Μπορεί η Ευρώπη να µην τα έχει καταφέρει ακόµη στον τοµέα της ενοποίησης. Μπορεί να µη θέλει να σώσει τα «άσωτα» µέλη της, που επέλεξαν να επαιτούν και να ζουν µε δανεικά. Μπορεί να εξευτελίζει όποια δεν είναι ικανά να επιβιώσουν στο σηµερινό πολύπλοκο κόσµο και ζητούν ελεηµοσύνη. Αλλά υπάρχουν και κράτη αυτής της ένωσης, που εργάζονται µε σοβαρότητα και συνέπεια, δηµιουργώντας καινοτοµίες και πλούτο. Αυτά δηµιούργησαν το «Σύστηµα Μετάδοσης Ψηφιακής Εικόνας» (DVB), τη δεύτερη ευρωπαϊκή τεχνολογική επιτυχία παγκόσµιας κλάσης, µετά την κινητή τηλεφωνία. ΟΡΥΦΟΡΙΚΟI ΕΚΤΕΣ Ο δορυφορικός δέκτης ενσωµατώνει όλη τη σύγχρονη ψηφιακή τεχνολογία, από τα κυκλώµατα µέχρι το λογισµικό. Πώς λειτουργεί όµως αυτό το επίτευγµα της ηλεκτρονικής; ΕΤο DVB παίζει ουσιαστικά «χωρίς αντίπαλο», υποστηρίζεται από όλους σχεδόν τους κατασκευαστές και κατέχει το 90% της παγκόσµιας αγοράς! Ξεκίνησε το 1993, υπό το άγος µεγάλων τεχνολογικών αποτυχιών της ευρωπαϊκής τεχνολογίας εικόνας. Η συνέχεια όµως, ήταν εντυπωσιακή. Σήµερα λειτουργούν περισσότεροι από 300 εκατοµµύρια δορυφορικοί δέκτες, ενώ η επίγεια ψηφιακή τηλεόραση θα διευρύνει ακόµη περισσότερο την αγορά. Πολλοί πιστεύουν ότι οι τεχνολογίες προκύπτουν «εξ αποκαλύψεως» ως αποτέλεσµα της έµπνευσης κάποιου σοφού εγκέφαλου. Σπάνια όµως εξελίσσονται µε αυτόν τον τρόπο. Πίσω από τις καινοτοµίες που αλλάζουν κάθε τόσο τη ζωή µας, βρίσκονται δεκαετίες ερευνών, αδιέξοδα και ατελέσφορη έρευνα, κόποι, απογοητεύσεις, οικονοµικές καταστροφές, αλλά και µεγάλες επιτυχίες. Η τεχνολογία DVB χρειάστηκε δεκαετίες για να ωριµάσει, ανάλωσε σηµαντικούς πόρους, απασχόλησε εκατοντάδες ειδικών, δοκιµάστηκε σε αντίξοες συνθήκες, πέρασε από τα «σαράντα κύµατα» µέχρι να καταξιωθεί. Χαρακτηριστικό της δυσκολίας, αλλά και της σηµασίας της είναι ότι αποτελεί ετήσιο µάθηµα στα περισσότερα πολυτεχνεία του κόσµου. Αναλογική λήψη, ψηφιακή επεξεργασία Κάθε δορυφορικός δέκτης περιλαµβάνει δύο διαφορετικούς κόσµους. Τον αναλογικό και τον ψηφιακό. Ο αναλογικός κυριαρχεί από την κεραία µέχρι το τµήµα της διαµόρφωσης. Παραµένει α- ναλλοίωτος εδώ και δεκαετίες και δύσκολα θα βρεθεί αντικαταστάτης. Βελτιώνεται, αλλά η τεχνολογία της λήψης των δορυφορικών σηµάτων είναι και θα παραµείνει εντελώς αναλογική υπόθεση (εικόνα 1). Το σήµα που εκπέµπεται από το δορυφόρο στην περιοχή συχνοτήτων από 10,75 έως 12,75 GHz, λαµβάνεται, ενισχύεται και υποβιβάζεται στην περιοχή 0,95-2,15 GHz από το µεταλλάκτη χαµηλού θορύβου (LNB). Μετατρέπεται σε σήµα µέσης συχνότητας 480 MHz, το οποίο ενισχύεται και «αναλύεται» για να προκύψουν οι αναλογικές συνιστώσες Ι και Q. Η πρώτη ονοµάζεται συµφασική συνιστώσα (In Phase) και η δεύτερη ορθογώνια (Quadrature). Οι συνιστώσες Ι και Q αποδιαµορφώνονται, δηλαδή «ξεφορτώνουν» την πληροφορία που περιέχουν. Η πληροφορία αυτή, όµως, µπορεί να είναι διαφορετική από εκείνη που «φορτώθηκε» στο δορυφορικό σήµα κατά την εκποµπή του. Πρέπει ε- 108
Το αναλογικό τµήµα του δορυφορικού δέκτη (tuner). Τα σήµατα 1 που εκπέµπονται από το δορυφόρο στην περιοχή συχνοτήτων από 10,75 έως 12,75 GHz, ενισχύονται και υποβιβάζονται στη ζώνη 0,95-2,15 GHz. Λαµβάνονται από το δέκτη (µίκτης και συνθέτης συχνοτήτων) που επιλέγει το απαιτούµενο κανάλι και το µετατρέπει σε σήµα µέσης συχνότητας 480 MHz. Το αναλογικό σήµα υφίσταται κατάλληλη επεξεργασία στον αποδιαµορφωτή και προκύπτουν οι δύο ψηφιακές συνιστώσες Ι και Q. Το τµήµα αυτό θα παραµείνει ανέπαφο από κάθε ψηφιακή επέµβαση για αρκετό ακόµη χρόνο. ποµένως το σήµα να διορθωθεί και να αποκατασταθεί στην αρχική του µορφή. Κάθε δορυφορικό σήµα περιλαµβάνει τρία στοιχεία, στα οποία µπορεί να µεταφερθεί πληροφορία: Το πλάτος, τη συχνότητα και τη φάση. Αν η πληροφορία µεταφέρεται µόνο στις µεταβολές του πλάτους, προκύπτει η διαµόρφωση µε µεταβολή του πλάτους (Amplitude Shift Keying, ASK). Αν η πληροφορία περιέχεται στις µεταβολές της φάσης, τότε η διαµόρφωση ονοµάζεται PSK (Phase Shift Keying). Οι αλλαγές στη συχνότητα δεν πολυχρησιµοποιούνται, επειδή η «ολίσθηση Doppler» αλλοιώνει τη µετάδοση. Συνήθως µεταβάλλονται τέσσερα επίπεδα της φάσης και προκύπτει η διαµόρφωση QPSK (τετραπλή PSK) ή τέσσερα επίπεδα του πλάτους και προκύπτει η διαµόρφωση QAM (τετραπλή ASK). Μία έ- ξυπνη ιδέα είναι να µεταβάλλουµε ταυτόχρονα το πλάτος και τη φάση και να προκύψει η διαµόρφωση APSK. Αλλά αυτή η καλή ιδέα είχε ένα πρόβληµα. Μέχρι σήµερα ήταν αδύνατο να λειτουργήσει σωστά! Όµως, η συνεχής βελτίωση των ηλεκτρονικών κυκλωµάτων επέτρεψε την υλοποίηση αυτής της τεχνολογίας, που ήδη χρησιµοποιείται στο DVB δεύτερης γενιάς. Η δορυφορική µετάδοση διαθέτει µικρή ανοχή στη λήψη αλλοιω- µένων bit. Επιτρέπει τη µετάδοση έως 10 λανθασµένων ψηφίων την Σύνδεση αναλογικού και ψηφιακού τµήµατος. Μετά τη µονάδα 2 λήψης (tuner), ακολουθεί ο µετατροπέας ADC, ο οποίος µετατρέπει τις αναλογικές συνιστώσες Ι και Q, σε ψηφιακές. Ακολουθεί η µονάδα αποδιαµόρφωσης και η µονάδα διόρθωσης σφαλµάτων. Το ψηφιακό σήµα είναι πλέον διορθωµένο, πανοµοιότυπο του αρχικού και έτοιµο για την επεξεργασία που θα ακολουθήσει. ώρα! Ο µόνος τρόπος για να πετύχουµε τόσο υψηλή ποιότητα, είναι η ανίχνευση και διόρθωση των σφαλµάτων. Λέγεται FEC (Forward Error Correction = Προληπτική ιόρθωση) και εφαρ- µόζεται µε µεγάλη επιτυχία σε πολλές ασύρµατες συνδέσεις υ- ψηλών απαιτήσεων, από τη δορυφορική τηλεόραση µέχρι τις επικοινωνίες στο βαθύ διάστηµα (εικόνα 2). Στην τεχνολογία DVB χρησιµοποιείται η «αλυσιδωτή κωδικοποίηση» (εικόνα 3). «Πακέτα πληροφορίας», τα βασικά δοµικά υλικά Η δορυφορική µετάδοση, όπως τα δίκτυα ηλεκτρονικών υπολογιστών και το Internet, χρησιµοποιεί την τεχνολογία µεταγωγής ψηφιακών «πακέτων δεδοµένων» (data packets). Η πληροφορία εικόνας, ήχου και σηµάτων ελέγχου, µεταφέρεται µε «απλές ροές» (Elementary Stream, ES). Αυτές θα πρέπει να συµπληρωθούν µε «οδηγίες» που θα επιτρέψουν το µετέπειτα διαχωρισµό τους και το συγχρονισµό εικόνας και ήχου (εικόνα 4). Κάθε «απλή ροή» χωρίζεται σε ψηφιακά τµήµατα που έχουν «µέγεθος» 188 byte και µετατρέπεται σε «ροή οµαδόν» (Packetized Elementary Stream, PES). Τα πακέτα ανακατεύονται (πολυπλέκονται) και µεταδίδονται στη σειρά, σχηµατίζοντας το «ρεύµα µεταφοράς» (transport Ανίχνευση και διόρθωση λανθασµένων bit. Η διαδικασία FEC 3 υλοποιείται σε τέσσερα στάδια. Την πρώτη διασπορά της ψηφιοσειράς, την εξωτερική κωδικοποίηση (Reed Solomon), µια νέα διασπορά µε διαφορετικό αλγόριθµο και την εσωτερική κωδικοποίηση (Viterbi). Στα µη δορυφορικά συστήµατα DVB (T και C) δεν χρησιµοποιείται εσωτερική κωδικοποίηση. Από τον ποµπό στο δέκτη µέσω δορυφόρου, χωρίς να χαθεί ή να 4 αλλάξει ούτε ένα ψηφίο! Η πληροφορία εικόνας, ήχου και σηµάτων ελέγχου που περιέχει το «τηλεοπτικό πρόγραµµα» χωρίζεται σε επιµέρους «απλές ροές». Αυτές θα πρέπει να οργανωθούν στον πολυπλέκτη και να συµπληρωθούν µε επιπλέον λειτουργικές πληροφορίες. Θα «ταξιδέψουν» από τον ποµπό στο δορυφόρο και από εκεί στο δέκτη, όπου και θα διαχωριστούν ξανά. Όλη η «φασαρία» µε τις διορθώσεις και τις κωδικοποιήσεις γίνεται για να µοιάζουν οι αρχικές ροές µε τις τελικές! 109
Τεµαχισµός των πακέτων για καλύτερη οργάνωση. Κάθε απλή 5 ροή (ES) «κόβεται» σε ψηφιακά τµήµατα για να µετατραπεί σε «οµαδοποιηµένη απλή ροή» (PES). Σε κάθε πακέτο προστίθεται η «επικεφαλίδα» (header) και ακολουθούν τα δεδοµένα ή «ψηφιακό φορτίο»(payload). Αυτές οι οµάδες δεδοµένων µπλέκονται µεταξύ τους και µεταδίδονται στη σειρά, σχηµατίζοντας το «ρεύµα µεταφοράς» (TS). Για να αναγνωρίζονται µέσα στο ψηφιακό πλήθος, εφοδιάζονται µε «ταυτότητα αναγνώρισης» (PID). 6 Το τµήµα απόπλεξης DEMUX µετασχηµατίζει την πολυπλεγµένη ροή του ρεύµατος µεταφοράς, σε απλές ροές. Μετά τον έλεγχο νοµιµότητας από τη µονάδα ελεγχόµενης πρόσβασης CA, οι στοιχειώδεις ροές οδηγούνται στο τµήµα MPEG που αναδηµιουργεί την εικόνα και τον ήχο. Όλο το σύστηµα βρίσκεται υπό την εποπτεία ενός ισχυρού µικροεπεξεργαστή, ο οποίος ελέγχει τις διαδικασίες, ερµηνεύει τις εντολές του χρήστη από το τηλεχειριστήριο, διαχειρίζεται τους αναγνώστες έξυπνων καρτών και τις επικοινωνιακές διασυνδέσεις που υπάρχουν στο δέκτη. Η µονάδα ελεγχόµενης πρόσβασης περιλαµβάνει τους αναγνώστες «κάρτας µε ενσωµατωµένο µικροκύκλωµα» (smart card). stream, TS). Για να διακρίνονται µεταξύ τους, εφοδιάζονται µε «ταυτότητα αναγνώρισης» (Packet ID, PID), (εικόνα 5). Αυτή η µπλεγµένη ψηφιακή ροή ονοµάζεται «πολυπλεξία MPEG» και εκπέµπεται προς το δορυφόρο, ο οποίος την αναµεταδίδει στους δέκτες. Μετά τη λήψη και τη διόρθωση των λαθών, το «ανακατεµένο» ψηφιακό σήµα οδηγείται στον αποπλέκτη, ο οποίος επαναφέρει το ρεύµα µεταφοράς στις αρχικές απλές ροές. Το σήµα «κυκλοφορεί» πλέον µε τη µορφή απλών ψηφιακών πακέτων PES - και α- φού ελεγχθεί ως προς το «δικαίωµα αναπαραγωγής» από τη µονάδα ελεγχόµενης πρόσβασης, τροφοδοτεί το σύστηµα σχηµατισµού εικόνας. Το οπτικό σήµα µετατρέπεται σε αναλογικό RGB και οδεύει προς την οθόνη µέσω της σύνδεσης SCART ή διατηρείται ψηφιακό και διαβιβάζεται µέσω της σύνδεσης HDMI. Ανάλογη επεξεργασία γίνεται και στο ηχητικό σήµα. Όλο το σύστηµα βρίσκεται υπό την εποπτεία ενός ισχυρού µικροεπεξεργαστή, ο οποίος ελέγχει το κύκλωµα, ερµηνεύει τις εντολές του χρήστη α- πό το τηλεχειριστήριο και διαχειρίζεται τους αναγνώστες έξυπνων καρτών και τις επικοινωνιακές διασυνδέσεις που υπάρχουν στο δέκτη (εικόνα 6). Ελεγχόµενη πρόσβαση Η προδιαγραφή του DVB προβλέπει λειτουργία ελεγχόµενης πρόσβασης στο περιεχόµενο της µετάδοσης (CA, Conditional Access). Η ιδιοφυής σχεδίαση του συστήµατος πρόβλεψε ότι η µονάδα ε- λέγχου της πρόσβασης δεν θα πρέπει να είναι πλήρως καθορισµένη, άκαµπτη και κλειστή στις προδιαγραφές, αλλά να επιτρέπει την ενσωµάτωση διαφορετικών τεχνολογιών κρυπτογράφησης. Προτείνονται δύο επιλογές: πρόσβαση µέσω «κοινόχρηστου συστήµατος κρυπτογράφησης» (simulcrypt) ή µέσω διαφορετικών κρυπτοσυστηµάτων (multicrypt ή CI = common interface). Στην πρώτη περίπτωση, διαφορετικά δίκτυα τηλεόρασης χρησι- µοποιούν τον ίδιο αλγόριθµο κρυπτογράφησης, που ονοµάζεται «απλός κρυπτοαλγόριθµος». Είναι ενσωµατωµένος στο δέκτη και δεν δέχεται αλλαγή ή αναβάθµιση. Πρόκειται για οικονοµική αλλά «επικίνδυνη» λύση, γι αυτό και δεν χρησιµοποιείται συχνά. Στη δεύτερη επιλογή, όλες οι λειτουργίες ελεγχόµενης πρόσβασης περιλαµβάνονται σε µία αποσπώµενη µονάδα (συνήθως πρόκειται για την κάρτα πρόσβασης), η οποία παρεµβάλλεται στη ροή των δεδοµένων. Αυτό επιτυγχάνεται µε τη χρήση κοινής υποδοχής (CI, Common Interface) για διαφορετικές «κάρτες». Έτσι τα τηλεοπτικά δίκτυα µπορούν να χρησιµοποιήσουν διαφορετικά συστήµατα πρόσβασης. Ο ρόλος του Common Inteface είναι καθοριστικός (εικόνα 1). Μέσα στο ρεύµα µεταφοράς περιέχεται ο «πίνακας κλειδιών» που καθορίζει τα δικαιώµατα στη λήψη. Οι ελεγκτές του πίνακα κλειδιών περιέχονται στο λογισµικό της κάρτας, και πρέπει να αλλάζουν συχνά. Οι περισσότερες δορυφορικές κάρτες των επίσηµων πακέτων καναλιών, κάνουν τακτικές αναβαθµίσεις του λογισµικού µέσω του δορυφόρου. Αν λήξει η συνδροµή, τότε η εταιρεία διακόπτει την ενηµέρωση της κάρτας, κάνοντας αδύνατη την α- 110
ποκρυπτογράφηση του «συνδροµητικού πακέτου». Αν το κρυπτοσύστηµα έχει «σπάσει», τότε κάποιος «ειδικός» µπορεί να αντιγράψει τους πίνακες µε τα κλειδιά από την επίσηµη κάρτα. Για να «αναλυθεί» ένα σύστηµα κρυπτογράφησης, θα πρέπει να δηµιουργηθεί ένας εξοµοιωτής (emulator) που να επιτρέπει την αυτόµατη ενηµέρωση των κλειδιών. Τέτοια emulators δηµιουργήθηκαν και αξιοποιήθηκαν στο παρελθόν από τους «ρέκτες» (hackers) για τα συστήµατα Nagravision, Viaccess, Irdeto και Cryptoworks. Οι εταιρίες όµως, εφαρµόζοντας αντίµετρα, προχωρούν σε αναβάθµιση και του λογισµικού της κάρτας, αντικαθιστώντας την, µε αποτέλεσµα να αχρηστεύονται οι εξοµοιωτές. Βέβαια, η αντικατάσταση των επίσηµων καρτών από νέες, είναι χρονοβόρα και πολυδάπανη διαδικασία. Υπάρχει µία σηµαντική τρύπα στην ασφάλεια του συστήµατος. Με τη βοήθεια εξωτερικών συστηµάτων ελεγχόµενης πρόσβασης που λειτουργούν µε κάθε κάρτα (Universal CAM = UCAS), υπάρχει η δυνατότητα αποκρυπτογράφησης χωρίς τη χρήση της επίσηµης κάρτας. Κάτι τέτοιο απαιτεί φυσικά τον κατάλληλο προγραµµατισµό των εξωτερικών υποδοχέων, µε τη βοήθεια ειδικών συσκευών και κατάλληλου λογισµικού (modules ή «µοντούλες»). Σήµερα χρησιµοποιείται το CAS Interface 3, που επιτρέπει την πλήρη διαχείριση και τον προγραµµατισµό των περισσότερων smart cards. Φυσικά, όλα αυτά απαιτούν σοβαρές γνώσεις, υψηλές δαπάνες, συνεχή ενασχόληση και ενέχουν υψηλό κίνδυνο αποτυχιών και νοµικών περιπλοκών. Ο ρόλος του Common Inteface. Μέσα στο ρεύµα µεταφοράς 7 περιέχεται ο «πίνακας κλειδιών» που καθορίζει τα δικαιώµατα στη λήψη. Με τη βοήθεια εξωτερικών συστηµάτων ελεγχόµενης πρόσβασης (Universal CAM = UCAS), υπάρχει η δυνατότητα αποκρυπτογράφησης χωρίς τη χρήση της επίσηµης κάρτας. Κάτι τέτοιο απαιτεί φυσικά τον κατάλληλο προγραµµατισµό των εξωτερικών υποδοχέων, µε τη βοήθεια ειδικών συσκευών και κατάλληλου λογισµικού (modules ή «µοντούλες»). Αποτελέσµατα ιαγωνισµού
Τι έλειπε από το δορυφορικό δέκτη; Η διαδικασία ενηµέρωσης των «ανεπίσηµων» καρτών µε τα κλειδιά πρόσβασης, είναι χρονοβόρα και κουραστική. Πρέπει η κάρτα να πάει στον «ειδικό» - και αυτό ίσως χρειάζεται να γίνεται αρκετές φορές το µήνα. Πολύ καλύτερη λύση θα ήταν η επιτόπου ενηµέρωση, χωρίς να βγει η κάρτα από το δέκτη. Για να γίνει κάτι τέτοιο, ό- µως, ο δέκτης θα πρέπει να επικοινωνεί µε τον «ειδικό». Και ο καλύτερος τρόπος επικοινωνίας είναι το Internet! Εποµένως, στο δέκτη θα πρέπει να ενσωµατωθεί ένα σύστηµα πρόσβασης στο ιαδίκτυο. Μία θύρα Ethernet και ένας κατάλληλος ελεγκτής. Προφανώς, λοιπόν, χρειάζεται ένα µικρός υπολογιστής. εν είναι αναγκαίο να έχει µεγάλες δυνατότητες. Απλώς τα βασικά. Μάλιστα, ο µικροεπεξεργαστής θα κάνει ταυτόχρονα και τον έλεγχο των υπόλοιπων συστηµάτων του δέκτη. Καταλήξαµε εποµένως στη σύγχρονη µορφή δορυφορικού δέκτη. Ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής, µε δυνατότητες λήψης δορυφορικού σήµατος! Ο δορυφορικός δέκτης - υπολογιστής µπορεί να επικοινωνήσει µε τον έξω κόσµο µέσω µίας ή περισσότερων θυρών. Από την απλούστερη σειριακή RS232 έως τη γρηγορότερη firewire, αυτές οι θύρες, όπως και η σύνδεση ικτύου, προσφέρουν «άπειρες» νέες δυνατότητες. Από δυνατότητα πρόσβασης σε νέες -συνήθως άχρηστες- υ- πηρεσίες (χρέωση-ανά-θέαµα, τηλεαγορές, πρόσβαση σε υπηρεσίες), έως το µοίρασµα κάρτας πρόσβασης, επικοινωνία µε cccam servers, F-line και άλλες τέτοιες «προχωρηµένες καταστάσεις»! Ένα πράγµα λείπει ακόµη. Το λειτουργικό σύστηµα. Αν επιλεγεί κάποια έκδοση των Windows, τότε αφενός θα πρέπει να πληρωθούν δικαιώµατα στη Microsoft, αφετέρου το σύστηµα θα «βαρύνει» και ίσως δεν θα είναι τόσο ευέλικτο. Αποµένει η λύση του Linux, το οποίο δοκιµάστηκε και βρέθηκε να ταιριάζει ιδανικά µε την ιδέα. Γι αυτό και όλοι οι σύγχρονοι δέκτες διαθέτουν τέτοιο λειτουργικό σύστηµα. Μπορεί στους υπόλοιπους τοµείς το Linux να µην έχει βρει ακόµη την αναγνώριση που του αρµόζει, εδώ ό- µως θριαµβεύει. Το λογισµικό έχει µέγεθος πάνω από 20ΜΒ και είναι αποθηκευµένο εν µέρει σε µία flash EPROM, για να υπάρχει η δυνατότητα αναβάθµισης κατά τη διάρκεια του χρόνου ζωής του προϊόντος. ορυφορικός δέκτης µε ενσωµατωµένο ηλεκτρονικό 8 υπολογιστή. Η απλή ιδέα που θα καταστρέψει όσους παρόχους δορυφορικού προγράµµατος δεν χρησιµοποιούν ισχυρή κρυπτογράφηση. Ο δέκτης µπορεί να επικοινωνήσει πλέον µε τον έξω κόσµο και όχι µόνο µε τους δορυφόρους. Η σύνδεση Internet προσφέρει «άπειρες» νέες δυνατότητες. Από δυνατότητα πρόσβασης σε νέες συνήθως άχρηστες - υπηρεσίες (χρέωση-ανά-θέαµα και τηλεαγορές), έως το µοίρασµα της κάρτας πρόσβασης, επικοινωνία µε cccam servers και άλλες τέτοιες «προχωρηµένες καταστάσεις»! Φυσικά, η ενηµέρωση των ανεπίσηµων καρτών µε τα νέα κλειδιά είναι «εκ των ουκ άνευ»! Linux Η αρχιτεκτονική του Linux έχει αναπτυχθεί εκ του µηδενός και α- ποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγµα εθελοντικής συνεργασίας. Είναι λογισµικό ανοικτού κώδικα και ελεύθερα προσβάσιµο για α- ντιγραφή, τροποποίηση ή αναδιανοµή χωρίς περιορισµό. Μπορεί να εγκατασταθεί και να λειτουργήσει από µικρές συσκευές όπως κινητά τηλέφωνα και συσκευές µε περιορισµένες δυνατότητες ό- πως οι δορυφορικοί δέκτες, µέχρι µεγάλα υπολογιστικά συστή- µατα. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται άνοδος του Linux και σε προσωπικούς υπολογιστές, χάρη στη δηµοφιλή διανοµή Ubuntu. Το Linux κυκλοφορεί σε διανοµές, δηλαδή ο πυρήνας σε συνδυασµό µε συνοδευτικά προγράµµατα όπως βιβλιοθήκες, εργαλεία συστήµατος, παραθυρικό περιβάλλον εργασίας και πολλές άλλες εφαρµογές, που απαιτούνται για τη λειτουργία του υπολογιστή. Το σύστηµα αποτελείται από ένα µονολιθικό πυρήνα, που ελέγχει τη διαδικασία επεξεργασίας, τη δικτύωση, τις περιφερειακές συσκευές και την πρόσβαση στα αρχεία συστήµατος. Οι ο- δηγοί συσκευών εντάσσονται άµεσα και αποτελούν τµήµα του πυρήνα. ιακριτές από τον πυρήνα είναι οι λειτουργίες υψηλού επιπέδου - όπως το γραφικό περιβάλλον χρήστη - οι οποίες συνθέτουν ένα ολοκληρωµένο λειτουργικό σύστηµα. Οι χρήστες µπορούν να ελέγχουν ένα σύστηµα βασισµένο στο Linux, µέσω µιας γραµµής εντολών ή από το γραφικό περιβάλλον χρήστη. Κάθε διανοµή Linux ακολουθεί τη δική της φιλοσοφία, όπου άλλες είναι γενικού σκοπού και άλλες πιο εξειδικευµένες. Πολλές διανο- µές στοχεύουν σε συγκεκριµένο τύπο χρηστών ή λειτουργούν µόνο σε συγκεκριµένο τύπο συσκευών. Επιπλέον, κάθε διανοµή δίνει έµφαση σε ένα διαφορετικό τοµέα του συστήµατος, όπως η ευχρηστία, η ασφάλεια, η σταθερότητα, η πολυγλωσσία και η υψηλή απόδοση. Περίπου τριακόσιες διανοµές βρίσκονται σήµερα υ- πό ενεργή ανάπτυξη. Αυτό που κάνει το Linux να διαφέρει από τα υπόλοιπα λειτουργικά συστήµατα, είναι η ευκολία µε την οποία µπορεί να επεκταθεί και να προσαρµοστεί, προκειµένου να καλύψει και τις πιο απαιτητικές ανάγκες. 112