ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΠΟΛΥΤΕΧΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΔΡΥΣΗ ΝΕΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ (INDUSTRIAL DESIGN ENGINEERING) Θεσσαλονίκη, Ιούνιος 2008

Στη σύνταξη του παρόντος τεύχους συμμετείχαν τα μέλη της Πολυτεχνικής Σχολής: Νίκος Καλογήρου, Τάσος Κωτσιόπουλος: Τμήμα Αρχιτεκτόνων Αθανάσιος Μιχαηλίδης, Δημήτρης Βλάχος: Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...1 2 ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ...3 2.1 Σπουδές Βιομηχανικού Σχεδιασμού στην Ελλάδα... 3 2.1.1 Προπτυχιακές Σπουδές... 3 2.1.2 Μεταπτυχιακές Σπουδές... 8 2.2 Διεθνής Εμπειρία... 8 2.2.1 Προπτυχιακές Σπουδές... 8 2.2.2 Μεταπτυχιακές Σπουδές...13 2.3 Αγορά Εργασίας...18 2.3.1 Περιγραφή Θέσεων Εργασίας...18 2.3.2 Ζήτηση Τμημάτων Βιομηχανικού Σχεδιασμού...21 2.3.3 Επαγγελματική Αποκατάσταση...24 2.4 Σύνοψη...28 3 ΣΧΕΔΙΑΣΗ ΤΜΗΜΑΤΟΣ...30 3.1 Γενικά...30 3.2 Σκοπός...32 3.3 Χωροθέτηση...32 3.4 Υποδομές (Κτίρια Εξοπλισμός)...33 3.5 Ακαδημαϊκή Οργάνωση...37 3.5.1 Γνωστικό Αντικείμενο του Τμήματος...37 3.6 Διοικητική Οργάνωση...40 3.7 Οργάνωση Σπουδών...42 3.7.1 Διάρκεια σπουδών Τίτλοι...42 3.7.2 Ενότητες Σπουδών...42

3.7.3 Μαθήματα/ Πρόγραμμα σπουδών...43 3.7.3.1 Βασικά Μαθήματα...44 3.7.3.2 Μαθήματα Εμβάθυνσης / Επιλογής...45 3.8 Εκτίμηση Δαπανών...47 3.8.1 Γενικά...47 3.8.2 Κόστος Επένδυσης...47 3.8.3 Άλλα Στοιχεία Αρχικής Επένδυσης...48 3.8.4 Εκτίμηση Δαπανών Λειτουργίας...49 4 ΧΡΟΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΙΔΡΥΣΗΣ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ...53 4.1 Γενικά...53 4.2 Χρονικός και Οικονομικός Σχεδιασμός Εγκαταστάσεων, Υποδομών, Λειτουργίας...53 4.2.1 Χρονικός Σχεδιασμός...53 4.2.2 Οικονομικός Σχεδιασμός...56 5 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ...59

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Τα τελευταία χρόνια αποτελεί κοινή διαπίστωση η μείωση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας και ειδικότερα της ελληνικής βιομηχανίας μέσα στο πλαίσιο των παγκοσμιοποιημένων αγορών. Η ανάλυση των αιτιών που έχουν οδηγήσει στην κατάσταση αυτή είναι πολυσύνθετη και ξεφεύγει από τον σκοπό αυτού του κειμένου. Όμως είναι δεδομένο ότι ένας βασικός λόγος που έχει προχωρήσει η αποβιομηχάνιση στην Ελλάδα είναι η αδυναμία των ελληνικών επιχειρήσεων να παρουσιάσουν στην αγορά κατάλληλα σχεδιασμένα και με υψηλή προστιθέμενη αξία προϊόντα. Τέτοια προϊόντα πρέπει να μπορούν να διαφοροποιούνται από όσα προφέρει ο χαμηλού κόστους ανταγωνισμός, ώστε να εξασφαλίζουν αξιόλογο μερίδιο αγοράς. Για να αλλάξει η κατάσταση αυτή, απαιτείται αφενός η ύπαρξη επιχειρηματικής κουλτούρας που θα οδηγήσει στον εντοπισμό των ευκαιριών της αγοράς και στις σχετικές επενδυτικές πρωτοβουλίες και αφετέρου κατάλληλος σχεδιασμός των προϊόντων, ώστε να καλύπτονται τα «κενά» στην αγορά με τον οικονομικά βέλτιστο τρόπο. Η ίδρυση ενός Τμήματος Μηχανικών Βιομηχανικού Σχεδιασμού έρχεται να καλύψει αυτή τη δεύτερη προϋπόθεση, μιας και μέχρι σήμερα είναι περιορισμένες οι δυνατότητες στελέχωσης της ελληνικής βιομηχανίας με επιστημονικά καταρτισμένο προσωπικό σε θέματα βιομηχανικού σχεδιασμού. Επιπλέον, η ανάγκη αυτή δεν φαίνεται να έχει αναγνωριστεί ακόμη από την πλειονότητα των ελληνικών επιχειρήσεων. Οι παραπάνω σκέψεις καταγράφουν τις ανάγκες που καλείται να καλύψει ένα τέτοιο πανεπιστημιακό τμήμα και επιπλέον διαμορφώνουν την αποστολή του, η οποία είναι η εκπαίδευση μηχανικών βιομηχανικού σχεδιασμού, η διάχυση της σημασίας της ειδικότητας αυτής στην ανάπτυξη της βιομηχανίας μιας χώρας και η υποστήριξη της σχετικής επιχειρηματικής κουλτούρας. Το κείμενο που ακολουθεί έχει ως στόχο να τεκμηριώσει την σκοπιμότητα ίδρυσης ενός τέτοιου τμήματος από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης με έδρα την πόλη της Βέροιας και να διαμορφώσει σε μια πρώτη προσέγγιση τον χαρακτήρα και το περιεχόμενο των σπουδών σε αυτό. Ειδικότερα, στην επόμενη 1

παράγραφο παρουσιάζεται η υφιστάμενη κατάσταση σε σχέση με την εκπαίδευση σε θέματα βιομηχανικού σχεδιασμού στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς, καθώς επίσης παρουσιάζονται στοιχεία που αφορούν την αγορά εργασίας στον τομέα αυτό. Στην παράγραφο 3 σχεδιάζεται το προτεινόμενο τμήμα με βάση τα διεθνή πρότυπα και τις ανάγκες της ελληνικής πραγματικότητας, στην παράγραφο 4 πραγματοποιείται ο χρονικός και οικονομικός σχεδιασμός ίδρυσης και λειτουργικής ανάπτυξης του προτεινόμενου τμήματος και στην παράγραφο 5 συνοψίζονται τα συμπεράσματα της παρούσας μελέτης. 2

2 ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 2.1 Σπουδές Βιομηχανικού Σχεδιασμού στην Ελλάδα Στις παραγράφους που ακολουθούν καταγράφονται τα προσφερόμενα προγράμματα σπουδών (σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο) που άπτονται του Βιομηχανικού Σχεδιασμού σε όλες τις εκφάνσεις του. Έτσι παρουσιάζονται όλα τα προγράμματα σπουδών που θεραπεύουν κατά κύριο λόγο τον βιομηχανικό σχεδιασμό αλλά και ορισμένα στα οποία ο βιομηχανικός σχεδιασμός αποτελεί διακριτό μέρος τους. 2.1.1 Προπτυχιακές Σπουδές Στην Ελλάδα το μοναδικό αυτόνομο τμήμα που λειτουργεί σε Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα (Α.Ε.Ι.) στο τομέα του Βιομηχανικού Σχεδιασμού είναι το Τμήμα Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και Συστημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου με έδρα την Σύρο. Το Τμήμα Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και Συστημάτων είναι το πρώτο τμήμα που ξεκίνησε τη λειτουργία του στη Σύρο, το Σεπτέμβριο του 2000 με βασικό προσανατολισμό τη Σχεδίαση Προϊόντων και Συστημάτων. Το αντικείμενο του συγκεκριμένου τμήματος είναι η ολοκληρωμένη Σχεδίαση Προϊόντων και Συστημάτων με την δημιουργική χρήση γνώσης και ιδεών από ένα ευρύ φάσμα των τεχνών και των επιστημών, με έμφαση στην χρήση νέων τεχνολογιών. Ο σκοπός του τμήματος είναι να παράγει αποφοίτους που θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν δημιουργικά νέες τεχνολογίες, επιστήμη, και τέχνη για να σχεδιάσουν λύσεις με την μορφή εύχρηστων και λειτουργικών Προϊόντων και Συστημάτων σε διάφορους χώρους και πλαίσια. Το τμήμα ανταποκρίνεται με αυτόν τον τρόπο στις τρέχουσες αλλά και στις αναδυόμενες ανάγκες για στελέχη στην βιομηχανία και τις επιχειρήσεις στο παγκόσμιο σκηνικό. Οι έννοιες-κλειδιά που σχετίζονται άμεσα με το επιστημονικό αντικείμενο του Τμήματος και χαρακτηρίζουν τις βασικές κατευθύνσεις του είναι: Επικοινωνία Ανθρώπου - Μηχανής Σχεδίαση με Η/Υ 3

Οργανωσιακή σχεδίαση Σε Τμήματα Μηχανολόγων Μηχανικών Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (Α.Ε.Ι.) λειτουργούν εργαστήρια και τομείς με αντικείμενο συναφή με τον Βιομηχανικό Σχεδιασμό. Συγκεκριμένα: Στο Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης λειτουργούν το Εργαστήριο Στοιχείων Μηχανών και Μηχανολογικού Σχεδιασμού και το Εργαστήριο Εργαλειομηχανών και Διαμορφωτικής Τεχνολογίας τα οποία ανήκουν στον Κατασκευαστικό Τομέα. Στο Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου λειτουργούν το Εργαστήριο Στοιχείων Μηχανών και Δυναμικής, το Εργαστήριο Οχημάτων και Εργαστήριο Ταχείας Κατασκευής Πρωτοτύπων & Εργαλείων τα οποία ανήκουν στον Τομέα Μηχανολογικών Κατασκευών και Αυτομάτου Ελέγχου. Στο Τμήμα Μηχανολόγων και Αεροναυπηγών Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών λειτουργούν το Εργαστήριο Στοιχείων Μηχανών, το Εργαστήριο Συστημάτων Παραγωγής, το Εργαστήριο Μηχανουργικής Τεχνολογίας, το Εργαστήριο Δυναμικής και Θεωρίας Μηχανών και το Εργαστήριο Ειδικής Μηχανολογίας τα οποία ανήκουν στον Κατασκευαστικό Τομέα. Στο Τμήμα Μηχανικών Διαχείρισης Ενεργειακών Πόρων του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας με έδρα την Κοζάνη λειτουργούν το Εργαστήριο Μηχανουργικών Κατεργασιών και Μηχανολογικών Συστημάτων και το Εργαστήριο Υλικών, τα οποία ανήκουν στον Τομέα Κατασκευών και Υλικών Σε Τμήματα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων (Α.Ε.Ι.) λειτουργούν εργαστήρια και τομείς με αντικείμενο τον Βιομηχανικό Σχεδιασμό. Συγκεκριμένα: Στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου λειτουργεί το Εργαστήριο Βιομηχανικού Σχεδιασμού Αντικειμένου, το οποίο ανήκει στον Τομέα Αρχιτεκτονικής Γλώσσας, Επικοινωνίας και Σχεδιασμού. Στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης λειτουργεί η Ερευνητική Ομάδα Σχεδιασμού Εσωτερικών Χώρων και Βιομηχανικού Αντικειμένου στα πλαίσια του τομέα Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού και Εικαστικών Τεχνών. Στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ο Σχεδιασμός Εσωτερικών Χώρων και Αντικειμένων Μικρής Κλίμακας αποτελεί κύριο άξονα του προγράμματος σπουδών. 4

Στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης λειτουργεί το Εργαστήριο Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού και Ερευνών ΙV: Οργάνωσης Χώρων και Μικροπεριβάλλοντος στα πλαίσια του τομέα Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού και Κατασκευών. Τέλος, στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών λειτουργεί ο Τομέας Σχεδιασμού Εσωτερικού Χώρου, Τοπίου και Αντικειμένου. Στο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα (Τ.Ε.Ι.) Δυτικής Μακεδονίας και συγκεκριμένα στη Σχολή Τεχνολογικών Εφαρμογών (ΣΤΕφ), που εδρεύει στην Κοζάνη, λειτουργεί το Τμήμα Βιομηχανικού Σχεδιασμού. Το γνωστικό αντικείμενο του Τμήματος Βιομηχανικού Σχεδιασμού είναι ο σχεδιασμός βιομηχανικών προϊόντων ως προς την χρήση και προσαρμογή στο ανθρώπινο περιβάλλον και την αισθητική τους εμφάνιση. Οι σπουδές στο Τμήμα έχουν ως στόχο την παροχή όλων εκείνων των γνώσεων και δεξιοτήτων που είναι απαραίτητες ώστε οι απόφοιτοι του να είναι σε θέση να σχεδιάζουν και να αναπτύσσουν βιομηχανικά προϊόντα και παραγωγικά συστήματα γρήγορα κι αποδοτικά. Οι πτυχιούχοι του Τμήματος έχοντας αποκτήσει θεωρητικές και πρακτικές γνώσεις στον σχεδιασμό και την ανάπτυξη προϊόντων και συστημάτων μπορούν να δραστηριοποιηθούν στις διάφορες φάσεις της διαδικασίας σχεδιασμού και ανάπτυξης. Πιο συγκεκριμένα, μπορούν να ασχοληθούν με: Τη γραφική απεικόνιση ιδεών για προϊόντα (καινούρια ή ήδη υπάρχοντα) Το σχεδιασμό σε Η/Υ (CAD) του προϊόντος που μελετάται και την προετοιμασία όλων των ηλεκτρονικών αρχείων που απαιτούνται για τη μαζική παραγωγή του προϊόντος από ψηφιακά καθοδηγούμενα παραγωγικά συστήματα. Την παραγωγή πρωτοτύπων του προϊόντος που μελετάται κάνοντας χρήση των νέων τεχνολογιών. Την έρευνα, ανάπτυξη, χρήση, συντήρηση κι εμπορία συστημάτων CAD/CAM/CAE και Παραγωγής Πρωτοτύπων Την αισθητική, εργονομία, λειτουργικότητα και χρηστικότητα του προϊόντος που σχεδιάζεται, ώστε να έχει μεγάλη απήχηση στο καταναλωτικό κοινό. Την επιλογή των υλικών κατασκευής και μεθόδων παραγωγής του προϊόντος που αναπτύσσεται Την κοστολόγηση του προϊόντος και την έρευνα για την οικονομικά βιώσιμη μαζική παραγωγή του. 5

Την έρευνα αγοράς για τις προτιμήσεις του καταναλωτικού κοινού και τη διαμόρφωση καταναλωτικών τάσεων. Τον σχεδιασμό και ανάπτυξη παραγωγικών συστημάτων που απαιτούνται για τη δημιουργία των διαφόρων βιομηχανικών προϊόντων Την οργάνωση, λειτουργία και διαχείριση επιχειρήσεων σχεδιασμού και ανάπτυξης προϊόντων, κέντρων πρωτοτυποποίησης και αναπαραγωγής αντικειμένων/ προϊόντων. Οι απόφοιτοι του τμήματος αυτού μπορούν στη συνέχεια να συνεχίσουν τις σπουδές τους με κατατακτήριες εξετάσεις σε ένα από τα ακόλουθα τρία πανεπιστημιακά τμήματα: α) Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών, β) Τμήμα Πληροφορικής και γ) Τμήμα Επιστήμης Υπολογιστών (Κρήτης). Στο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα (Τ.Ε.Ι.) Αθηνών και συγκεκριμένα στη Σχολή Γραφικών Τεχνών και Καλλιτεχνικών Σπουδών, λειτουργεί το Τμήμα Εσωτερικής Αρχιτεκτονικής, Διακόσμησης και Σχεδιασμού Αντικειμένων. Το Tμήμα Εσωτερικής Αρχιτεκτονικής, Διακόσμησης και Σχεδιασμού Αντικειμένων έχει ως γνωστικό αντικείμενο την θεωρία και την πρακτική της Αρχιτεκτονικής και Design Εσωτερικών Χώρων, της Διαμόρφωσης Εξωτερικών Χώρων μικρής κλίμακας, του Βιομηχανικού Σχεδιασμού (Design) προϊόντων χρήσης, καθώς και του συνόλου των Εφαρμοσμένων Διακοσμητικών Τεχνών. Σκοπός του προγράμματος σπουδών είναι η άρτια εκπαίδευση των σπουδαστών του Τμήματος Εσωτερικής Αρχιτεκτονικής, Διακόσμησης και Σχεδιασμού Αντικειμένων με στόχο τη δημιουργία αποφοίτων με χωρική, καλλιτεχνική και τεχνολογική παιδεία, τέτοια που να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των καιρών και της σύγχρονης τεχνολογίας, στα πλαίσια της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης. Οι πτυχιούχοι του Τμήματος είναι κατάλληλα εκπαιδευμένοι, ώστε να μπορούν να ασχοληθούν, είτε αυτοδύναμα είτε σε συνεργασία με άλλους επιστήμονες και καλλιτέχνες με τον Σχεδιασμό (Design), τη μελέτη (λειτουργική, χρηστική αισθητική) και την εφαρμογή: Κάθε είδους εσωτερικού χώρου. Στη μελέτη αυτή περιλαμβάνεται η δόμηση στοιχείων που δεν επηρεάζουν τον φέροντα οργανισμό του κτιρίου, η σπουδή για την ολοκλήρωση της διαμόρφωσης του χώρου (εγκαταστάσεις, υλικά, χρώματα, φωτισμός, ειδικές κατασκευές, επίπλωση, επενδύσεις, ειδικός εξοπλισμός κ.α.). Διαμόρφωσης εξωτερικών χώρων μικρής κλίμακας, π.χ. πλατείες, υπαίθριοι χώροι και εγκαταστάσεις. Στη διαμόρφωση αυτή περιλαμβάνεται ο σχεδιασμός κατασκευών μικρής κλίμακας, όπως υπόστεγα, πέργκολες, περίπτερα εκθέσεων, τηλεφωνικοί θάλαμοι κλπ. 6

Σχεδιασμού επίπλων, κάθε είδους βιομηχανικά παραγόμενων χρηστικών και διακοσμητικών αντικειμένων παραγομένων εν σειρά ή σε περιορισμένο αριθμό. Διακοσμητικών αντικειμένων, συνθέσεων και επιφανειών χώρου. Οι σπουδές του Τμήματος Εσωτερικής Αρχιτεκτονικής, Διακόσμησης και Σχεδιασμού Αντικειμένων οργανώνονται με βάση τρεις Ομάδες Μαθημάτων: Τομέας αρχιτεκτονικής, κατασκευαστικής και παραστατικής τεχνολογίας. Τομέας εικαστικών τεχνών και διακοσμητικών εφαρμογών. Τομέας σχεδιασμού - Design χώρου και αντικειμένου. Στο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα (Τ.Ε.Ι.) Λάρισας και συγκεκριμένα στο Παράρτημα Καρδίτσας, λειτουργεί το Τμήμα Σχεδιασμού και Τεχνολογίας Ξύλου και Επίπλου. Το Γνωστικό Αντικείμενο του Τμήματος Σχεδιασμού και Τεχνολογίας Ξύλου και Επίπλου διαπραγματεύεται την επιστήμη και την τεχνολογία του ξύλου καθώς και την τεχνολογία σχεδιασμού και παραγωγής επίπλου με γνώμονα την οικονομία, το σεβασμό στο περιβάλλον και την κοινωνική αποδοχή. Στο συγκεκριμένο τμήμα λειτουργεί το Εργαστήριο Βιομηχανικού Σχεδιασμού που αποσκοπεί στην κατάρτιση, την εκπαίδευση και τη μετάδοση της γνώσης στους σπουδαστές μέσα από μεθοδολογικές διαδικασίες ανάγνωσης - ανάλυσης, που συνοδεύουν το μοντέλο ανάπτυξης ενός βιομηχανικού προϊόντος, τον κύκλο ζωής του και τη σχέση του με την παραγωγική διαδικασία. Στόχος επίσης είναι να κατανοήσουν οι σπουδαστές τις δυναμικές και στρατηγικές που συνοδεύουν το προϊόν, την τεχνική ιστορία (εξέλιξή) του, την τυπολογία της φόρμας του αλλά και την εν γένει συμπεριφορά του στις αγορές. Τέλος, στο Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα (Τ.Ε.Ι.) Θεσσαλονίκης Παραρτήματος Κιλκίς λειτουργεί το Τμήμα Σχεδιασμού & Παραγωγής Ενδυμάτων. Οι κύριοι τομείς γνωστικού αντικειμένου του συγκεκριμένου τμήματος είναι οι ακόλουθοι: Επιστήμη και Μηχανική Υλικά Ένδυσης Δημιουργία Ενδυμάτων Βιομηχανική Παραγωγή Ενδυμάτων Διοίκηση και Συναφή Θέματα Σχεδιασμός Μόδας 7

2.1.2 Μεταπτυχιακές Σπουδές Το τμήμα Μηχανικών Σχεδίασης Προϊόντων και Συστημάτων του Πανεπιστημίου Αιγαίου, σε σύμπραξη με το τμήμα Κλωστοϋφαντουργίας του A.Τ.Ε.Ι. Πειραιά και το τμήμα Αυτοματισμού του A.Τ.Ε.Ι. Θεσσαλονίκης, οργανώνει και λειτουργεί από το ακαδημαϊκό έτος 2003-2004 Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών (Π.Μ.Σ.) με τίτλο: Σχεδίαση Διαδραστικών και Βιομηχανικών Προϊόντων και Συστημάτων, το οποίο οδηγεί σε Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης (Μ.Δ.Ε.). Το αντικείμενο του Π.Μ.Σ. είναι η ολοκληρωμένη Σχεδίαση καινοτόμων Διαδραστικών Προϊόντων και Συστημάτων, τα οποία χαρακτηρίζουν την κοινωνία της πληροφορίας και στα οποία ο υπολογιστής είναι αόρατος και πανταχού παρών και επίσης η ολοκληρωμένη Σχεδίαση Βιομηχανικών Προϊόντων και Συστημάτων, η σχεδίαση των οποίων πλέον απαιτεί χρήση νέων τεχνολογιών και δημιουργική χρήση γνώσης και ιδεών από ένα ευρύ φάσμα των τεχνών και των επιστημών. Ο σκοπός του Π.Μ.Σ. είναι να καταρτίζει επιστήμονες που θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν δημιουργικά τις νέες τεχνολογίες, την επιστήμη και την τέχνη για να σχεδιάσουν εύχρηστα και λειτουργικά Προϊόντα και Συστήματα στην αναδυόμενη νέα πραγματικότητα της κοινωνίας της πληροφορίας. Οι θεματικές ενότητες του προγράμματος είναι οι εξής: Διαδραστική Σχεδίαση Βιομηχανικός Σχεδιασμός με χρήση Η/Υ. 2.2 Διεθνής Εμπειρία Πανεπιστημιακά Τμήματα Μηχανικών Βιομηχανικού Σχεδιασμού λειτουργούν σε όλες σχεδόν τις αναπτυγμένες χώρες τόσο στην Ευρώπη όσο και στις Η.Π.Α. Τα προγράμματα σπουδών των τμημάτων αυτών αναφέρονται τόσο σε προπτυχιακό όσο και σε μεταπτυχιακό επίπεδο. Λεπτομερή στοιχεία για τα προγράμματα αυτά είναι διαθέσιμα στο διαδίκτυο. Στις παραγράφους που ακολουθούν παρουσιάζονται σημαντικός αριθμός από τα προγράμματα που προσφέρονται σε πανεπιστήμια της Αγγλίας, Γερμανίας, Ολλανδίας, Φιλανδίας και Σουηδίας. 2.2.1 Προπτυχιακές Σπουδές Σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε προπτυχιακό επίπεδο αναγνωρίσθηκαν συνολικά 64 προγράμματα σπουδών (16 προγράμματα Βιομηχανικού Σχεδιασμού και 48 προγράμματα Σχεδιασμού Προϊόντων) σε συνολικά 51 διαφορετικά πανεπιστήμια (Πίνακας 2.1). 8

Πίνακας 2.1: Προγράμματα σπουδών προπτυχιακού επιπέδου ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ Χώρα Ίδρυμα Τίτλος Σπουδών Ιστοσελίδα Προγράμματος UK Bournemouth University Industrial Design (BA) http://courses.bournemouth.ac.uk/course.asp x?course=89&code=bainde Product Design (BSc) http://courses.bournemouth.ac.uk/course.asp x?course=17 UK Loughborough University Industrial Design and Technology (BA) http://www.lboro.ac.uk/departments/cd/about _us/about_us.html Product Design and Technology (BSc) http://www.lboro.ac.uk/departments/cd/about _us/about_us.html UK Brunel University Industrial Design and Technology (BA) http://www.brunel.ac.uk/courses/ug/cdata/i/i ndustrialdesignandtechnologyba Product Design (BSc) http://www.brunel.ac.uk/courses/ug/cdata/p/p roductdesignbsc UK University of Hertfordshire Industrial Design (BSc) http://perseus.herts.ac.uk/uhinfo//courses/art/ inddes.cfm Product Design (BA) http://perseus.herts.ac.uk/uhinfo//courses/art/ product-design-ba.cfm UK Coventry University Industrial Product Design (BSc) http://www.coventry.ac.uk/courses/undergrad uate-full-time-a-z/a/1202 Intelligent Product Design (MDes/BA) http://www.coventry.ac.uk/courses/course-az/a/347 UK University of Teesside Product Design (Industrial and Transportation) http://www.tees.ac.uk/prospectus/ug/ug_sear (BA) ch.cfm UK Birmingham City University Product Design (Industrial Design) (BA) http://www.bcu.ac.uk/biad/indes.html Product Design & Innovation (BSc) http://www.strath.ac.uk/dmem/studyingindme m/undergraduatecourses/productdesignandinn ovation/ UK University of Strathclyde http://www.strath.ac.uk/dmem/studyingindme Product Design Engineering m/undergraduatecourses/productdesignengine (BEng/MEng/MEngDipl) ering/ UK Sheffield Hallam University Product Design (BA) http://prospectus.shu.ac.uk/op_uglookup1.cfm?id_num=496 UK University of Dundee Innovative Product Design (BSc) http://www.dundee.ac.uk/admissions/undergr 9

ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ Χώρα Ίδρυμα Τίτλος Σπουδών Ιστοσελίδα Προγράμματος aduate/courses/innovative_product_design.ht m UK Nottingham Trent University Product Design (BA) http://www.ntu.ac.uk/prospective_students/co urse_finder/course/product-design/00949511-6d93-46d0-ab58-057fc4adbd36 http://www.ntu.ac.uk/prospective_students/co Product Design (BSc) urse_finder/course/product-design/81b3e77c- A025-40DB-BE40-FC061D32C39C UK University of Lincoln Product Design (BA) http://www.lincoln.ac.uk/home/courses/lsad/u ndergraduate/product/index. UK University of Wolverhampton Product Design (BA) http://courses.wlv.ac.uk/course.asp?id=11558 &type=1 Product Design and Innovation (BSc) http://courses.wlv.ac.uk/course.asp?id=11549 &type=1 http://prospectus.lsbu.ac.uk/courses/course.p Engineering Product Design, (BSc) hp?courseid=1996&searchwords=product+d UK London South Bank University esign http://prospectus.lsbu.ac.uk/courses/course.p Product Design (BSc) hp?courseid=1980&searchwords=product+d esign UK Kingston University Product Design (BSc) http://www.kingston.ac.uk/productdesign/ UK Nottingham University Product Design and Manufacture (MEng) http://www.nottingham.ac.uk/prospectuses/un dergrad/course.php?code=014103 UK University of Glamorgan Product Design (BA) http://www.glam.ac.uk/coursedetails/685/17 UK Liverpool University Engineering with Product Design (BEng) http://www.liv.ac.uk/study/undergraduate/cou rses/h1wf.htm UK University of Leeds Product Design (BDes/MDes) http://tldynamic.leeds.ac.uk/ugcoursefinder/2 008/course.asp?id=1617 UK Buckinghamshire New University Product Design (BA) http://bucks.ac.uk/default.aspx?page=7435 Product Design (BSc) http://bucks.ac.uk/default.aspx?page=357 UK Staffordshire University Product Design (BA) http://www.staffs.ac.uk/courses/undergrad/art anddesign/tcm11027064.php Product Design Engineering (BEng/MEng) http://www.staffs.ac.uk/courses/undergrad/de signtechnology/tcm682580564.php 10

ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ Χώρα Ίδρυμα Τίτλος Σπουδών Ιστοσελίδα Προγράμματος UK Napier University, Edinburgh Product Design Engineering (BSc) http://www.courses.napier.ac.uk/u4215.htm UK University of Bolton Product Design (BA/ BSc) http://data.bolton.ac.uk/courses/course_displa y.asp?single=ba_prodes&mode=single&templ ate=university UK University of Brighton Sustainable Product Design (BSc) http://courses.brighton.ac.uk/course.php?cnu m=1110 UK De Montfort University Product Design (BSc) http://www.dmu.ac.uk/subjects/db/coursepag e2.php?courseid=1141 UK Manchester Metropolitan University Product Design and Technology (BSc) http://www.mmu.ac.uk/courses/2008/7723/ UK University of (the) Arts London Product Design (BA) http://www.csm.arts.ac.uk/courses/undergrad uate/product-design.htm UK University of Bradford Product Design (BSc) http://www.eng.brad.ac.uk/?p=ugra_d001 UK Aston University Product Design (BSc) http://www.aston.ac.uk/prospectivestudents/ug/pros/eas/20easpdp.jsp UK Bristol: University of The West of England Product Design Technology (BSc) http://courses.uwe.ac.uk/w240/2008 UK Cardiff, University of Wales http://www.csad.uwic.ac.uk/productdesign/co Product Design (BA/BSc) Institute ntent.htm http://www.port.ac.uk/courses/coursetypes/un Enterprise In Product Design (BSc) dergraduate/bschonsenterpriseinproductdesi gn/ UK Portsmouth, University of Product Design And Innovation (BSc) http://www.port.ac.uk/courses/coursetypes/un dergraduate/bschonsproductdesignandinnova tion/ Product Design And Modern Materials (BSc) http://www.port.ac.uk/courses/coursetypes/un dergraduate/bschonsproductdesignandmoder nmaterials/ UK Middlesex University Product Design (BA) http://www.mdx.ac.uk/pipupload/ug/art%20 and%20design/ba%20product%20design/13 5W240.asp UK Southampton Solent University Product Design (BA) http://www.solent.ac.uk/courses/undergradua te/product_design_ba/course_details.aspx UK Salford University Product Design (BA) http://www.salford.ac.uk/coursefinder/course/26 11

ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ Χώρα Ίδρυμα Τίτλος Σπουδών Ιστοσελίδα Προγράμματος http://www.udkberlin.de/sites/content/topics/colleges/architec Germany Berlin UdK Industrial Design (Diplom) ture_media_design/study_courses/artistic_trai ning/industrial_design/index_eng.html Germany Darmstadt H Industrial Design (Diplom) http://www.h-da.de/ Germany Essen HfM Industrial Design (BA) http://www.folkwang-hochschule.de/ Germany Halle HfKuD Industrial Design (BA) http://www.burg-halle.de/1737.html Germany Magdeburg-Stendal H Industrial Design (BA) http://www.gestaltung.hs-magdeburg.de/ Germany Pforzheim H Industrial Design (BA) http://www.hs-pforzheim.de/de- de/gestaltung/industrial- Design/Seiten/Inhaltseite.aspx Germany Wuppertal U Industrial Design (BA) http://www.fbf.uniwuppertal.de/studiengaenge/industrial_desig n/ Germany Stuttgart AkdBK Industrial Design / Product Design (Diplom) http://www.abk-stuttgart.de Germany Berlin-Weißensee KHB Product Design (Diplom) http://www.kh-berlin.de/ Germany Hannover FH Product Design (BA) http://www.fakultaet4.fh-hannover.de Germany http://www.kunsthochschulekassel.de/uebersi Kassel U Product Design (Diplom) cht/?&fb=pd Germany Schwäbisch Gmünd HGest Product Design (BA) http://www.hfg-gmuend.de Italy Politecnico di Torino Industrial Design (BA) http://didattica.polito.it/pls/portal30/sviluppo.o fferta_formativa.corsi?p_sdu_cds=81:40&p_a_ acc=2009&p_header=n&p_lang=en&p_tipo_c ds=1 http://www.ied.edu/courses/design/three- Spain Year- Instituto Europeo di Design (IED) - Industrial Design (BA) Courses/Barcelona/Industrial%20Design%20(l Barcelon ocal%20language)/info.html?courseid=db000 1L Nederland Eindhoven University of Technology Industrial Design (BSc) www.industrialdesign.tue.nl Finland North Karelia University of Applied Sciences Industrial Design Programme (BA) http://kumu.pkamk.fi/index.php?l=fi 12

2.2.2 Μεταπτυχιακές Σπουδές Σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε μεταπτυχιακό επίπεδο αναγνωρίσθηκαν συνολικά 31 προγράμματα σπουδών (14 προγράμματα Βιομηχανικού Σχεδιασμού και 17 προγράμματα Σχεδιασμού Προϊόντων) σε συνολικά 26 διαφορετικά πανεπιστήμια (Πίνακας 2.2) 13

Πίνακας 2.2: Προγράμματα σπουδών μεταπτυχιακού επιπέδου ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ Χώρα Ίδρυμα Τίτλος Σπουδών Ιστοσελίδα Προγράμματος UK University of (the) Arts London Industrial Design (MA) http://www.csm.arts.ac.uk/courses/postgraduat e/ma-industrial-design.htm UK Southampton Solent University Industrial Design (MA) http://www.solent.ac.uk/courses/postgraduate/i ndustrial_design_ma/course_details.aspx UK Sheffield Hallam University Industrial Design (MA/PgDip/PgCert) http://prospectus.shu.ac.uk/ op_pglookup1.cfm?id_num=134 UK Salford University Industrial Design (MSc/PgDip) http://www.salford.ac.uk/coursefinder/course/1019 UK Aston University Product Design Enterprise (MSc) http://www.aston.ac.uk/prospectivestudents/pg/pros/eas/pde.jsp Product Design Innovation (MSc) http://www.aston.ac.uk/prospectivestudents/pg/pros/eas/pdi.jsp UK Southampton Solent University Industrial Design (MA) http://www.solent.ac.uk/courses/postgraduate/i ndustrial_design_ma/course_details.aspx UK Nottingham Trent University Product Design Innovation Management (MA) http://www.ntu.ac.uk/postgrad/coursefinder/co urse/product-design-innovation- Management/C7518FD0-A10A-41C2-BADC- F0586233736F UK Loughborough University Industrial Design (MDes, MA, MSC) http://www.lboro.ac.uk/prospectus/pg/cd/progs /index.htm Sustainable Product Design (MDes, MA, MSC) http://www.lboro.ac.uk/prospectus/pg/cd/progs /index.htm http://www.liv.ac.uk/study/postgraduate/taught UK Liverpool University Product Design and Management (MSc) _courses/product_design_and_management_m sc.htm UK Kingston University Product Design & the Creative Economy (MA) http://www.kingston.ac.uk/postgraduate/cours es/pgproductdesigncreative/index.html UK Coventry University Industrial Product Design (MSc) http://www.coventry.ac.uk/courses/postgraduat e-full-time-a-z/a/2414 UK Cardiff, University of Wales Institute Advanced Product Design (MSc/PgD/PgC) http://www.csad.uwic.ac.uk/mscapd/index.htm UK Brunel University Integrated Product Design (MSc) http://www.brunel.ac.uk/courses/pg/cdata/p/in 14

Spain Instituto Europeo di Design (IED) - Barcelon Portugal Universidade do Porto Industrial Design (MSc) Product Design - Inteligent Creation: Innovation and Management (MSc) ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ Χώρα Ίδρυμα Τίτλος Σπουδών Ιστοσελίδα Προγράμματος tegrated+product+design+msc+(approved+in +principle) Product Design Innovation (MSc) http://courses.bournemouth.ac.uk/course.aspx?course=280 UK Bournemouth University Product Design Management (MA) http://courses.bournemouth.ac.uk/course.aspx?course=428 Sustainable Product Design (MSc) http://courses.bournemouth.ac.uk/course.aspx?course=117 Germany Wuppertal U Industrial Design (MA) http://www.fbf.uniwuppertal.de/studiengaenge/industrial_design/ Germany Halle HfKuD Industrial Design (MA) http://burg-halle.de/master.html Germany Dortmund TU Industrial design and manufacturing (MSc) http://www.mb.uni-dortmund.de/ Germany Schwäbisch Gmünd HGest Product Planning and Design (MA) http://www.hfg-gmuend.de Nederland Delft University of Technology Integrated Product Design (MSc) www.studyat.tudelft.nl Strategic Product Design (MSc) www.studyat.tudelft.nl Nederland Eindhoven University of Technology Industrial Design (MSc) www.industrialdesign.tue.nl Nederland Universiteit Twente Industrial Design Engineering (MSc) http://www.utwente.nl/ Sweden Chalmers University of Technology Industrial Design Engineering (MSc) www.chalmers.se Sweden Umeå University Advanced Product Design (MSc) www.umu.se Italy Domus Academy Product Design (MSc) http://www.domusacademy.it/master/product %20design/3 http://www.ied.edu/courses/design/master- Courses/Barcelona/Product%20Design%20- %20Inteligent%20Creation:%20Innovation%20 and%20management%20(local%20language)/i nfo.html?courseid=dmd661s http://www.fe.up.pt/si_uk/ cursos_geral.apresentacao?p_grau=m 15

Ενδεικτικά, στις επόμενες παραγράφους αναλύονται μερικά προγράμματα σπουδών στο συγκεκριμένο τομέα. Στο Delft University of Technology (www.io.tudelft.nl) που εδρεύει στο Delft της Ολλανδίας, λειτουργεί αυτόνομη Σχολή Μηχανικών Βιομηχανικού Σχεδιασμού, η οποία αποτελείται από τα ακόλουθα τρία τμήματα: α) Τμήμα Μηχανικής Σχεδιασμού, β) Τμήμα Βιομηχανικού Σχεδιασμού και γ) Τμήμα Διοίκησης Καινοτομίας Προϊόντος. Στην συγκεκριμένη σχολή λειτουργεί πρόγραμμα Μηχανικών Βιομηχανικού Σχεδιασμού, το οποίο αποτελείται από προπτυχιακές σπουδές διάρκειας 3 ετών και μεταπτυχιακές σπουδές διάρκειας 2 ετών. Στο προπτυχιακό επίπεδο σπουδών οι κυριότεροι τομείς είναι οι ακόλουθοι: Σχεδιασμός Προϊόντος Τεχνολογία Μαθηματικά Πληροφορίες Προϊόντος και Τεχνικές Παρουσίασης Εργονομία Προϊόντος Ανάπτυξη Προϊόντος Διοίκηση Επιχειρήσεων, Καινοτομία και Μάρκετινγκ Έρευνα Αγοράς. Η Σχολή προσφέρει και μεταπτυχιακούς τίτλους στο Βιομηχανικό Σχεδιασμό με εξειδίκευση: α) στο Σχεδιασμό για Αλληλεπιδράσεις (Design for Interaction), β) στα Ολοκληρωμένα Συστήματα Σχεδιασμού Προϊόντων (Integrated Product Design) και γ) στο Στρατηγικό Σχεδιασμό Προϊόντος (Strategic Product Design). Το Royal College of Art, το οποίο εδρεύει στο Λονδίνο προσφέρει μεταπτυχιακές σπουδές με ειδίκευση Μηχανικοί Βιομηχανικού Σχεδιασμό (www.rca.ac.uk). Το συγκεκριμένο μεταπτυχιακό πρόγραμμα διάρκειας 2 ετών, πραγματοποιείται από το Royal College of Art σε συνεργασία με το Imperial College London. Το μεταπτυχιακό πρόγραμμα έχει τρεις κύριες κατευθύνσεις: Α) Σχεδιασμός. Τα κυριότερα μαθήματα της συγκεκριμένης κατεύθυνσης είναι τα ακόλουθα: Καινοτομία Σχεδιασμός και ανάπτυξη μοντέλων 16