Γλωσσάριο εννοιών αβεβαιότητα (uncertainty) Η έλλειψη ακριβούς γνώσης ή το σφάλµα που σχετίζεται µε την πραγµατική θέση ενός κινούµενου αντικειµένου. ανασχετικός τελεστής (blocking operator) Πρόκειται για τελεστές που απαιτούν την επεξεργασία όλων των πλειάδων εισόδου, πριν επιστρέψουν έστω και µια πλειάδα από το τελικό αποτέλεσµα. Χαρακτηριστικοί τελεστές αυτού του τύπου είναι το πλήθος (COUNT), το ελάχιστο (MIN), το µέγιστο (MAX), ο µέσος όρος (AVG) ή η ταξινόµηση (SORTING) των πλειάδων. Εφόσον τα ρεύµατα δεδοµένων είναι θεωρητικά ανεξάντλητα, οι ανασχετικοί τελεστές δεν θα καταφέρουν ποτέ να διαβάσουν όλα τα δεδοµένα, καθηλώντας εντελώς την επεξεργασία. απαλοιφή διπλοτύπων (duplicate elimination) Τελεστής της σχεσιακής άλγεβρας µε τον οποίο εξαλείφονται όλες οι άσκοπες επαναλήψεις πανοµοιότυπων πλειάδων που προκύπτουν ως αποτέλεσµα ερωτηµάτων. Ο τελεστής διατηρείται και στην άλγεβρα ρευµάτων δεδοµένων. αποβολή φόρτου (load shedding) Τεχνική ελάττωσης του όγκου των πλειάδων ενός ρεύµατος δεδοµένων που πρόκειται να δοθούν προς επεξεργασία, σε καταστάσεις όπου παρατηρείται υπερφόρτωση του συστήµατος. Οι πλειάδες είναι δυνατόν να διαγράφονται βάσει εκτιµήσεων (µε χρήση κατάλληλων γράφων ποιότητας υπηρεσιών του συστήµατος, QoS) ή να φιλτράρονται προκειµένου να απορρίπτονται οι λιγότερο σηµαντικές που δεν αφορούν τα ερωτήµατα διαρκείας που παραµένουν ενεργά. βελτιστοποίηση ερωτηµάτων (query optimization) Η διαδικασία επιλογής του καταλληλότερου προσχεδίου εκτέλεσης (query execution plan) για τα υποβαλλόµενα ερωτήµατα. Ο βελτιστοποιητής ερωτηµάτων (query optimizer) αναλαµβάνει να µετατρέψει το αρχικό προσχέδιο εκτέλεσης στην πλέον αποδοτική ακολουθία λειτουργιών επί των δεδοµένων, συνήθως µε ευρετικές µεθόδους (heuristics) ή µε εκτίµηση του κόστους εκτέλεσης των ερωτηµάτων. Στα ρεύµατα δεδοµένων µεγάλη σηµασία φαίνεται να αποκτά η δυνατότητα βελτιστοποίησης πολλαπλών ερωτηµάτων (multiple-query optimization), λόγω του µεγάλου αριθµού παραπλήσιων ερωτηµάτων διαρκείας που εκτιµάται ότι θα παραµένουν ταυτοχρόνως ενεργά στο σύστηµα. γλώσσα ερωταποκρίσεων (query language) Γλώσσα προγραµµατισµού µε την οποία επιτυγχάνεται η ανάπτυξη και η διαχείριση µιας βάσης δεδοµένων. Αντίστοιχα, διακρίνεται σε γλώσσα ορισµού δεδοµένων (Data Definition Language) για τη δόµηση ή τις µεταβολές του σχήµατος των σχέσεων και σε γλώσσα χειρισµού δεδοµένων (Data Manipulation Language) µε εντολές για την επεξεργασία και ανάκτηση δεδοµένων. Πρόκειται για µη διαδικαστική γλώσσα (non-procedural language), αφού δεν απαιτεί από τον χρήστη προσδιορισµό του τρόπου προσπέλασης των δεδοµένων. Αρκεί απλώς η διατύπωση (declarative language) των σχετικών ερωτηµάτων, τη διεκπεραίωση των οποίων αναλαµβάνει το Σ Β. Η πλέον διαδεδοµένη γλώσσα ερωταποκρίσεων (και σε εµπορικά συστήµατα λογισµικού βάσεων δεδοµένων) είναι η SQL (Structured Query Language). Αντίστοιχη γλώσσα µε τις απαραίτητες προσθήκες και παραλλαγές είναι αναγκαία και για τη διαχείριση ρευµάτων δεδοµένων σε ένα κατάλληλο σύστηµα (βλ. λήµµα Σύστηµα ιαχείρισης Ρευµάτων εδοµένων, Σ Ρ ). 223
Συστήµατα ρευµάτων δεδοµένων για κινούµενα αντικείµενα. γνώρισµα (attribute) Τα επιµέρους στοιχεία που συνιστούν τις οντότητες ενός σχήµατος βάσης δεδοµένων ή ρεύµατος δεδοµένων. Βάσει αυτών των χαρακτηριστικών είναι δυνατή η περιγραφή και η διάκριση µεταξύ των στιγµιοτύπων µιας οντότητας. δηλωτική γλώσσα (declarative language) Βλέπε λήµµα γλώσσα ερωταποκρίσεων. διαδικαστική γλώσσα (procedural language) Βλέπε λήµµα γλώσσα ερωταποκρίσεων. δοσοληψία (transaction) Μια οµάδα ενεργειών µε σκοπό την προσπέλαση ή τη µεταβολή των δεδοµένων, οι οποίες πρέπει να εκτελεστούν ως ενότητα από το σύστηµα, χωρίς να επηρεάζονται από την εκτέλεση ή τα αποτελέσµατα άλλων συναλλαγών που πιθανόν τρέχουν ταυτόχρονα. Κάθε δοσοληψία χαρακτηρίζεται από τις λεγόµενες ιδιότητες ACID: ατοµικότητα (Atomicity, όλες οι ενέργειες θα εκτελεστούν ή καµµία), συνέπεια (Consistency, η βάση δεδοµένων πρέπει να παραµείνει σε κατάσταση συνοχής), αποµόνωση (Isolation, καµµία δοσοληψία δεν επεξεργάζεται ενδιάµεσα αποτελέσµατα που έχουν εν τω µεταξύ παραχθεί από άλλες) και µονιµότητα (Durability, τα αποτελέσµατα των δοσοληψιών, όταν αυτές ολοκληρωθούν, πρέπει να παραµείνουν εφεξής στο σύστηµα). Συχνά ένα ερώτηµα ή µια τροποποίηση στοιχείων αποτελούν αυτοτελείς δοσοληψίες. Το χρονοδιάγραµµα επεξεργασίας τυχόν ανταγωνιστικών δοσοληψιών, πρέπει να µπορεί να εκτελεστεί συνεχόµενα (serializability), ώστε η µια δοσοληψία να διαδέχεται την άλλη, οδηγώντας τη βάση δεδοµένων στην ίδια τελική κατάσταση. Αυτό το έργο αναλαµβάνει ο µηχανισµός ελέγχου συνδροµικότητας (concurrency control), µε διάφορες µεθόδους όπως το κλείδωµα σε δύο φάσεις (two-phase locking) και η χρονοσήµανση (timestamping) των συναλλαγών. επιλογή (selection) Πράξη της σχεσιακής άλγεβρας (και της άλγεβρας ρευµάτων δεδοµένων) που από µια σχέση R ή ένα ρεύµα δεδοµένων S επιλέγει ένα υποσύνολο πλειάδων, οι οποίες ικανοποιούν κάποιο κατηγόρηµα C που αφορά τις ιδιότητες της σχέσης ή του ρεύµατος δεδοµένων. Το σχήµα χαρακτηριστικών που προκύπτει από την εφαρµογή του τελεστή σ C (R) είναι πανοµοιότυπο προς το αρχικό, τηρώντας κατά σύµβαση την ίδια ακριβώς διάταξη. ερώτηµα διαρκείας (continuous query) Οι απαντήσεις σ αυτά τα ερωτήµατα υπολογίζονται συνεχώς επί των πλειάδων του ρεύµατος δεδοµένων που καταφθάνουν αθρόα στο σύστηµα. Τα ερωτήµατα διαρκείας εκτελούνται µονίµως και επί µακρόν, µέχρις ότου ο χρήστης τα αποσύρει ή αναστείλει τον υπολογισµό τους. ερώτηµα µη προβλέψιµο (ad hoc query) Πρόκειται για ερωτήµατα που οι χρήστες υποβάλλουν online αφού ήδη τα στοιχεία του ρεύµατος δεδοµένων έχουν αρχίσει να εισρέουν στο σύστηµα. Συνήθως πρόκειται για ερωτήµατα διαρκείας που τίθενται δυναµικά στο σύστηµα, χωρίς να είναι εκ των προτέρων γνωστά, γι αυτό δεν είναι δυνατόν να ληφθούν υπόψη κατά το στάδιο της βελτιστοποίησης ερωτηµάτων (query optimization). ερώτηµα παγόβουνου (iceberg query) Πρόκειται κατ ουσίαν για ερώτηµα συνάθροισης επί µιας ή περισσοτέρων χαρακτηριστικών, αλλά από το αποτέλεσµα απαλείφονται οι πλειάδες στις οποίες η τιµή του συναθροιζόµενου γνωρίσµατος 224
Γλωσσάριο εννοιών (aggregated attribute) είναι κάτω από ένα προκαθορισµένο κατώφλι.η ονοµασία των ερωτηµάτων υπονοεί ότι οι ερωτώµενες σχέσεις έχουν συνήθως µεγάλο µέγεθος, αλλά το αποτέλεσµα περιλαµβάνει πολύ λίγες πλειάδες (µόνο «η κορυφή του παγόβουνου»). ερώτηµα πλοήγησης (navigational query) Αναφέρεται στον υπολογισµό δυναµικών πληροφοριών, όπως ταχύτητα, προσανατολισµός, χρόνος διαδροµής κ.ά. για ένα κινούµενο αντικείµενο. Συνήθως αυτό προϋποθέτει ότι θα πρέπει να εξεταστούν τµήµατα της τροχιάς (ή και το σύνολό της) για κάθε αντικείµενο χωριστά, και όχι όσα τµήµατα τροχιών εµπίπτουν εντός ορισµένου χωροχρονικού παραθύρου (range queries). ερώτηµα στιγµιοτύπου (one-time query ή snapshot query) Ο υπολογισµός της απάντησης σ ένα ερώτηµα αυτής της µορφής θα γίνει έχοντας ως αναφορά την τρέχουσα κατάσταση (στιγµιότυπο) της βάσης δεδοµένων, ακριβώς τη στιγµή της υποβολής του ερωτήµατος. Το ερώτηµα εκτελείται µόνο µια φορά και παύει να ισχύει µόλις η απάντηση επιστραφεί στο χρήστη. ερώτηµα συνάθροισης (aggregate query) Για να απαντηθεί ένα τέτοιο ερώτηµα, προηγείται οµαδοποίηση των πλειάδων της σχέσης, του ρεύµατος δεδοµένων ή συσχετισµών τους (διαφόρων µορφών συνδέσεις) βάσει συγκεκριµένων γνωρισµάτων (grouping attributes). Ακολούθως σε επιλεγµένα χαρακτηριστικά (aggregated attributes) των οµάδων που προκύπτουν εφαρµόζεται κάποιος τελεστής συνάθροισης, όπως µέγιστο (MAX), ελάχιστο (MIN), µέσος όρος (AVG), άθροισµα (SUM), πλήθος (COUNT) κ.ά. Οι τελεστές συνάθροισης δεν αποτελούν µέρος της σχεσιακής άλγεβρας, αλλά χρησιµοποιούνται από τον τελεστή οµαδοποίησης (grouping operator). Η εφαρµογή τέτοιων συναρτήσεων (βλέπε λήµµα ανασχετικοί τελεστές) στα περιεχόµενα ενός ρεύµατος δεδοµένων είναι προβληµατική, καθώς αδυνατεί να επιστρέψει αποτέλεσµα πριν εξεταστεί το σύνολο των πλειάδων εισόδου, που για τα ρεύµατα δεδοµένων είναι θεωρητικά αχανές. ερώτηµα τοπολογικό (topological query) Χωροχρονικό ερώτηµα που εξετάζει τις τοπολογικές σχέσεις µεταξύ τροχιών κινούµενων αντικειµένων. Εκτός από τις βασικές χωρικές σχέσεις που βασίζονται στο µοντέλο 9-intersection (εντός, επικαλύπτει, περιέχει κλπ.), µπορεί να διερευνηθεί επίσης κατά πόσον το αντικείµενο εισέρχεται, εξέρχεται, διασχίζει ή παρακάµπτει µια περιοχή. ερώτηµα τροχιάς (trajectory-based query) Ερώτηµα που επιχειρεί να διερευνήσει τη συµπεριφορά του συνόλου της τροχιάς κινούµενων αντικειµένων ή έστω κάποιων συµπαγών µερών της, τόσο από χωρική όσο κι από χρονική άποψη. Η εξέταση µπορεί να αφορά την τοπολογία των τροχιών (βλ. λήµµα ερώτηµα τοπολογικό) ή δευτερογενείς πληροφορίες σχετικά µ αυτές, όπως λ.χ. η ταχύτητα (βλ. λήµµα ερώτηµα πλοήγησης). ερώτηµα χωροχρονικής σύνδεσης (spatiotemporal join query) Χρησιµεύει στη διερεύνηση της χωροχρονικής σχέσης µεταξύ αντικειµένων, λ.χ. στον προσδιορισµό της χωρικής εγγύτητας δύο κινούµενων αντικειµένων για ένα καθορισµένο χρονικό διάστηµα ή µια συγκεκριµένη χρονική στιγµή. Η σύγκριση µεταξύ τροχιών κινούµενων αντικειµένων (τοµή, εγγύτητα, κ.ά.) προϋποθέτει τη διατύπωση τέτοιου είδους ερωτηµάτων. 225
Συστήµατα ρευµάτων δεδοµένων για κινούµενα αντικείµενα. καρτεσιανό γινόµενο (Cartesian product) Το καρτεσιανό γινόµενο δύο σχέσεων ή δύο ρευµάτων δεδοµένων ή µιας σχέσης και ενός ρεύµατος είναι το σύνολο των ζευγών όλων των δυνατών συνδυασµών µεταξύ των πλειάδων των εµπλεκόµενων σχέσεων ή ρευµάτων. Έτσι, η εφαρµογή του τελεστή A ⅹ B, όπου τα A και B σχέσεις ή ρεύµατα, έχει ως το αποτέλεσµα πλειάδες που το πρώτο τους συνθετικό µέρος ακολουθεί το σχήµα του A και το δεύτερο εκείνο του B. κατηγόρηµα (predicate) Λογική συνθήκη την οποία πρέπει να επαληθεύουν οι πλειάδες που επιλέγονται από ένα ερώτηµα. Με χρήση λογικών τελεστών (AND, OR, NOT) είναι δυνατόν να δηµιουργηθούν σύνθετες συνθήκες. κινούµενo αντικείµενo (moving object) Ένα αντικείµενο που κινείται σε ένα πολυδιάστατο σύστηµα αξόνων, αποτελούµενο από τις χωρικές και τη χρονική διάσταση. Κυρίως ενδιαφέρει η κίνηση στο δισδιάστατο επίπεδο ή τον τρισδιάστατο χώρο, µε την πάροδο του χρόνου (βλ. λήµµα τροχιά). Για την τήρηση και την επεξεργασία τέτοιων στοιχείων, συνήθως χρησιµοποιούνται βάσεις δεδοµένων κινούµενων αντικειµένων. κυλιόµενο παράθυρο (sliding window) Συντακτική δοµή της γλώσσας ερωταποκρίσεων, µε την οποία επιλέγονται οι πλέον πρόσφατες πλειάδες του ρεύµατος δεδοµένων. Το κριτήριο της επιλογής µπορεί να βασίζεται είτε στο χρόνο (οπότε προκύπτουν οι πλειάδες εντός ενός πρόσφατου χρονικού διαστήµατος) είτε στον αριθµό των πλειάδων ανεξαρτήτως του πότε καταγράφηκαν. Το παράθυρο έχει σταθερό εύρος (σε χρονικές µονάδες ή πλήθος πλειάδων) ενώ το χαρακτηριστικό του στοιχείο είναι ότι τα άκρα του µετατοπίζονται διαρκώς, παρακολουθώντας την εξέλιξη του χρόνου, µε το πέρας του να ταυτίζεται πάντοτε µε το παρόν. περίληψη (summary) οµή συνοπτικής αναπαράστασης των περιεχοµένων µιας σχέσης ή ρεύµατος δεδοµένων, αποσκοπώντας στη µείωση του όγκου της τηρούµενης πληροφορίας και στην επιτάχυνση της εκτέλεσης των σχετικών ερωτηµάτων. Συνήθεις µορφές περιλήψεων είναι τα σκίτσα δεδοµένων, η δειγµατοληψία των στοιχείων (οµοιόµορφη ή διαστρωµατωµένη), τα wavelets και τα ιστογράµµατα. πλειάδα (tuple) Κάθε γραµµή (εγγραφή) µιας σχέσης ή ρεύµατος δεδοµένων, στην οποία καταγράφονται όλες οι πληροφορίες για ένα στοιχείο της οντότητας που αναπαρίσταται. Ειδικά για πλειάδες ενός ρεύµατος τροχιάς, το σχήµα της πλειάδας επεκτείνεται ώστε να περιλάβει το χωροχρονικό ορόσηµο (space-time-stamp) που προσδιορίζει µοναδικά κάθε στοιχείο του ρεύµατος τροχιάς. Στα τυπικά ρεύµατα δεδοµένων, η πλειάδα θεωρείται ότι διαθέτει µόνο χρονικό ορόσηµο, που µπορεί να εµπεριέχεται ρητώς στα χαρακτηριστικά της πλειάδας ή να παραµένει υπονοούµενο, χρησιµεύοντας απλώς για τη διάταξή τους. προβολή (projection) Πράξη της άλγεβρας ρευµάτων δεδοµένων (δανεισµένος από τη σχεσιακή άλγεβρα) που χρησιµοποιείται για να παράγει από µια σχέση R ή ένα ρεύµα δεδοµένων S αντίστοιχα µια νέα σχέση ή ένα παράγωγο ρεύµα που περιλαµβάνει ορισµένα µόνο από τα αρχικά χαρακτηριστικά 226
Γλωσσάριο εννοιών (στήλες). Συµβολικά ο τελεστής π A1, A2,, Ak (R) έχει ως αποτέλεσµα ένα σχήµα χαρακτηριστικών {A 1, A 2,, A k }, που είναι το υποσύνολο των αρχικών, διατηρώντας την ίδια διάταξη. προσχέδιο εκτέλεσης ερωτηµάτων (query execution plan) Η ακολουθία ενεργειών που πρέπει να εκτελεστούν από το σύστηµα για να δοθεί απάντηση στο ερώτηµα. Ο µεταγλωττιστής ερωτηµάτων (query compiler) αναλαµβάνει να µετατρέψει το αρχικά υποβαλλόµενο ερώτηµα σ αυτή τη µορφή. Συνήθως, αυτές οι ενέργειες είναι πρωταρχικές λειτουργίες της σχεσιακής άλγεβρας, λ.χ. προβολή ή επιλογή. ρεύµα δεδοµένων (data stream) Η συνεχής έλευση στοιχείων µε τη µορφή αλλεπάλληλων πλειάδων από πολλαπλές πηγές (λ.χ. αισθητήρες ή GPS), αλλά µε χρονικά µεταβαλλόµενο ενίοτε δε καταγαιστικό ρυθµό. Η µορφή των στοιχείων είναι πιθανόν απρόβλεπτη και το πλήθος τους δεν έχει εκ των προτέρων γνωστό περιορισµό, εποµένως είναι ενδεχόµενο οι πλειάδες να συνεχίζουν να ρέουν αθρόα στο σύστηµα επί µακρόν. σηµεία στίξης (punctuations) Η χρήση εµβόλιµων πλειάδων ως σηµεία στίξης στα περιεχόµενα ενός ρεύµατος δεδοµένων µπορεί να δώσει λύση στο πρόβληµα των ανασχετικών τελεστών (blocking operators). Οι πλειάδες αυτές είναι συµβατές προς το σχήµα του ρεύµατος δεδοµένων και σηµατοδοτούν το πέρας ενός υποσυνόλου των στοιχείων. Κατά συνέπεια, το σύστηµα αντιλαµβάνεται ότι δεν πρόκειται να καταφθάσουν άλλα στοιχεία µε χαρακτηριστικά που ταιριάζουν µ εκείνα της πιο πρόσφατης πλειάδας στίξης που ελήφθη, εποµένως τυχόν εκκρεµείς λειτουργίες που χρησιµοποιούν ανασχετικούς τελεστές επί των διαθέσιµων δεδοµένων µπορούν να απεγκλωβιστούν και να συνεχιστούν απρόσκοπτα. σκίτσο δεδοµένων (data sketch) Τεχνική περίληψης δεδοµένων µε στόχο τη σύνοψη των στοιχείων κατά τυχαίο τρόπο, έχοντας ελάχιστες απαιτήσεις σε ποσότητα µνήµης. Για το µοντέλο τροχιάς κινούµενων αντικειµένων προτείνεται η τήρηση σκίτσων τροχιάς (trajectory sketches), δηλαδή γενικευµένων αναπαραστάσεων της ιστορικής της εξέλιξης µέχρι την τρέχουσα κατάταση. συναλλαγή (transaction) Βλέπε λήµµα δοσοληψία. σύνδεση (join) Πράξη της σχεσιακής άλγεβρας (και της άλγεβρας ρευµάτων δεδοµένων) µεταξύ δύο σχέσεων ή δύο ρευµάτων δεδοµένων ή µιας σχέσης και ενός ρεύµατος, από την οποία παράγεται ένα σύνολο ζευγών από συνδυασµούς µεταξύ των πλειάδων των εµπλεκόµενων σχέσεων ή ρευµάτων, οι οποίες ταιριάζουν ως προς ένα υποσύνολο κοινών χαρακτηριστικών τους. Αν A 1,A 2,, A k είναι τα κοινά χαρακτηριστικά, τότε ο τελεστής A B, όπου τα A και B σχέσεις ή ρεύµατα, επιτρέπει το συνδυασµό µιας πλειάδας a από το A και µιας πλειάδας b από το B, αν και µόνο αν οι πλειάδες αυτές έχουν την ίδια τιµή σε καθένα από τα χαρακτηριστικά A 1, A 2,, A k. σύνοψη δεδοµένων (data synopsis) Βλέπε λήµµα περίληψη. 227
Συστήµατα ρευµάτων δεδοµένων για κινούµενα αντικείµενα. Σύστηµα ιαχείρισης Ρευµάτων εδοµένων (Data Stream Management System, Σ Ρ - DSMS) Ένα σύστηµα που αποσκοπεί στη διαχείριση των εφήµερων περιεχοµένων ενός ρεύµατος δεδοµένων, παρέχοντας δυνατότητες προσπέλασης και επεξεργασίας των στοιχείων µε χρήση µιας γλώσσας προγραµµατισµού (βλ. λήµµα γλώσσα ερωταποκρίσεων) και ενός περιβάλλοντος διεπαφής µε τους χρήστες (user interface). Πρόκειται για ένα σύστηµα αντίστοιχο του Σ Β που χρησιµοποιείται για τις βάσεις δεδοµένων. τροχιά (trajectory) Η καταγραφή των διαδοχικών θέσεων που λαµβάνει ένα κινούµενο αντικείµενο, συγκροτώντας το ίχνος της κίνησής του στο χωροχρόνο. υλοποιηµένη όψη (materialized view) Η φυσική δηµιουργία ενός πίνακα µε το αποτέλεσµα της εκτέλεσης µιας όψης, όταν αυτή ερωτηθεί για πρώτη φορά, µε την προοπτική ότι θα ακολουθήσουν επανειληµµένες αναφορές στο αποτέλεσµά της (ή µέρος των πλειάδων του). Όταν µεταβληθούν τα περιεχόµενα των πινάκων βάσης όπου στηρίζεται ο ορισµός της όψης, οι τροποποιήσεις θα πρέπει να περάσουν κατά σταδιακό τρόπο και στην υλοποιηµένη όψη. Εάν παρέλθει αρκετό χρονικό διάστηµα χωρίς η όψη να χρησιµοποιηθεί, τότε πιθανόν να διαγραφεί, για να επαναδηµιουργηθεί αργότερα εάν τυχόν χρειαστεί. χρονικό ορόσηµο (timestamp) Ο χρονικός προσδιορισµός που άλλοτε προσαρτάται σε κάθε πλειάδα του ρεύµατος δεδοµένων και σηµατοδοτεί τη χρονική στιγµή εισόδου της στο σύστηµα (χρόνος δοσοληψίας) ή ενυπάρχει ήδη σε κάθε πλειάδα εκφράζοντας το χρόνο κατά τον οποίο παρήχθησαν στην πραγµατικότητα τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά της (χρόνος ισχύος). Κάθε πλειάδα που εισέρχεται σε ένα Σ Ρ φέρει υποχρεωτικά χρονικό ορόσηµο, στοιχείο που αξιοποιείται κατά την επεξεργασία των ερωτηµάτων και τη διαχείριση των στοιχείων. χρονοπρογραµµατισµός (scheduling) Η ρύθµιση της σειράς εκτέλεσης και της συνδροµικότητας µεταξύ των δοσοληψιών ώστε να διατηρείται η συνέπεια των δεδοµένων. Ο χρονοπρογραµµατιστής (scheduler) δέχεται αιτήµατα εγγραφής ή ανάγνωσης (read/write requests) από δοσοληψίες και αναλαµβάνει είτε να τα διεκπεραιώσει άµεσα είτε να καθυστερήσει την εκτέλεσή τους, εφαρµόζοντας την τεχνική των κλειδωµάτων (locks). χρόνος δοσοληψίας (transaction time) Αναφέρεται στο χρόνο που ένα γεγονός του πραγµατικού κόσµου είναι παρόν στο σύστηµα (λ.χ. ένα Σ Β ) ως αποθηκευµένο στοιχείο, οπότε είναι δυνατή η ανάκτησή του από τους χρήστες. χρόνος εγκυρότητας (valid time) Ο χρόνος κατά τον οποίο ένα γεγονός ισχύει στην πραγµατικότητα, ανεξάρτητα από το πότε καταγράφηκε ή για ποιο χρονικό διάστηµα τηρείται στο σύστηµα. 228