ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ - ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ-ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ-ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ Τομέας Παιδαγωγικής Εργαστήριο Πειραματικής Παιδαγωγικής Ακαδημαϊκό έτος: 2016-2017 Επιμορφωτικό Σεμινάριο: «Παιδαγωγικές και Ψυχαναλυτικές Προσεγγίσεις του Εκπαιδευτικού έργου» Υπεύθυνος Σεμιναρίου: Ιωάννης Μαρμαρινός - Ομότιμος Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (Ε.Κ.Π.Α.). Επιμορφωτές: Ιωάννης Μαρμαρινός - Ομότιμος Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών (Ε.Κ.Π.Α.). Μαρίνα Δεδούλη, Δρ, Ψυχολόγος, επιτ. Σχολική Σύμβουλος. Διάρκεια: 48 ώρες (12 συναντήσεις των 4 διδακτικών ωρών) Εισαγωγικά Η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών, τόσο των εν ενεργεία όσο και των μελλόντων να διδάξουν, αποτελεί στο πλαίσιο της σύγχρονης κοινωνίας μία εξαιρετικά σημαντική υπόθεση. Οι πληροφορίες και οι γνώσεις στις μέρες μας παράγονται και απαξιώνονται με ταχύτατους ρυθμούς και επιφέρουν ραγδαίες κοινωνικές αλλαγές, ενώ παράλληλα οι κοινωνικές ανάγκες γίνονται ολοένα και συνθετότερες, ολοένα και πιο πιεστικές. Τίθεται επιτακτική λοιπόν και η ανάγκη για αναμόρφωση και εμπλουτισμό της εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών, καθώς και των προγραμμάτων επαγγελματικής τους ανάπτυξης, με τρόπους τέτοιους που θα τους επιτρέψουν να αναπτύξουν το προσωπικό τους δυναμικό και να στοχαστούν κριτικά για την παιδαγωγική σχέση και την πράξη της διδασκαλίας. Το κοινωνικό θεσμικό ιδεολογικό, όπως όλοι γνωρίζουμε, εισάγει ένα σύστημα υποδοχών, πάνω στο οποίο διαμορφώνονται οι σχέσεις και υφαίνονται οι διυποκειμενικοί δεσμοί στο σχολείο. 1
Το παιγνίδι, ωστόσο, των πολλαπλών αλληλεπιδράσεων στη σχολική τάξη δεν διεξάγεται αυτοδύναμα στο άμεσο παρόν, στο εδώ και τώρα.. Το ενδοψυχικό τοπίο εκπαιδευτικών και μαθητών, το οποίο κατοικείται από αναπαραστάσεις, ενορμητικές ώσεις, επιθυμίες, φόβους, φαντασιώσεις, έντονα συναισθήματα κ.ά. επηρεάζει τον τρόπο σύνδεσης κάθε προσώπου με τα άλλα μέλη της ομάδας. Η σχέση με τη γνώση που ορίζει τη σχέση με τη μάθηση, είναι σχέση ενός υποκειμένου με τον κόσμο, με τον εαυτό του και με τους άλλους.(charlot 1999). Στην ικανότητα για μάθηση κατά την Σάλτζμπεργκερ παρεμβαίνουν δύο συναισθηματικοί παράγοντες α) το βίωμα που παρέχει η οικογένεια (κυρίως η μητέρα) στη ζωή του παιδιού ότι η εμπειρία της ματαίωσης ρυθμίζεται, έτσι ώστε το παιδί να προσλαμβάνει ένα θετικό μήνυμα που το κάνει αισιόδοξο και αρκετά γενναίο να εξερευνήσει και να γευτεί πλήρως τον κόσμο και β) η ισορροπία ανάμεσα στις λιβιδινικές και τις επιθετικές ενορμήσεις. Το σχολείο παρέχει, βεβαίως μια νέα ευκαιρία στο παιδί να δοκιμάσει τις προσδοκίες του και τις σχέσεις του με ενήλικες διαφορετικούς από τους γονείς του και με συνομηλίκους που δεν είναι τα αδέλφια του. Αν είναι τυχερό θα συναντήσει αφενός εκπαιδευτικούς που θα του προσφέρουν φροντίδα, αγάπη και όρια, θα το ενθαρρύνουν και θα τονώσουν την εμπιστοσύνη στον εαυτό του, ώστε να διερευνήσει τις ικανότητες τους ελεύθερα και αφετέρου ένα Σχολείο που θα λειτουργήσει ως μεταβατικός χώρος για την ενήλική ζωή, προσφέροντας ανοιχτές επιλογές. Για να μπορέσουν οι εκπαιδευτικοί να διευκολύνουν τα παιδιά και τους εφήβους στην αναπτυξιακή τους πορεία στον μεταβατικό χώρο του Σχολείου, θα πρέπει και οι ίδιοι να βρίσκονται σε μια τροχιά επαγγελματικής και κυρίως προσωπικής ανάπτυξης. Το διδάσκειν είναι πάνω απ' όλα η συνειδητοποίηση ότι δεν γνωρίζουμε τα πάντα σε ένα δεδομένο θέμα, καθώς και η διαρκής διερώτηση σχετικά με την ευθύνη μας, την αποτελεσματικότητα μας, τη σκοπιμότητα των δράσεών μας, καθώς η μετάδοση της γνώσης, αλλά και η γενικότερη αγωγή, γίνεται μέσα από τη σχέση και με τη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ παιδαγωγού και μαθητή. Στο πλαίσιο του παρόντος εκπαιδευτικού-επιμορφωτικού προγράμματος θα καταβληθεί προσπάθεια να δημιουργηθούν κατάλληλες συνθήκες, ώστε οι εκπαιδευτικοί να κατανοήσουν βαθύτερα το έργο τους, αφενός μέσω ψυχαναλυτικής ευαισθητοποίησης σε θέματα σχέσεων και αφετέρου μέσω κριτικού στοχασμού στην υποκειμενική τους εμπειρία. Θα δοθεί, επίσης, η δυνατότητα ανάδειξης καλών πρακτικών για αντιμετώπιση προβλημάτων τάξης και βελτίωσης της επικοινωνίας στην τάξη και την σχολική κοινότητα. Στόχοι του επιμορφωτικού σεμιναρίου Tο συγκεκριμένο εκπαιδευτικό-επιμορφωτικό πρόγραμμα επιθυμούμε να προσφέρει ευκαιρίες για : 2
ευαισθητοποίηση των συμμετεχόντων σε ζητήματα σχέσεων με τους μαθητές συνειδητοποίηση των ασυνειδήτων μηχανισμών στις σχέσεις των μελών της ομάδας-τάξης κριτικό στοχασμό πάνω στην παιδαγωγική εμπειρία καλλιέργεια ενσυναίσθησης (empathy) ανάπτυξη εναίσθησης (insight) -μεταξύ άλλων και με τη συνειδητοποίηση στοιχείων της προσωπικής εκπαιδευτικής θεωρίας ενδυνάμωση της επιθυμίας για αξιοποίηση εναλλακτικών παιδαγωγικοδιδακτικών προσεγγίσεων (απελευθέρωση από την ευκολία του οικείου, η οποία κάποτε μπορεί να καταστεί τυραννία ) εξοικείωση με καλές πρακτικές ενδυνάμωσης των σχέσεων Περιεχόμενο του σεμιναρίου Το σεμινάριο περιλαμβάνει τις παρακάτω θεματικές ενότητες: 1η ΕΝΟΤΗΤΑ Από το αίτημα στην επιθυμία.(το αίτημα δασκάλων γονιών). Ενορμήσεις και διανοητική αναστολή. Σχολική ανορεξία αναστολή επιθυμίας ( σε σχέση με τα εσωτερικευμένα αντικείμενα, τα ασυνείδητα αισθήματα ενοχής και με τις ασυνείδητες επιθυμίες και προβολές των γονέων). Η σχολική αποτυχία και ως αποκάλυψη του υποκειμένου. Η ομάδα-τάξη. Τα προβλήματα συμπεριφοράς ως συμπτώματα ψυχοσυναισθηματικών δυσκολιών του παιδιού και του εφήβου και ως πιθανές ενδείξεις δυσλειτουργικής επικοινωνίας στην ομάδα-τάξη. 2η ΕΝΟΤΗΤΑ Η σχέση εκπαιδευτικού - μαθητή και ο ρόλος του ασυνειδήτου. Κύριες λειτουργίες (εμφανείς και αθέατες) της παιδαγωγικής- σχέσης. Ανάγκες, επιθυμίες, προβλήματα και προβληματισμοί των εκπαιδευτικών. Φόβοι των εκπαιδευτικών(κριτικής, σύγκρουσης, απώλειας ελέγχου, απώλειας αγάπης.). Μη συνειδητά προβλήματα του εκπαιδευτικού (ταύτιση με παιδικές - εφηβικές επιθυμίες ή καταστροφικές πλευρές των μαθητών τους, θυμοί, ζήλεια, ανταγωνισμοί ). Ο εκπαιδευτικός ως ο εγγυητής του Νόμου στην ομάδα της τάξης. «Ο εκπαιδευτικός ανάμεσα στη Σκύλλα της απόλυτης ελευθερίας και τη Χάρυβδη της πλήρους απαγόρευσης»(freud). Η προσωπική εκπαιδευτική θεωρία και πως αυτή επηρεάζει σχέσεις και παιδαγωγικές-διδακτικές επιλογές. Ο κύκλος της επαγγελματικής ζωής των εκπαιδευτικών και οι συνακόλουθες συναισθηματικές διαφοροποιήσεις. Δεν διδάσκουμε τόσο, με αυτά που λέμε, ούτε με αυτά που κάνουμε. Διδάσκουμε, κυρίως, με αυτό που είμαστε. 3
3η ΕΝΟΤΗΤΑ Η επικοινωνιακή διάσταση της διαδικασίας διδασκαλίας- μάθησης. Βασικές αρχές της επικοινωνίας μας με τα παιδιά και τους εφήβους. Τεχνικές βελτίωσης της επικοινωνίας με τους μαθητές (ενεργητική ακρόαση, μήνυμα σε πρώτο πρόσωπο, μετεπικοινωνία, αντανάκλαση συναισθημάτων ). Καλές πρακτικές για την αντιμετώπιση προβλημάτων τάξης. Το παράδειγμα της σχολικής βίας. Ήπιες μορφές αντιμετώπισης. «Σύμβουλος καθηγητής» και μαθητές σε ρόλο διαμεσολαβητών. Σχολείο, μαθητής και οικογένεια (Οι δυναμικές που αναδύονται). Kαλές πρακτικές για τη δημιουργία δεσμών σχολείου-οικογένειας. Μέθοδος: Για την προσέγγιση των πρααναφερθεισών θεματικών ενοτήτων -εκτός των θεωρητικών εισηγήσεων- θα αξιοποιηθούν ενεργητικές-συμμετοχικές καθώς και βιωματικές- εκφραστικές μέθοδοι, όπως: Ανάλυση κρίσιμων περιστατικών (τεχνική Flanagan) Εργασία σε μικρές ομάδες Παιχνίδια ρόλων, προσομοιώσεις Καταιγισμός ιδεών Ασκήσεις αύξησης της συνειδητότητας (ανάκληση προσωπικών εμπειριών, σύνθεση αυτοαναφορικών κειμένων κ.ά) Προβολικές τεχνικές (Σχέδιο-ιχνογράφημα, συμπλήρωση ιστορίας κ.ά.) Μελέτη περίπτωσης Η όλη διεργασία θα γίνεται και με αναφορά στα κοινωνικο-ιδεολογικά προτάγματα της περιόδου που οδηγούν στη διαμόρφωση αντίστοιχων αισθημάτων. Στους συμμετέχοντες θα δοθεί δυνατότητα συνδιαμόρφωσης του περιεχόμενου, στη βάση των δικών τους αναγκών και επιθυμιών. Που απευθύνεται Το σεμινάριο απευθύνεται σε εν ενεργεία, καθώς και σε μελλοντικούς εκπαιδευτικούς. Στους συμμετέχοντες θα δοθεί Βεβαίωση Παρακολούθησης Επιμορφωτικού Σεμιναρίου από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (Ε.Κ.Π.Α.). Διαδικαστικά: Έναρξη σεμιναρίου: 25 / 10 / 2016 Διάρκεια: 48 ώρες, 12 συνεδρίες των 4 διδακτικών ωρών Ώρες μαθημάτων κάθε Τρίτη 17:00-20:30 (με διάλειμμα 15 λεπτών) Η τιμή συμμετοχής ανά εκπαιδευόμενο: 180 Ευρώ Οι ΔΗΛΩΣΕΙΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ πρέπει να σταλούν έως: 16 / 10 / 2016 Απαιτείται ελάχιστος αριθμός συμμετεχόντων για την υλοποίηση: 12 άτομα. 4
ΔΗΛΩΣΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ Τη δήλωση συμμετοχής μπορείτε να τη βρείτε στην: www.ergastirio.ppp.uoa.gr και να την αποστείλετε, ως συνημμένο αρχείο, στο email: ergastirio@ppp.uoa.gr στις ακόλουθες συμβατές μορφές αρχείου μόνο: Δήλωση σε μορφή Acrobat (pdf) Δήλωση σε μορφή Word (doc) συμβατή με όλες τις εκδόσεις Word Οι ενδιαφερόμενοι παρακαλούνται να προσέξουν να μην στείλουν τα αρχεία σε μορφή μη συμβατή π.χ. docx (έκδοση Word 2007 και νεότερες) κ.λ.π. Η διαδικασία μέχρι την έναρξη του σεμιναρίου με χρονολογική σειρά: 1) Λήγει η προθεσμία αποστολής των δηλώσεων συμμετοχής (16/10/2016) 2) Βγαίνει ανακοίνωση στην ιστοσελίδα του Εργαστηρίου («Ανακοινώσεις» - http://www.ergastirio.ppp.uoa.gr/anakoinoseis.html), που ενημερώνει εάν μπορεί να συγκροτηθεί τμήμα ή όχι. Εάν συγκροτήθηκε τμήμα, το σεμινάριο μπορεί να ξεκινήσει και η ανακοίνωση σας ενημερώνει και για το χρονικό διάστημα που το Εργαστήριο θα σας στείλει το email με τις οδηγίες κατάθεσης των διδάκτρων και όποια άλλη πληροφορία σας είναι απαραίτητη (π.χ. αίθουσα κ.λ.π.). 3) Οι συμμετέχοντες ακολουθούν τις οδηγίες που τους στάλθηκαν (για κατάθεση, αίθουσα κλπ) και μέχρι την έναρξη του σεμιναρίου ελέγχουν ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ τις «Ανακοινώσεις» στην ιστοσελίδα μας, για οποιαδήποτε έκτακτη ανακοίνωση που αφορά το σεμινάριό τους. Το Εργαστήριο επικοινωνεί μαζί σας, μετά τη λήξη της προθεσμίας αποστολής δηλώσεων συμμετοχής, αποκλειστικά με ηλεκτρονικό τρόπο (email). Η κατάθεση της συμμετοχής σας, σε τραπεζικό λογαριασμό του Πανεπιστημίου, γίνεται σύμφωνα με τις οδηγίες στο email. Επισημάνσεις: 1) Τα χρήματα της οικονομικής συμμετοχής δεν μπορούν να επιστραφούν σε περίπτωση μη παρακολούθησης του σεμιναρίου. 2) Δυνατότητα απουσιών: 10% επί του συνόλου των ωρών παρακολούθησης του σεμιναρίου. 3) Οι ενδιαφερόμενοι παρακαλούνται να ελέγχουν τακτικά και οπωσδήποτε έως και την έναρξη του σεμιναρίου τις νεότερες ανακοινώσεις, για έκτακτες εξελίξεις (http://www.ergastirio.ppp.uoa.gr/anakoinoseis.html). Σε κάθε επικοινωνία με το Εργαστήριο παρακαλείστε να αναφέρετε τον τίτλο του σεμιναρίου που ενδιαφέρεστε, ώστε να μπορείτε να εξυπηρετηθείτε άμεσα. Ο Δ/ντής του Εργαστηρίου Πειραματικής Παιδαγωγικής Αναπλ. Καθηγητής Γ. Παπακωνσταντίνου 5