Καλησπερίζω το εκλεκτό κοινό. Καταρχάς, προτού ξεκινήσω, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τους διοργανωτές της ημερίδας, καθώς αποτελεί ιδιαίτερη τιμή για εμένα να βρίσκομαι εδώ, ενώπιον όλων εσάς τη σημερινή ημέρα. Το θέμα που καλούμαι να πραγματευτώ είναι «ο Νέος Ευρωσκεπτικισμός και η Μετανάστευση». Στο σημείο αυτό, να διευκρινίσω ότι παραδοσιακά ο ευρωσκεπτικισμός συνδεόταν με το δημοκρατικό έλλειμμα ενώ σήμερα ο νέος ευρωσκεπτικισμός τροφοδοτείται από μία σειρά από σκληρούς και ήπιους παράγοντες, όπως επιβεβαιώνεται από τα στοιχεία που αντλούμε από το ευρωβαρόμετρο, που έχουν απήχηση στην κοινή γνώμη και ενισχύουν το αντιευρωπαϊκό συναίσθημα. Ποιά είναι τα δύο πιο σημαντικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η ΕΕ; Πηγή: Standard Eurobarometer 81 / Spring 2014 TNS Opinion & Social.
Από το 2008, το διττό συγκείμενο μιας Ευρώπης αδραγμένης από μια πολυδιάστατη κρίση - οικονομική και πολιτιστική λόγω των αυξανόμενων μεταναστευτικών ροών από τις χώρες της Αραβικής Άνοιξης- και μία ανεξέλεγκτη παγκοσμιοποίηση που ενισχύει την κινητικότητα εργαζομένων και επιχειρήσεων μεταξύ των κρατών μελών, ενθαρρύνει τη λαϊκή απαίτηση για πολιτισμικό προστατευτισμό και κοινωνική συνοχή σε μία εποχή οικονομικής λιτότητας. Απάντηση σε αυτή τη διπλή απειλή αποτελούν καταχρηστικές πρακτικές υπό το μορφή ρατσισμού και μισαλλοδοξίας κατά των μεταναστών και εκδηλώσεις διαμαρτυρίας κατά των Ευρωκρατών. Η τάση αυτή είναι διφορούμενο σε πιο βαθμό ερείδεται στη γνώση για το κόστος και το όφελος της μετανάστευσης ή στον παράλογο φόβο ως αντίδραση στην επικείμενη αλλοίωση της εθνικής ταυτότητας. Παράλληλα, το αντιευρωπαϊκό συναίσθημα βρίσκει έκφραση τόσο μέσα από τις ακραίες όσο και από τις κατεστημένες πολιτικές δυνάμεις που επιδιώκουν να ενδυναμώσουν τη δημοτικότητά τους, νομιμοποιώντας τον σκεπτικισμό απέναντι στην ΕΕ μέσω της εργαλειοποίησης του λαϊκισμού. Υπό τα πρίσμα αυτό, τα κόμματα υιοθετούν είτε μία αναθεωρητική στάση προσανατολισμένη σε μετα-υλιστική ρητορεία, είτε μία πιο σκληροπυρηνική αντιευρωπαϊκή στάση διεκδικώντας την αποχώρηση της χώρας τους από την ΕΕ με στόχο, μεταξύ άλλων, την ανάκτηση της κυριαρχίας επί τον έλεγχο των κρατικών συνόρων. Ωστόσο, αναδύεται το εξής παράδοξο: Παρά το γεγονός ότι εκδηλώνεται το φαινόμενο της εσωτερικής μετανάστευσης από τον ευρωπαϊκό Νότο στο Βορρά, για την αναζήτηση εργασίας και οι επιχειρήσεις του Βορρά επεκτείνονται στην Ανατολική Ευρώπη, Νότος και Βορράς αρνούνται το δικαίωμα σε οικονομικούς πρόσφυγες και σε πολίτες ευρωπαϊκών και μη κρατών, αντίστοιχα, να αναζητήσουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης στις χώρες τους. Εκφράσεις όπως η «Γαλλία για τους Γάλλους», η παρομοίωση της ΕΕ με «αντι-εθνικό οδοστρωτήρα» που στηλιτεύει το άνοιγμα των συνόρων μέσω του Σένγκεν και ενθαρρύνει τον αθέμιτο ανταγωνισμό, η εμμονή με την ιδέα της εθνικής ιδιαιτερότητας για τη Βρετανία και τις Σκανδιναβικές χώρες είναι αντιπροσωπευτικές της κατάστασης. Φαίνεται σε αυτή την περίπτωση τα κράτη να λησμονούν ποιο είναι το νόημα της ΕΕ, εάν υποσκάπτουν την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων, των υπηρεσιών και των κεφαλαίων.
Επιπρόσθετα, οι επικριτές της μεταναστευτικής πολιτικής καταγγέλλουν το κόστος του τουρισμού κοινωνικών επιδομάτων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Συντηρητικό Κόμμα του David Cameron το οποίο έχει αναπτύξει το δικό του χώρο αντι-ολοκλήρωσης και διεξάγει εκκλήσεις για παράταση της προθεσμίας απαίτησης παροχών κοινωνικής πρόνοιας για τους μετανάστες. Από την άλλη, τα κράτη, κυρίως του Νότου, διεκδικούν λιγότερη Ευρώπη την ίδια στιγμή που επιθυμούν περισσότερη βοήθεια στη φύλαξη των εξωτερικών συνόρων, όπως συνέβη το 2011 στην Ιταλία κατά τη μαζική ροή μεταναστών στη Λαμπεντούζα από την Τυνησία και τη Λιβύη. Είναι σημαντικό το αντιμεταναστευτικό συναίσθημα να μετριαστεί από τα οφέλη της εν λόγω πρακτικής, δηλαδή τη συμβολή των μεταναστών στην αντιμετώπιση της δημογραφικής γήρανσης της Ηπείρου και στην επίτευξη σημαντικών οικονομικών αποτελεσμάτων. Καταλήγοντας, καμία χώρα δεν μπορεί να σφραγίσει τα σύνορά της στη μετανάστευση και πόσο μάλλον αν λάβουμε υπόψη ότι η Ευρώπη αποτελεί τον κατεξοχήν μεταναστευτικό προορισμό. Προσωπικά υιοθετώ μία λιγότερο πεσιμιστική άποψη και θεωρώ ότι αποτελεί αυταπάτη αν πιστεύουμε ότι θα λύσουμε το πρόβλημα της μετανάστευσης με λιγότερη Ευρώπη. Δεδομένης της κλίμακας του φαινομένου υπάρχει ανάγκη να αναλογιστούμε εάν οι χώρες υποδοχής είναι ικανές τόσο από άποψη μηχανισμών, υποδομών όσο και νοοτροπίας να διαχειριστούν αυτή την πρόκληση χωρίς τα ευρωπαϊκά κονδύλια (που αποδίδονται μέσω των τεσσάρων θεματικών ταμείων: Προσφυγών, Ένταξης, Επιστροφής και Εξωτερικών Συνόρων), την επιχειρησιακή συνεργασία και συνδρομή των γειτονικών χωρών.
Χάρτης μεταναστευτικών διαδρομών Πηγή: FRONTEX http://frontex.europa.eu/trends-and-routes/migratory-routes-map. Αναμφίβολα, μία αποτελεσματική ευρωπαϊκή μεταναστευτική πολιτική προϋποθέτει προοδευτικά βήματα προς μία ολιστική προσέγγιση που πέρα από νομοθετικές πρόνοιες, με στόχο την εναρμόνιση της πολιτικής των κρατών μελών, θα περιλαμβάνει μέτρα για την
ευαισθητοποίηση των πολιτών και την ανάπτυξη των ικανοτήτων των αρχών επιβολής του νόμου. Εντούτοις, η κρίση εμπιστοσύνης απέναντι στην ΕΕ φαίνεται για ακόμα μία φορά να αναβάλλει το στόχο της «διαρκώς στενότερης ένωσης των λαών της Ευρώπης» (Άρθρο 1ΣΕΕ). Σας ευχαριστώ πολύ για την προσοχή σας. Σύντομο Βιογραφικό Σημείωμα Η Δήμητρα Μισσιρά σπούδασε Διεθνείς και Ευρωπαϊκές Σχέσεις στο Πανεπιστήμιο Πειραιά (2008-2012). Ολοκλήρωσε με άριστα τις Μεταπτυχιακές της Σπουδές με ειδίκευση στο Ευρωπαϊκό Δίκαιο και Πολιτική του Παντείου Πανεπιστημίου (2012-2014). Από το 2012-2014 διετέλεσε ερευνήτρια στο Ινστιτούτο Έρευνας και Κατάρτισης Ευρωπαϊκών Θεμάτων. Παράλληλα, είναι μέλος της ΜΚΟ-Νεολαία Ευρωπαϊκή Έκφραση και αρθρογραφεί για τη διεθνούς εμβέλειας ΜΚΟ-One-Europe, με σκοπό την προώθηση του διαλόγου για το μέλλον της Ευρώπης. Από τον Οκτώβριο 2014 μέχρι και σήμερα πραγματοποιεί την πρακτική της άσκηση στη Βουλή των Ελλήνων