Το οικονοµικό και επιχειρηµατικό περιβάλλον

1 Το οικονοµικό και επιχειρηµατικό περιβάλλον

1.1. Το διεθνές οικονομικό περιβάλλον κατά το 2016 και η Ελλάδα Στόχος της παρούσας ενότητας είναι να παρουσιάσει τις σημαντικές μακροοικονομικές εξελίξεις, τόσο σε διεθνές όσο και σε εθνικό επίπεδο, με σκοπό τη σκιαγράφηση του πλαισίου μέσα στο οποίο καλείται να λάβει χώρα η επιχειρηματική δράση. Ειδικότερα, οι διεθνείς μακροοικονομικές συνθήκες το 2016 επηρεάστηκαν καθοριστικά από μια σειρά πολιτικών εξελίξεων διεθνούς ενδιαφέροντος, με σημαντικότερη το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος για αποχώρηση από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Παράλληλα, η έκβαση μιας σειράς γεγονότων όπως η προεδρική εκλογή στις ΗΠΑ και η προσφυγική κρίση ενδέχεται να επηρεάσει σημαντικά το διεθνές μακροοικονομικό περιβάλλον, μεταβάλλοντας τις τρέχουσες εκτιμήσεις των οικονομικών μεγεθών. Στον παρόντα χρόνο, σημειώνουμε πως οι αναπτυγμένες οικονομίες έχασαν το 2015 το «momentum» της ανάπτυξης, ενώ οι πιέσεις που δέχθηκαν οι αναπτυσσόμενες οικονομίες, αν και φαίνεται να βαίνουν προς αποκλιμάκωση, δημιουργούν περαιτέρω προκλήσεις. Οι προβλέψεις της παγκόσμιας ανάπτυξης για το α εξάμηνο του 2016 κινήθηκαν σε χαμηλότερα των αναμενόμενων επίπεδα, κυρίως λόγω της ηπιότερης οικονομικής ανάπτυξης των αναπτυγμένων χωρών. Βάσει των παραπάνω, η παγκόσμια ανάπτυξη, σύμφωνα με τις προβλέψεις του Οκτωβρίου του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, αναμένεται να επιβραδυνθεί στο 3,1% το 2016, για να σημειώσει μικρή ανάκαμψη στο 3,4% το 2017. Επισημαίνεται ότι στις αρχές του 2016 οι αντίστοιχες προβλέψεις ήταν ελαφρώς βελτιωμένες, όμως το αποτέλεσμα του βρετανικού δημοψηφίσματος και η υποτονική ανάπτυξη της αμερικανικής οικονομίας συνέβαλαν στην προς τα κάτω αναθεώρησή τους. Θετικές είναι οι προβλέψεις αναφορικά με την ανάπτυξη στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες, που εκτιμάται ότι θα ανέλθει στο 4,2% το 2016 μετά από πέντε συναπτά έτη συρρίκνωσης του ρυθμού μεγέθυνσης, με τις επιμέρους προβλέψεις που αφορούν τις χώρες αυτές να διαφέρουν σημαντικά. Όσον αφορά την εκτιμώμενη ανάκαμψη το 2017, στηρίζεται πρωτίστως στις θετικές προοπτικές των αναδυόμενων και αναπτυσσόμενων οικονομιών και δευτερευόντως στην αμερικανική οικονομία. Σχετικά με τις προβλέψεις του πληθωρισμού, παρατηρούνται σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των επιμέρους χωρών. Ο πληθωρισμός στις αναπτυγμένες οικονομίες αναμένεται να αυξηθεί στο 0,8% το 2016 από 0,3% το 2015 κυρίως λόγω των τιμών στο χώρο της ενέργειας. Σημειώνεται ότι η τιμή του πληθωρισμού το 2015 για τις αναδυόμενες οικονομίες αποτελεί τη χαμηλότερη τιμή που σημειώθηκε από την αρχή της διεθνούς οικονομικής κρίσης. Εντούτοις, διαφορετικές εκτιμήσεις διατυπώνονται για τον πληθωρισμό στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες, ο οποίος εκτιμάται ότι θα κυμανθεί στο 4,5% το 2016 έναντι 4,7% το 2015, καθώς εξασθενούν οι επιδράσεις από την υποτίμηση των νομισμάτων των χωρών αυτών. Τα επίπεδα ανεργίας αναμένεται, σε γενικές γραμμές, να βελτιωθούν ειδικότερα στις χώρες που εφαρμόζουν μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας. Τα ελλείμματα και τα πλεονάσματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών σε σχέση με το ΑΕΠ σε παγκόσμιο επίπεδο αναμένονται να περιοριστούν ελαφρώς το 2016, αποτυπώνοντας τη μείωση των πλεονασμάτων στην Κίνα και στις αναπτυγμένες ευρωπαϊκές οικονομίες, καθώς και τη μείωση των ελλειμμάτων των χωρών της Λατινικής Αμερικής. To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 21

Εξέλιξη ρυθμών ανάπτυξης Διάγραµµα 1.1 Εξέλιξη ρυθµών ανάπτυξης 2015-2017 (ετήσια % µεταβολή) 5 4 3 4 4,2 3,2 3,1 4,6 3,4 2 2,1 1,6 1,8 1 2016 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 0 Ευρωζώνη 2015 2016 2017 Παγκόσµια ανάπτυξη Αναπτυγµένες οικονοµίες Αναδυόµενες & αναπτυσσόµενες οικονοµίες Στοιχεία για το 2016 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2017 (προβλέψεις) Πηγή: ΔΝΤ Σε ό,τι αφορά την Ευρωζώνη, ο ρυθμός ανάπτυξης αναμένεται να επιβραδυνθεί στο 1,7% το 2016 και στο 1,5% το 2017, έναντι του 2% το 2015. Οι χαμηλές τιμές του πετρελαίου και η εφαρμοσθείσα νομισματική πολιτική το 2016 είναι από τους παράγοντες που συνέβαλαν στη στήριξη της ανάπτυξης, ενώ η αβεβαιότητα που προκαλεί η ψήφος για έξοδο της Βρετανίας από την ΕΕ δημιούργησε αντίρροπες τάσεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι το 2016 υπήρξε μείωση της εσωτερικής ζήτησης, ιδιαίτερα των επενδύσεων, σε ορισμένες από τις μεγαλύτερες χώρες της Ευρωζώνης, οι οποίες μέχρι πρότινος παρουσίαζαν μεγαλύτερους ρυθμούς ανάπτυξης από τους αναμενόμενους. Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της Ευρωζώνης θα παραμείνει πλεονασματικό και χωρίς σημαντικές μεταβολές (3,2% το 2015, 3,4% το 2016, 3,1% το 2017). Με στόχο την αντιμετώπιση του δυσμενούς οικονομικού περιβάλλοντος, η νομισματική πολιτική στην Ευρωζώνη προέβη σε ενίσχυση των μέτρων χαλάρωσης της νομισματικής πολιτικής. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι, το Μάρτιο του 2016, η ΕΚΤ μείωσε τα βασικά επιτόκια ώστε το επιτόκιο στις πράξεις κύριας αναχρηματοδότησης να διαμορφωθεί, για πρώτη φορά, στο μηδέν και το επιτόκιο στην πάγια διευκόλυνση αποδοχής καταθέσεων να φθάσει στις 40 μονάδες βάσης κάτω από το μηδέν. Παράλληλα, η ΕΚΤ παρακολουθεί στενά τις εξελίξεις στο μέτωπο του πληθωρισμού. Εστιάζοντας στα μακροοικονομικά στοιχεία των μεγαλύτερων χωρών της Ευρωζώνης, στη Γερμανία η μεταβολή του πραγματικού ΑΕΠ αναμένεται να αυξηθεί στο 1,7% το 2016, έναντι 1,5% το 2015, για να επιβραδυνθεί στο 1,4% το 2017. Στη Γαλλία ο ρυθμός ανάπτυξης θα παραμείνει σταθερός στο 1,3%, τόσο για το 2016 όσο και για το 2017. Στην Ισπανία οι σταθεροποιητικές τάσεις στο ρυθμό ανάπτυξης το 2016 εκτιμάται ότι θα ακολουθηθούν από τάσεις επιβράδυνσης, με το ρυθμό ανάπτυξης να είναι της τάξεως του 2,2% το 2017. Στην Ιταλία ο ρυθμός ανάπτυξης προβλέπεται να αυξηθεί οριακά το 2017 στο 0,9% από 0,8% το 2016. 22

Όσον αφορά τις χώρες της Ευρωζώνης στις οποίες εφαρμόστηκαν Μνημόνια τα προηγούμενα έτη, σημειώνεται ότι στην Πορτογαλία ο ρυθμός ανάπτυξης εμφανίζει ελαφριά επιβράδυνση, καθώς θα πέσει στο 1% το 2016 από 1,5% το 2015, ενώ το 2017 θα αυξηθεί στο 1,1%. Το 2016 στην Κύπρο αναμένεται σημαντική βελτίωση του ρυθμού ανάπτυξης στο 2,8% από 1,5% το 2015, με σημάδια κάμψης το 2017 (2,2%). Τέλος, στην Ιρλανδία η μεταβολή του πραγματικού ΑΕΠ θα είναι πτωτική (3,2% το 2017 από 4,9% το 2016). Ο πληθωρισμός στην Ευρωζώνη θα αυξηθεί από το προσεγγιστικά μηδενικό επίπεδο (0%) το 2015 στο 0,3% το 2016 και στο 1,1% το 2017, παραμένοντας κάτω από τους στόχους της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Οι προβλέψεις για τον πληθωρισμό της Ιρλανδίας βρίσκονται στα ίδια επίπεδα με αυτές για τον μέσο όρο της Ευρωζώνης. Αυξήσεις αναμένονται στα επίπεδα του πληθωρισμού της Πορτογαλίας από 0,5% το 2015 στο 0,7% το 2016 και στο 1,1% το 2017. Αναστροφή των αρνητικών επιπέδων του πληθωρισμού αναμένονται στην Κύπρο (-1,5% το 2015, -1% το 2016, 0,5% το 2017). 5,0 Διάγραµµα 1.2 Εξέλιξη πραγµατικού ΑΕΠ (%) Ευρωζώνης (2015-2017) Διάγραµµα 1.3 Πληθωρισµός Ευρωζώνης (µέση ετήσια % µεταβολή ΔΤΚ) 1,1 1,5 1 To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον 2,0 1,7 1,5 0,5 Μέρος 1 0,3 0,0 0 2015 2016 2017 2015 2016 2017 Στοιχεία για το 2016 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2017 (προβλέψεις) Πηγή: ΔΝΤ 0.0 11 Διάγραµµα 1.4 Ποσοστό ανεργίας (%) Ευρωζώνης 10,9 Διάγραµµα 1.5 Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών Ευρωζώνης (% ΑΕΠ) 3,6 10,5 3,4 3,4 10 9,5 10 9,7 3,2 3,1 3,2 3 9 2015 2016 2017 2015 2016 2017 Στοιχεία για το 2016 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2017 (προβλέψεις) Πηγή: ΔΝΤ 2,8 23

Στο μέτωπο της απασχόλησης επισημαίνεται ότι η αποκλιμάκωση της ανεργίας αναμένεται να σταθεροποιηθεί, καθώς η πτώση του ποσοστού ανεργίας από 10,9% το 2015 στο 10% το 2016 ακολουθεί μικρή συνεχιζόμενη πτώση της τάξης του -0,3% το 2017, με το σχετικό ποσοστό να διαμορφώνεται στο 9,7% για το εν λόγω έτος. Πτωτικές τάσεις θα σημειωθούν στο πεδίο της ανεργίας και στις 3 χώρες που εντάχθηκαν σε Μνημόνια στο παρελθόν (Πορτογαλία: 12,4% το 2015, 11,2% το 2016, 10,7% το 2017 Ιρλανδία: 9,5% το 2015, 8,3% το 2016, 7,7% το 2017 Κύπρος: 14,9% το 2015, 13% το 2016, 11,6% το 2017). 2016 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Ηνωμένο Βασίλειο Η πολιτική αβεβαιότητα που καταγράφηκε στο Ηνωμένο Βασίλειο το πρώτο εξάμηνο του 2016 αναφορικά με την παραμονή ή όχι της χώρας στην ΕΕ και η αρχική έκπληξη που προκάλεσε το Brexit τον Ιούνιο συνοδεύτηκαν από περιορισμένες αντιδράσεις των αγορών, καθώς αναγνωρίζεται ότι πρόκειται για μια μακροχρόνια διαδικασία με αβέβαια αποτελέ- 5 Διάγραµµα 1.6 Εξέλιξη πραγµατικού ΑΕΠ (%) Ηνωµένου Βασιλείου (2015-2017) 2,2 1,8 1,1 Διάγραµµα 1.7 Πληθωρισµός Ηνωµένου Βασίλειου (µέση ετήσια % µεταβολή ΔΤΚ) 0,7 2,5 5 0 2015 2016 2017 2015 2016 2017 0,1 Στοιχεία για το 2016 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2017 (προβλέψεις) Πηγή: ΔΝΤ 0 5,6 Διάγραµµα 1.8 Ποσοστό ανεργίας (%) Ηνωµένου Βασιλείου Διάγραµµα 1.9 Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών Ηνωµένου Βασιλείου (% ΑΕΠ) 0 5,4 5,4-2 5,2 5,2-4,3-4 5 5-5,4-5,9-6 4,8 2015 2016 2017 2015 2016 2017 Στοιχεία για το 2016 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2017 (προβλέψεις) Πηγή: ΔΝΤ -8 24

σματα. Για το λόγο αυτό, οι προοπτικές ανάπτυξης για τη Μεγάλη Βρετανία αναθεωρούνται προς τα κάτω, με τις εκτιμήσεις για το πραγματικό ΑΕΠ να ανέρχονται σε 1,8% το 2016 και 1,1% το 2017 από 2,2% το 2015. Η υποτίμηση της λίρας εκτιμάται ότι θα ασκήσει σημαντικές πληθωριστικές πιέσεις, με το δείκτη τιμών να εκτοξεύεται από το 0,1% το 2015 στο 2,5% το 2017. Το επίπεδο της ανεργίας θα μειωθεί στο 5% το 2016 από 5,4% το 2015, για να αυξηθεί οριακά στο 5,2% το 2017. Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών εκτιμάται ότι θα παραμείνει ελλειμματικό (-5,4% το 2015, -5,9% το 2016, -4,3% το 2017). Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής Σύμφωνα με τις πρώτες εκτιμήσεις, οι τιμές των μακροοικονομικών δεικτών που σημειώθηκαν στις ΗΠΑ το α εξάμηνο του 2016 φαίνεται να υπολείπονται των αρχικών προβλέψεων. Παρά τις θετικές εξελίξεις στην αμερικανική οικονομία, όπως αποτυπώθηκαν στην 4 2 Διάγραµµα 1.10 Εξέλιξη πραγµατικού ΑΕΠ (%) ΗΠΑ (2015-2017) 2,6 1,6 2,2 Διάγραµµα 1.11 Πληθωρισµός ΗΠΑ (µέση ετήσια % µεταβολή ΔΤΚ) 1,2 2,3 3 2 1 To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 0 2015 2016 2017 2015 2016 2017 0,1 Στοιχεία για το 2016 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2017 (προβλέψεις) Πηγή: ΔΝΤ 0 5.4 Διάγραµµα 1.12 Ποσοστό ανεργίας (%) ΗΠΑ 5,3 Διάγραµµα 1.13 Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών ΗΠΑ (% ΑΕΠ) -2.4 5.2-2,5-2.5 5 4.8 4,9 4,8-2,6-2.6 4.6-2,7-2.7 4.4 2015 2016 2017 2015 2016 2017 Στοιχεία για το 2016 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2017 (προβλέψεις) Πηγή: ΔΝΤ -2.8 25

2016 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου αγορά εργασίας, στην κατανάλωση κ.λπ., οι αδυναμίες που παρατηρούνται, μεταξύ άλλων, στις επενδύσεις και στην ανατίμηση του δολαρίου σηματοδοτούν επιβράδυνση στο ρυθμό ανάπτυξης. Ειδικότερα, οι προεδρικές εκλογές έφεραν στο προσκήνιο συζητήσεις αναφορικά με την ελεύθερη διακίνηση του εργατικού δυναμικού, τη μετανάστευση και το διεθνές εμπόριο, αμφισβητώντας τις μέχρι πρότινος καθιερωμένες πρακτικές και δημιουργώντας συνθήκες αβεβαιότητας στην αμερικανική οικονομία. Η μεταβολή του πραγματικού ΑΕΠ εκτιμάται ότι θα φτάσει στο 1,6% το 2016 έναντι 2,6% το 2015, με σημάδια βελτίωσης το 2017, οπότε θα ανέλθει στο 2,2%. Στο πεδίο του πληθωρισμού αναμένεται να εμφανιστούν πληθωριστικές πιέσεις, με το δείκτη τιμών να αυξάνεται στο 1,2% το 2016 από 0,1% το 2015 και στο 2,3% το 2017, καθώς οι αποπληθωριστικοί παράγοντες που είχαν εμφανιστεί σταδιακά υποχωρούν (π.χ. ανατίμηση του δολαρίου, μείωση των τιμών καυσίμων). Θετικά σημάδια παρουσιάζονται στον τομέα της ανεργίας, που θα μειωθεί στο 4,9% το 2016 από το 5,3% το 2015. Παράλληλα το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών θα παραμείνει ελλειμματικό χωρίς σημαντικές μεταβολές (-2,6% το 2015, -2,5% το 2016, -2,7% το 2017). Ιαπωνία Ο ρυθμός ανάπτυξης της ιαπωνικής οικονομίας θα παραμείνει οριακά σταθερός σε χαμηλά επίπεδα (0,5% το 2015, 0,5% το 2016, 0,6% το 2017), ενώ αναμένονται μέτρα στήριξης της ιδιωτικής κατανάλωσης στο άμεσο μέλλον με σκοπό να αντισταθμίσουν τις αρνητικές επιπτώσεις από την ανατίμηση του γεν και την ασθενική παγκόσμια ανάπτυξη. Στο πεδίο του πληθωρισμού εκτιμώνται αυξομειώσεις που θα τον διατηρήσουν σε χαμηλά επίπεδα (0,8% το 2015, -0,2% το 2016, 0,5% το 2017), ενώ η ανεργία θα παραμείνει οριακά σταθερή (3,4% το 2015, 3,2% το 2016, 3,2% το 2017). Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών εκτιμάται ότι θα παραμείνει πλεονασματικό για την επόμενη διετία (3,7% το 2016, 3,3% το 2017). 0,8 Διάγραµµα 1.14 Εξέλιξη πραγµατικού ΑΕΠ (%) Ιαπωνίας (2015-2017) Διάγραµµα 1.15 Πληθωρισµός Ιαπωνίας (µέση ετήσια % µεταβολή ΔΤΚ) 0,8 1 0,5 0,5 0,6 0,6 0,5 0,5 0-0,2 0,4 2015 2016 2017 2015 2016 2017 Στοιχεία για το 2016 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2017 (προβλέψεις) Πηγή: ΔΝΤ -0,5 26

3,5 Διάγραµµα 1.16 Ποσοστό ανεργίας (%) Ιαπωνίας Διάγραµµα 1.17 Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών Ιαπωνίας (% ΑΕΠ) 3,7 3.8 3,4 3,4 3.6 3,3 3.4 3,2 3,2 3,2 3,3 3,3 3.2 3,1 Κίνα 2015 2016 2017 2015 2016 2017 Στοιχεία για το 2016 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2017 (προβλέψεις) Πηγή: ΔΝΤ Η κινεζική οικονομία συνεχίζει να στηρίζει την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη, παρά τις δυσμενείς συνθήκες που προκλήθηκαν από τις εκροές κεφαλαίων και τις μεγάλες απώλειες που σημειώθηκαν στα χρηματιστήρια της Κίνας το 2015. Οι ανησυχίες των αγορών για τις προοπτικές ανάπτυξης της κινεζικής οικονομίας περιορίζονται μετά τα αναπτυξιακά μέτρα που ελήφθησαν και τη συγκράτηση των τιμών των παραγώγων. Εντούτοις, τα όποια μέτρα προς εξομάλυνση των αρνητικών τάσεων στην κινεζική οικονομία πρέπει να αξιολογούνται με σκεπτικισμό, καθώς οι βαθύτερες αδυναμίες δεν έχουν αντιμετωπιστεί. Έτσι, οι ρυθμοί ανάπτυξης στην Κίνα αναμένεται να κυμανθούν στο 6,6% το 2016 με περαιτέρω πτώση στο 6,2% το 2017 έναντι 6,9% το 2015. 3 To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 7 Διάγραµµα 1.18 Εξέλιξη πραγµατικού ΑΕΠ (%) Κίνας (2015-2017) Διάγραµµα 1.19 Πληθωρισµός Κίνας (µέση ετήσια % µεταβολή ΔΤΚ) 4 6,9 6,6 6 6,2 1,4 2,1 2,3 2 5 2015 2016 2017 2015 2016 2017 Στοιχεία για το 2016 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2017 (προβλέψεις) Πηγή: ΔΝΤ 0 27

6 Διάγραµµα 1.20 Ποσοστό ανεργίας (%) Κίνας Διάγραµµα 1.21 Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών Κίνας (% ΑΕΠ) 4 4 4,1 4,1 4,1 3 2,4 3 1,6 2 2 1 2016 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 0 2015 2016 2017 2015 2016 2017 Στοιχεία για το 2016 (εκτιµήσεις) / Στοιχεία για το 2017 (προβλέψεις) Πηγή: ΔΝΤ Η αναθέρμανση της βιομηχανικής παραγωγής και η εξασθένηση των πτωτικών πιέσεων στις τιμές των αγαθών θα οδηγήσουν σε αύξηση του επιπέδου τιμών στο 2,1% το 2016 και 2,3% το 2017. Ο δείκτης τιμών για το 2015 διαμορφώθηκε στο 1,4%. Οι εκτιμήσεις για την ανεργία θα παραμείνουν αμετάβλητες μέχρι το 2017 στο 4,1%, ενώ το πλεόνασμα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών αναμένεται να συρρικνωθεί κατά το ήμισυ, από 3% το 2015 σε 1,6% το 2017. 0 28

Συνεχείς οι προκλήσεις για την παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη, με μια σειρά μη οικονομικών γεγονότων (π.χ. Brexit, προσφυγική κρίση) να επηρεάζουν τις προβλέψεις. Η παγκόσμια ανάπτυξη αναμένεται να κυμανθεί στο 3,1% το 2016 και στο 3,4% το 2017, στηριζόμενη πρωτίστως στις προοπτικές ανάπτυξης των αναδυόμενων και αναπτυσσόμενων οικονομιών. Αύξηση του επιπέδου τιμών για τις αναπτυγμένες οικονομίες στο 0,8% το 2016 από 0,3% το 2015, προερχόμενη κυρίως από το κόστος της ενέργειας. Πτώση για το επίπεδο των τιμών στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες στο 4,5% το 2016 έναντι 4,7% το 2015. Τα ελλείμματα και τα πλεονάσματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών σε σχέση με το ΑΕΠ σε παγκόσμιο επίπεδο αναμένονται να περιοριστούν ελαφρώς το 2016. Επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης στο 1,7% το 2016 και στο 1,5% το 2017 έναντι 2% το 2015. Η νομισματική πολιτική και οι χαμηλές τιμές του πετρελαίου στήριξαν την ανάπτυξη του 2016, ενώ ανασταλτικός παράγοντας υπήρξε το δημοψήφισμα του Ηνωμένου Βασιλείου για έξοδο από την ΕΕ. Αυξήσεις αναμένονται στο επίπεδο των τιμών, με τον πληθωρισμό να ανεβαίνει από τα τρέχοντα μηδενικά επίπεδα στο 0,3% το 2016 και στο 1,1% το 2017. Πτωτικές προβλέψεις στον τομέα της ανεργίας. Το δημοψήφισμα για την παραμονή ή όχι στην ΕΕ αποτέλεσε τον βασικό προσδιοριστικό παράγοντα τόσο των πολιτικών όσο και των οικονομικών εξελίξεων στο Ηνωμένο Βασίλειο. Οι πρώτες αντιδράσεις των αγορών στην τελική έκβαση του δημοψηφίσματος υπέρ της αποχώρησης από την ΕΕ περιορίστηκαν καθώς κατέστη σαφές ότι η αποχώρηση θα είναι μια μακρόχρονη διαδικασία με αβέβαιη έκβαση. Οι προβλέψεις για το πραγματικό ΑΕΠ αναθεωρούνται προς τα κάτω σε 1,8% το 2016 και 1,1% το 2017 από 2,2% το 2015. Η υποτίμηση της λίρας εκτιμάται ότι θα συμβάλει στη σημαντική αύξηση του δείκτη τιμών από το 0,1% το 2015 στο 2,5% το 2017. Οι αδυναμίες που παρατηρούνται στην αμερικανική οικονομία φαίνεται να υπερτερούν των όποιων θετικών εξελίξεων, σηματοδοτώντας επιβράδυνση στο ρυθμό ανάπτυξης. Η μεταβολή του πραγματικού ΑΕΠ εκτιμάται στο 1,6% το 2016 έναντι 2,6% το 2015, με σημάδια βελτίωσης το 2017, οπότε θα ανέλθει στο 2,2%. Η προεδρική εκλογή αποτελεί σημαντικό προσδιοριστικό παράγοντα των οικονομικών εξελίξεων. Εμφάνιση πληθωριστικών πιέσεων στο 1,2% το 2016, από 0,1% το 2015, και στο 2,3% το 2017. Θετικές εξελίξεις στον τομέα της ανεργίας. Οριακά σταθερός ο ρυθμός ανάπτυξης, με τις εκτιμήσεις να διαμορφώνονται στο 0,5% το 2015, 0,5% το 2016 και 0,6% το 2017. Αυξομειώσεις στο επίπεδο του πληθωρισμού, ο οποίος εκτιμάται ότι θα κλείσει σε αρνητικά επίπεδα το 2016 (-0,2%). Ανεργία οριακά σταθερή. To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 Οι αρνητικές πιέσεις που ασκούνται από το 2015 φαίνεται να αντισταθμίζονται μερικώς μέσω μιας σειράς αναπτυξιακών μέτρων. Εντούτοις, το εγχείρημα για την αλλαγή του οικονομικού μοντέλου της κινεζικής οικονομίας ενέχει μεγάλο βαθμό αβεβαιότητας. Οι ρυθμοί ανάπτυξης στην Κίνα εκτιμώνται στο 6,6% το 2016, με περαιτέρω πτώση στο 6,2% το 2017, έναντι 6,9% το 2015. Αύξηση του επιπέδου τιμών στο 2,1% το 2016 και 2,3% το 2017 έναντι 1,4% το 2015. Οι εκτιμήσεις για την ανεργία παραμένουν αμετάβλητες μέχρι το 2017 στο 4,1%. 29

2016 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Διεθνές εμπόριο προϊόντων και τιμές βασικών εμπορευμάτων Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σημαντική επιβράδυνση του παγκόσμιου εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών, με τον όγκο του να αναπτύσσεται προσεγγιστικά κατά 3% το χρόνο από το 2012, ποσοστό πολύ μικρότερο του μέσου όρου ανάπτυξης των προηγούμενων τριών δεκαετιών. Ο προσδιορισμός των αιτιών της επιβράδυνσης αποτελεί ένα πολυσύνθετο πρόβλημα, εντούτοις η κυριότερη αιτία εντοπίζεται γενικότερα στην ασθενική οικονομική ανάπτυξη και ειδικότερα στην επιβράδυνση των επενδύσεων. Επιπρόσθετοι παράγοντες που αξίζει να αναφερθούν είναι η επιβράδυνση της απελευθέρωσης του εμπορίου και η στροφή σε μέσα προστατευτισμού. Η συρρίκνωση του παγκόσμιου εμπορίου ήταν εντονότερη όσον αφορά τα αγαθά, ενώ οι ρυθμοί ανάπτυξης του εμπορίου υπηρεσιών σημείωσαν μικρότερη πτώση. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι ο ετήσιος ρυθμός αύξησης του εμπορίου υπηρεσιών κυμάνθηκε στο 9,5% την περίοδο 2003-2007, για να μειωθεί στο 5,5% την περίοδο 2012-2015. Οι αντίστοιχες τιμές για το εμπόριο αγαθών ήταν 9% την περίοδο 2003-2007 και 3% την περίοδο 2012-2015. Σε ανάλογο κλίμα κινούνται και οι προβλέψεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (WTO), ο οποίος αναθεώρησε πρόσφατα τις εκτιμήσεις του για το 2016, σύμφωνα με τις οποίες ο ρυθμός ανάπτυξης του παγκόσμιου εμπορίου θα ανέλθει στο 1,7% (αρχική πρόβλεψη Απριλίου 2,8%). Οι προβλέψεις για το 2017 αναθεωρήθηκαν και αυτές προς τα κάτω, σε ένα εύρος τιμών από 1,8% σε 3,1%, έναντι της αρχικής πρόβλεψης του 3,6%. Πίνακας 1.1 Ρυθμός ανάπτυξης παγκόσμιου εμπορίου 2012 2013 2014 2015 2016 2017 Όγκος Παγκόσμιου Εμπορίου 2,2 2,4 2,8 2,7 1,7 1,8-3,1 Πηγή: Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου Όσον αφορά τις εξελίξεις στον κλάδο του εμπορίου στην Ελλάδα, όπως θα αναλυθεί διεξοδικά και σε επόμενη ενότητα, αυτός δέχθηκε σημαντικά πλήγματα κατά τη διάρκεια των τελευταίων χρόνων εξαιτίας της οικονομικής κρίσης που ταλανίζει τη χώρα. Οι τιμές των βασικότερων εμπορευμάτων κινήθηκαν πτωτικά από το 2014 και έκτοτε, ωστόσο παρουσίασαν ανάκαμψη κατά το μεγαλύτερο μέρος του 2016, παρά τις διεθνείς ανησυχίες που προκλήθηκαν από την αβεβαιότητα για την έκβαση του βρετανικού δημοψηφίσματος. Όσον αφορά το πετρέλαιο, η πτώση της τιμής του, που συνεχίστηκε το 2016, αναμένεται να αντισταθμιστεί κατά τη διάρκεια του επόμενου χρόνου. Οι δυσχέρειες που εμφανίστηκαν στην παραγωγή του πετρελαίου λόγω γεωπολιτικών και άλλων παραγόντων αναμένονται μερικώς να αντισταθμιστούν. Μετά την τελευταία σύνοδο του Οργανισμού Εξαγωγών Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών (OPEC) διαφάνηκε η επιθυμία για συνεννόηση μεταξύ των πετρελαιοπαραγωγών χωρών, η οποία μένει να αποδειχθεί και στην πράξη. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τις εκτιμήσεις για συνεχιζόμενη αύξηση της ζήτησης, αναμένεται να συμβάλει στη δημιουργία εξισορροπητικών τάσεων στην αγορά πετρελαίου. 30

30% Διάγραµµα 1.22 Ποσοστιαίες ετήσιες µεταβολές εµπορευµάτων (δολάρια) 20% 10% 0% -10% -20% -30% -40% -50% -60% 2014 2015 2016 2017 Πετρέλαιο Βασικά εµπορεύµατα (πλην καυσίµων) Μέταλλα Σημαντική επιβράδυνση του παγκόσμιου εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών τα τελευταία χρόνια. Προσεγγιστικός ρυθμός αύξησης του όγκου 3% ετησίως από το 2012. Η συρρίκνωση του παγκόσμιου εμπορίου ήταν εντονότερη όσον αφορά τα αγαθά, ενώ οι ρυθμοί ανάπτυξης του εμπορίου υπηρεσιών σημείωσαν μικρότερη πτώση. Η επιβράδυνση της απελευθέρωσης του εμπορίου και η στροφή σε μέσα προστατευτισμού αποτελούν πρόσθετους παράγοντες ανησυχίας. Οι τιμές των βασικότερων εμπορευμάτων κινήθηκαν πτωτικά από το 2014, παρουσιάζουν εντούτοις ανάκαμψη κατά το μεγαλύτερο μέρος του 2016. Τάσεις διόρθωσης της τιμής του πετρελαίου κατά το 2017. Πηγή: ΔΝΤ To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 Μακροοικονομικές εξελίξεις στην Ελλάδα Το 2015 ασκήθηκαν σημαντικές πιέσεις στην ελληνική οικονομία, όπως εκφράστηκαν με το πάγωμα της χρηματοδότησης στο πλαίσιο του Μνημονίου κατά το α εξάμηνο του έτους, την επιβολή των capital controls κ.λπ. Οι συνέπειες των πιέσεων αυτών εκτιμάται ότι ήταν ηπιότερες απ ό,τι αρχικά αναμενόταν, λόγω, μεταξύ άλλων, (1) της Συμφωνίας της 12ης Ιουλίου, (2) της ταχείας χαλάρωσης των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων, (3) της σημαντικής ανόδου της τουριστικής κίνησης, (4) της μεγάλης μείωσης της τιμής πετρελαίου, (5) της ανακεφαλαιοποίησης των ελληνικών τραπεζών με αυξημένη ιδιωτική συμμετοχή. Ως αποτέλεσμα της ύφεσης της ελληνικής οικονομίας κατά το 2015, τα βασικά μακροοικονομικά μεγέθη παρουσίασαν μείωση, 1 σε τρέχουσες τιμές, εν συγκρίσει με το 2014 (-1,3% για το ΑΕΠ, -10,2% για τις εισαγωγές, -3% για τις εξαγωγές). Παράλληλα, το έλλειμμα ως ποσοστό του ΑΕΠ της Γενικής Κυβέρνησης για το 2015 εκτιμήθηκε 2 στο 7,5%. Αρνητικές εξελίξεις σημειώθηκαν και στον τομέα της ιδιωτικής κατανάλωσης, η οποία για έβδομη συνεχόμενη χρονιά βαίνει μειούμενη, για να διαμορφωθεί το 2015 στα 122.833 εκατ.. Το γεγονός αυτό συντέλεσε στην πτώση τόσο του Γενικού δείκτη κύκλου εργασιών του λιανικού εμπορίου (-2,9% 1. Σύμφωνα με τη 2η εκτίμηση των Ετήσιων Εθνικών Λογαριασμών του έτους 2015 της ΕΛΣΤΑΤ. 2. Σύμφωνα με τη 2η κοινοποίηση των δημοσιονομικών στοιχείων (προσωρινών στοιχείων) της ΕΛΣΤΑΤ. 31

2016 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου το 2015 έναντι μεταβολής -1,1% το 2014) όσο και του σχετικού Γενικού δείκτη όγκου (-1,5% το 2015 έναντι μεταβολής -0,4% το 2014). Αντίστοιχες εξελίξεις σημειώθηκαν και στο χονδρικό εμπόριο, με την ποσοστιαία μεταβολή του δείκτη κύκλου εργασιών να ανέρχεται σε -4,5% το 2015. Εκτενέστερη ανάλυση των προαναφερθέντων μεγεθών του λιανικού και χονδρικού εμπορίου καθώς και της ιδιωτικής κατανάλωσης θα ακολουθήσει σε επόμενη ενότητα. Εν τω μεταξύ, κατά τους πρώτους μήνες του 2016 εμφανίστηκαν πρόσθετοι ανασταλτικοί παράγοντες της οικονομικής δραστηριότητας. Οι συσσωρευμένες φορολογικές υποχρεώσεις των νοικοκυριών στο τελευταίο τρίμηνο του 2015 και στο πρώτο τρίμηνο του 2016 επηρέασαν πτωτικά την ιδιωτική κατανάλωση. Κατά το ίδιο διάστημα, οι δείκτες επιχειρηματικής εμπιστοσύνης παρέμειναν στα ίδια επίπεδα, καθώς αναμενόταν η ολοκλήρωση της αξιολόγησης από τους θεσμούς. Το α τρίμηνο του 2016 σημειώθηκε υποχώρηση των λιανικών πωλήσεων κατά 3,4% και της βιομηχανικής παραγωγής κατά 0,8%. Θετικά δείγματα εμφανίστηκαν στο ρυθμό μεταβολής των πωλήσεων αυτοκινήτων ιδιωτικής χρήσης και στη μεταποιητική παραγωγή. Οι εξαγωγές αγαθών το α τρίμηνο ήταν συγκρατημένες και η εγχώρια ζήτηση για εισαγόμενα καταναλωτικά προϊόντα περιορίστηκε. Γεγονός, επίσης, αποτελεί ότι η ύπαρξη των capital controls δημιουργεί ακόμα στρεβλώσεις στην επιχειρηματική λειτουργία, παρά τη χαλάρωση στην εφαρμογή τους, και αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την προσέλκυση νέων επενδύσεων. Ωστόσο, προοπτικές θετικών εξελίξεων διαφάνηκαν στον τομέα των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, καθώς το Φεβρουάριο ψηφίστηκε ο νόμος 4369/2016 με στόχο τη βελτίωση της λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης. Στις 8 Μαΐου 2016 ψηφίστηκε ο νόμος 4387/2016, που περιλαμβάνει την ασφαλιστική μεταρρύθμιση και αλλαγές στη φορολογία εισοδήματος, ενώ στις 22 Μαΐου 2016 ψηφίστηκε ο νόμος 4389/2016, με τον οποίο εισήχθη ο αυτόματος μηχανισμός δημοσιονομικής προσαρμογής (ΑΜΔΠ) του προϋπολογισμού της Γενικής Κυβέρνησης. Η απόφαση του Eurogroup της 24ης Μαΐου 2016 για την τμηματική καταβολή της δεύτερης δόσης του προγράμματος (αρχής γενομένης από τον Ιούνιο με την καταβολή 10,5 δισ. ) θέτει τη βάση για την ολοκλήρωση της αξιολόγησης και είναι σημαντική εξέλιξη για την πορεία του τρέχοντος προγράμματος. Στη συνεδρίαση του Eurogroup της 10ης Οκτωβρίου οι υπουργοί οικονομικών της Ευρωζώνης έκριναν, μετά από εισήγηση των θεσμών, ότι η Ελλάδα εκπλήρωσε τα 15 προαπαιτούμενα και αποφάσισαν την εκταμίευση 1,1 δισ. από το σύνολο των 2,8 δισ.. Ωστόσο, αποφάσισαν να μην αποδεσμεύσουν τα υπόλοιπα 1,7 δισ. που αφορούν την αποπληρωμή ληξιπρόθεσμων οφειλών του δημοσίου, εξαιτίας τεχνικών λόγων. Μέχρι τη στιγμή που γραφόταν η παρούσα Έκθεση οι συζητήσεις με τους θεσμούς για την ολοκλήρωση της αξιολόγησης βρίσκονταν εν εξελίξει. Το γεγονός αυτό καθώς και οι αναθεωρημένες εκτιμήσεις της ΕΛΣΤΑΤ του Οκτωβρίου δεν έχουν ενσωματωθεί στις προβλέψεις για την πορεία της ελληνικής οικονομίας, όπως παρουσιάστηκαν σε σχετικές εκθέσεις το πρώτο εξάμηνο του 2016. Με βάση τα ανωτέρω, για τους σκοπούς της παρούσας ανάλυσης θα χρησιμοποιηθούν οι εκτιμήσεις του ΔΝΤ για την παρουσίαση τόσο των ετησιοποιημένων στοιχείων του 2016 όσο και των προβλέψεων για το 2017, καθώς θεωρούνται οι πλέον επικαιροποιημένες, παρά τις όποιες αποκλίσεις ενδεχομένως προκύψουν. Όσον αφορά το ρυθμό αύξησης του ΑΕΠ, το ΔΝΤ προβλέπει μια σημαντική αύξηση από το -0,2% το 2015 στο 2,8% το 2017. Οριακά θετική αναμένεται και η οικονομική ανάπτυξη κατά το 2016. Στην πρόβλεψη αυτή πιθανώς αντικατοπτρίζεται η υλοποίηση των μεταρρυθμί 32

3 2 Διάγραµµα 1.23 Εξέλιξη πραγµατικού ΑΕΠ (%) Ελλάδας (2015-2017) 2,8 Διάγραµµα 1.24 Πληθωρισµός Ελλάδας (µέση ετήσια % µεταβολή ΔΤΚ) 0,6 1 0,5 0 1-0,1 0-0,2 0,1-1,1-0,5-1 -1 2015 2016 2017 2015 2016 2017 26 24 22 Διάγραµµα 1.25 Ποσοστό ανεργίας (%) Ελλάδας 25 23,3 21,5-1,5 To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον 20 Μέρος 1 18 2015 2016 2017 Στοιχεία για το 2016 (εκτιµήσεις) Στοιχεία για το 2017 (προβλέψεις). Πηγή: ΔΝΤ σεων που θα έχουν συντελεστεί ως μέρος του προγράμματος στήριξης. Ενθαρρυντικές είναι και οι προβλέψεις στο μέτωπο της ανεργίας, με το σχετικό ποσοστό να μειώνεται από το 25% το 2015 σε 23,3% το 2016 και 21,5% το 2017, παραμένοντας εντούτοις από τα υψηλότερα της Ευρωζώνης. Αυξήσεις θα υπάρξουν στα επίπεδα πληθωρισμού από το -1,1% το 2015 στο -0,1% το 2016 και στο 0,6% το 2017. Η αναμενόμενη ανάκαμψη της τιμής του πετρελαίου και η αύξηση των έμμεσων φόρων στην Ελλάδα θα επιδράσουν στην προαναφερθείσα αύξηση του επιπέδου τιμών. Η ελληνική οικονομία δέχθηκε ισχυρούς κλυδωνισμούς κατά το 2015 (π.χ. επιβολή capital controls), ενώ το α εξάμηνο του 2016 οι προκλήσεις συνεχίστηκαν. Η αναμονή για την ολοκλήρωση της αξιολόγησης του ελληνικού προγράμματος καθώς και οι ενέργειες που συντελέστηκαν στο πεδίο άσκησης της οικονομικής πολιτικής οδηγούν τις μέχρι στιγμής εκτιμήσεις και προβλέψεις για τα έτη 2016 και 2017 να κινούνται σε θετική κατεύθυνση όσον αφορά το ΑΕΠ και την ανεργία, ενώ αναμένεται αύξηση του πληθωρισμού (βλ. παραπάνω διαγράμματα). 33

2016 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Οι πιέσεις που ασκήθηκαν στην ελληνική οικονομία κατά το 2015 ήταν ηπιότερες από τις αναμενόμενες. Σημαντικούς παράγοντες προς αυτή την κατεύθυνση αποτέλεσαν η Συμφωνία της 12ης Ιουλίου και η ταχεία χαλάρωση των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων. Το πρωτογενές έλλειμμα ως ποσοστό του ΑΕΠ το 2015 εκτιμάται στο -7,5%. Η ιδιωτική κατανάλωση μειώνεται για έβδομη συνεχόμενη χρονιά (122.833 εκατ. το 2015), επιφέροντας μεταξύ άλλων επιπτώσεις στο λιανικό και χονδρικό εμπόριο. Ανασταλτικοί παράγοντες (π.χ. αυξημένες φορολογικές υποχρεώσεις) της οικονομικής ανάπτυξης εμφανίστηκαν και το α τρίμηνο του 2016. Σταθμό για τις οικονομικές εξελίξεις αποτέλεσαν οι αποφάσεις του Eurogroup της 24ης Μαΐου και της 10ης Οκτωβρίου αναφορικά με την εκταμίευση των δόσεων. Οι προβλέψεις για την πορεία του ΑΕΠ και την ανεργία είναι ενθαρρυντικές για την επόμενη διετία. Αυξήσεις στα επίπεδα του πληθωρισμού. Σημαντική η ολοκλήρωση της αξιολόγησης του προγράμματος. 1.2. Η οικονομική δραστηριότητα στον κλάδο του εμπορίου στην Ελλάδα 1.2.1. Εισαγωγικές παρατηρήσεις και μεθοδολογία Η ανάλυση που προηγήθηκε σκιαγράφησε τις μακροοικονομικές παραμέτρους σε διεθνές και εθνικό επίπεδο με στόχο την ανάδειξη του γενικότερου οικονομικού περιβάλλοντος εντός του οποίου καλείται να λειτουργήσει ο κλάδος του εμπορίου. Το παρόν κεφάλαιο έρχεται να αναλύσει τις οικονομικές συνθήκες που αντιμετώπισε το ελληνικό εμπόριο το 2015 αλλά και κατά την τελευταία εξαετία της παρατεταμένης και έντονης ύφεσης, ξεδιαλύνοντας το δυσμενές τοπίο μέσα στο οποίο δραστηριοποιείται το ελληνικό επιχειρείν και ειδικότερα οι ΜμΕ. Οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης πλήττουν τα τελευταία χρόνια τόσο τη λειτουργία όσο και τη βιωσιμότητα των ελληνικών εμπορικών επιχειρήσεων. Ήδη από τις αρχές του 2009 είχαν αρχίσει να διαφαίνονται οι συνέπειες της ύφεσης τόσο στην πρόσβαση σε ρευστότητα όσο και στο επίπεδο της καταναλωτικής δαπάνης, σε παραμέτρους δηλαδή που προσδιορίζουν τη δυναμική της αγοράς και, κατ επέκταση, την πορεία του ελληνικού εμπορίου. Εν σχέσει με όλα αυτά, η παρούσα ενότητα αποτελείται από τρεις αυτοτελείς αλλά αλληλένδετους άξονες. O πρώτος άξονας ξεκινά με τη συμμετοχή του εμπορίου στην ελληνική οικονομία και την πορεία της ιδιωτικής κατανάλωσης. Στη συνέχεια, αναλύονται λεπτομερώς οι πίνακες και τα διαγράμματα που αφορούν τις μεταβολές για το διάστημα 2010-2015 του εποχικά διορθωμένου Δείκτη Κύκλου Εργασιών (ΔΚΕ) και Όγκου στο λιανικό και στις υποκατηγορίες του, του ΔΚΕ του χονδρικού εμπορίου, καθώς και τα σωρευτικά αποτελέσματα για τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο. Ο δεύτερος άξονας αποτελείται από δύο μέρη. Το πρώτο μέρος παρουσιάζει τη διαχρονική πορεία του ΔΚΕ στον τομέα των αυτοκινήτων [εμπόριο, συντήρηση και επισκευή αυτοκινήτων και μοτοσυκλετών (ΣΤΑΚΟΔ 45) και εμπόριο αυτοκινήτων (ΣΤΑΚΟΔ 451)], μια κατηγορία που φαίνεται να έχει πληγεί ιδιαίτερα από την ύφεση και που η ανάλυσή 34

της παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον. Το δεύτερο μέρος ασχολείται με την πορεία του εμπορικού ισοζυγίου επιχειρώντας, μεταξύ άλλων, να εκτιμηθεί η εξέλιξη της εξωστρέφειας της ελληνικής οικονομίας, στην οποία είχαν εστιάσει σε μεγάλο βαθμό την προσοχή τους οι διεθνείς δανειστές της χώρας απαιτώντας επώδυνα μέτρα. Τέλος, το τρίτο και τελευταίο μέρος αναφέρεται στην αγορά χρήματος και εξετάζει τα επιτόκια των νέων και υφιστάμενων δανείων, καθώς και την πορεία της χρηματοδότησης τόσο του συνόλου της οικονομίας όσο και του κλάδου του εμπορίου από τα εγχώρια Νομισματικά Χρηματοπιστωτικά Ιδρύματα (ΝΧΙ). Οι κλάδοι του λιανικού εμπορίου Μεγάλα καταστήματα τροφίμων (σούπερ μάρκετ) (ΣΤΑΚΟΔ: 47.11) Πολυκαταστήµατα (ΣΤΑΚΟΔ: 47.19) Τρόφιµα ποτά καπνός (ΣΤΑΚΟΔ: 47.21 47.24) Καύσιµα λιπαντικά αυτοκινήτων (ΣΤΑΚΟΔ: 47.30) Φαρµακευτικά προϊόντα καλλυντικά (ΣΤΑΚΟΔ: 47.73 47.75) Ένδυση υπόδηση (ΣΤΑΚΟΔ: 47.71 47.72) Έπιπλα ηλεκτρικά είδη οικιακός εξοπλισμός (ΣΤΑΚΟΔ: 47.54 και 47.59) Λιανικό εμπόριο σε µη ειδικευμένα καταστήματα που πωλούν κυρίως τρόφιμα, ποτά και καπνό. Άλλο λιανικό εμπόριο σε µη ειδικευμένα καταστήματα. Φρούτα και λαχανικά, κρέας και προϊόντα κρέατος, ψάρια, καρκινοειδή και μαλάκια, ψωμί και είδη μπισκοτοποιίας, αρτοποιίας και ζαχαροπλαστικής, ποτά, άλλο εμπόριο τροφίμων σε ειδικευμένα καταστήματα. Καύσιμα κίνησης σε ειδικευμένα καταστήματα. Φαρμακευτικά είδη, ιατρικά και ορθοπεδικά είδη, καλλυντικά και είδη καλλωπισμού. Ενδύματα, κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, υποδήματα και δερμάτινα είδη. Έπιπλα και φωτιστικά είδη, ηλεκτρικές οικιακές συσκευές, εξοπλισμός ήχου και εικόνας, εμπόριο εγγραφών μουσικής και εικόνας, εμπόριο σιδηρικών, χρωμάτων και τζαμιών. To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 Βιβλία χαρτικά λοιπά είδη (ΣΤΑΚΟΔ: 47.40 47.43, 47.60 47.65 και 47.76 47.77) Βιβλία, εφημερίδες και γραφική ύλη, αθλητικός εξοπλισμός, παιχνίδια, ρολόγια και κοσμήματα, ηλεκτρονικοί υπολογιστές, περιφερειακός εξοπλισμός υπολογιστών και λογισμικού, τηλεπικοινωνιακός εξοπλισμός, εμπόριο λουλουδιών, φυτών, σπόρων, λιπασμάτων, ζώων συντροφιάς και σχετικών ζωοτροφών, εμπόριο χαλιών, κιλιμιών και επενδύσεων δαπέδου και τοίχου. Πωλήσεις εκτός καταστηµάτων (ΣΤΑΚΟΔ 47.80 47.99) Πωλήσεις µε αλληλογραφία ή µέσω διαδικτύου, τρόφιμα, ποτά και καπνός σε υπαίθριους πάγκους και αγορές, άλλο εμπόριο εκτός καταστημάτων, υπαίθριων πάγκων ή αγορών Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Δελτίο τύπου, Δείκτης κύκλου εργασιών στο λιανικό εμπόριο (Ιούνιος 2016) 3 3. Δελτίο τύπου της ΕΛΣΤΑΤ για τον κύκλο εργασιών στο λιανικό εμπόριο (Ιούνιος 2016): http://www.statistics.gr 35

Προς διευκόλυνση της παρούσας ανάλυσης, στον παραπάνω πίνακα παρατίθεται η ομαδοποίηση των κυριότερων κλάδων του λιανικού εμπορίου όπως τους παρουσιάζει η ΕΛΣΤΑΤ στα δικά της δελτία τύπου. Σε αυτό το σημείο διευκρινίζεται ότι τα δεδομένα που παρουσιάζονται αντλήθηκαν από τη βάση δεδομένων της ΕΛΣΤΑΤ μέχρι το τέλος Σεπτεμβρίου 2016. 2016 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 1.2.2. Η συμμετοχή του εμπορίου στην ελληνική οικονομία και η πορεία της ιδιωτικής κατανάλωσης Η συμμετοχή του εμπορίου στην ελληνική οικονομία παραμένει σε υψηλό επίπεδο παρά τις έντονες πιέσεις που έχει υποστεί ο κλάδος το τελευταίο χρονικό διάστημα (Πίνακας 1.2 και Διάγραμμα 1.26). Η συρρίκνωση του ΑΕΠ σε πραγματικούς όρους εμφανίστηκε για πρώτη φορά το 2008, με την πτωτική τάση να επιμένει έκτοτε με αξιοσημείωτες διακυμάνσεις, ενώ το 2014 η οικονομία παρουσίασε ενδείξεις σταθεροποίησης. Παράλληλα, το εμπόριο σημείωσε σχετικά συγκρατημένη πτώση μέχρι το 2010 σε μια προσπάθεια του κλάδου να διασφαλίσει τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων, η οποία τις περισσότερες φορές έπαιρνε τη μορφή στήριξης της ΜμΕ με ίδια κεφάλαια του ιδιοκτήτη. Ωστόσο, η όξυνση της κρίσης τα επόμενα έτη επηρέασε αρνητικά και σε μεγάλο βαθμό τα βασικά μεγέθη του εμπορίου. Η συρρίκνωση της συμμετοχής του εμπορικού κλάδου στην οικονομία μέχρι και το 2013, με κορύφωση το 2012, αποδίδεται στην υποχώρηση του διαθέσιμου εισοδήματος μέσω των περικοπών των μισθών, της διόγκωσης της αβεβαιότητας, των φορολογικών επιβαρύνσεων, αλλά και της ανεργίας, που είχαν ως αποτέλεσμα τη δραστική μείωση της ζήτησης. Εντούτοις, εκτιμάται ότι η αναμενόμενη ανάκαμψη της οικονομίας από το 2017 θα τονώσει τη ζήτηση, τα μεγέθη του εμπορίου και, συνεπώς, το μερίδιο του τελευταίου στην οικονομική δραστηριότητα. Διάγραµµα 1.26 Συµµετοχή του εµπορίου στην οικονοµική δραστηριότητα και µεταβολή (%) της προστιθέµενης αξίας 15 10 5 0-5 -10-15 -20-25 2006 2007 2008 2009 2010 2011* 2012* 2013* 2014* 2015* * σε τρέχουσες τιµές Συµµετοχή εµπορίου στην οικονοµική δραστηριότητα Μεταβολή (%) προστιθέµενης αξίας στο εµπόριο Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Οικονοµία Δείκτες, Ετήσιοι Εθνικοί Λογαριασµοί * Προσωρινά στοιχεία 36

Πίνακας 1.2 Εξέλιξη της συμμετοχής του εμπορίου στην οικονομική δραστηριότητα & Μεταβολή (%) προστιθέμενης αξίας του κλάδου 2006 2007 2008 2009 2010 2011* 2012* 2013* 2014* 2015* Συμμετοχή εμπορίου στην οικονομική δραστηριότητα 12.1% 12.1% 12.5% 13.0% 12.2% 11.9% 10.0% 9.8% 10.6% 10.8% Μεταβολή (%) προστιθέμενης αξίας στο εμπόριο 2.3% 9.1% 7.7% -3.6% -4.4% -9.5% -21.7% -9.5% 3.1% -1.2% *Προσωρινά στοιχεία Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Οικονομία, Δείκτες, Ετήσιοι εθνικοί λογαριασμοί Επεξεργασία: ΙΝΕΜΥ ΕΣΕΕ Η ιδιωτική κατανάλωση, η οποία υποχωρεί συνεχώς από την εκδήλωση της ύφεσης έως σήμερα (Πίνακας 1.3), αποτελεί κρίσιμο παράγοντα για τις εξελίξεις στο εμπόριο. Εντούτοις, επισημαίνεται πως, παρά την ισχυρή συρρίκνωση της κατανάλωσης σε απόλυτα μεγέθη, η τελευταία, ως ποσοστό του ΑΕΠ, παρουσίασε αυξητική τάση και έχει παγιωθεί σε επίπεδο υψηλότερο της έναρξης της κρίσης. Η εξέλιξη αυτή έρχεται σε αντίθεση με τη μεγάλη πτώση των εισοδημάτων και την υποχώρηση της καταναλωτικής δαπάνης. Όπως έχει άλλωστε επισημανθεί πολλάκις, το εύρημα αυτό ουσιαστικά δείχνει ότι στην Ελλάδα, παρά τις προβλέψεις και τη στόχευση του Μνημονίου για περιορισμό της ιδιωτικής κατανάλωσης μέσω της εφαρμογής μέτρων που θα εστίαζαν στην επιβολή και είσπραξη φόρων και στη συρρίκνωση των απολαβών, παρατηρείται ότι η διάρθρωση του ΑΕΠ δεν μεταβλήθηκε σε σημαντικό βαθμό. Η συγκεκριμένη παρατήρηση επιβεβαιώνει ότι το μείγμα των μνημονιακών πολιτικών δεν έλαβε υπόψη την ελληνική πραγματικότητα, παρά τις σχετικές επισημάνσεις της ΕΣΕΕ και, εν γένει, των παραγωγικών φορέων. To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 Πίνακας 1.3 Εξέλιξη δαπανών ιδιωτικής κατανάλωσης (σε εκατ. και ποσοστιαίες μεταβολές και ποσοστό στο ΑΕΠ σε %) 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2010/2015 Δαπάνες κατανάλωσης 163.039 161.838 156.803 144.678 133.668 127.853 125.087 122.833-33.970 8,1% -0,7% -3,1% -7,7% -7,6% -4,4% -2,2% -1,8% -21,7% Ως ποσοστό στο ΑΕΠ 67,4% 68,1% 69,4% 69,9% 69,9% 70,8% 70,3% 69,9% - Συνεπώς, η υιοθέτηση και εφαρμογή αυστηρών πολιτικών λιτότητας με το επιχείρημα, μεταξύ άλλων, της απελευθέρωσης πόρων για επενδυτικούς σκοπούς δεν επαληθεύτηκε στην πραγματική οικονομία, καθώς το ΑΕΠ συμπιέστηκε κατά τον ίδιο σχεδόν ρυθμό με εκείνον της κατανάλωσης (Διάγραμμα 1.27). 37

Διάγραµµα 1.27 Εξέλιξη ιδιωτικής κατανάλωσης ως ποσοστό (%) του ΑΕΠ 72 71 70 69 68 67 66 65 64 2016 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 63 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Το εμπόριο διατηρεί τη σημαίνουσα θέση του στο σύνολο της ελληνικής οικονομίας παρά τις έντονες πιέσεις που έχει δεχτεί την τελευταία περίοδο. Ο κλάδος έδειξε αξιοσημείωτα επίπεδα ανθεκτικότητας, αλλά η παρατεταμένη διάρκεια της ύφεσης οδήγησε σε συρρίκνωση της συμμετοχής του στην οικονομική δραστηριότητα, ιδιαίτερα μετά το 2011. Από το 2014 η συμμετοχή του εμπορίου στην οικονομική δραστηριότητα ενισχύεται σταδιακά, εξέλιξη που συνδέεται με τις ευρύτερες μακροοικονομικές εξελίξεις. Η οικονομική ύφεση οδήγησε σε συρρίκνωση του διαθέσιμου εισοδήματος μέσω αύξησης των φορολογικών βαρών, μειώσεων των μισθών, διόγκωσης της ανεργίας αλλά και της αβεβαιότητας στην οικονομία. Ωστόσο, ο περιορισμός της ιδιωτικής κατανάλωσης δεν συνοδεύτηκε από αύξηση των ροών επενδύσεων καθώς στη χώρα δεν δημιουργήθηκε ευνοϊκό οικονομικό και επιχειρηματικό κλίμα. 1.2.3. Η εξέλιξη του κύκλου εργασιών και Δείκτη όγκου 2010-2015 στο λιανικό εμπόριο Ο Γενικός ΔΚΕ υποχωρεί σταθερά από το 2010, αν και το ύψος της μεταβολής παρουσιάζει σημαντικές διακυμάνσεις και ακολουθεί τις εξελίξεις στο σύνολο της οικονομίας. Παρ όλ αυτά, σε αντίθεση με το ρυθμό μείωσης του ΑΕΠ κατά την αρχή της ύφεσης, η μεταβολή του Γενικού ΔΚΕ στο λιανικό εμπόριο ξεκινά με μικρότερα πτωτικά ποσοστά μέχρι το 2011, δείχνοντας μια σχετική ανθεκτικότητα του κλάδου. Εντούτοις, η εικόνα αυτή αντιστρέφεται τα έτη 2012 και 2013, με το εμπόριο να πλήττεται σε μεγαλύτερο βαθμό και το ρυθμό πτώσης του ΑΕΠ να έχει πλέον επιβραδυνθεί. Ειδικότερα, ενώ το λιανικό εμπόριο παρουσιάζει μικρή πτώση το 2010, βάσει ΔΚΕ, το 2012 η υποχώρηση επιταχύνεται σε εξαιρετικό βαθμό (-11,1%) και αποτελεί τη μεγαλύτερη αρνητική ποσοστιαία μεταβολή στο υπό εξέταση διάστημα 2010-2015 (Πίνακας 1.4). Την αμέσως επόμενη χρονιά (2013), ο Γενικός ΔΚΕ παραμένει σε υψηλά αρνητικά επίπεδα, αλλά βελτιωμένος σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Σε αντίθεση με τις προγε- 38

νέστερες χρονιές, το 2014 παρουσιάζει τη μικρότερη πτωτική τιμή (-1,1%), γεγονός που εν μέρει οφειλόταν στη σταδιακή βελτίωση της γενικότερης κατάστασης της οικονομίας και των προσδοκιών. Η ίδια η τρόικα είχε αποδώσει αυτή την εξέλιξη στην εφαρμογή διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων και στην υλοποίηση των πολιτικών του μνημονίου, γεγονός που είχε οδηγήσει στην επίτευξη μικρού αλλά θετικού πρωτογενούς πλεονάσματος της τάξεως του 0,4% του ΑΕΠ. Το 2015 η μεταβολή του δείκτη κινείται σε χαμηλά, και πάλι, πτωτικά επίπεδα περίπου διπλάσια όμως σε σύγκριση με την προηγούμενη χρονιά (-2,9%). Συνοπτικά, η σωρευτική ποσοστιαία μεταβολή της περιόδου 2015/2010 για τον Γενικό δείκτη αγγίζει το -28,3%. Παρόμοια πορεία με τον Γενικό δείκτη ακολουθεί και ο Γενικός δείκτης εκτός καυσίμων & λιπαντικών (-0,8%). Εκτός του 2010, οπότε η υποχώρηση του λιανικού χωρίς καύσιμα ήταν κατά πολύ ισχυρότερη του συνόλου του λιανικού, τα επόμενα χρόνια παρατηρείται ότι οι δύο δείκτες ακολουθούν παράλληλες πορείες. Πίνακας 1.4 Ποσοστιαίες μεταβολές του εποχικά διορθωμένου ΔΚΕ του Γενικού δείκτη και Γενικού δείκτη εκτός καυσίμων και λιπαντικών στο λιανικό εμπόριο Γενικός δείκτης Γενικός δείκτης εκτός καυσίμων λιπαντικών 2010 0,9% 4,7% 2011 7,3% 8,0% 2012 11,1% 11,4% 2013 8,6% 8,5% 2014 1,1% 1,0% 2015 2,9% 0,8% 2015/2009-28,3% -30,2% To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 Διάγραµµα 1.28 Εξέλιξη ΔKE µε ή χωρίς καύσιµα (ποσοστιαίες µεταβολές και απόλυτες τιµές) 0 105-2 -0.90% -1.10% -1.00% -0.80% 100-4 -6-4.70% -2.90% 95 90 85-8 -10-12 -7.30% -8.00% -8.60% -8.50% -11.10% -11.40% 2010 2011 2012 2013 2014 2015 80 75 70 65 Ποσοστιαία µεταβολή Γεν. δείκτη Γενικός δείκτης (απόλυτες τιµές) Ποσοστιαία µεταβολή Γεν. δείκτη εκτός καυσίµων Γενικός δείκτης εκτός καυσίµων (απόλυτες τιµές) * Ποσοστιαίες µεταβολές ΔΚΕ στον αριστερό άξονα. * Απόλυτες τιµές ΔΚΕ στον δεξιό άξονα 39

2016 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Διευκρινήσεις για το ΔΚΕ και για το Δείκτη όγκου Ο ΔΚΕ στο λιανικό εμπόριο, µε τη σημερινή του μορφή, καταρτίστηκε για πρώτη φορά το 2005, οπότε και αντικατέστησε τον μέχρι τότε καταρτιζόμενο (από το 1963) Δείκτη αξίας λιανικών πωλήσεων. Ο κύκλος εργασιών περιλαμβάνει το σύνολο των ποσών που έχει τιμολογήσει μια επιχείρηση κατά το χρονικό διάστημα στο οποίο θέλουμε να αναφερθούμε, το οποίο αναφέρεται σε μεταπώληση αγαθών χωρίς κανένα μετασχηματισμό για πωλήσεις αγαθών ή υπηρεσιών προς τρίτους. Η τιμολόγηση των ποσών πραγματοποιείται κάθε μήνα μετά το πέρας των πραγματοποιηθεισών πωλήσεων (χονδρικές και λιανικές), εξαιρουμένου του ΦΠΑ αλλά συμπεριλαμβανομένων σχετικών φόρων που συνδέονται άμεσα με την αξία πώλησης. Ο ΔΚΕ στο λιανικό εμπόριο παρατηρείται και δημοσιεύεται σε όλα τα κράτη-μέλη της ΕΕ σε μηνιαία βάση και αναθεωρείται κάθε 5 έτη. Σκοπός των αναθεωρήσεων είναι η προσαρμογή του δείκτη στις εκάστοτε εξελίξεις της διάρθρωσης του λιανικού εμπορίου µε την ανανέωση τόσο του δείγματος των ερευνώμενων επιχειρήσεων όσο και των χρησιμοποιούμενων αναγωγικών συντελεστών των επιχειρήσεων του δείγματος. Ο Δείκτης όγκου προκύπτει από τον αποπληθωρισμό του ΔΚΕ, χρησιμοποιώντας για το σκοπό αυτό ως αποπληθωριστή το Δείκτη τιμών καταναλωτή. Με άλλα λόγια, αποτελεί έναν «δείκτη ποσότητας», αφού ορίζεται ως ο δείκτης αξίας του κύκλου εργασιών χωρίς τον υπολογισμό του ΦΠΑ. Είναι ιδιαίτερα σημαντικός μηχανισμός για το λιανικό εμπόριο, καθώς παρουσιάζει απευθείας την τελική εσωτερική ζήτηση των αγαθών και κατ επέκταση απεικονίζει στοιχεία για τη συμπεριφορά του καταναλωτή. Τέλος, από τη στιγμή που δεν περιέχει τον πληθωρισμό της κάθε χώρας, επιτρέπει κάποια αναλογική σύγκριση της πορείας και της ανάπτυξης του όγκου των πωλήσεων στο λιανικό εμπόριο μεταξύ των χωρών της ΕΕ, καθώς και του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Στην έρευνα για την κατάρτιση του δείκτη περιλαμβάνονται 41.801 επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου του μητρώου επιχειρήσεων της ΕΛΣΤΑΤ, με ετήσιο (2010) κύκλο εργασιών ίσο ή μεγαλύτερο των 200.000, από τις οποίες επελέγη και ερευνάται αντιπροσωπευτικό δείγμα μεγέθους 1.607 επιχειρήσεων σε όλη τη χώρα. Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Δελτίο τύπου, Δείκτης κύκλου εργασιών και όγκου στο λιανικό εμπόριο Πίνακας 1.5 Ποσοστιαίες μεταβολές του ΔΚΕ ανά υποκατηγορία λιανικού εμπορίου 2010-2015, εποχικά διορθωμένα στοιχεία (2010=100) Γενικός Γεν. δείκτης Μεγάλα Πολυκα- Καύσιμα & Τρόφιμα Φαρμακευ- Ενδυση Επιπλα Βιβλία Πωλήσεις δείκτης (εκτός κατ/τα ταστήματα λιπαντικά ποτά τικά ηλ. είδη χαρτικά εκτός καυσίμων τροφίμων αυτοκινήτων καπνός καλλυντικά υπόδηση οικ. λοιπά κατ/των λιπαντικών) εξοπλισμός είδη 2010-0,9% -4.7% -2,3% -9,8% 25,6% -1,0% -2,5% -10,2% -11,3% -1,6% -9,8% 2011-7,3% -8.0% -0,9% -0,8% -4,2% -11,8% -10,9% -20,2% -18,7% -5,9% -27,3% 2012-11,1% -11.4% -7,1% -5,3% -9,6% -12,5% -13,9% -19,8% -18,5% -12,0% -21,0% 2013-8,6% -8.5% -8,9% -12,1% -7,4% -1,8% -15,4% -3,0% -9,6% -1,9% -2,0% 2014-1,1% -1.0% -0,2% -9,6% -1,6% -6,4% 2,0% 2,5% -5,1% 3,6% 2,9% 2015-2,9% -0.8% -1,3% -4,2% -11,7% -2,3% -2,1% 3,9% -6,4% 4,7% -0,7% 2015/2009-28,3% -30.2% -19,3% -35,6% -12,5% -31,4% -36,9% -40,6% -52,9% -13,3% -48,1% 40

Οι μεταβολές, ωστόσο, αυτές δεν επηρεάζουν με τον ίδιο τρόπο ούτε όλες τις κατηγορίες επιχειρήσεων ούτε όλους τους κλάδους του λιανικού εμπορίου. Η ανάλυση που θα ακολουθήσει ξεκινά με την ομαδοποίηση-σύγκριση των σούπερ μάρκετ με μικρότερες επιχειρήσεις (κατηγορία τρόφιμα ποτά καπνός) και στη συνέχεια ακολουθεί η ανάλυση της διαχρονικής εξέλιξης των υπόλοιπων κατηγοριών. Η προσέγγιση αυτή παρουσιάζει με εύληπτο τρόπο το γεγονός ότι οι πιέσεις στο εμπόριο δεν κατανεμήθηκαν ισομερώς μεταξύ των υποκατηγοριών, αλλά ούτε με οριζόντιο τρόπο, καθώς η ένταση της ύφεσης ποικίλλει ανάλογα με τις ιδιαίτερες συνθήκες σε κάθε επιμέρους αγορά. Όπως φαίνεται στον Πίνακα 1.7, στην κατηγορία μεγάλα καταστήματα τροφίμων μέσα στη διάρκεια έξι ετών (2010-2015) ο ΔΚΕ υποχώρησε σωρευτικά κατά 19,3%, όταν η αντίστοιχη πτώση για το σύνολο του λιανικού εμπορίου ήταν -28,3%. Ειδικότερα, από το 2011 έως το 2014 ο πτωτικός ρυθμός μεταβολής επιταχύνθηκε από το -0,9% σχεδόν στο -9%, για να ανακοπεί η πτώση αυτή τον αμέσως επόμενο χρόνο και να επιβραδυνθεί στο επίπεδο του -0,2%. Παράλληλα, στην κατηγορία τρόφιμα ποτά καπνός, όπου επικρατούν οι ΜμΕ, ο ΔΚΕ εργασιών παρουσιάζει από το 2010 έως το 2015 σωρευτικά υποχώρηση της τάξης του 31,4%. Αυτή η πτωτική πορεία επιβραδύνεται σημαντικά μέσα σε ένα χρόνο (2013), ενώ το 2014 παρατηρείται και πάλι επιδείνωση του ρυθμού συρρίκνωσης. Συνοπτικά, όπως φαίνεται και από το Διάγραμμα 1.29, παρατηρείται μια αξιοσημείωτη διαφορά στο μέγεθος της υποχώρησης των κατηγοριών αυτών (εκτός από το 2010 και ιδιαίτερα το 2013, οπότε ο κύκλος εργασιών των μεγάλων καταστημάτων επιδεινώνεται σε μεγαλύτερο βαθμό συγκριτικά με τα καταστήματα τροφίμων ποτών καπνού). Η εξέλιξη αυτή, γενικότερα, σχετίζεται με τη σταδιακή μεταβολή των καταναλωτικών προτύπων, το εμπροσθοβαρές της προσαρμογής των ΜμΕ των τροφίμων ποτών καπνού κ.λπ. Η παρατήρηση αυτή, βέβαια, δεν αρκεί για να αλλάξει τη συνολική εικόνα To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 Διάγραµµα 1.29 Σύγκριση εξέλιξης κύκλου εργασιών µεγάλων κατ/των τροφίµων µε τρόφιµα ποτά καπνός, 2010-2015 0% -2% -4% -2,30% -0,90% -0,20% -1,30% -1,00% -1,80% -2,30% -6% -8% -7,10% -6,40% -10% -8,90% -12% -14% Μεγάλα καταστήµατα τροφίµων -11,80% -12,50% Τρόφιµα ποτά καπνός 2010 2011 2012 2013 2014 2015 41

μεταξύ των δύο αυτών κατηγοριών την περίοδο 2010-2015. Όπως άλλωστε φαίνεται και στο Διάγραμμα 1.30, τα μεγάλα καταστήματα τροφίμων είναι σε σχετικά καλύτερη θέση από τις ΜμΕ της κατηγορίας τροφίμων ποτών καπνού αλλά και από το σύνολο του εμπορίου, γεγονός που επιβεβαιώνει τη θέση ότι η οικονομική ύφεση δεν έπληξε τις επιχειρήσεις με τον ίδιο τρόπο και στον ίδιο βαθμό. 2016 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πίνακας 1.6 Σύγκριση εξέλιξης κύκλου εργασιών μεγάλων κατ/των τροφίμων με τρόφιμα ποτά καπνός, 2010-2015 Μεγάλα κατ/τα τροφίμων Τρόφιμα ποτά καπνός 2010 2,3% 1,0% 2011 0,9% 11,8% 2012 7,1% 12,5% 2013 8,9% 1,8% 2014 0,2% 6,4% 2015 1,3% 2,3% 2015/ 2010-19,3% -31,4% Στη συνέχεια, στην κατηγορία των πολυκαταστημάτων το 2010 καταγράφονται υψηλά πτωτικά επίπεδα του κύκλου εργασιών, που αγγίζουν σχεδόν το -10%. Το 2011 παρατηρείται ανάσχεση του πτωτικού ρυθμού, η οποία όμως αποδείχτηκε πρόσκαιρη, καθώς η ύφεση στην κατηγορία αυτή συνεχίστηκε με έντονο ρυθμό από το επόμενο έτος. Αυτή η πτώση οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι μεγάλα πολυκαταστήματα και γνωστές αλυσίδες πολυκαταστημάτων (π.χ. Sprider Stores, Fokas κ.λπ.) ανέστειλαν τη λειτουρ- Διάγραµµα 1.30 Εξέλιξη γενικού ΔΚΕ µε δείκτη µεγάλων καταστηµάτων και καταστηµάτων τροφίµων ποτών καπνού 110 100 90 80 70 60 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Μεγάλα καταστήµατα τροφίµων Τρόφιµα ποτά καπνός Γενικός δείκτης 42

Διάγραµµα 1.31 Εξέλιξη γενικού δείκτη και Δείκτη πολυκαταστηµάτων (2010=100) 110 105 100 95 90 85 80 75 70 65 60 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Γενικός δείκτης Πολυκαταστήµατα γία τους εκείνη την περίοδο, γεγονός που επηρέασε τις μετρήσεις του σχετικού δείκτη. Παρ όλ αυτά, μέχρι το 2014 η εξέλιξη αυτής της υποκατηγορίας είναι ευνοϊκότερη σε σύγκριση με τον Γενικό δείκτη του λιανικού. Παρόμοια εικόνα εμφανίζεται στον κλάδο της ένδυσης υπόδησης, ο οποίος παρουσίασε σημαντική ρευστότητα κατά τη χρονική περίοδο 2010-2015. Σύμφωνα με προηγούμενες έρευνες του ΙΝΕΜΥ, πολλά καταστήματα έβαλαν λουκέτο κυρίως τα έτη 2011 και 2012, ενώ αρκετές εταιρείες αντιπροσώπευσης αντιμετώπισαν προκλήσεις μετά από διαδικασίες πτώχευσης γνωστών φιρμών ενδυμάτων, χάνοντας τις μάρκες που διακινούσαν. Παρ όλ αυτά, μέσα σε τρία χρόνια ανακόπτεται η αρνητική πορεία του κλάδου και επανέρχονται οι θετικοί ρυθμοί μεταβολής, που αγγίζουν το 3,9% το 2015. Το γεγονός αυτό μπορεί να αιτιολογηθεί με το σκεπτικό ότι στον κλάδο έμειναν πλέον οι σχετικά δυνατές επιχειρήσεις που προέβησαν σε δυναμικές στρατηγικές προώθησης και διοίκησης με στόχο την αύξηση του κύκλου εργασιών τους. Παρ όλα αυτά, ο κλάδος βρέθηκε σε δυσμενέστερη θέση σε σχέση με την πορεία που ακολούθησε ο Γενικός δείκτης, το σύνολο δηλαδή του λιανικού εμπορίου (Διάγραμμα 1.32). Στις υπόλοιπες κατηγορίες ξεχωρίζουν τα καύσιμα & λιπαντικά αυτοκινήτων, όπου μετά από μεγάλη αύξηση το 2010 σημειώθηκε πτώση της τάξεως του 30,4% σωρευτικά την περίοδο 2011-2015. Από το 2012 η πτωτική πορεία σταδιακά ανακόπτεται, και το 2014 φτάνει στα μικρότερα αρνητικά ποσοστά, για να υποχωρήσει και πάλι σε σημαντικό βαθμό την επόμενη χρονιά. Οι μεταβολές της κατηγορίας αυτής οφείλονται αφενός στις εγχώριες φορολογικές επιβαρύνσεις, οι οποίες διόγκωσαν σε μεγάλο βαθμό τις τελικές τιμές και περιόρισαν τη ζήτηση, και αφετέρου στις διακυμάνσεις της διεθνούς τιμής του πετρελαίου. Παρ όλ αυτά, παρατηρείται ότι ο κλάδος των καυσίμων ακολουθεί σχεδόν παρόμοια πορεία διαχρονικής εξέλιξης με αυτή του Γενικού δείκτη, σε ελαφρώς βελτιωμένη θέση. To oικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον Μέρος 1 43