ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ ΘΕΜΑ ΠΡΩΤΟ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΛΥΚΕΙΩΝ 2000-2015 ΘΕΜΑ ΠΡΩΤΟ 1. οι ιοί είναι: a) παράσιτα b) ξενιστές c) αποικοδομητές d) παραγωγοί 2000 2. οι ιντερφερόνες παράγονται από ορισμένα κύτταρα που έχουν μολυνθεί από: a) βακτήριο b) πρωτόζωο c) ιό d) μύκητα 3. ποιος από τους παρακάτω οργανισμούς χαρακτηρίζεται ως αυτότροφος; a) Αλεπού b) Βάτραχος c) Βελανιδιά d) Ψύλλος 4. ποιος από τους παρακάτω παράγοντες χαρακτηρίζεται ως αβιοτικός; a) Μύκητας b) Φυτό c) Βακτήριο d) Νερό 5. το AIDS οφείλεται σε: a) βακτήριο b) ιό c) μύκητα d) πρωτόζωο 1. Το τρυπανόσωμα προκαλεί: α. δυσεντερία β. ελονοσία γ. ασθένεια του ύπνου δ. χολέρα. 2001 2. Η εξασθένηση της στοιβάδας του όζοντος προκαλείται από: α. διοξείδιο του άνθρακα β. διοξείδιο του αζώτου γ. χλωροφθοράνθρακες δ. διοξείδιο του θείου. 3. Παθητική ανοσία επιτυγχάνεται με χορήγηση: α. ορού αντισωμάτων β. εμβολίου γ. αντιβιοτικού δ. ιντερφερόνης. 1

Β. 1.Ποιος είναι ο ρόλος των παραγωγών, των καταναλωτών και των αποικοδομητών σ' ένα οικοσύστημα; Μον. 6 2. Τι είναι τα ενδοσπόρια; Μον. 2 3. Κάτω από ποιες περιβαλλοντικές συνθήκες σχηματίζονται τα ενδοσπόρια; Μον. 2 4. Ποιος είναι ο ρόλος των ενδοσπορίων; Μον. 3 2002 1. Ποιο από τα παρακάτω στοιχεία θεωρείται μικροθρεπτικό; α. άνθρακας β. οξυγόνο γ. άζωτο δ. ιώδιο. 2. Τα ενδοσπόρια σχηματίζονται από: α. φυτά β. DNA ιούς γ. βακτήρια δ. RNA ιούς. 3. Ποιο από τα παρακάτω όργανα χαρακτηρίζεται πρωτογενές λεμφοειδές όργανο; α. σπλήνας β. αμυγδαλές γ. θύμος αδένας δ. γαστρεντερικός σωλήνας. 4. Μεγάλες ποσότητες ανοσοσφαιρινών εκκρίνονται από: α. φυσικά κύτταρα φονιάδες β. μακροφάγα γ. πλασματοκύτταρα δ. βοηθητικά Τ λεμφοκύτταρα. 5. Κατά την απονιτροποίηση: α. το μοριακό άζωτο μετατρέπεται σε νιτρικά ιόντα β. η αμμωνία μετατρέπεται σε νιτρικά ιόντα γ. οι πρωτεΐνες διασπώνται σε αμμωνία δ. τα νιτρικά ιόντα μετατρέπονται σε μοριακό άζωτο. 2003 1. Τα κύτταρα που παράγουν ιντερφερόνες έχουν µολυνθεί από α. βακτήρια β. ιούς γ. πλασµώδια δ. πρωτόζωα. 2. Η σύφιλη οφείλεται σε: α. βακτήρια β. πρωτόζωα γ. µύκητες δ. ιούς. 3. Ως καταναλωτές πρώτης τάξεως χαρακτηρίζονται: α. τα σαρκοφάγα ζώα β. τα βακτήρια και οι µύκητες γ. τα φυτοφάγα ζώα δ. οι αποικοδοµητές. 4. Το φυτοπλαγκτόν ανήκει: α. στους παραγωγούς β. στους καταναλωτές 2

γ. στους αποικοδοµητές δ. στα πρωτόζωα. 5. Τα λοιµώδη νοσήµατα οφείλονται: α. στην υπεριώδη ακτινοβολία β. σε ακραίες τιµές θερµοκρασίας γ. σε παθογόνους µικροοργανισµούς δ. στη ρύπανση της ατµόσφαιρας. 1. Οι οροί περιέχουν α. αντιγόνα. β. Β λεµφοκύτταρα. γ. αντισώµατα. δ. λυσοζύµη. 2004 2. Η πολυοµυελίτιδα οφείλεται σε α. βακτήριο. β. ιό. γ. πρωτόζωο. δ. µύκητα. 3. Ο ιός HIV περιέχει α. DNA. β. RNA. γ. DNA και αντίστροφη µεταγραφάση. δ. RNA και αντίστροφη µεταγραφάση. 4. Το φαινόµενο του θερµοκηπίου οφείλεται σε αυξηµένη συγκέντρωση στην ατµόσφαιρα του α. µονοξειδίου του αζώτου. β. διοξειδίου του άνθρακα. γ. διοξειδίου του θείου. δ. διοξειδίου του αζώτου. 5. Στο φαινόµενο της βιοσυσσώρευσης η συγκέντρωση της µη βιοδιασπώµενης ουσίας α. ελαττώνεται, όσο προχωράµε στα ανώτερα τροφικά επίπεδα. β. αυξάνεται, όσο προχωράµε στα ανώτερα τροφικά επίπεδα. γ. παραµένει σταθερή σε όλα τα τροφικά επίπεδα. δ. παραµένει σταθερή, επειδή µεταβολίζεται. 2005 1. η είσοδος ενός παθογόνου μικροοργανισμού στον ανθρώπινο οργανισμό χαρακτηρίζεται ως... α. λοίμωξη β. αλλεργία γ. μόλυνση δ. μετάδοση 2. στο σάλιο, στον ιδρώτα και στα δάκρυα υπάρχει α. βλέννα β. συμπλήρωμα γ. ιντερφερόνη δ. λυσοζύμη 3. στα πρωτογενή λεμφικά όργανα ανήκει... α. ο σπλήνας β. οι αμυγδαλές 3

γ. ο μυελός των οστών δ. το πάγκρεας 4.ως ανεστραμμένη πυραμίδα μπορεί να χαρακτηριστεί.. α. μια τροφική πυραμίδα ενέργειας β. μια τροφική πυραμίδα βιομάζας γ. μια τροφική πυραμίδα πληθυσμού με παρασιτικές σχέσεις δ. κάθε τροφική πυραμίδα ενέργειας και βιομάζας 5. η εξασθένηση της στιβάδας του όζοντος οφείλεται... α. στους χλωροφθοράνθρακες β. στους υδροφθοράνθρακες γ. στην υπεριώδη ακτινοβολία δ. στην υπέρυθρη ακτινοβολία 2006 1.O άνθρακας εισέρχεται στο οικοσύστημα με τη μορφή Α. διοξειδίου του άνθρακα Β. μονοξειδίου του άνθρακα Γ. γλυκόζης Δ. πρωτεϊνών 2. Το νερό της ατμόσφαιρας εισέρχεται στα υδάτινα και χερσαία οικοσυστήματα με Α. εξάτμιση Β. διαπνοή Γ. κατακρημνίσεις Δ. αμειψισπορά 3. Η ασθένεια ηπατίτιδα Β οφείλεται σε: Α. πρωτόζωο Β. βακτήριο Γ. ιό Δ. μύκητα 4. Οι οργανισμοί ενός είδους που ζουν σε συγκεκριμένη περιοχή αποτελούν Α. έναν πληθυσμό Β. ένα βιότοπο Γ. μια βιοκοινότητα Δ. μια πυραμίδα 5. Οι μύκητες είναι Α. προκαρυωτικοί οργανισμοί Β. ευκαρυωτικοί οργανισμοί Γ. παθογόνα πρωτόζωα Δ. αυτότροφοι οργανισμοί 1. Τα πρωτόζωα είναι α. πολυκύτταροι ευκαρυωτικοί οργανισμοί β. μονοκύτταροι ευκαρυωτικοί οργανισμοί γ. μονοκύτταροι προκαρυωτικοί οργανισμοί δ. ακυταρικές μορφές ζωής 2007 2. αζωτοδεσμεύση ονομάζεται η διαδικασία μετατροπής του ατμοσφαιρικού αζώτου σε μορφές αξιοποιήσιμες από τους α. αποικοδομητές β. παραγωγούς γ. καταναλωτές πρώτης τάξης 4

δ. καταναλωτές δεύτερης τάξης 3. το τμήμα του φλοιού της γης και της ατμόσφαιρας που επιτρέπει την ύπαρξη ζωής ονομάζεται α. βιόσφαιρα β. βιότοπος γ. οικοσύστημα δ. βιοκοινότητα 4. τα αντιβιοτικά δεν είναι αποτελεσματικά έναντι των α. βακτηρίων β. πρωτοζώων γ. ιών δ. μυκήτων 5. οι οροί μέσω των οποίων επιτυγχάνεται παθητική ανοσία, περιέχουν α. νεκρούς μικροοργανισμούς β. εξασθενημένους μικροοργανισμούς γ. τμήματα μικροοργανισμών δ. έτοιμα αντισώματα 1. οι ιοί διαθέτουν α. καψίδιο β. κυτταρική μεμβράνη γ. κυτταρικό τοίχωμα δ. όλα τα παραπάνω 2008 2. τα βακτήρια σε αντίξοες συνθήκες σχηματίζουν α. εκβλάστημα β. ενδοσπόρια γ. έλυτρα δ. ψευδοπόδια 3. οι υφές παρατηρούνται α. στα βακτήρια β. στους μύκητες γ. στα πρωτόζωα δ. στους ιούς 4. ως αυτότροφοι οργανισμοί χαρακτηρίζονται α. οι καταναλωτές Α τάξης β. οι παραγωγοί γ. οι αποικοδομητές δ. οι καταναλωτές Β τάξης 5. στους αβιοτικούς παράγοντες ενός οικοσυστήματος περιλαμβάνονται α. οι μύκητες β. τα βακτήρια γ. οι παραγωγοί δ. η ηλιοφάνεια 1. η παθητική ανοσία αποκτάται α. με τον θηλασμό β. με τον εμβολιασμό γ. με προηγούμενη μόλυνση δ. με αντιβιοτικά 2009 5

2. η ερημοποίηση ενός χερσαίου οικοσυστήματος μπορεί να προκληθεί από α. την όξινη βροχή β. τον ευτροφισμό γ. την ηχορρύπανση δ. τη φωτοσύνθεση 3.το φαινόμενο του θερμοκηπίου προκαλείται από τη συγκέντρωση στην ατμόσφαιρα των α. μονοξειδίου του άνθρακα και υδρογόνου β. μονοξειδίου του άνθρακα και οξειδίων του αζώτου γ. διοξειδίου του άνθρακα και υδρατμών δ. διοξειδίου του θείου και οξυγόνου 4.τα αυτοαντισώματα καταστρέφουν α. μόνο τους ιούς β. τα αλλεργιογόνα γ. τα δερματόφυτα δ. τα κύτταρα ή τα συστατικά του ίδιου του οργανισμού 5. η απομάκρυνση του νερού από τα στόματα των φύλλων ονομάζεται α. κυτταρική αναπνοή β. διαπνοή γ. φωτοσύνθεση δ. αποικοδόμηση 1. η πενικιλίνη παράγεται από α. βακτήριο β. μύκητα γ. πρωτόζωο δ. ιό 2010 2. το τοξόπλασμα είναι α. βακτήριο β. δερματόφυτο γ. πρωτόζωο δ. ιός 3. μικροοργανισμοί του εδάφους που τρέφονται με νεκρή οργανική ύλη είναι οι α. παραγωγοί β. καταναλωτές πρώτης τάξης γ. αποικοδομητές δ. αυτότροφοι οργανισμοί 4. τα βακτήρια διαθέτουν α. έλυτρο β. ψευδοπόδια γ. πυρήνα δ. κυτταρικό τοίχωμα 5. η παθητική ανοσία αποκτάται με α. ορό αντισωμάτων β. αντιβιοτικό γ. εμβόλιο δ. προπερδίνη 1. Τα ενδοσπόρια σχηματίζονται από α. φυτά 2011 6

β. βακτήρια γ. πρωτόζωα δ. ιούς 2. από νηματοειδείς δομές (υφές) αποτελούνται α. τα βακτήρια β. τα πρωτόζωα γ. οι μύκητες δ. οι ιοί 3. δευτερογενές λεμφικό όργανο είναι ο α. σπλήνας β. θύμος αδένας γ. μυελός των οστών δ. πνεύμονας 4. το δεύτερο τροφικό επίπεδο περιλαμβάνει α. παραγωγούς β. φυτοφάγους οργανισμούς γ. σαρκοφάγους οργανισμούς που τρώνε φυτοφάγους οργανισμούς δ. σαρκοφάγους οργανισμούς που τρώνε άλλους σαρκοφάγους οργανισμούς 5. τα φυτά προσλαμβάνουν το άζωτο από το έδαφος με τη μορφή α. μοριακού αζώτου β. ουρίας γ. αμμωνίας δ. νιτρικών ιόντων 1. Το τρυπανόσωμα προκαλεί Α. ελονοσία Β. ασθένεια του ύπνου Γ. δεσεντερία Δ. πνευμονία 2012 2. Τα φαγοκύτταρα παράγονται Α. στο νωτιαίο μυελό Β. στο θύμο αδένα Γ. στους λεμφαδένες Δ. στον ερυθρό μυελό των οστών 3. Το συμπλήρωμα και η προπερδίνη συμβάλλουν στην καταπολέμηση Α. των ιών Β. των βακτηρίων Γ. των μυκήτων Δ. όλων των παθογόνων μικροοργανισμών 4. Τα νιτροποιητικά βακτήρια μετατρέπουν Α. Τα νιτρικά ιόντα σε μοριακό άζωτο Β. Την αμμωνία σε νιτρικά ιόντα Γ. το ατμοσφαιρικό άζωτο σε νιτρικά ιόντα Δ. τις αζωτούχες οργανικές ενώσεις σε αμμωνία 5. Τα δάκρυα περιέχουν Α. λυσοζύμη Β. γαλακτικό οξύ Γ. λιπαρά οξέα Δ. υδροχλωρικό οξύ 7

2013 1. η απομάκρυνση του νερού μέσω των στομάτων των φύλλων ονομάζεται: α. κυτταρική αναπνοή β. επιδερμική εξάτμιση γ. διαπνοή δ. φωτοσύνθεση 2. η ενέργεια η οποία μεταφέρεται από ένα κατώτερο τροφικό επίπεδο στο αμέσως ανώτερό του: α. αυξάνεται κατά 10% β. ελαττώνεται κατά 90% γ. ελαττώνεται κατά 10% δ. αυξάνεται κατά 90% 3. το νόσημα το οποίο μπορεί να αντιμετωπιστεί με αντιβιοτικά είναι: α. η γονόρροια β. η ηπατίτιδα C γ. η πολιομυελίτιδα δ. το AIDS 4. Καψίδιο διαθέτουν Α. οι μύκητες Β. τα βακτήρια Γ. τα πρωτόζωα Δ. οι ιοί 5. Το σύνολο των διαφορετικών πληθυσμών που ζουν σε μια περιοχή, αλλά και οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ τους, αποτελούν α. ένα οικοσύστημα β. μια βιοκοινότητα γ. τη βιόσφαιρα δ. ένα βιότοπο 1. η αμοιβαδοειδής δυσεντερία οφείλεται σε α. βακτήριο β. μύκητα γ. ιό δ. πρωτόζωο 2. ο ιός που προκαλεί το AIDS προσβάλλει τα α. ερυθρά αιμοσφαίρια β. βοηθητικά Τ-λεμφοκύτταρα γ. ουδετερόφιλα δ. πλασματοκύτταρα 3. η παθητική ανοσία επιτυγχάνεται με τη χορήγηση α. εμβολίου β. αντιβιοτικού γ. ορού δ. ιντερφερονών 4. ένα ερημικό οικοσύστημα χαρακτηρίζεται από α. μεγάλη βιομάζα β. άγονα εδάφη γ. πλούσια βλάστηση δ. μεγάλη παραγωγικότητα 5. η εξέλιξη σύμφωνα με το Δαρβίνο στηρίζεται α. στη φυσική επιλογή β. στην τεχνητή επιλογή 2014 8

γ. στην αρχή της χρήσης και της αχρησίας δ. στην έμφυτη τάση των όντων για συνεχή πρόοδο 1. σεξουαλικώς μεταδιδόμενο νόσημα είναι η α. ελονοσία β. χολέρα γ. σύφιλη δ. πολιομυελίτιδα 2015 2. κέντρο αιμοποίησης αποτελεί ο α. ερυθρός μυελός των οστών β. θύμος αδένας γ. νωτιαίος μυελός δ. πνεύμονας 3. το φαινόμενο της βιοσυσσώρευσης μπορεί να προκληθεί από α. νιτρικά άλατα β. εντομοκτόνο γ. φωσφορικά άλατα δ. αμμωνία 4. σε ένα αυτότροφο οικοσύστημα το δεύτερο τροφικό επίπεδο περιλαμβάνει τους α. παραγωγούς β. καταναλωτές 1 ης τάξης γ. καταναλωτές 2 ης τάξης δ. αποικοδομητές 5. κατά την ταξινόμηση των οργανισμών, πολλά γένη που μοιάζουν περισσότερο μεταξύ τους απ ότι άλλα, συνιστούν α. μία κλάση β. ένα είδος γ. μία τάξη δ. μία οικογένεια ΘΕΜΑ ΔΕΥΤΕΡΟ 2000 Α. Να μεταφέρετε στο τετράδιό σας τις παρακάτω προτάσεις, συμπληρώνοντας τα κενά με τις σωστές λέξεις. 1.οι περιοχές της γης και της ατμόσφαιρας που επιτρέπουν την ύπαρξη ζωής συνιστούν τη.... 2.τα άτομα του ίδιου είδους που ζουν σε μια συγκεκριμένη περιοχή αποτελούν έναν.... 3.η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας στην επιφάνεια της Γης, λόγω συσσώρευσης CO 2 στην ατμόσφαιρα, ονομάζεται φαινόμενο του.... 4.η δράση των Τ λεμφοκυττάρων στο σύνολό της αποτελεί την... ανοσία. 5. οι... μετατρέπουν τη νεκρή οργανική ύλη σε ανόργανη. Β. αντιστοιχήστε Η 1 Η 2 τάσταση τυγχάνεται με ορό. οιόσταση τερογενής εστία καρκίνου. λυνση τυγχάνεται με αντιβιοτικά. θητική ανοσία τυγχάνεται με εμβόλια. ργητική ανοσία ανότητα του οργανισμού να διατηρεί τις εσωτερικές του συνθήκες οδος ενός παθογόνου μικροοργανισμού ανισμό μας 9

2001 1. Να περιγράψετε τον πολλαπλασιασμό των ιών που το γενετικό τους υλικό είναι: α. DNA Μονάδες 6 β. RNA. Μονάδες 6 2. Να ορίσετε το φαινόμενο της οικολογικής διαδοχής. Μον 3 Να περιγράψετε ένα παράδειγμα οικολογικής διαδοχής. Μον 5 3. Πώς παρεμβαίνει ο άνθρωπος στο βιογεωχημικό κύκλο του άνθρακα;μον 5 2002 1. Να αναφέρετε τους μηχανισμούς δράσης των αντιβιοτικών. Μονάδες 15 2. Γιατί τα τροπικά δάση είναι τελείως ακατάλληλα για γεωργία; Μον 4 3. Με ποια κριτήρια κατατάσσονται δύο οργανισμοί στο ίδιο είδος; Μον 6 2003 1. Τι είναι τα δερµατόφυτα; Μον 5 2. Με ποιους τρόπους µεταδίδεται το AIDS; Μον 4 3. Να ορίσετε το φαινόµενο της αλλεργίας. Μον 5 4. Τι ονοµάζεται οικοσύστηµα; Μον 6 5. Να αναφέρετε τις συνέπειες του φαινοµένου της όξινης βροχής. Μον 5 2004 Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις: 1. Ποιο είναι το κριτήριο, στις περισσότερες περιπτώσεις, για να χαρακτηριστεί ένας ρύπος απειλή για το περιβάλλον; Μον. 5 2. Ποιες είναι οι επιπτώσεις της υπεριώδους ακτινοβολίας στους οργανισµούς; Μον. 5 3. Ένα από τα συµπτώµατα µε τα οποία εκδηλώνεται η φλεγµονή, µετά τον τραυµατισµό του δέρµατος από αιχµηρό αντικείµενο και την είσοδο παθογόνων µικροοργανισµών, είναι και ο πόνος. Πού οφείλεται το σύµπτωµα αυτό; Μον. 5 4. Πώς προκαλείται το φωτοχηµικό νέφος; Μον. 5 5. Με ποιους τρόπους µπορεί να µεταδοθεί η ηπατίτιδα C; Μον. 5 2005 Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις 1. πώς δημιουργείται η όξινη βροχή ( 7) 2.ποιοι παράγοντες ευνοούν την εκδήλωση πυρκαγιάς στα μεσογειακά οικοσυστήματα (6) 2. γιατί τα αντιβιοτικά δεν είναι αποτελεσματικά έναντι των ιών (6) 3. ποιοι κανόνες προσωπικής και δημόσιας υγιεινής, σε σχέση με τη διατροφή, αποτελούν αναγκαίες προϋποθέσεις για την αποφυγή μετάδοσης ασθενειών που οφείλονται σε παθογόνους μικροοργανισμούς (μονάδες 6) 2006 Να απαντήσετε στις παρακάτω ερωτήσεις 1. γιατί οι ιοί χαρακτηρίζονται ως υποχρεωτικά κυτταρικά παράσιτα (μον.4) 2. με ποιους τρόπους το δέρμα εμποδίζει αποτελεσματικά την είσοδο των μικροοργανισμών στον οργανισμό (μον. 7) 3. όσο μεγαλύτερη ποικιλότητα έχει ένα οικοσύστημα, τόσο πιο ισορροπημένο είναι. Γιατί συμβαίνει αυτό; (μον. 8) 4. ποιες είναι οι πιθανές πορείες που μπορεί να ακολουθήσει το νερό που πέφτει στην ξηρά; (μον. 6) 2007 1. με ποιούς τρόπους μπορεί να μεταδοθεί ο ιος HIV που προκαλεί την ασθένεια AIDS (6) 2. ποια είναι η δομή του βακτηριακού κυττάρου; (μον. 9) 3. οι πολυκύτταροι φυτικοί οργανισμοί, τα φύκη και κυανοβακτήρια υπάγονται στους παραγωγούς. Ποιοι οργανισμοί χαρακτηρίζονται ως παραγωγοί; (μον. 4) 4. πολλοί επιστήμονες πιστεύουν ότι λόγω της βαθμιαίας αύξησης της συγκέντρωσης του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα, το 2040 η μέση θερμοκρασία του πλανήτη μας θα έχει αυξηθεί κατά 5 ο C. Ποιες 10

θα είναι οι πιθανές περιβαλλοντικές επιπτώσεις για τον πλανήτη από αυτή την αύξηση; (μον. 6) 2008 1. τι είναι αλλεργία; Ποιο είναι συνήθως το αποτέλεσμα των αλλεργιών; Μον. 6 2. τι ονομάζεται ομοιόσταση; Μον. 5 3. πού οφείλεται το γεγονός ότι μόνο το 10% περίπου της ενέργειας ενός τροφικού επιπέδου περνάει στο επόμενο, ενώ το 90% της ενέργειας χάνεται; Μον. 8 4. ποιοι οργανισμοί ανήκουν στους αποικοδομητές και ποια η σημασία τους για το οικοσύστημα; Μον. 6 2009 1. να περιγράψετε πώς ο βλεννογόνος της αναπνευστικής οδού συνιστά αποτελεσματικό φραγμό στην είσοδο των μικροβίων στον ανθρώπινο οργανισμό. (μον. 8) 2. ποιος είναι ο ρόλος των αποικοδομητών στον κύκλο του αζώτου; (μον. 5) 3. σε ποια κατηγορία ιών ανήκει ο ιός ΗΙV (μον. 2) Να περιγράψετε τη δομή του ιού HIV (μον. 7) Ποιες κατηγορίες ανθρώπινων κυττάρων προσβάλλει ο ιός HIV (μον. 3) 2010 1. ποια χαρακτηριστικά παραδείγματα αποδεικνύουν πως τα μεσογειακά οικοσυστήματα μπορούν να επανακάμψουν μετά από πυρκαγιά, σε χρονικό διάστημα λιγότερο από δέκα χρόνια (μ.6) 2. οι μύκητες αναπαράγονται και με εκβλάστηση. Να περιγράψετε αυτή τη διαδικασία μον.5 3. να γράψετε στο τετράδιό σας τα γράμματα της στήλης Ι και δίπλα σε κάθε γράμμα τον αριθμό της στήλης ΙΙ, που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. Δύο στοιχεία της στήλης ΙΙ περισσεύουν Μον.8 Η Ι ξείδιο του άνθρακα ωροφθοράνθακες ικά και φωσφορικά άλατα ονοξείδιο του άνθρακα και το νιτρικό κετύλιο (ΡΑΝ) Η ΙΙ τοχημικό νέφος συσσώρευση ροφισμός οψίλωση νόμενο θερμοκηπίου σθένηση της στιβάδας του όζοντος 4. να εξηγήσετε τα δύο χαρακτηριστικά που διαθέτουν οι μηχανισμοί ειδικής άμυνας που τους κάνουν να ξεχωρίζουν από τους μηχανισμούς μη ειδικής άμυνας μον. 6 2011 1. πώς μπορεί να εξηγηθεί με βάση τη θεωρία της φυσικής επιλογής η επικράτηση του χαρακτηριστικού «ψηλός λαιμός» στις καμηλοπαρδάλεις; (μον 8) 2. ποια είναι τα δυο κριτήρια κατάταξης των οργανισμών σε είδη και σε ποιες περιπτώσεις εφαρμόζεται το κάθε ένα από αυτά; (μον. 6) 3. τι είναι η λυσοζύμη, πού εντοπίζεται και ποια είναι η δράση της; (μον. 5 4.να εξηγήσετε τις διεργασίες που οδηγούν στην πτώση του ρη της βροχής κάτω από 5 (6) 2012 1.σε ποια κατηγορία παθογόνων μ.ο. ανήκει το μικρόβιο που προκαλεί την πολιομυελίτιδα και ποια κύτταρα του ανθρώπου προσβάλλει (μον.2). Να εξηγήσετε πώς θα προστατευτεί ο οργανισμός ενός ανθρώπου, ο οποίος έρχεται σε επαφή με το μικρόβιο της πολιομυελίτιδας, αν κατά το παρελθόν είχε κάνει εμβόλιο για την ασθένεια αυτή (μον. 5) 2. να εξηγήσετε ποιες ανθρώπινες δραστηριότητες συμβάλλουν στη βαθμιαία αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα (μον. 6) 3. να περιγράψετε τη δομή του ιού της επίκτητης ανοσολογικής ανεπάρκειας (HIV) (μον. 8) 11

4. Ποιες προφυλάξεις συμβάλλουν στον περιορισμό της μετάδοσης της νόσου που προκαλείται από τον HIV (μον. 4) 2013 1. τι ονομάζεται ομοιόσταση (2) και ποιους ομοιοστατικούς μηχανισμούς γνωρίζετε στον ανθρώπινο οργανισμό (5) (7) 2.ποιες προϋποθέσεις πρέπει να ικανοποιεί μια ασθένεια για να θεωρηθεί λοιμώδης (6) με ποιο τρόπο το διοξείδιο του άνθρακα και οι υδρατμοί της ατμόσφαιρας συνετέλεσαν ώστε η μέση θερμοκρασία της Γης να είναι 15ο C και όχι -20 ο C. (6) 3. ποιες είναι οι πιθανές πορείες του νερού μετά την πτώση του στην ξηρά (6) 2014 1. Σε ποιους παράγοντες μπορεί να οφείλονται οι διαταραχές της ομοιόστασης που προκαλούν την εκδήλωση ασθενειών (6μ) 2. η τήρηση των κανόνων δημόσιας υγιεινής περιλαμβάνει, μεταξύ των άλλων, και την παστερίωση του γάλακτος. Να αναφέρετε τις συνθήκες και τα αποτελέσματα της παστερίωσης (6 μ) 3. με ποιους τρόπους γίνεται η διάγνωση της ασθένειας του AIDS (6μ) 4. να αναφέρετε γιατί η δράση της φυσικής επιλογής είναι τοπικά και χρονικά προσδιορισμένη (7μ) 2015 Β1. Να αντιστοιχίσετε σωστά τον αριθμό καθεμιάς από τις φράσεις της στήλης Ι με ένα μόνο γράμμα Α ή Β, της στήλης ΙΙ Β2. Τι πληροφορίες διαθέτει το γενετικό υλικό ενός ιού; (4) Β3. Να αναφέρετε δύο συνθήκες κάτω από τις οποίες τα βακτήρια σχηματίζουν ενδοσπόρια (μ. 2). Ποια τα χαρακτηριστικά των ενδοσπορίων (μ. 3) (μον. 5) Β4. Ποιες είναι οι συνέπειες της όξινης βροχής (μον. 4) Β5. Η βιολογία, όπως και κάθε άλλη επιστήμη, βασίζεται πάνω σε μερικές θεμελιώδεις γενικεύσεις. Να διατυπώσετε τις θεμελιώδεις γενικεύσεις, στις οποίες βασίζεται η Βιολογία (μ. 4) 12

ΘΕΜΑ ΤΡΙΤΟ 2000 Ο ανθρώπινος οργανισμός μολύνεται από τους παθογόνους μικροοργανισμούς και αντιμετωπίζει αυτές τις μολύνσεις με διάφορους μηχανισμούς, όπως ο πυρετός, η φλεγμονή, η παραγωγή αντισωμάτων κ.ά. a. με ποιους τρόπους ο πυρετός προστατεύει τον οργανισμό μας από τους παθογόνους μικροοργανισμούς; b. Να αναφέρετε ονομαστικά τα στάδια μιας φλεγμονής και να εξηγήσετε τη χρησιμότητα δημιουργίας του ινώδους. c. Ένας άνθρωπος μολυνεται για πρώτη φορά από έναν παθογόνο μικροοργανισμό. Μετά από δύο μήνες εκτίθεται για δεύτερη φορά στον ίδιο μικροοργανισμό. - πώς ονομάζεται η ανοσολογική αντίδραση του οργανισμού μετά από κάθε έκθεση στο συγκεκριμένο μικροοργανισμό; - ποια η διαφορά μεταξύ των δύο αυτών αντιδράσεων, ως προς το χρόνο παραγωγής των αντισωμάτων; (Μονάδες 8) 2001 1. Πώς εξηγείται το φαινόμενο κατά το οποίο άνθρωποι οι οποίοι εκτέθηκαν στον ιό του AIDS δεν μολύνθηκαν; Μονάδες 4 2. Να εξηγήσετε το ρόλο των μακροφάγων κυττάρων στην άμυνα του ανθρώπινου οργανισμού. Μον. 9 3. Να εξηγήσετε τις δυσάρεστες συνέπειες για τον ανθρώπινο οργανισμό από την ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού του συστήματος που δεν οφείλεται σε παθογόνους μικροοργανισμούς. Moν. 12 2002 1. Ποιες λειτουργίες επιτελούν τα Τ λεμφοκύτταρα; Μονάδες 9 2. Να αναφέρετε τους ρόλους των αντισωμάτων. Μονάδες 4 3. Ένας άνθρωπος μολύνεται από ένα παθογόνο βακτήριο που παράγει μία εξωτοξίνη. Στον άνθρωπο αυτό δεν εκδηλώνεται ασθένεια. Να εξηγήσετε τους πιθανούς λόγους για τους οποίους ο άνθρωπος αυτός δεν νοσεί. Μονάδες 12 2003 Α. Δύο οικολογικοί τρόποι εµπλουτισµού του εδάφους µε άζωτο είναι η χρήση των περιττωµάτων των ζώων (κοπριά) και η αµειψισπορά. Να περιγράψετε τις διεργασίες µε τις οποίες οι δύο αυτοί τρόποι συµβάλλουν στον εµπλουτισµό του εδάφους σε νιτρικά ιόντα (Μον. 16) Β. Η χρήση χηµικών λιπασµάτων οδηγεί στο φαινόµενο του ευτροφισµού. Να εξηγήσετε το φαινόµενο αυτό. (Μον 9) 2004 Οι περισσότεροι µικροοργανισµοί είναι χρήσιµοι ή και απαραίτητοι για τον άνθρωπο. 1. Κάποιοι µικροοργανισµοί χαρακτηρίζονται ως δυνητικά παθογόνοι. Πότε βλάπτουν και πότε ωφελούν τον ανθρώπινο οργανισµό; Μονάδες 10 2. Από ποιους µικροοργανισµούς παράγονται και µε ποιους µηχανισµούς δρουν τα αντιβιοτικά; Μονάδες 10 3.Ποιοι µικροοργανισµοί χαρακτηρίζονται ως αποικοδοµητές και ποιος είναι ο ρόλος τους στη λειτουργία του οικοσυστήµατος; Μονάδες 5 2005 Α. τι είναι τα αντιγόνα ιστοσυμβατότητας και σε ποιά περίπτωση προκαλούν την απόρριψη μοσχευμάτων (μονάδες 9) Β. να περιγράψετε τα δυο χαρακτηριστικά που κάνουν τους μηχανισμούς ειδικής άμυνας να ξεχωρίζουν από αυτούς της μη ειδικής άμυνας (μονάδες 8) 13

Γ. ορισμένες παθολογικές καταστάσεις του οργανισμού ονομάζονται αυτοάνοσα νοσήματα. Πώς ο οργανισμός στρέφεται εναντίον των δικών του συστατικών (μονάδες 8) 2006 Α. Ενας άνθρωπος τρυπήθηκε από σκουριασμένο καρφί και κινδυνεύει να μολυνθεί από το βακτήριο του τετάνου. Στο συγκεκριμένο άνθρωπο χορηγήθηκε αντιτετανικός ορός, που περιέχει αντισώματα έναντι του συγκεκριμένου βακτηρίου. 1. τι τύπος ανοσίας επιτυγχάνεται με τη χορήγηση του αντιτετανικού ορού; (μον. 3) 2. με ποιους άλλους τρόπους επιτυγχάνεται φυσιολογικά ο παραπάνω τύπος ανοσίας; (μον. 7) Β. στην περίπτωση που τα αντισώματα παράγονται από τον ίδιο τον οργανισμό ενός ανθρώπου έναντι οποιουδήποτε αντιγόνου, τι τύπος ανοσίας επιτυγχάνεται (μον. 3) και με ποιους τρόπους μπορεί να ενεργοποιηθεί ο ανθρώπινος οργανισμός για αυτόν τον τύπο ανοσίας (μον. 12) (μον. 15) 2007 Οταν ο άνθρωπος μολύνεται από παθογόνους μικροοργανισμούς μπορεί να εμφανίσει πυρετό. 1. με ποιους τρόπους μεταδίδονται οι παθογόνοι μικροοργανισμοί στον άνθρωπο (μον.9) 2. ποιες είναι οι πύλες εισόδου των παθογόνων μικροοργανισμών στο ανθρώπινο σώμα (μον. 4) 3. με ποιους τρόπους ο πυρετός συμβάλλει στην αντιμετώπιση μιας γενικευμένης μικροβιακής μόλυνσης; (μον. 12) 2008 Όταν μια ξένη προς τον ανθρώπινο οργανισμό ουσία (αντιγόνο) εισέρχεται σε αυτόν, τότε ο οργανισμός μπορεί να αντιδράσει και με μηχανισμούς ειδικής άμυνας, παράγοντας εξειδικευμένα κύτταρα και κυτταρικά προϊόντα (αντισώματα). 1. ποιοι παράγοντες μπορούν να δράσουν ως αντιγόνα; Μον. 8 2. ποια είναι τα πρωτογενή και ποια τα δευτερογενή λεμφικά όργανα του ανοσοβιολογικού συστήματος και πού πραγματοποιείται η ανοσολογική απόκριση; Μον. 8 3. κάθε αντίσωμα συνδέεται εκλεκτικά με το συγκεκριμένο αντιγόνο που προκάλεσε την παραγωγή του. Ποιο είναι το αποτέλεσμα της σύνδεσης αντιγόνου-αντισώματος; Μον. 9 2009 Α. όταν το όζον βρίσκεται στα ανώτερα επίπεδα της ατμόσφαιρας, σχηματίζει στιβάδα που διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο στη διατήρηση της ζωής. 1. ποιος είναι ο ρόλος του όζοντος στη στιβάδα αυτή; (Μον. 2) 2. ποια είναι η αιτία της εξασθένησης της στιβάδας του όζοντος (μον. 2) Ποιες είναι οι επιπτώσεις της εξασθένησής της στους ζωντανούς οργανισμούς (μον. 8) Β. το όζον στα κατώτερα επίπεδα της ατμόσφαιρας αποτελεί δευτερογενή ρύπο του φωτοχημικού νέφους. Ποιον άλλο δευτερογενή ρύπο γνωρίζετε; (μον. 1) Πώς παράγονται οι δευτερογενείς ρύποι; (μον. 4) Ποιες είναι οι επιπτώσεις τους στην υγεία του ανθρώπου; (μον. 13) 2010 1. να εξηγήσετε πώς η αμειψισπορά αποτελεί οικολογικό τρόπο εμπλουτισμού του εδάφους με άζωτο μον. 8 2. τι ονομάζεται διαπνοή και ποιος είναι ο ρόλος της μον. 8 3. αν το δέρμα ενός ανθρώπου τραυματιστεί από ένα αιχμηρό αντικείμενο και κάποιοι παθογόνοι μικροοργανισμοί καταφέρουν να εισβάλουν στον οργανισμό του ανθρώπου από το τραύμα, εκδηλώνεται στη συγκεκριμένη περιοχή φλεγμονή. Στη φλεγμονή μεταξύ των άλλων προκαλείται τοπικό οίδημα και σχηματίζονται ινώδες και πύον. Να εξηγήσετε γιατί σχηματίζεται το ινώδες (μον. 3), πώς δρα το πλάσμα στη συγκεκριμένη περιοχή (μον. 3) και από τι σχηματίζεται το πύον (μον. 3) Μον. 9 14

2011 Σε ένα οικοσύστημα υπάρχουν 5 πεύκα, που φιλοξενούν συνολικά 10.000 κάμπιες, σε κάθε μία από τις οποίες παρασιτούν 500 πρωτόζωα. να σχεδιάσετε την τροφική πυραμίδα πληθυσμού του παραπάνω οικοσυστήματος (μον. 2). Να εξηγήσετε τη μορφή της τροφικής πυραμίδας πληθυσμού του παραπάνω οικοσυστήματος (μον. 5) (μον. 7) στο παραπάνω οικοσύστημα η ενέργεια που περιέχεται στο τροφικό επίπεδο των καμπιών είναι 50000 KJ. Να υπολογίσετε την ενέργεια των άλλων τροφικών επιπέδων (μον. 2) Να σχεδιάσετε την τροφική πυραμίδα ενέργειας (μον. 2) Να εξηγήσετε τους λόγους που καθορίζουν τη μορφή αυτής της τροφικής πυραμίδας (μον. 6) (μον. 10) έστω ένα άτομο αζώτου (Ν), το οποίο μπορεί να εντοπιστεί οπουδήποτε βρεθεί (επειδή πχ. είναι ραδιενεργό). Αυτό το άτομο αζώτου εντοπίζεται σε κάποιο νιτρικό ιόν (ΝΟ3-) που βρίσκεται στο έδαφος. Να περιγράψετε τις πιθανές πορείες του ατόμου αυτού από τη στιγμή που προσλαμβάνεται από ένα φυτό έως ότου ξαναβρεθεί στο έδαφος, πάλι ως νιτρικό ιόν (ΝΟ3-) (μον. 8) 2012 Σε μια λίμνη ζει ένας πληθυσμός πέστροφας. Μετά από μια βίαια γεωλογική δραστηριότητα η λίμνη χωρίστηκε σε δυο μικρότερες, με αποτέλεσμα ο αρχικός πληθυσμός πέστροφας να χωριστεί σε δυο ομάδες. Η κάθε ομάδα αντιμετώπισε διαφορετικές περιβαλλοντικές πιέσεις, οι οποίες, μετά την πάροδο μεγάλης χρονικής περιόδου, οδήγησαν στην ανάπτυξη διαφορετικών χαρακτηριστικών στον καθένα από τους δυο πληθυσμούς. 1. πώς δικαιολογούνται οι διαφορές των χαρακτηριστικών μεταξύ των δυο πληθυσμών; Να δικαιολογήσετε την απάντησή σας σύμφωνα με τη θεωρία του Δαρβίνου (μον. 7) 2. να δικαιολογήσετε αν η διαδικασία που περιγράφεται παραπάνω μπορεί να οδηγήσει στο σχηματισμό νέων ειδών (μον. 10) 3. εάν μετά την πάροδο μεγάλης χρονικής περιόδου, στη λίμνη Α ζουν 15 είδη ψαριών, ενώ στη λίμνη Β μόνο 3 είδη ψαριών, να εξηγήσετε ποιο από τα δυο οικοσυστήματα θα είναι πιο ισορροπημένο (μον. 8) 2013 Ενας άνθρωπος μολύνεται από ένα βακτήριο. Στο παρακάτω διάγραμμα απεικονίζεται, σε συνάρτηση με το χρόνο, η μεταβολή της συγκέντρωσης των αντισωμάτων που παράγονται για να το εξουδετερώσουν. 6. Να εξηγήσετε το είδος της ανοσοβιολογικής απόκρισης με βάση την καμπύλη του παραπάνω διαγράμματος. (3) 7. Να εξηγήσετε τις διαδικασίες στην παραπάνω ανοσοβιολογική απόκριση, από τη στιγμή που ενεργοποιούνται τα βοηθητικά Τ-λεμφοκύτταρα μέχρι την παραγωγή και την έκκριση μεγάλης ποσότητας αντισωμάτων. (8) 8. Να περιγράψετε τις διαδικασίες με τις οποίες αυξάνεται η συγκέντρωση της αμμωνίας στο έδαφος (6) 9. Να περιγράψετε τις ανθρώπινες παρεμβάσεις που μπορούν να οδηγήσουν σε ελάττωση της συγκέντρωσης του οξυγόνου, που είναι διαλύμενο στο νερό (8) 15

2014 Ενας άνθρωπος μολύνεται από ιό. Το παρακάτω διάγραμμα απεικονίζει τις συγκεντρώσεις των αντιγόνων και των αντισωμάτων σε συνάρτηση με το χρόνο. 1. ποια καμπύλη αντιστοιχεί στα αντιγόνα και ποια καμπύλη στα αντισώματα (2μ) 2. να προσδιορίσετε το είδος της ανοσοβιολογικής απόκρισης (2μ). Να περιγράψετε και να ερμηνεύσετε την μεταβολή των καμπυλών (6μ) (μονάδες 8) 3. να αναφέρετε τις κατηγορίες των Τ-λεμφοκυττάρων που ενεργοποιούνται και που παράγονται κατά την παραπάνω ανοσοβιολογική απόκριση (5μ) 4. στην περίπτωση των ιών δρα ένας επιπλέον μηχανισμός μη ειδικής άμυνας. Να ονομάσετε τον μηχανισμό αυτό και να περιγράψετε τον τρόπο δράσης του (10μ) 2015 Δίνονται τα διαγράμματα 1,2,3 και 4 Γ1. Ποιο από τα διαγράμματα 1,2,3, και 4 απεικονίζει τη συγκέντρωση των αντισωμάτων στον οργανισμό ενός ανθρώπου μετά από μόλυνση που προκλήθηκε για δεύτερη φορά από τον ίδιο ιό (μ.1); Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με βάση τα χαρακτηριστικά του διαγράμματος που επιλέξατε (μ.3) (μον. 4) Γ2. Ποιο από τα διαγράμματα 1,2,3 και 4 απεικονίζει τη συγκέντρωση του αντιγόνου στον οργανισμό ενός ανθρώπου, τις ημέρες που ακολουθούν μετά τον εμβολιασμό του από το συγκεκριμένο αντιγόνο (μ.1); Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με βάση τα χαρακτηριστικά του διαγράμματος που επιλέξατε (μ.3) (μον. 4) Γ3. Ποιο από τα διαγράμματα 1,2,3 και 4 απεικονίζει τη συγκέντρωση των αντισωμάτων που παράγονται στον οργανισμό ενός ανθρώπου, τις ημέρες που ακολουθούν μετά τον πρώτο εμβολιασμό του (μ.1). Να 16

αιτιολογήσετε την απάντησή σας με βάση τα χαρακτηριστικά του διαγράμματος που επιλέξατε (μ. 3) (μον. 4) Γ4. Ποιο από τα διαγράμματα 1,2,3 και 4 απεικονίζει τη συγκέντρωση των κυτταροτοξικών Ταλεμφοκυττάρων στον οργανισμό ενός ανθρώπου που μολύνθηκε από ένα βακτήριο (μ.1); Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας με βάση τα χαρακτηριστικά του διαγράμματος που επιλέξατε (μ.3) (μον.9) Γ5. Ένας υγιής άνθρωπος μολύνεται από ένα είδος παθογόνου βακτηρίου. Να εξηγήσετε τρεις πιθανούς λόγους για τους οποίους ο άνθρωπος αυτός δεν εμφάνισε τα συμπτώματα της ασθένειας (μ. 9) ΘΕΜΑ ΤΕΤΑΡΤΟ 2000 Από μετρήσεις που έγιναν σε μια λίμνη, βρέθηκε μικρή συγκέντρωση εντομοκτόνου DDT στο φυτοπλαγκτόν και πολύ μεγαλύτερη συγκέντρωση του ίδιου εντομοκτόνου στα ψαροπούλια της λίμνης. Με δεδομένο ότι η τροφική αλυσίδα του λιμναίου οικοσυστήματος περιλαμβάνει φυτοπλαγκτόν, ψάρια, ψαροπούλια και ζωοπλαγκτόν: a. Να γράψετε την τροφική αλυσίδα της λίμνης b. Αν η ενέργεια στο τροφικό επίπεδο των ψαριών είναι 3x10 4 Kj, να υπολογίσετε την ενέργεια των άλλων τροφικών επιπέδων c. Πως εξηγείται η μεγάλη συγκέντρωση του DDT που βρέθηκε στα ψαροπούλια 2001 Σε μία λίμνη που περιβάλλεται από χωράφια τα οποία καλλιεργούνται συστηματικά με χρήση λιπασμάτων, διοχετεύονται πολλά από τα νερά της βροχής που δέχεται η περιοχή αυτή. Να θεωρήσετε ότι στη λίμνη υπάρχουν υδρόβιοι φωτοσυνθετικοί οργανισμοί, ζωοπλαγκτόν και ψάρια που αποτελούν τροφική αλυσίδα. Στο παρακάτω διάγραμμα φαίνεται η μεταβολή στον πληθυσμό των οργανισμών αυτών μετά το τέλος της περιόδου των βροχοπτώσεων. 1. Να ερμηνεύσετε τη μορφή των καμπυλών του παραπάνω διαγράμματος. Μονάδες 12 2. Να περιγράψετε το φαινόμενο το οποίο προκαλεί τις μεταβολές στις καμπύλες του παραπάνω διαγράμματος. Μονάδες 7 3. Να εξηγήσετε πώς μεταβάλλεται ο πληθυσμός των αποικοδομητών σ' αυτή τη λίμνη. Mονάδες 6 αρι θμός ατόμων (α) (β) t 1 (γ) χρόνος t 1 : τέλος περιόδου βροχοπτώσεων. (α): υδρόβιοι φωτοσυνθετικοί οργανισμοί. (β):ζωοπλαγκτό. (γ):ψάρια. 17

2002 Σε ένα θαλάσσιο οικοσύστημα παρατηρείται το παρακάτω υποθετικό τροφικό πλέγμα: 1. Να εξηγήσετε σε ποιο τροφικό επίπεδο ανήκουν οι παρακάτω οργανισμοί: σκουμπρί, σαρδέλα, φώκια. Μονάδες 6 2. Αν μειωθεί σημαντικά ο πληθυσμός της σουπιάς, να εξηγήσετε ποιες επιπτώσεις θα παρατηρηθούν στους πληθυσμούς των:κωπηπόδων, διατόμων, σκουληκιών. Μονάδες 9 3. Με δεδομένο ότι ο κύκλος του αζώτου που ισχύει στα υδάτινα οικοσυστήματα λειτουργεί ανάλογα με τα χερσαία οικοσυστήματα και το φυτοπλαγκτόν των υδάτινων οικοσυστημάτων αντιστοιχεί με τα φυτά των χερσαίων οικοσυστημάτων, να εξηγήσετε γιατί παρατηρείται μεταβολή της συγκέντρωσης των νιτρικών ιόντων (NO 3) ) σε βάθος 0-800 μέτρα όπως φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα. Mονάδες 10 2003 Ενας άνθρωπος µολύνεται από έναν ιό για πρώτη φορά. Το παρακάτω διάγραµµα απεικονίζει τις συγκεντρώσεις αντιγόνων και αντισωµάτων αυτού του ανθρώπου κατά τη διάρκεια της λοίµωξης. 1. Ποια καµπύλη αντιστοιχεί στα αντιγόνα και ποια στα αντισώµατα; Μονάδες 3 Να εξηγήσετε την απάντησή σας. Μονάδες 10 2. Πώς συµβάλλει ο πυρετός στην καταπολέµηση του ιού από τον οποίο µολύνθηκε ο συγκεκριµένος άνθρωπος; Μονάδες 6 3. Στην περίπτωση που ο άνθρωπος αυτός µολυνθεί για δεύτερη φορά από τον ίδιο ιό, να αναφέρετε ποια κύτταρα του ανοσοβιολογικού του µηχανισµού θα ενεργοποιηθούν Μονάδες 6. 18

2004 H µεταβολή της βιοµάζας των παραγωγών που αντιστοιχεί σε 1 m2 επιφανείας ενός χερσαίου, παραδείγµατος χάρη φρυγανικού, οικοσυστήµατος φαίνεται στη γραφική παράσταση που ακολουθεί. Να υπολογίσετε την καθαρή πρωτογενή παραγωγικότητα από το Νοέµβριο έως τον Απρίλιο (Μονάδες 4), να περιγράψετε τη µέθοδο µε την οποία µπορεί να προσδιοριστεί η καθαρή πρωτογενής παραγωγικότητα σε ένα φρυγανικό οικοσύστηµα (Μονάδες 5), να αναφέρετε τους παράγοντες που καθορίζουν το µέγεθος της πρωτογενούς παραγωγικότητας σε ένα χερσαίο οικοσύστηµα (Μονάδες 10), και τέλος να αναφέρετε τέσσερα φυτά που αφθονούν σε ένα τυπικό φρυγανικό οικοσύστηµα, καθώς και το λόγο για τον οποίο αναπτύσσονται σε αυτόν τον τύπο οικοσυστήµατος (Μονάδες 6). 2005 Δίνεται το παρακάτω διάγραμμα Να γράψετε τα ονόματα των οργανισμών που αντιστοιχούν στις θέσεις 1,2,3,4,5 (μονάδες 10) και των διαδικασιών α,β (μονάδες 6). Στη συνέχεια να περιγράψετε τη διαδικασία β (μονάδες 9) 2006 Σε ένα λιμναίο οικοσύστημα έχουμε το παρακάτω υποθετικό τροφικό πλέγμα 19

Να γράψετε όλες τις διαφορετικές τροφικές αλυσίδες που δημιουργούνται (μον. 8) και να κατατάξετε τους οργανισμούς σε όλα τα δυνατά τροφικά επίπεδα (μον. 5). Ποιοι οργανισμοί συμπεριφέρονται ταυτόχρονα ως καταναλωτές 2 ης και ως καταναλωτές 3 ης τάξης (μον. 2). Αν η ενέργεια που εμπεριέχεται στον πληθυσμό της λιβελούλας είναι 1000 Kjoules, να υπολογίσετε την ενέργεια στον πληθυσμό των βατράχων (μον. 3). Λιπάσματα από γειτονικά χωράφια που αποπλένονται από το νερό της βροχής, εμπλουτίζουν με νιτρικά και φωσφορικά άλατα την λίμνη. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να παρατηρηθεί αύξηση του πληθυσμού των υδροβίων φωτοσυνθετικών οργανισμών. Να εξηγήσετε πώς επηρεάζονται οι πληθυσμοί των ψαριών (πέστροφες, κυπρίνοι ) από το φαινόμενο αυτό (μον. 7) 2007 Στο παρακάτω σχήμα απεικονίζεται μια περιοχή στην οποία συνυπάρχουν δάσος κωνοφόρων (Α), βιομηχανικές μονάδες (Β), καλλιεργούμενοι αγροί (Γ) και μια λίμνη (Δ). Η κυκλοφορία του νερού στην περιοχή στηρίζεται στην εξάτμιση, στη διαπνοή των φυτών και στις κατακρημνίσεις. Τι ονομάζουμε διαπνοή (μον. 5) και ποιος είναι ο ρόλος της (μον. 8); Ποιες είναι οι επιπτώσεις της όξινης βροχής στους οργανισμούς της περιοχής; (μον. 6). Κατά την καλλιέργεια των φυτών στους αγρούς δίπλα στη λίμνη χρησιμοποιήθηκαν μεγάλες ποσότητες μη βιοδιασπώμενου εντομοκτόνου. Από μετρήσεις που έγιναν στην περιοχή βρέθηκε μεγάλη συγκέντρωση από το συγκεκριμένο εντομοκτόνο σε πολλά από τα ψαροπούλια της λίμνης (Δ). Να εξηγήσετε το φαινόμενο (μον. 6). 2008 Ο άνθρακας είναι το χημικό στοιχείο με βάση το οποίο δομούνται όλες οι οργανικές ενώσεις και συνεπώς όλα τα βιολογικά μακρομόρια. Στο παρακάτω διάγραμμα φαίνεται η πορεία του άνθρακα σε ένα οικοσύστημα στο οποίο ζουν οι εξής οργανισμοί: φίδια, ποώδη φυτά, ποντίκια, μύκητες και βακτήρια. 20

Να γράψετε τα ονόματα των οργανισμών που αντιστοιχούν στις θέσεις 1,2,3,4 (μον. 4) και τη θέση τους στην τροφική αλυσίδα που σχηματίζεται (μον. 4), καθώς και τα ονόματα των διαδικασιών α,β (μον. 6) και την ονομασία της χημικής ένωσης στις θέσεις Γ (μον. 2). Με ποιες ενέργειες παρεμβαίνει ο άνθρωπος στον κύκλο του άνθρακα; (μον. 9). 2009 Ένας άνθρωπος μολύνεται από ένα είδος παθογόνου βακτηρίου, το οποίο παράγει μια τοξίνη και του προκαλεί ασθένεια. Α. σε ποιες κατηγορίες διακρίνονται οι τοξίνες και πώς απειλούν την υγεία του ασθενούς; (μον. 8) Β. ποιες προϋποθέσεις πρέπει να ικανοποιεί μια ασθένεια για να θεωρηθεί λοιμώδης (μον. 9) Γ. για την αντιμετώπιση του παθογόνου βακτηρίου χορηγήθηκε στον ασθενή αντιβιοτικό. Με ποιους μηχανισμούς δρουν τα αντιβιοτικά; (μον. 8) 2010 Σε μια βραχονησίδα του Αιγαίου υπάρχουν πολλά θαμνώδη φυτά. Την άνοιξη τα φυτά ανθίζουν και εμφανίζονται κίτρινα λουλούδια. Την ίδια εποχή εμφανίζονται και πεταλούδες που τρέφονται από τα λουλούδια. Στην βραχονησίδα ζουν και εντομοφάγα πτηνά που τρέφονται από πεταλούδες. Ο πληθυσμός των πεταλούδων εμφανίζει πολύ περισσότερα κίτρινα άτομα και λιγότερα ιώδη (μωβ) άτομα. 1. να διατυπώσετε την έννοια του είδους, όσον αφορά τους φυτικούς και ζωικούς οργανισμούς που αναφέρονται στο οικοσύστημα της βραχονησίδας (μον. 7 2. να εξηγήσετε γιατί οι κίτρινες πεταλούδες είναι πολύ περισσότερες από τις ιώδειες (μωβ) πεταλούδες (μον. 8) 3. να εξηγήσετε πώς θα δράσει η φυσική επιλογή στη σύσταση του πληθυσμού των πεταλούδων ως προς το χρωματισμό τους, εάν παρατηρηθεί μεταβολή του χρώματος των λουλουδιών από κίτρινο σε ιώδες (μωβ)(μον. 10) 2011 1. να περιγράψετε το δεύτερο στάδιο της πρωτογενούς ανοσοβιολογικής απόκρισης (μον. 9) 2. να εξηγήσετε πώς τα μακροφάγα συμμετέχουν στην άμυνα του ανθρώπινου οργανισμού (μον 6) 3. μετά την είσοδο κάποιου είδους αντιγόνου σε έναν άνθρωπο, δεν παρουσιάζονται συμπτώματα ασθένειας. Η καμπύλη α στο παρακάτω διάγραμμα δείχνει τη μεταβολή της συγκέντρωσης των αντιγόνων, ενώ η καμπύλη β τη μεταβολή της συγκέντρωσης των αντισωμάτων που δημιουργήθηκαν για το συγκεκριμένο αντιγόνο στον οργανισμό του ανθρώπου. Να εξηγήσετε το είδος της ανοσοβιολογικής απόκρισης με βάση τις καμπύλες του παραπάνω διαγράμματος (10) 2012 1. ένα ξενοδοχείο που βρίσκεται σε μια παραποτάμια περιοχή διοχετεύει τα απόβλητα των αποχετεύσεων του στο ποτάμι, θεωρώντας ότι δεν ρυπαίνει το νερό του ποταμού. Οι μετρήσεις που έγιναν, τόσο της ποσότητας του οξυγόνου όσο και της ποσότητας των αποικοδομητών στο νερό, απεικονίζονται στην παρακάτω γραφική παράσταση με τις καμπύλες Α και Β 21

Ποια καμπύλη απεικονίζει την ποσότητα του διαλυμένου οξυγόνου και ποια καμπύλη απεικονίζει την ποσότητα των αποικοδομητών (μον. 2); Να εξηγήσετε την απάντησή σας (μον. 8) (μον. 10) 2. τα παρακάτω διαγράμματα απεικονίζουν τη μεταβολή της συγκέντρωσης δυο αερίων ρύπων, του όζοντος και των οξειδίων του αζώτου κατά τη διάρκεια ενός εικοσιτετραώρου στο κέντρο της Αθήνας. Ποια καμπύλη απεικονίζει τη μεταβολή της συγκέντρωσης του όζοντος και ποια τη μεταβολή της συγκέντρωσης των οξειδίων του αζώτου (μον. 2); Να εξηγήσετε την απάντησή σας (μον. 8) (μον. 10) 3. να αναφέρετε ποια προβλήματα υγείας προκαλούν τα οξείδια του αζώτου στον άνθρωπο (μον. 5) 2013 Δίνεται το φυλογενετικό δέντρο ορισμένων οργανισμών διαφορετικού είδους που ζουν σήμερα. Οι αριθμοί στις θέσεις 1,2,3 και 4 απεικονίζουν τις προγονικές μορφές των οργανισμών που δίνονται στο φυλογενετικό δέντρο. 1. Να εξηγήσετε ποια από τα παραπάνω είδη είναι περισσότερο συγγενικά μεταξύ τους (4) 22

2. Να εντοπίσετε και να αναφέρετε ποιος είναι ο πιο πρόσφατα κοινός πρόγονος του σκύλου και του γορίλα (2) 3. Σε ποιες περιπτώσεις κατά την ταξινόμηση των οργανισμών χρησιμοποιείται το τυπολογικό κριτήριο (8) 4. Oι πάπιες έχουν τη δυνατότητα να κολυμπάνε στις λίμνες, όπου συλλέγουν τη τροφή τους. Στην κολύμβηση τις βοηθουν οι μεμβράνες που διαθέτουν ανάμεσα στα δάκτυλα των ποδιών τους, τα οποία χρησιμοποιούν σαν κουπιά. Με βάση τη θεωρία του Δαρβίνου να ερμηνεύσετε την επικράτηση του συγκεκριμένου μορφολογικού χαρακτηριστικού στις πάπιες (8) 5. Τι υποστηρίζει η αρχή της χρήσης και της αχρησίας των οργάνων σύμφωνα με τη θεωρία του Λαμάρκ (3) 2014 Ένα χερσαίο οικοσύστημα περιλαμβάνει την παρακάτω τροφική αλυσίδα: Ποώδη φυτά ακρίδες βάτραχοι φίδια γεράκια Ολοι οι οργανισμοί κάθε τροφικού επιπέδου τρέφονται αποκλειστικά με οργανισμούς του προηγουμένου τροφικού επιπέδου. Η συνολική ενέργεια που εμπεριέχεται στις ακρίδες είναι 10 5 KJ. 1. ποια είναι η ενέργεια των υπόλοιπων τροφικών επιπέδων; (μ.1). Να σχεδιάσετε την αντίστοιχη πυραμίδα ενέργειας (μ. 2). Να εξηγήσετε πού οφείλεται η μεταβολή της ενέργειας από το ένα τροφικό επίπεδο στο αμέσως επόμενο (4μ) (7 μονάδες) 2. μια ασθένεια οδηγεί σε σημαντική μείωση του αριθμού των βατράχων. Να εξηγήσετε ποια θα είναι η συνέπεια στον πληθυσμό των ακρίδων και ποια στον πληθυσμό των ποώδων φυτών; (4μ) 3. στο συγκεκριμένο οικοσύστημα ανιχνεύθηκε 1 mg μη βιοδιασπώμενου παρασιτοκτόνου στα ποώδη φυτά. Ποια ποσότητα της ουσίας αυτής αναμένεται να ανιχνευτεί στα γεράκια; Να αιτιολογήσετε την απάντησή σας (4μ) 4. με βάση το σχήμα στην επόμενη σελίδα να γράψετε Ι. τις χημικές ουσίες που υποδηλώνουν οι αριθμοί 1 και 7 Ιι. Τις διαδικασίες που υποδηλώνουν οι αριθμοί 2,3,4,,9,10 Ιιι. Τους μικροοργανισμούς που αντιστοιχούν στους αριθμούς 5 και 6 2015 Σε ένα μικρό δασικό οικοσύστημα υπάρχουν 1000 δέντρα, 25 κουνέλια με ανοιχτό χρώμα τριχώματος, 175 κουνέλια με σκούρο χρώμα τριχώματος και 10 γεράκια στα οποία συνολικά παρασιτούν 10000 πρωτόζωα. Δ1. Να σχεδιάσετε την τροφική πυραμίδα πληθυσμού αυτού του δασικού οικοσυστήματος (μ. 4) Δ2. Αν η μέση βιομάζα ενός κουνελιού είναι 1 kg, να υπολογίσετε τη βιομάζα κάθε τροφικού επιπέδου του οικοσυστήματος και να σχεδιάσετε την αντίστοιχη πυραμίδα (μ. 5). Να υπολογίσετε τη μέση βιομάζα που έχει κάθε γεράκι (μ.2) (μον. 7) Δ3. Αν μια ασθένεια μειώσει τη βιομάζα των παραγωγών σε 400 kg, ποιος είναι ο αριθμός των γερακιών που θα μπορεί να υποστηρίξει το οικοσύστημα; Δίνεται ότι η μέση βιομάζα των γερακιών παραμένει σταθερή (μ. 4) 23

Μια πυρκαγιά καταστρέφει το παραπάνω μικρό δασικό οικοσύστημα. Οι πληθυσμοί όλων των καταναλωτών μεταναστεύουν σε ένα γειτονικό θαμνώδες οικοσύστημα, το οποίο μπορεί να τους υποστηρίξει διατροφικά. Στο οικοσύστημα αυτό το έδαφος είναι ανοιχτόχρωμο σε αντίθεση με το έδαφος του προηγούμενου οικοσυστήματος, που ήταν σκουρόχρωμο. Η γραφική παράσταση στην εικόνα 1 απεικονίζει τη μεταβολή του αριθμού των ανοιχτόχρωμων και των σκουρόχρωμων κουνελιών στο οικοσύστημα μετά τη μετανάστευση. Δ4. Με βάση τη θεωρία της Φυσικής Επιλογής να ερμηνεύσετε τις μεταβολές των καμπυλών Α και Β στο οικοσύστημα αυτό. (μ.10) 24