηάθξαζε ζηα ειιεληθά. Ο όξνο onset αλαθέξεηαη ζην αξρηθό ζύκθσλν ή ζπκθσληθό ζύκπιεγκα πνπ πξνεγείηαη ηνπ θσλήεληνο θαη ν όξνο rime ζην θσλήελ θαη ην(α) ζύκθσλν(α) πνπ ην αθνινπζνύλ.

7 7 θαηάηκεζήο ηνπ ζ απηέο ηηο κνλάδεο θαζώο θαη ε ηθαλόηεηα ελζπλείδεηνπ θαη εκπξόζεηνπ ρεηξηζκνύ απηώλ ησλ κνλάδσλ ζπκβάιινπλ ζηελ θαηάθηεζε ησλ δεμηνηήησλ πνπ είλαη απαξαίηεηεο ζηελ αλάπηπμε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθεκέλε γξαθήο. Ζ ζρέζε αλάκεζα ζηε ζθέςε γηα ηνπο ήρνπο ζε κία γιώζζα θαη ε εθκάζεζε ηεο αλάγλσζεο είλαη αλακθίβνιε (Tunmer & Nesdale, 1985, Wagner & Torgesen 1987, Goswami & Bryant, 1990, Tunmer & Rohl, 1991, Muter & Snowling, 1997, Aidinis & Nunes, 2001). Ζ επθνιία κε ηελ νπνία ηα παηδηά καζαίλνπλ λα δηαβάδνπλ έλα αιθαβεηηθό θείκελν εμαξηάηαη από ηελ επίγλσζε πνπ έρνπλ γηα ηνπο ήρνπο ηεο γιώζζαο ηνπο θαη απηό είλαη ε θσλνινγηθή επίγλσζε. Ζ θσλνινγηθή επίγλσζε κεηξηέηαη πξηλ μεθηλήζνπλ ηα παηδηά λα καζαίλνπλ λα δηαβάδνπλ θαη είλαη έλαο δπλαηόο θαη ζαθήο πξνγλσζηηθόο δείθηεο γηα ηελ αλάγλσζε θαη ηε γξαθή θαη παξακέλεη ζεκαληηθόο αθόκα θαη αθνύ έρνπλ ειεγζεί νη παξάγνληεο ειηθία ησλ παηδηώλ θαη ε γεληθή ιεθηηθή επθπΐα ηνπο (Bradley & Bryant, 1983). Ζ ζρέζε αλάκεζα ζηε θσλνινγηθή επίγλσζε θαη ηελ θαηάθηεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο δελ είλαη κνλνζήκαληε. Απηνί πνπ καζαίλνπλ αιθαβεηηθέο γιώζζεο δείρλνπλ ζεκαληηθά πςειόηεξα επίπεδα θσλνινγηθήο επίγλσζεο ζε ζρέζε κε καζεηέο γισζζώλ πνπ δελ αλαπαξηζηνύλ θσλήκαηα, όπσο ηα θηλεδηθά (Mann, 1986, Read, Zhang, Nie & Ding, 1986) θαη ζε ζρέζε κε ελήιηθνπο πνπ δελ έκαζαλ πνηέ λα δηαβάδνπλ (Morais, Bertelson, Cary, & Algeria, 1986, Morais, Cary, Algeria & Bertelson, 1986). Ο Olson (1996) εξκελεύεη ην παξαπάλσ εύξεκα πξνηείλνληαο όηη ε εθκάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο θάλεη ην καζεηή λα καζαίλεη λα αθνύεη θαη λα ζθέθηεηαη ηνπο ήρνπο ηεο γιώζζαο ηνπ κε λένπο ηξόπνπο. Ζ ππνρξέσζε ηνπ καζεηή λα θαηαηκήζεη ιέμεηο ζε θσλήκαηα θαη λα κάζεη ζύκβνια πνπ αληηζηνηρνύλ ζηα θσλήκαηα ηεο γιώζζαο ηνπ εληζρύεη ηελ

8 8 ηθαλόηεηα ηνπ λα ζθέθηεηαη πάλσ ζε απηά ηα θσλήκαηα, θαη απηό έρεη σο απνηέιεζκα κηαο δηπιήο θαηεύζπλζεο ζρέζε αλάκεζα ζηε θσλνινγηθή επίγλσζε θαη ηελ εθκάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο (Carraher, 1987, Olson, 1996, Nunes, 1998). Χζηόζν ε ζρέζε απηή, ζε νξηζκέλεο πεξηπηώζεηο θαη ζε νξηζκέλα νξζνγξαθηθά ζπζηήκαηα, απνδεηθλύεηαη αλεπαξθήο σο βάζε ησλ ζηξαηεγηθώλ πνπ ρξεζηκνπνηνύλ ηα παηδηά ζηελ νξζνγξαθία. Καη απηό, γηαηί νη αληηζηνηρίζεηο θσλεκάησλ γξαθεκάησλ δελ γίλνληαη πάληα κε έλα γξακκηθό ηξόπν. Δθηόο από ηηο πεξηπηώζεηο όπνπ έλα θώλεκα αληηζηνηρεί ζε έλα γξάθεκα, κπνξεί λα ππάξμνπλ θαη άιινπ ηύπνπ θσλεκνγξαθεκηθέο ζρέζεηο όπνπ έλα θώλεκα αληηζηνηρεί ζε πνιιά γξαθήκαηα ή πνιιά θσλήκαηα ζε έλα γξάθεκα (Treiman, 1993). Απηέο νη αζπλέπεηεο ζηηο θσλεκνγξαθεκηθέο αληηζηνηρίεο δεκηνπξγνύλ έιιεηςε θαλνληθνηήησλ θαη αζάθεηεο, πξόβιεκα πνπ ηα παηδηά πξνζπαζνύλ λα επηιύζνπλ θάλνληαο ρξήζε ηεο απμαλόκελεο γλώζεο ηνπο ζε άιινπο ηνκείο όπσο ζηελ νξζνγξαθεκέλε γξαθή ή ζηε κνξθνινγία (Varnhagen, Mccallum & Burstow, 1997). Πξόζθαηε έξεπλα ζηελ αλάπηπμε ηεο νξζνγξαθίαο έδεημε όηη, από κηθξή ειηθία, ηα παηδηά ελζσκαηώλνπλ ηε γλώζε ηνπο γηα ηελ πξνθνξηθή γιώζζα ζηε γλώζε ηνπο γηα ηε γξαπηή (νξζνγξαθηθή γλώζε) πξνθεηκέλνπ λα γξάθνπλ νξζνγξαθεκέλα (Leong, 1999, Nunes, Bryant & Bindman, 1997a, b, Treiman, 1993). Τπάξρεη επίζεο πιήζνο ζηνηρείσλ πνπ ππνδειώλεη πξώηκεο νξζνγξαθηθέο θαη κνξθνινγηθέο επηδξάζεηο ζηελ νξζνγξαθία θαηά ηξόπν ώζηε όρη κόλν ε θσλνινγηθή γλώζε λα παίδεη θεληξηθό ξόιν ζηα αξρηθά ζηάδηα ηεο νξζνγξαθηθήο ηνπο αλάπηπμεο. (Bryant, Nunes & Bindman, 1997, Deacon & Bryant, 2001,

9 9 Goswami, 1999, Rubin, 1988, Treiman, 1993, Treiman & Bourassa, 2000, Treiman & Cassar, 1997, Treiman, Cassar & Zukowski, 1994) αιιά επίζεο νη κνξθνινγηθέο θαη νξζνγξαθηθέο επηξξνέο αιιειεπηδξνύλ από ηελ αξρή (Treiman, 1997, Treiman & Cassar, 1997) θαη ζπλερίδνπλ λα ζπκβάιινπλ ζηηο επηδόζεηο όζν ε νξζνγξαθία αλαπηύζζεηαη (Leong, 1999). Ζ νινέλα θαη κεγαιύηεξε έθζεζε ησλ παηδηώλ ζην γξαπηό ιόγν ηα θάλεη όιν θαη ηθαλόηεξα λα αλαγλσξίδνπλ ηελ νξζνγξαθηθή νκνηόηεηα θαη λα ρξεζηκνπνηνύλ ζηξαηεγηθέο πνπ βαζίδνληαη ζ απηήλ θαη νη νπνίεο νλνκάδνληαη νξζνγξαθηθέο. Οη Laxon, Coltheart & Keating (1988) έδεημαλ όηη ιέμεηο κε πνιινύο νξζνγξαθηθνύο γείηνλεο είλαη πην θηιηθέο γηα ηα παηδηά θαη γη απηό ηηο γξάθνπλ κε κεγαιύηεξε επθνιία θαη πην ζσζηά απ ό, ηη ιέμεηο πνπ δε κνηξάδνληαη παξόκνηα γξαθεκηθά κνηίβα κε πνιιέο άιιεο ιέμεηο. Γηα παξάδεηγκα, ζηα αγγιηθά ε ιέμε same έρεη πνιινύο νξζνγξαθηθνύο γείηνλεο (name, lane, sane) θαη γη απηά είλαη πην εύθνια ζηελ νξζνγξάθεζή ηεο από ηε ιέμε neck. Σα παηδηά δειαδή γξάθνπλ name, lane, sane ;όπσο same (βι. Γηαθνγηώξγε, Μπαξήο, Βαικάο). Ζ Treiman (1993) ρξεζηκνπνίεζε κηα δνθηκαζία κε νξζνγξαθηθνύο πεξηνξηζκνύο γηα λα νξίζεη αλ ηα παηδηά από ην λεπηαγσγείν, πξώηε ηάμε θαη δεύηεξε ηάμε έρνπλ επίγλσζε ησλ λόκηκσλ νξζνγξαθηθώλ κνηίβσλ ηεο αγγιηθήο νξζνγξαθίαο. Σα απνηειέζκαηά ηεο έδεημαλ όηη ηα παηδηά ζηελ ειηθία ηνπ λεπηαγσγείνπ έρνπλ θάπνηα γλώζε ησλ βαζηθώλ αγγιηθώλ νξζνγξαθηθώλ κνηίβσλ, από ηε ζηηγκή πνπ απνδίδνπλ θαιύηεξα απ ό,ηη ζηελ ηύρε ζηελ πξώηε ηάμε θαη ζηε δεπηέξα ηάμε έρνπλ επηδόζεηο πνπ αγγίδνπλ ην 85%. Οη Cassar & Treiman (1997) ζπλέρηζαλ απηή ηε δνπιεηά ζπγθξίλνληαο ηε γλώζε παηδηώλ ησλ ζσζηώλ νξζνγξαθηθώλ απνδόζεσλ απνδεθηώλ δεπγώλ κε ην επίπεδν ηεο νξζνγξαθηθήο ηνπο αλάπηπμεο. Βξήθαλ όηη αθόκα θαη ηα παηδηά πνπ είραλ θαηεγνξηνπνηεζεί σο

10 10 θσλεηηθνί νξζνγξάθνη δείρλνπλ γλώζε ησλ νξζνγξαθηθώλ πεξηνξηζκώλ ζε δεύγε ζπκθώλσλ θαη θσλεέλησλ. Βξήθαλ όηη αθόκα θαη ηα παηδηά πνπ είραλ θαηεγνξηνπνηεζεί σο θσλεηηθνί νξζνγξάθνη δείρλνπλ γλώζε ησλ νξζνγξαθηθώλ πεξηνξηζκώλ ζ απηά ηα δεύγε. Οη Varnhagen, Boechler & Steffler, (1999) εμέηαζαλ ηε ρξήζε ησλ θσλνινγηθώλ θαη νξζνγξαθηθώλ πιεξνθνξηώλ ζηελ νξζνγξαθία θσλεέλησλ ζηελ πξώηε, ζηε δεπηέξα θαη ζηελ ηξίηε ηάμε ηνπ δεκνηηθνύ ζρνιείνπ. Εεηήζεθε από ηα παηδηά λα ζπκπιεξώζνπλ κηα νξζνγξαθηθή δνθηκαζία κε ςεπδνιέμεηο θαη λα αλαθέξνπλ ηε ζηξαηεγηθή πνπ ρξεζηκνπνίεζαλ. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ όηη ε ρξήζε αλαινγηθώλ ζηξαηεγηθώλ απμάλεηαη κε ηελ ηάμε, από ηπραία ρξήζε αλαινγίαο ζηελ πξώηε ηάμε ζηε ρξήζε, ζηελ ηξίηε ηάμε, αλαινγηθώλ ζηξαηεγηθώλ ηόζν ζπρλά όζν θαη θσλνινγηθώλ. Δπηπιένλ, κε ηελ αλάπηπμε, ηα παηδηά απνθηνύλ έλαλ ηύπν γισζζηθήο γλώζεο θαη επίγλσζεο πνπ θαιείηαη κνξθνινγηθή. Ζ γλώζε θαη επίγλσζε απηή ηνπο επηηξέπεη λα αλαπηύμνπλ ηελ ηθαλόηεηα: 1) θαηαλόεζεο ηεο εζσηεξηθήο δνκήο ησλ ιέμεσλ θαζώο επίζεο θαη ησλ ζρέζεσλ ησλ ιέμεσλ κεηαμύ ηνπο ζηε γιώζζα θαη 2) αλαγλώξηζεο ησλ επηζεκάησλ ζηηο ιέμεηο όπσο επίζεο θαη ρξήζεο απηνύ ηνπ ηύπνπ ησλ πιεξνθνξηώλ σο βνήζεηαο ζηελ ζσζηή νξζνγξάθεζε. Έηζη, ηα παηδηά κπνξνύλ λα αλαγλσξίζνπλ ηε ξίδα sign ζηε ιέμε signature θαη λα γξάςνπλ ζσζηά ηε ιέμε sign κε κηα γξαθεκηθή αληηπξνζώπεπζε ηνπ άερνπ "g" (Varnhagen et al., 1997), λα θαηαιάβνπλ δειαδή ηε δηαηήξεζε ζηελ νξζνγξαθία ησλ ζεκάησλ ησλ ιέμεσλ αθόκα θαη αλ ππάξρεη αιιαγή ζηε θσλνινγία. Μπνξνύλ επίζεο λα αλαγλσξίζνπλ, γηα παξάδεηγκα, ην ιεθηηθό κόξθεκα ηνπ ανξίζηνπ ησλ ξεκάησλ ed ζηε ιέμε helped θαη λα ρξεζηκνπνηήζνπλ απηή ηε πιεξνθνξία γηα ηε

11 11 ζσζηή νξζνγξαθηθή απόδνζε ηεο ιέμεο ηελ νπνία ζα απέδηδαλ ιαλζαζκέλα σο «helpt» αλ βαζίδνληαλ απνθιεηζηηθά θαη κόλν ζηε θσλνινγηθή ηεο αληηπξνζώπεπζε (Treiman, 1993). Ο ξόινο ηεο κνξθνινγηθήο γλώζεο ζηελ αλάγλσζε ζηνπο ελήιηθεο έρεη κειεηεζεί ζε πνιιέο γιώζζεο όπσο ηα αγγιηθά (Fowler and Liberman, 1995;Kelliher and Henderson, 1990, Morton, 1982, Murrel and Morton, 1974, Taft, 1985; 1991), ηα δαληθά (Elbro, 1990) ηα ηηαιηθά (Caramazza, Laudana and Romani, 1988) ηα εβξατθά (Bentin and Frost, 1995) θ.ά. Αλ θαη ππάξρεη πινύζην πιηθό από δηάθνξεο γιώζζεο ζηε ρξήζε ησλ κνξθεκάησλ από ελήιηθεο ζηελ αλάγλσζε, αθόκα είλαη ιίγα απηά πνπ γλσξίδνπκε γηα ηε ρξήζε ησλ κνξθεκάησλ από παηδηά ζηελ αλάγλσζε θαη ζηελ νξζνγξαθία. Ζ έξεπλα πάλσ ζηελ θαηαλόεζε από παηδηά ηεο ζρέζεο αλάκεζα ζηε κνξθνινγία θαη ζηελ νξζνγξαθία ζε δηάθνξα αιθαβεηηθά ζπζηήκαηα είλαη ζρεηηθά πξόζθαηε αλ θαη δελ ππάξρεη ακθηβνιία γηα ηε ζεκαζία ηεο ρξήζεο ηεο κνξθνινγηθήο γλώζεο ζηελ αλάπηπμε ηεο νξζνγξαθηθήο ηθαλόηεηαο (Sterling, 1983, Morris & Perney, 1984, Waters, Bruck & Malus Abramowitz, 1988, Bruck & Waters, 1990). Τπάξρνπλ δηαθνξεηηθά επξήκαηα πνπ δείρλνπλ όηη ε κνξθνινγηθή επίγλσζε ησλ παηδηώλ είλαη έλαο ηζρπξόο πξνγλσζηηθόο δείθηεο ηεο ηθαλόηεηαο ησλ παηδηώλ λα απνδίδνπλ νξζνγξαθηθά ιέμεηο πνπ δελ κπνξνύλ λα νξζνγξαθεζνύλ κε απιή θσλνινγηθή αλαπαξάζηαζε. Οη Nunes et al. (1997) γηα παξάδεηγκα εμέηαζαλ ηελ νξζνγξαθία ιέμεσλ πνπ ιήγνπλ ζε έλαλ από ηνπο δύν ήρνπο /t/ ή /d/, θάπνηα από ηα νπνία νξζνγξαθνύληαη όρη θσλεηηθά αιιά κνξθνινγηθά. Τπάξρνπλ ηξεηο ηύπνη ιέμεσλ πνπ ηειεηώλνπλ ζε /t/: ηα νκαιά ξήκαηα (kissed), ηα αλώκαια ξήκαηα (kept) θαη άιιεο ιέμεηο πιελ ξήκαηνο (soft). Αθόκα θαη αλ ηα νκαιά ξήκαηα ανξίζηνπ ρξόλνπ ηειεηώλνπλ κε ηνπο ίδηνπο ήρνπο όπσο άιιεο ιέμεηο, γξάθνληαη κε /ed/ ζην

12 12 ηέινο ελώ ηα αλώκαια ξήκαηα θαη νη ιέμεηο άιισλ γξακκαηηθώλ θαηεγνξηώλ γξάθνληαη είηε κ t είηε κε d. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο πνπ ήηαλ καθξνρξόληα έδεημαλ όηη ε κνξθνινγηθή επίγλσζε επηδξά ζηε γλώζε ησλ παηδηώλ ζε ζρέζε κε ην πόηε λα ρξεζηκνπνηνύλ θαη πόηε όρη ην κόξθεκα ed ζηελ νξζνγξαθία ηνπο. Πεξηζζόηεξα ζηνηρεία γηα ηε ζρέζε ηεο κνξθνινγηθή επίγλσζεο θαη ηεο νξζνγξαθία έξρνληαη από ηηο κειέηεο ησλ Fowler & Liberman (1995), πνπ αμηνιόγεζαλ ηε γλώζε ησλ παηδηώλ γηα ηε ζρέζε αλάκεζα ζηε βάζε θαη ζηνλ παξάγσγν ηύπν ρξεζηκνπνηώληαο ηξία θξηηήξηα (αλαγλώξηζε ιέμεσλ, απνθσδηθνπνίεζε ςεπδνιέμεσλ θαη νξζνγξαθία). Παξαηήξεζαλ ζεκαληηθέο ζπζρεηίζεηο αλάκεζα ζηα ηξία θξηηήξηα γξαθήο θαη αλάγλσζεο θαη ζηελ απόδνζε ζηηο δνθηκαζίεο κνξθνινγηθήο επίγλσζεο αθόκα θαη αλεμάξηεηα ηεο ειηθίαο θαη ηνπ ιεμηινγίνπ. Παξόκνηα απνηειέζκαηα αλαθέξνληαη ζηελ έξεπλα ησλ Bryant, Nunes θαη Aidinis (1999) ζε κειέηε νξζνγξαθηθήο απόδνζεο ιέμεσλ πνπ ζα κπνξνύζαλ λα αλαπαξαζηαζνύλ θσλνινγηθά κε παξαπάλσ από έλαλ ηξόπνπο ζε παηδηά πνπ κηινύλ ηελ ειιεληθή γιώζζα. Γηα παξάδεηγκα ππάξρνπλ πέληε ελαιιαθηηθνί ηξόπνη νξζνγξαθίαο γηα ηνλ ήρν /i/ ζηα ειιεληθά. Όηαλ είλαη ζην ηέινο ε νξζνγξαθία ηνπ είλαη ηζρπξά ζπλδεδεκέλε κε ηε κνξθνινγία. Ζ αλάπηπμε ησλ παηδηώλ ζηε ρξήζε ζσζηήο νξζνγξαθίαο ζε απηή ηελ πεξίπησζε είλαη ηζρπξά ζπζρεηηζκέλε κε ηελ επίδνζή ηνπο ζηηο δνθηκαζίεο αμηνιόγεζεο κνξθνινγηθήο επίγλσζεο. Δπίζεο, ζε έξεπλα πνπ έγηλε ζηα εβξατθά πάλσ ζηε ζρέζε ηεο κνξθνινγίαο κε ηελ νξζνγξαθία (Levin, David, Rapaport, 1999) έρνπκε παξόκνηα απνηειέζκαηα. Ζ κειέηε είρε δπν ζθνπνύο: (1) λα αλαιύζεη ηελ αλάπηπμε δύν κνξθνινγηθώλ δνκώλ ζηα εβξατθά, ελόο θιηηηθνύ θαη ελόο παξαγσγηθνύ θαη (2) λα εμεηάζεη ηε ζρέζε ηεο

13 13 κνξθνινγηθήο γλώζεο θαη ηεο εθκάζεζεο ηνπ γξαπηνύ θώδηθα. ε καθξνρξόληα έξεπλα εμεηάζηεθαλ 40 παηδηά από δύν θνξέο, πξώηα ζην λεπηαγσγείν θαη ζηε ζπλέρεηα ζηελ πξώηε ηάμε ζε δύν πξνθνξηθά ηεζη (θιίζε θηεηηθώλ νπζηαζηηθώλ θαη παξαγσγή επηζέησλ πνπ παξάγνληαη από νπζηαζηηθά) θαη ζε κία γξαπηή δνθηκαζία ζπζηνηρίαο κε δεύγε νπζηαζηηθώλ επηζέησλ. πζρεηίζεηο βξέζεθαλ αλάκεζα ζηα απνηειέζκαηα ηεο κνξθνινγηθήο δνθηκαζίαο θαη ηεο γξαπηήο. Δπηπξόζζεηα, ηα παηδηά πνπ είλαη πεξηζζόηεξν πξνρσξεκέλα ζηε κνξθνινγία ζην λεπηαγσγείν αλαπηύζζνπλ πεξηζζόηεξν ηε γξαθή θσλεέλησλ από ην λεπηαγσγείν ζηελ πξώηε ηάμε, θαη απηά πνπ είλαη πεξηζζόηεξν πξνρσξεκέλα ζηε γξαθή ζην λεπηαγσγείν αλαπηύζζνληαη πεξηζζόηεξν ζηελ παξαγσγηθή κνξθνινγία κε ηελ ηάμε. Απηέο νη κειέηεο δείρλνπλ κηα ηζρπξή θαη εμεηδηθεπκέλε ζύλδεζε αλάκεζα ζηε κνξθνινγηθή επίγλσζε θαη ζηελ εθκάζεζε ηεο αλάγλσζεο θαη ηεο γξαθήο. Δπεηδή είλαη καθξνρξόληα ε κειέηε ησλ Nunes et al. (1997) παξέρεη θάπνηα ζηνηρεία γηα κηα αηηηαθή ζύλδεζε πξνο κία θαηεύζπλζε. Ζ κνξθνινγηθή επίγλσζε κπνξεί λα ζεσξεζεί σο βάζε γηα λα θαηαλνήζνπλ ηα παηδηά ηνλ ιόγν γηαηί θάπνηεο νξζνγξαθίεο είλαη όπσο είλαη, αθόκα θαη αλ νξίδνληαη από ηε θσλνινγηθή αλαπαξάζηαζε ηεο ιέμεο ή δελ νξίδνληαη πιήξσο από απηή. Δπηπιένλ ζηνηρεία γηα απηήλ ηελ αηηηαθή ζύλδεζε θάλεθαλ από ηνπο Nunes et al. (2003) κέζσ κηαο παξεκβαηηθήο κειέηεο: ηα παηδηά πνπ αζθήζεθαλ ζηε κνξθνινγηθή επίγλσζε ζεκείσζαλ κεγαιύηεξε πξόνδν ζην πξώην ηεζη από ην δεύηεξν ζηελ νξζνγξαθία ιέμεσλ. Καηά ζπλέπεηα ε κνξθνινγηθή ελεκεξόηεηα ησλ παηδηώλ έρεη ζεηηθή επίδξαζε ζηελ νξζνγξαθηθή ηνπο ηθαλόηεηα. Σν ζεκείν ζην νπνίν ρξεηάδνληαη αθόκα πνιιά εξεπλεηηθά δεδνκέλα ζρεηίδεηαη κε ην πόηε ηα παηδηά κπνξνύλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ απνηειεζκαηηθά γηα πξώηε θνξά ηελ νξζνγξαθηθή θαη ηε κνξθνινγηθή γλώζε ζηελ νξζνγξαθία. Κη

14 14 απηό, γηαηί ηα απνηειέζκαηα ησλ κέρξη ηώξα εξεπλώλ αθόκα θαη απηώλ πνπ έρνπλ δηεμαρζεί από ίδηνπο εξεπλεηέο - είλαη αληηθαηηθά. Ζ Treiman (1993), έδεημε όηη παηδηά ηεο πξώηεο ηάμεο ηνπ Γεκνηηθνύ ζρνιείνπ πνπ έρνπλ ηελ αγγιηθή σο κεηξηθή ηνπο γιώζζα κελ κπνξώληαο αθόκε λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηελ θαηάιιειε κνξθνινγηθή γλώζε, απνδίδνπλ θσλνινγηθά ην ιεθηηθό κόξθεκα ed θαη αληί ηνπ ζσζηνύ π.ρ. helped γξάθνπλ ιαλζαζκέλα helpt. Αληίζεηα, ζε κηα πεηξακαηηθή έξεπλα, νη Treiman, Cassar & Zukowski (1994) βξήθαλ όηη παξόιν πνπ ε κνξθνινγηθή γλώζε απμάλεηαη θαη εθιεπηύλεηαη, όιν θαη πεξηζζόηεξν κε ηελ ειηθία, αθόκα θαη πνιύ κηθξά παηδηά κπνξνύλ λα ρξεζηκνπνηήζνπλ θάπνηεο κνξθνινγηθέο ζηξαηεγηθέο. Γηα παξάδεηγκα, βξήθαλ όηη ηα παηδηά ηνπ λεπηαγσγείνπ κπνξνύζαλ λα αλαπαξαζηήζνπλ ζσζηά ην [t] ζην dirty βαζηδόκελα ζηνλ ηξόπν πνπ γξάθεηαη ε ιέμε από ηελ νπνία παξάγεηαη δειαδή ην dirt ελώ ζηε ιέμε city απέδηδαλ ιαλζαζκέλα ην [t] σο d. Από ηελ άιιε κεξηά, ζηηο έξεπλεο ησλ Waters et al. (1988) δελ δηαπηζηώλεηαη ζαθήο εκθάληζε κνξθνινγηθώλ ζηξαηεγηθώλ πξηλ από ηελ έθηε ηάμε ηνπ δεκνηηθνύ ζρνιείνπ. ύκθσλα κε ηνπο (Waters et al., 1988) απηή ε γλώζε απαηηεί αξθεηό ρξόλν γηα λα θαηαθηεζεί. Πξνο ηελ ίδηα θαηεύζπλζε είλαη θαη ηα απνηειέζκαηα πην πξόζθαησλ εξεπλώλ ζηα αγγιηθά θαη ηα γαιιηθά πνπ δείρλνπλ κηα θαζπζηέξεζε ζηε ρξήζε κνξθνινγηθώλ ζηξαηεγηθώλ 2-3 εηώλ ζε ζρέζε κε ηηο θσλνινγηθέο (Bryant & Nunes, 1998, Nunes, Bryant & Bidman, 1997, Fayol, Thevenin, Jarousse & Totereau, 1999).

15 Η θαηάθηεζε ηεο θιηηηθήο θαη ηεο παξαγσγηθήο κνξθνινγίαο ε κία από ηηο πξώηεο έξεπλεο, ε Berko (1958) αμηνιόγεζε ηελ ηθαλόηεηα ησλ παηδηώλ, από ηηο ειηθίεο ησλ 5,6 εηώλ έσο ηελ ειηθία ησλ 7 εηώλ, λα παξάγνπλ θιηηηθά κνξθήκαηα πιεζπληηθνύ θαη ανξίζηνπ ρξόλνπ. Σα παηδηά έβιεπαλ κηα θσηνγξαθία θαη άθνπγαλ έλα πξνθνξηθό θείκελν από ην νπνίν έιεηπε ε ιέμε-ζηόρνο. Εεηήζεθε απν ηα παηδηά λα ζπκπιεξώζνπλ ηε ιέμε πνπ έιεηπε. Αλαιύζεηο ηνπ ιόγνπ λεαξώλ παηδηώλ ππνδειώλνπλ επηπιένλ ζηνηρεία πνπ ππνζηεξίδνπλ ηελ ηδέα όηη ηα παηδηά απνθηνύλ βαζηθνύο θαλόλεο ησλ αγγιηθώλ θιηηηθώλ κνξθεκάησλ θαη είλαη ηθαλά λα ρξεζηκνπνηνύλ ηνπο θαλόλεο απηνύο παξαγσγηθά θαη απζόξκεηα ζε ζρεηηθά λεαξή ειηθία (Kuczaj, 1977, Marcus, Pinker, Ullman, Hollander, Rosen & Xu, 1992). Γηα παξάδεηγκα ηα παηδηά πηζαλόλ λα ππεξγεληθεύνπλ ηνπο θαλόλεο γηα ηε δεκηνπξγία ηνπ ανξίζηνπ ρξόλνπ παξάγνληαο ιέμεηο όπσο goed, θαη γηα ηε δεκηνπξγία πιεζπληηθνύ, παξάγνληαο ιέμεηο όπσο mans, foots θ.α.. Ζ παξαγσγηθή ρξήζε ησλ θαλόλσλ ζύλζεζεο έρεη παξαηεξεζεί ζηνλ απζόξκεην ιόγν παηδηώλ ήδε από ηελ ειηθία ησλ 3 εηώλ. Ζ Clark (1981) ππνζηεξίδεη, «ηα παηδηά, όπσο νη ελήιηθεο, πξσηνηππνύλ πξνθεηκέλνπ λα γεκίζνπλ ηα θελά ηνπ ιεμηινγίνπ ηνπο» (ζ. 307). Με άιια ιόγηα, ηα παηδηά δεκηνπξγνύλ λέεο ιέμεηο γηα λα εθθξάζνπλ ηηο επηζπκίεο ηνπο όηαλ δελ έρνπλ θαιά θαηνρπξσκέλνπο όξνπο ζην ιεμηθό ηνπο. Γηα παξάδεηγκα ηα παηδηά επηλννύλ ζύλζεηεο ιέμεηο όπσο fixman γηα ην car mechanic, garden-man γηα ην gardener, car-smoke γηα ην exhaust. Σα παηδηά θαηαλννύλ ηε βαζηθή ζρέζε αλάκεζα ζηα ζπζηαηηθά ησλ ζπλζέησλ θαη δηαθξίλνπλ ζε απηά ηα νπζηαζηηθά ηελ θεθαιή θαη ηνλ ηξνπνπνηεηή ζε κηθξή ειηθία,

16 16 γηα παξάδεηγκα ε ιέμε doghouse αλαθέξεηαη ζε είδνο ζπηηηνύ, ελώ ην housedog ζε είδνο ζθύινπ (Clark, 1981, Clark, Gelman & Lane, 1985). Έξεπλα κε ελήιηθεο πνπ κηινύλ δηαθνξεηηθέο γιώζζεο, όπσο αγγιηθά θαη θηλεδηθά, ππνδειώλεη όηη νη ελήιηθεο επεμεξγάδνληαη ηηο δηαθαλείο ζύλζεηεο ιέμεηο αλαιύνληαο απηέο ζηα ζπζηαηηθά ηνπο ζηνηρεία ελώ ηηο αδηαθαλείο ηηο επεμεξγάδνληαη σο ζύλνιν (e.g. Dominiek, 1990, Wang, Peng, Guan & Kuang, 1999). Γελ είλαη ζίγνπξν πόηε ηα παηδηά αξρίδνπλ λα βιέπνπλ ηηο δηαθαλείο ιέμεηο ζε επίπεδν ζπζηαηηθώλ. ε παιηά έξεπλα νη Silvestri & Silvestri (1977) βξήθαλ απνηειέζκαηα ηα νπνία δείρλνπλ όηη ηα παηδηά ηνπ λεπηαγσγείνπ αλαπαξηζηνύλ ηηο νηθείεο δηαθαλείο ζύλζεηεο ιέμεηο ρσξίο αλάιπζε, ελώ ηα παηδηά ηεο ηεηάξηεο ηάμεο θαηαλννύλ πώο νη ζεκαζίεο ησλ ζπζηαηηθώλ ζπκβάιινπλ ζηε ζεκαζία όιεο ηεο ζύλζεηεο ιέμεο. Ζ θαηάθηεζε ησλ παηδηώλ ηεο παξαγσγηθήο γλώζεο είλαη ε πεξηζζόηεξν κειεηεκέλε πιεπξά ηεο κνξθνινγηθήο γλώζεο ζε παηδηά ζρνιηθήο ειηθίαο. Ζ Berko (1958) αλαθέξεη όηη ηα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο θαη νη καζεηέο ηεο πξώηεο ηάμεο δελ κπνξνύλ λα παξάγνπλ ηνπο θαηάιιεινπο παξάγσγνπο ηύπνπο. Χζηόζν, νη Carlisle & Nomanbhoy (1993) βξήθαλ όηη όηαλ ν παξάγσγνο ηύπνο δηαηεξεί ηε θσλνινγηθή ηαπηόηεηα ηεο ιέμεο-βάζε άζηθηε, ηα πνζνζηά ηεο ζσζηήο απάληεζεο αγγίδνπλ ην 40%, ελώ όηαλ ν παξάγσγνο ηύπνο απαηηεί θσλνινγηθή αιιαγή από ηε ιέμε-βάζε ηα πνζνζηά ηεο ζσζηήο απάληεζεο ήηαλ 11,2%. Μηα πηζαλή εμήγεζε γηα ηα δηαθνξεηηθά απνηειέζκαηα ζε απηέο ηηο κειέηεο είλαη όηη ε Berko ρξεζηκνπνίεζε ςεπδνιέμεηο σο βάζεηο-ιέμεηο, ελώ νη Carlisle & Nomanbhoy ρξεζηκνπνίεζαλ πξαγκαηηθέο ιέμεηο πνπ ηα παηδηά ίζσο λα γλώξηδαλ.

17 17 Οη Tyler & Nagy (1989) δηεμήγαγαλ έξεπλα ζε αγγιόθσλα παηδηά ηεο Ακεξηθήο ηεο ηεηάξηεο, ηεο έθηεο θαη ηεο όγδνεο ηάμεο ζρεηηθά κε ηε γλώζε ησλ δηαθνξεηηθώλ πιεπξώλ ησλ παξαγσγηθώλ επηζεκάησλ. Βξήθαλ όηη ηα παηδηά ηεο ηεηάξηεο ηάμεο γλώξηδαλ ήδε ηε ζρέζε ηνπ επηζήκαηνο κε ηε βάζε ηεο ιέμεο. Ζ γλώζε ησλ παηδηώλ γηα ηελ ζπληαθηηθή ζπκβνιή ηνπ επηζήκαηνο απμαλόηαλ κε ηελ ηάμε. Παξόκνηα, ε γλώζε ησλ παηδηώλ γηα ηνπο πεξηνξηζκνύο θαηαλνκήο ζηε ρξήζε ηνπ επηζήκαηνο κεγάισλε κε ηελ ηάμε αιιά θαηαθηηόηαλ αξγόηεξα ζπγθξηηηθά κε ηε γλώζε γηα ηε ζρέζε βάζεο-επηζήκαηνο. Οη Derwing & Baker (1979) εηζήγαγαλ ηε δνθηκαζία «πξνέξρεηαη από», γηα παξάδεηγκα, έρνληαο αλζξώπνπο λα θξίλνπλ αλ ε ιέμε knowledge πξνέξρεηαη από ηε ιέμε know, γηα λα εξεπλήζνπλ ηελ επίδξαζε ησλ θσλνινγηθώλ θαη ζεκαζηνινγηθώλ ραξαθηεξηζηηθώλ ζηελ ηθαλόηεηα λα αλαγλσξίδνπλ ηηο κνξθνινγηθέο ζρέζεηο. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ όηη ε ηθαλόηεηα λα αλαγλσξίδνπλ ηηο πξαγκαηηθέο κνξθνινγηθέο ζρέζεηο θαη λα απνξξίπηνπλ ηηο ιαλζαζκέλεο κεγαιώλεη κε ηελ ειηθία. Παηδηά ζε κηθξόηεξε ειηθία είραλ ηελ ηάζε λα απνδέρνληαη ιαλζαζκέλεο ζρέζεηο πνπ βαζίδνληαλ ζε πξνθαλή νκνηόηεηα ζε έλα ραξαθηεξηζηηθό (cat-kitty). Μεγαιύηεξα ζε ειηθία παηδηά είραλ ηελ ηθαλόηεηα λα αλαγλσξίδνπλ κε πξνθαλείο ζρέζεηο πνπ είραλ δηδαρηεί ζην ζρνιείν θαη ήηαλ πεξηζζόηεξν ηθαλνί ζε ζρέζε κε ηα κηθξόηεξα παηδηά λα αλαγλσξίδνπλ ηηο ζρέζεηο όηαλ ηα κέξε ηεο ιέμεο δηέθεξαλ ζηελ πξνθνξά αιιά είραλ ηελ ίδηα νξζνγξαθία (break-breakfast). Οη Carlisle (1988) θαη Leong (1989) θαηεγνξηνπνίεζαλ ηηο ζρέζεηο αλάκεζα ζηελ παξάγσγε ιέμε θαη ηε βάζε ηεο ζε ηέζζεξηο ηύπνπο, κε βάζε θαηά πόζν ε παξάγσγε ιέμε εκπεξηέρεη νξζνγξαθηθή ή θσλνινγηθή αιιαγή από ηε βάζε. Οη ηέζζεξηο ηύπνη είλαη: (1) θακία αιιαγή, (2) νξζνγξαθηθή αιιαγή, (3) θσλνινγηθή αιιαγή θαη (4) νξζνγξαθηθή θαη θσλνινγηθή αιιαγή. Σν απνηέιεζκα είλαη όηη νη

18 18 καζεηέο είλαη πεξηζζόηεξν πηζαλό λα παξάγνπλ παξάγσγνπο ηύπνπο όηαλ δελ απαηηείηαη θακία αιιαγή (Carlisle, 1988, 1995, Fowler & Liberman, 1995, Leong, 1989). Οη καζεηέο θάλνπλ πεξηζζόηεξα ιάζε ζηελ παξαγσγή παξάγσγσλ ηύπσλ πνπ απαηηνύλ θσλνινγηθή αιιαγή ή θαη ηα δύν. Ζ Carlisle (1988) βξήθε όηη ην 82% ησλ ιαζώλ ησλ παηδηώλ πεξηιάκβαλαλ ιέμεηο πνπ απαηηνύζαλ θσλνινγηθή αιιαγή γηα λα θηηάμνπλ ηελ παξάγσγε ιέμε, θαη ηα πεξηζζόηεξα ιάζε ήηαλ ιάζε δηαηήξεζεο ηνπ θσλνινγηθνύ ηύπνπ ηεο ιέμεο-βάζε. Σν απνηέιεζκα απηό επηβεβαηώλνπλ νη Tyler & Nagy (1989) πνπ ζπλίζηαηαη ζην όηη «ηα παηδηά έρνπλ ηελ ηάζε λα θαηαθηνύλ ζηξαηεγηθέο πνπ θάλνπλ όζν ην δπλαηό ιηγόηεξεο αιιαγέο ζην ζρεκαηηζκό κηαο λέαο ιέμεο από ηελ παιηά» (ζ. 665). Όζν κηθξόηεξε είλαη ε αιιαγή ζηε δνκή ηεο παξάγσγεο ιέμεο, ηόζν επθνιόηεξν λα θαηαθηήζεη θαλείο απηέο ηηο ιέμεηο. Ζ επίδξαζε ηεο θσλνινγηθήο ή νξζνγξαθηθήο αιιαγήο από ηε βάζε ζηνλ παξάγσγν ηύπν εξεπλήζεθε από ηνπο Mahony (1994) θαη Mahony, Singson & Mann (2000), αιιά ε δνθηκαζία ζε απηέο ηηο έξεπλεο ήηαλ ε αλαγλώξηζε ηεο κνξθνινγηθήο ζρέζεο ζε δεύγε ιέμεσλ. Καινί αλαγλώζηεο θαη κεγαιύηεξνη καζεηέο αλαγλώξηζαλ ζσζηά πεξηζζόηεξα δεύγε ιέμεσλ ζε ζρέζε κε ηνπο θησρνύο αλαγλώζηεο ή ηνπο κηθξόηεξνπο ζε ειηθία καζεηέο. Χζηόζν, ε Mahony θαη νη ζπλάδειθνί ηεο θαηέιεμαλ ζην όηη ν βαζκόο ηεο θσλνινγηθήο αιινίσζεο ζηνλ παξάγσγν ηύπν δελ επεξεάδεη ηελ θξίζε ησλ καζεηώλ γηα ηε κνξθνινγηθή ζπγγέλεηα. Φαίλεηαη όηη ε θσλνινγηθή θαη νξζνγξαθηθή πνηθηιία επεξεάδνπλ ηελ παξαγσγή (Carlisle, 1988, Leong, 1989) αιιά όρη ηελ αλαγλώξηζε κνξθνινγηθά ζύλζεησλ ιέμεσλ (Mahony, 1994, Mahony et al., 2000).

19 Μαζεζηαθέο δπζθνιίεο θαη νξζνγξαθία Ο όξνο καζεζηαθέο δπζθνιίεο ρξεζηκνπνηήζεθε γηα πξώηε θνξά από ηνλ Samuel Kirk 1962 γηα λα πξνζδηνξίζεη «κηα θαζπζηέξεζε ή δηαηαξαρή ηεο αλάπηπμεο ζε κία ή πεξηζζόηεξεο ιεηηνπξγίεο ηνπ γξαπηνύ ή ηνπ πξνθνξηθνύ ιόγνπ (όπσο είλαη ε αλάγλσζε, ε γξαθή, ε νξζνγξαθία, ε θαηαλόεζε) ή θαη ησλ καζεκαηηθώλ, εμαηηίαο θάπνηαο πηζαλήο εγθεθαιηθήο δπζιεηηνπξγίαο ή δηαηαξαρώλ ζπκπεξηθνξάο θαη ζπλαηζζεκάησλ. Καηά ηνλ Kirk, απηέο νη καζεζηαθέο δπζθνιίεο δελ νθείινληαη ζε λνεηηθή ή αηζζεηεξηαθή πζηέξεζε ηνπ παηδηνύ ή ζε αξλεηηθνύο πνιηηηζηηθνύο θαη θνηλσληθνύο παξάγνληεο» (βι. Πόξπνδαο, 2003, ζ.22). νξηζκό: ύκθσλα κε ηνλ ηειεπηαίν επξέσο απνδεθηό από ηελ επηζηεκνληθή θνηλόηεηα «Οη καζεζηαθέο δπζθνιίεο είλαη έλαο γεληθόο όξνο πνπ αλαθέξεηαη ζε κηα αλνκνηνγελή νκάδα δηαηαξαρώλ νη νπνίεο εθδειώλνληαη κε ζεκαληηθέο δπζθνιίεο ζηελ πξόζθηεζε θαη ρξήζε ηθαλνηήησλ αθξόαζεο, νκηιίαο, αλάγλσζεο, γξαθήο, ζπιινγηζκνύ ή καζεκαηηθώλ ηθαλνηήησλ. Οη δηαηαξαρέο απηέο είλαη εγγελείο ζην άηνκν θαη απνδίδνληαη ζε δπζιεηηνπξγία ηνπ θεληξηθνύ λεπξηθνύ ζπζηήκαηνο κάιηζηα είλαη δπλαηόλ λα ππάξρνπλ ζε όιε ηε δηάξθεηα δσήο. Με ηηο καζεζηαθέο δπζθνιίεο κπνξεί λα ζπλππάξρνπλ πξνβιήκαηα ζε ζπκπεξηθνξέο απηνειέγρνπ, θνηλσληθήο αληίιεςεο θαη θνηλσληθήο αιιειεπίδξαζεο. Απηά ηα πξνβιήκαηα σζηόζν δε ζπληζηνύλ από κόλα ηνπο καζεζηαθέο δπζθνιίεο. Αλ θαη νη καζεζηαθέο δπζθνιίεο κπνξεί λα εκθαλίδνληαη καδί κε άιιεο θαηαζηάζεηο κεηνλεμίαο (π.ρ. αηζζεηεξηαθή βιάβε, λνεηηθή θαζπζηέξεζε, ζνβαξή ζπλαηζζεκαηηθή δηαηαξαρή) ή λα δέρνληαη ηελ επίδξαζε εμσηεξηθώλ παξαγόλησλ, όπσο είλαη νη πνιηηηζκηθέο δηαθνξέο θαη ε αλεπαξθήο θαη αθαηάιιειε δηδαζθαιία, απηέο δελ είλαη ην άκεζν

20 20 απνηέιεζκα ησλ παξαπάλσ θαηαζηάζεσλ ή εμσηεξηθώλ επηδξάζεσλ» (Hammil, 1990) (βι. Παληειηάδνπ, 2000, ζ. 18). Πεξίπνπ ην 20-25% ηνπ πιεζπζκνύ θαίλεηαη λα αληηκεησπίδεη θάπνην πξόβιεκα ή δπζθνιία ζε θάπνην ηνκέα ή αληηθείκελν ηεο κάζεζεο. Σν πνζνζηό ησλ καζεζηαθώλ δπζθνιίσλ δελ θαηαλέκεηαη ηζνκεξώο ζηα δύν θύια. Σα αγόξηα παξνπζηάδνπλ ζε κεγαιύηεξν βαζκό καζεζηαθέο δπζθνιίεο ζε ζρέζε κε ηα θνξίηζηα (βι. Πόξπνδαο, 1998, ζ.16). Βαζηθό αίηην ησλ πξνβιεκάησλ απηώλ απνδίδεηαη ζηε δπζιεηηνπξγία ηνπ θεληξηθνύ λεπξηθνύ ζπζηήκαηνο. Οη παξάγνληεο πνπ θαηά θαλόλα πξνθαινύλ ηε δπζιεηηνπξγία απηή είλαη βηνινγηθνί, θιεξνλνκηθνί, αιιά θαη άιινη πνπ επηδξνύλ θαηά ηελ πξνγελλεηηθή, γελλεηηθή θαη κεηαγελλεηηθή πεξίνδν (βι. Πόξπνδα, 2003, ζ ). Οη καζεζηαθέο δπζθνιίεο εθδειώλνληαη πάληνηε κε ζεκαληηθά πξνβιήκαηα ζηε κάζεζε. Σα παηδηά κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο, ζηε ζπληξηπηηθή ηνπο πιεηνςεθία, εληνπίδνληαη αθνύ ήδε έρνπλ αξρίζεη ην ζρνιείν. πλήζσο έλα παηδί ζεσξείηαη ππνςήθην γηα έληαμε ζηελ θαηεγνξία ησλ καζεζηαθώλ δπζθνιηώλ όηαλ ε ζρνιηθή ηνπ επίδνζε είλαη ρακειόηεξε θαηά δύν ρξόληα ηνπιάρηζηνλ- από ηελ αλακελόκελε. Οη καζεηέο κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο απνηεινύλ κηα αλνκνηνγελή νκάδα, ηα κέιε ηεο νπνίαο δηαθνξνπνηνύληαη σο πξνο ηνπο ηνκείο ή γλσζηηθέο πεξηνρέο πνπ δπζιεηηνπξγνύλ, αιιά θαη ην βαζκό ηεο δπζθνιίαο πνπ αληηκεησπίδνπλ ζηε κάζεζε ησλ δηαθόξσλ γλσζηηθώλ αληηθεηκέλσλ ηνπ ζρνιείνπ. Χο εθ ηνύηνπ, δε θαίλεηαη λα ππάξρεη κηα θνηλή ζπκπησκαηνινγία πνπ λα ραξαθηεξίδεη όινπο ηνπο καζεηέο κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο.