Τίτλος Μαθήματος: Αρχαία Ελληνική Γλώσσα - Θεματογραφία ΙI

Τίτλος Μαθήματος: Αρχαία Ελληνική Γλώσσα - Θεματογραφία ΙI Ενότητα: Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 7 Διδάσκουσα: Καθηγήτρια Ελένη Χουλιαρά - Ράϊου Τμήμα: Φιλολογίας

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΙΙ Α. ΚΕΙΜΕΝΟ Ὥστ, ἢν σωφρονῶμεν, οὐ μιμησόμεθα τοὺς λόγους τοὺς ἐκείνων, οὐδὲ περὶ μὲν τῆς πρὸς ἀλλήλους κακηγορίας νομοθετήσομεν, τῆς δ εἰς τοὺς θεοὺς παρρησίας ὀλιγωρήσομεν, ἀλλὰ φυλαξόμεθα καὶ νομιοῦμεν ὁμοίως ἀσεβεῖν τούς τε λέγοντας τὰ τοιαῦτα καὶ τοὺς πιστεύοντας αὐτοῖς Καὶ γὰρ ἄλογον, εἰ τῆς μὲν ἡμετέρας εὐπαιδίας εἰς τοὺς θεοὺς τὴν αἰτίαν ἀναφέρομεν, τῆς δὲ σφετέρας αὐτῶν μηδὲν αὐτοὺς φροντίζειν νομίζομεν. Ἀλλ εἰ μὲν ἡμῶν τις τῆς τῶν ἀνθρώπων φύσεως κατασταίη κύριος, οὐδ ἂν τοὺς οἰκέτας ἐάσειεν εἶναι πονηρούς Ισοκράτους, Βούσιρις 40-42 Β. ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ ΥΠΟΘΕΤΙΚΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Ο υποθετικός λόγος είναι μια λογική ενότητα η οποία αποτελείται από δυο συνδυαζόμενες προτάσεις, η μία προτείνει την υπόθεση (υποθετική πρόταση) δηλαδή τον όρο υπό τον οποίον ισχύει το περιεχόμενο της κύριας πρότασης, ενώ η άλλη εκφράζει το αποτέλεσμα της υποθέσεως. Η υποθετική πρόταση λέγεται υπόθεση (ἡγούμενον), ενώ η κύρια πρόταση απόδοση (ἑπόμενον). Υπόθεση και απόδοση αποτελούν έναν υποθετικό λόγο. Εισαγωγή Οι υποθετικές επιρρηματικές προτάσεις εισάγονται συνήθως με τους συνδέσμους εἰ, ἐάν, ἄν, ἢν (επ. εἴ, κε ή κεν). Άρνηση Η άρνηση στις υποθετικές προτάσεις είναι κατά κανόνα μὴ διότι προέρχονται σε πολλές περιπτώσεις από ευχετικές προτάσεις, οι οποίες ανήκουν στις προτάσεις επιθυμίας. Διάκριση και ταξινόμηση των Υποθετικών Λόγων Η καθιερωμένη διάκριση των υποθετικών λόγων γίνεται με βάση την δευτερεύουσα υποθετική πρόταση και συγκεκριμένα με βάση τον υποθετικό σύνδεσμο με τον οποίο εισάγεται η πρόταση και την έγκλιση εκφοράς της. Υπάρχουν τρεις δυνατότητες εκφοράς της υποθετικής πρότασης, εἰ και, ἐὰν και 73

ΕΛΕΝΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΗ, εἰ και. Δεύτερο κριτήριο διάκρισης αποτελεί η εκφορά της απόδοσης 1. Τα είδη των υποθετικών λόγων είναι τα εξής: Α. Όταν η υπόθεση εκφέρεται με 1 ο είδος: Υποθετικός λόγος που εκφράζει το πραγματικό 2 ο είδος : Υποθετικός λόγος που εκφράζει το αντίθετο του πραγματικού Β. Όταν η υπόθεση εκφέρεται με 3 ο είδος: Υποθετικός λόγος που εκφράζει το προσδοκώμενο 4 ο είδος:υποθετικός λόγος που εκφράζει την αόριστη επανάληψη στο παρόν μέλλον Γ. Όταν η υπόθεση εκφέρεται με 5 ο είδος: Υποθετικός λόγος που εκφράζει την απλή σκέψη του λέγοντος 6 ο είδος: Υποθετικός λόγος που εκφράζει την αόριστη επανάληψη παρελθόν 1 ο είδος Στο πρώτο είδος ο ομιλητής εκλαμβάνει την υπόθεση ως κάτι πραγματικό για να συνάψει με αυτήν ένα συμπέρασμα. Η υπόθεση στο πρώτο είδος εκφέρεται με εἰ και οποιουδήποτε χρόνου. Η απόδοση εκφέρεται με οποιαδήποτε έγκλιση, ανάλογα με το συμπέρασμα που καταλήγει ο ομιλητής από την προκείμενη υπόθεση. εἰ + οποιουδήποτε χρόνου οποιαδήποτε έγκλιση εἰ ταῦτα ποιεῖς ή ἐποίησας, καλῶς ποιεῖς ή ἐποίησας Η απόδοση εκφέρεται με όταν πρόκειται να παρουσιαστεί ως κάτι βέβαιο και αναμφίβολο, ως αληθές και πραγματικό κατά τη γνώμη του συγγραφέα ή του ομιλητή Εἰ δέ τις ὑμῶν, ὦ ἄνδρες Ἀθηναῖοι, τὸν Φίλιππον εὐτυχοῦνθ' ὁρῶν ταύτῃ φοβερὸν προσπολεμῆσαι νομίζει, σώφρονος μὲν ἀνθρώπου λογισμῷ χρῆται (Δημοσθ. Ὀλυνθιακὸς Β 22) Η απόδοση εκφέρεται με όταν πρόκειται να παρουσιαστεί ως προτροπή ή αποτροπή εἰ μὲν ἴστε με τοιοῦτον οἷον οὗτος ᾐτιᾶτο (οὐ γὰρ ἄλλοθί που βεβίωκ' ἢ παρ ὑμῖν), μηδὲ φωνὴν ἀνάσχησθε (Δημοσθ. Περὶ τοῦ στεφάνου 10) ἀλλ εἰ δοκεῖ, πλέωμεν (Σοφ. Φιλοκτήτης 526) Η απόδοση εκφέρεται με ευχετική όταν πρόκειται να παρουσιαστεί ως ευχή Κάκιστ ἀπολοίμην, Ξανθίαν εἰ μὴ φιλῶ (Αριστοφ. Βάτραχοι 579) Εἴ τί πού ἐστι, πίθοιό μοι (Ομ. Ὀδύσσεια 4.193) Η απόδοση εκφέρεται με δυνητική όταν πρόκειται να παρουσιαστεί ως κάτι αβέβαιο, αμφίβολο, ενδεχόμενο, πιθανό. Η δυνητική συχνά χρησιμοποιείται, εξαιτίας της αμφισημίας της, για να προσδώσει μια υπαινικτική και 1 Η διάταξη και η αρίθμηση των υποθετικών λόγων είναι συμβατική. Το ουσιώδες κατά την αναγνώριση είναι να εξετάζεται το βαθύτερο νόημα του συντακτικού φαινομένου. 74

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΙΙ εκλεπτυσμένη χροιά στον λόγο πολλὴ γὰρ ἄν τις εὐδαιμονία εἴη περὶ τοὺς νέους εἰ εἷς μὲν μόνος αὐτοὺς διαφθείρει, οἱ δ ἄλλοι ὠφελοῦσιν (Πλάτ. Ἀπολογία 25b) Η απόδοση εκφέρεται με όταν εκφράζει απαγόρευση ή προσταγή Εἴ τις ἀντιλέγει, λεγέτω (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 7.3.14) εἰ οὖν ἔχεις ἐναργέστερον ἡμῖν ἐπιδεῖξαι ὡς διδακτόν ἐστιν ἡ ἀρετή, μὴ φθονήσῃς ἀλλ ἐπίδειξον (Πλάτ. Πρωταγόρας 320b-c) εἴ τις οὖν ὑμῶν ἢ δεξιᾶς βούλεται τῆς ἐμῆς ἅψασθαι ἢ ὄμμα τοὐμὸν ζῶντος ἔτι προσιδεῖν ἐθέλει, προσίτω (Ξεν. Κύρου Παιδεία 8.7.17) Προσοχή: Όταν τόσο στην υπόθεση όσο και στην απόδοση του πρώτου είδους υπάρχει μέλλοντας (δηλ. εἰ + μέλλοντα μέλλοντα), ο υποθετικός λόγος δηλώνει το πραγματικό στο μέλλον, πρόκειται δηλ. για το πραγματικό με σημασία προσδοκωμένου. Το εἰ με μέλλοντα δηλώνει κάτι που θα συμβεί σίγουρα. Το ἐὰν και, αντίθετα, δηλώνει προσδοκία και όχι βεβαιότητα. Εάν υπάρχει εναλλαγή των δύο ειδών, τότε ο υποθετικός λόγος του προσδοκώμενου εκφράζει το επιθυμητό να συμβεί, ενώ ο υποθετικός λόγος με το εἰ εκφράζει το λιγότερο επιθυμητό Ην μὲν γὰρ ἐθέλωμεν ἀποθνῄσκειν ὑπὲρ τῶν δικαίων, οὐ μόνον εὐδοκιμήσομεν, ἀλλὰ καὶ τὸν ἐπίλοιπον χρόνον ἀσφαλῶς ἡμῖν ἐξέσται ζῆν εἰ δὲ φοβησόμεθα τοὺς κινδύνους, εἰς πολλὰς ταραχὰς καταστήσομεν ἡμᾶς αὐτούς (Ισοκρ. Ἀρχίδαμος 107) 2 ο είδος Στο δεύτερο είδος το περιεχόμενο της υπόθεσης παρουσιάζεται ως κάτι μη πραγματικό. Η απόδοση δηλώνει ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα, εάν είχε πραγματοποιηθεί η υπόθεση. Η υπόθεση εκφέρεται με εἰ και ιστορικού χρόνου. Η απόδοση εκφέρεται κατά κανόνα με δυνητική εἰ + ιστορικού χρόνου δυνητική εἰ ταῦτα ἐποίεις, καλῶς ἂν ἐποίεις Ως προς την απόδοση παρατηρούμε τα ακόλουθα: Η χρήση παρατατικού σχετίζει την υπόθεση με τον παρόν, ο αόριστος με το παρελθόν και ο υπερσυντέλικος (σπάνια) με πράξη συντελεσμένη σε χρονικό σημείο στο παρελθόν φῶς εἰ μὴ εἴχομεν, ὅμοιοι τοῖς τυφλοῖς ἂν ἦμεν (Ξεν. Ἀπομνημονεύματα 4.3.3) Πρὸς δὲ τούτοις εἰ μὲν μηδαμῶς ἄλλως οἷόν τ ἦν δηλοῦν τὰς αὐτὰς πράξεις ἀλλ ἢ διὰ μιᾶς ἰδέας, εἶχεν ἄν τις ὑπολαβεῖν ὡς περίεργόν ἐστι τὸν αὐτὸν τρόπον ἐκείνοις λέγοντα πάλιν ἐνοχλεῖν τοῖς ἀκούουσιν (Ισοκρ. Πανηγυρικὸς 7) Όταν στην απόδοση χρησιμοποιείται απρόσωπο ρήμα ή απρόσωπη έκφραση (ἔδει, ἐχρῆν, ἐνῆν, προσῆκε, ἀναγκαῖον ἦν, οἷόν τ ἦν, ἄξιον ἦν, εἰκὸς ἦν, δίκαιον ἦν κ.λπ.), είναι δυνατόν να παραλείπεται το δυνητικό ἄν, όπως και στις συνεκφορές ἐκινδύνευσε, ἔμελλον, ἐβουλόμην + απαρέμφατο: ἐχρῆν γὰρ αὐτούς, εἴπερ ἦσαν ἄξιοι τῆς παρούσης δόξης, ἁπάντων ἀφεμένους τῶν ἄλλων περὶ τοῦ πολέμου τοῦ πρὸς τοὺς βαρβάρους εἰσηγεῖσθαι καὶ συμβουλεύειν (Ισοκρ. Πανηγυρικὸς 170) 75

ΕΛΕΝΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΗ καὶ ἡ πόλις ἐκινδύνευσε πᾶσα διαφθαρῆναι, εἰ ἄνεμος ἐπεγένετο τῇ φλογὶ ἐπίφορος ἐς αὐτὴν (Θουκ. Ἱστορία 3.74.2) Ενίοτε στον Όμηρο η απόδοση εκφέρεται με και ἂν [κεν] εἰ μέν τις τὸν ὄνειρον Ἀχαιῶν ἄλλος ἔνισπε, ψεῦδός κεν φαῖμεν καὶ νοσφιζοίμεθα μᾶλλον (Ομ. Ἰλιὰς 2.80-82) Ενίοτε μετά τον υποθετικό λόγο του μη πραγματικού ακολουθεί το πραγματικό εισαγόμενο με το νῦν εἰ ἦν ὑμῖν νόμος, ὥσπερ καὶ ἄλλοις ἀνθρώποις, περὶ θανάτου μὴ μίαν ἡμέραν μόνον κρίνειν ἀλλὰ πολλάς, ἐπείσθητε ἄν νῦν δ οὐ ῥᾴδιον ἐν χρόνῳ ὀλίγῳ μεγάλας διαβολὰς ἀπολύεσθαι (Πλάτ. Ἀπολογία 37a-b) μέγα μὲν οὖν ἡγοῦμαι τεκμήριον εἶναι, ὅτι, εἴπερ ἐδύναντο οἱ κατήγοροι ἰδίᾳ με ἀδικοῦντα ἐξελέγξαι, οὐκ ἂν τὰ τῶν τριάκοντα ἁμαρτήματα ἐμοῦ κατηγόρουν, τιμωρεῖσθαι νῦν δὲ νομίζουσι (Λυσ. Δήμου Καταλύσεως Ἀπολογία 5) 3 ο είδος Στο τρίτο είδος δηλώνεται ότι το περιεχόμενο της υπόθεσης παρουσιάζεται ως κάτι το οποίο μπορεί ή πρέπει να προσδοκεί κανείς (το προσδοκώμενο). Η διαφορά του προσδοκώμενου από το αορίστως επαναλαμβανόμενο στο παρόν και στο μέλλον έγκειται στο γεγονός ότι το πρώτο αναφέρεται σε μελλοντική περίπτωση ανεπανάληπτη, ενώ το δεύτερο σε απεριόριστο αριθμό επαναλήψεων ή γενικής ισχύος και κύρους. Η υπόθεση εισάγεται με τους υποθετικούς συνδέσμους ἐάν, ἄν, ἢν (ποιητ. εἴ κε(ν), αἴ κεν) και εκφέρεται με. Η απόδοση εκφέρεται με μέλλοντα ή με κάποια μελλοντική έκφραση ἐὰν + μέλλοντα ή μελλοντική έκφραση ἐὰν ταῦτα ποιῇς, καλῶς ποιήσεις Αναλυτικά: Η απόδοση μπορεί να εκφέρεται με: μέλλοντα: ἀλλὰ ἴσθι, ὅσα γε τὰ νῦν ἐμοὶ δοκοῦντα, ἐὰν λέγῃς παρὰ ταῦτα, μάτην ἐρεῖς (Πλάτ. Κρίτων 54d) Ὥστ ἐὰν σωφρονῆτε, παρακαλέσαντες ἀλλήλους ἐνσημανεῖσθε Λοχίτῃ τὴν ὀργὴν τὴν ὑμετέραν αὐτῶν (Ισοκρ. Κατὰ Λοχίτου 22) ὁ γὰρ παῖς, ἐὰν βασανίζηται, περὶ πάντων τἀληθῆ κατερεῖ (Ισοκρ. Τραπεζιτικὸς 21) μελλοντικές εκφράσεις, δηλαδή: α. με τις εγκλίσεις επιθυμίας,,, ευχετική Ἴθι δή, ἔφη, ἄκουσον καὶ ἐμοῦ, ἐάν σοι ἔτι ταὐτὰ δοκῇ (Πλάτ. Πολιτεία 358b) β. με δυνητική ἂν δὲ αἰσθάνωμαι χείρων γιγνόμενος καὶ καταμέμφωμαι ἐμαυτόν, πῶς ἄν ἐγὼ ἔτι ἂν ἡδέως βιοτεύοιμι;; (Ξεν. Ἀπολογία 6) 76

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΙΙ ἢν οὖν πέμψητέ με, οἴομαι ἂν ἐλθεῖν καὶ τριήρεις ἔχων καὶ πλοῖα τὰ ἡμᾶς ἄξοντα (Η απόδοση με δυνητικό απαρέμφατο ισοδυναμεί με δυνητική ) (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 5.1.4) Ἐὰν δὲ μηδὲν ἔχῃ τούτων ὑμῖν ἀποφαίνειν, πῶς οὐκ ἂν δικαίως ἐμοὶ μᾶλλον ἢ τούτῳ περὶ τοῦ γραμματείου πιστεύοιτε;; (Ισοκρ. Τραπεζιτικὸς 28) γ. με απρόσωπο ρήμα + τελικό απαρέμφατο ἢν δ ἡμεῖς νικήσωμεν, ἡμᾶς δεῖ τοὺς ἡμετέρους φίλους τούτων ἐγκρατεῖς ποιῆσαι (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 1.7.7) δ. με ενεστώτα με σημασία μέλλοντα ἢ δίδω ἑκὼν κτείνειν ἑαυτόν, ἢν τάδε ψευσθῇ λέγων (Σοφ. Φιλοκτήτης 1342) ε. με ρηματικά επίθετα (-τέος, -τὸς + ἐστί): ἐὰν δὲ ἔλθῃ, μηχανητέον ὅπως ἂν διαφύγῃ καὶ μὴ δῷ δίκην ὁ ἐχθρὸς (Πλάτ. Γοργίας 481a) ἐὰν δ ἀποδέχηται ὡς ἀγαθόν, γένηται δὲ μοχθηρὸς καὶ δοκῇ, ἆρ ἔτι φιλητέον;; (Αριστ. Ἠθικὰ Νικομάχεια 1165b) στ. με απαρέμφατο του σκοπού ἐπιμαχίαν δ' ἐποιήσαντο ἀλλήλων βοηθεῖν, ἐάν τις ἐπὶ Κέρκυραν ἴῃ (Θουκ. Ἱστορία 1.44.1) 4 ο είδος Στο τέταρτο είδος υποθετικών λόγων η υποθετική πρόταση δηλώνει το αορίστως επαναλαμβανόμενο στο παρόν και το μέλλον, με την έννοια του «κάθε φορά που». Η υπόθεση εισάγεται με τους υποθετικούς συνδέσμους ἐάν, ἄν, ἢν (ποιητ. εἴ κε, εἴ κεν) και εκφέρεται με. Η απόδοση εκφέρεται κατά κανόνα με ενεστώτα ς ή συχνά με γνωμικό αόριστο ἐὰν + ενεστώτα (ή γνωμικός αόριστος) ἐὰν ταῦτα ποιῇς, σὲ ἐπαινῶ Αναλυτικά: Η υπόθεση στο τέταρτο είδος των υποθετικών λόγων εκφέρεται με: του ενεστώτα, όταν η ενέργεια της κύριας πρότασης (δηλ. της απόδοσης) είναι ταυτόχρονη με την ενέργεια της υποθετικής Γελᾷ δ ὁ μῶρος, κἄν τι μὴ γελοῖον ᾖ (Μεν. Γνῶμαι Μονόστιχοι 108) του αορίστου, όταν η ενέργεια της κύριας πρότασης (δηλ. της απόδοσης) προηγείται από την ενέργεια της υποθετικής κατὰ γὰρ τοὺς νόμους, ἐάν τις φανερὸς γένηται κλέπτων ἢ λωποδυτῶν ἢ βαλλαντιοτομῶν ἢ τοιχωρυχῶν ἢ ἀνδραποδιζόμενος ἢ ἱεροσυλῶν, τούτοις θάνατός ἐστιν ἡ ζημία (Ξεν. Ἀπομνημνεύματα 1.2.62). Η απόδοση ενός υποθετικού λόγου που δηλώνει αόριστη επανάληψη στο παρόν ή στο μέλλον μπορεί να εκφέρεται: Με ενεστώτα 77

ΕΛΕΝΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΗ ἅπας μὲν λόγος, ἂν ἀπῇ τὰ πράγματα, μάταιόν τι φαίνεται καὶ κενὸν (Δημοσθ. Ὀλυνθιακὸς Β 12) Σπάνια με παρακείμενο ἢν σεισμὸς γένηται, ἤν τε θέρεος ἤν τε χειμῶνος, ἐν τῇ Σκυθικῇ τέρας νενόμισται (Ηροδ. Ἱστορίαι 4.28.15) Σπάνια με γνωμικό αόριστο ἢν δέ τις τούτων τι παραβαίνῃ, ζημίαν αὐτοῖς ἐπέθεσαν (Ξεν. Κύρου Παιδεία 1.2.2) 5 ο είδος Στο πέμπτο είδος υποθετικών λόγων ο ομιλητής παρουσιάζει την υπόθεση ως μιαν απλή σκέψη του («απλή σκέψη του λέγοντος»), κάτι το οποίο ενδέχεται εξίσου να πραγματοποιηθεί ή να μη πραγματοποιηθεί. Η υπόθεση σε αυτό το είδος υποθετικών λόγων εκφέρεται με εἰ και. Η απόδοση εκφέρεται με δυνητική, για να δηλώσει ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα αν η υπόθεση επαληθευόταν και γινόταν πραγματικότητα. Συχνά στην απόδοση χρησιμοποιείται η ενός αρκτικού χρόνου εἰ + δυνητική (ή αρκτικού χρόνου) εἰ τοῦτο ποιοίης ή ποιήσειας, καλῶς ἂν ποιοίης ή ποιήσειας Η απόδοση μπορεί να εκφέρεται με: δυνητική, παρουσιάζοντας έτσι και το συμπέρασμα της υπόθεσης ως μια απλή δυνατότητα Ἐγὼ δ εἴ μοι χρόνος ἱκανὸς γένοιτο, ῥᾳδίως ἂν αὐτὸν ἐπιδείξαιμι τὰ μὲν δικαίως πράξαντα, τῶν δ' ἀδίκως αἰτίαν ἔχοντα (Ισοκρ. Περὶ τοῦ Ζεύγους 11) αρκτικού χρόνου, όταν στην αβέβαιη υπόθεση αντιπαρατίθεται η απόδοση ως κάτι βέβαιο και οριστικό εἰ δ ἀντίσχοιεν, μελετήσομεν καὶ ἡμεῖς ἐν πλέονι χρόνῳ τὰ ναυτικὰ (Θουκ. Ἱστορία 1.121.4) Η υπόθεση με κανονικά αναφέρεται στο παρόν, όμως στον Ηρόδοτο και στους ποιητές μπορεί να αναφέρεται και στο παρελθόν Εἰδείη μὲν γὰρ ἂν καὶ ἐὼν μὴ Μηλιεὺς ταύτην τὴν ἀτραπὸν Ὀνήτης, εἰ τῇ χώρῃ πολλὰ ὡμιληκὼς εἴη (Ηροδ. Ἱστορίαι 7.214) Η απόδοση μπορεί να εκφέρεται χωρίς το ἂν όταν εκφράζει ευχή εἰ μὲν ξυμβουλεύοιμι ἃ βέλτιστά μοι [εἶναι] δοκεῖ, πολλά μοι καὶ ἀγαθὰ γένοιτο (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 5.6.4) 6 ο είδος Στο έκτο είδος υποθετικών λόγων δηλώνεται ότι κάτι επαναλαμβανόταν στο παρελθόν (κατά απεριόριστο αριθμό επαναλήψεων). Η υπόθεση σε αυτήν την περίπτωση εκφέρεται με εἰ και και η απόδοση με ιστορικού 78

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΙΙ χρόνου, παρατατικό (σπάνια με ἄν) και αόριστο (συνήθως με ἄν). Η αυτή πρέπει να διαχωρίζεται αυστηρά από την που αναφέρεται στο μέλλον. Το εἰ σε αυτή τη σύνταξη τις περισσότερες φορές έχει σχεδόν τη λειτουργία του ὅτε. εἰ + παρατατικού (σπάνια με το ἄν) ή αορίστου (συνήθως με το ἄν) εἰ τοῦτο ποιοίης, καλῶς ἐποίεις Παραδείγματα ἐπειδὴ δὲ εἶδον αὐτὸν τάχιστα, συλλαβόντες ἄγουσιν ἄντικρυς ὡς ἀποκτενοῦντες, οὗπερ καὶ τοὺς ἄλλους ἀπέσφαττον, εἴ τινα λῃστὴν ἢ κακοῦργον συλλάβοιεν (Λυσ. Κατὰ Ἀγοράτου 78) καὶ εἴ τις αὐτῷ δοκοίη τῶν πρὸς τοῦτο τεταγμένων βλακεύειν, ἐκλεγόμενος τὸν ἐπιτήδειον ἔπαισεν ἄν, καὶ ἅμα αὐτὸς προσελάμβανεν εἰς τὸν πηλὸν ἐμβαίνων (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 2.3.11) ἐτίμα δ εἴ τι καλὸν πράττοιεν, παρίστατο δ εἴ τις συμφορὰ συμβαίνοι (Ξεν. Ἀγησίλαος 7.3) καὶ οἱ Συρακόσιοι προσέβαλλόν τε πανταχῇ αὐτοῖς κύκλῳ καὶ πολλοὺς κατετραυμάτιζον, καὶ εἰ μὲν ἐπίοιεν οἱ Ἀθηναῖοι, ὑπεχώρουν, εἰ δ ἀναχωροῖεν, ἐπέκειντο (Θουκ. Ίστορία 7.79.5) ἀλλ, εἴ τι μὴ φέροιμεν, ὤτρυνεν φέρειν (Εὐρ. Ἄλκηστις 755) εἰ δέ τις καὶ ἀντείποι, εὐθὺς ἐκ τρόπου τινὸς ἐπιτηδείου ἐτεθνήκει (Θουκ. Ἱστορία 8.66.2) εἰ μέν τινες ἴδοιέν πῃ τοὺς σφετέρους ἐπικρατοῦντας, ἀνεθάρσησάν τε ἂν (Θουκ. Ἱστορία 7.71.3) Προσοχή: Οι μορφές των υποθετικών λόγων, οι οποίες αναλύθηκαν παραπάνω, αποτελούν την συνήθη εκφορά σύνταξης υποθετικών λόγων στα κείμενα που σώζονται. Πολλές φορές ωστόσο, υπάρχουν περιπτώσεις υποθετικών λόγων που δεν εμπίπτουν στις παραπάνω κατηγορίες. Στα ομηρικά έπη ειδικά, όπου σώζεται ένας μεγάλος αριθμός υποθετικών εκφράσεων, διακρίνεται μια μεγάλη ποικιλία συνδυασμού υπόθεσης και απόδοσης διαφορετικών ειδών. Γενικότερα στην ποίηση παρατηρείται μεγαλύτερη ελευθερία στην σύνταξη των υποθετικών λόγων από ότι στον Αττικό πεζό λόγο. Συνοπτικός Πίνακας Υποθετικών Λόγων Είδος Υπόθεση Απόδοση Πραγματικό εἰ + οποιαδήποτε έγκλιση οποιουδήποτε χρόνου Αντίθετο του Πραγματικού εἰ + ιστορικού χρόνου δυνητική Προσδοκώμενο ἐὰν + μέλλοντα ή μελλοντική έκφραση 79

ΕΛΕΝΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΗ Αορίστη Επανάληψη στο Παρόν-Μέλλον Απλή Σκέψη του Λέγοντος Αόριστη Επανάληψη στο Παρελθόν ἐὰν + ενεστώτα (ή γνωμικός αόριστος) εἰ + δυνητική (ή αρκτικού χρόνου) εἰ + παρατατικού (σπάνια με το ἄν) ή αορίστου (συνήθως με το ἄν) Παρατηρήσεις Ένας υποθετικός λόγος μπορεί να είναι: α. Απλός: όταν αποτελείται από μια υποθετική πρόταση και μια κύρια ως απόδοση β. Σύνθετος: Όταν έχει μια υπόθεση με πολλές αποδόσεις Όταν έχει πολλές υποθέσεις με κοινή απόδοση Όταν έχει πολλές υποθέσεις με πολλές αποδόσεις γ. Λανθάνων: όταν η υπόθεση του υποθετικού λόγου υποκρύπτεται σε ένα ισοδύναμο λεκτικό σύνολο ή πρόταση. Αναλυτικά: Λανθάνοντες υποθετικοί λόγοι Πολλές φορές η υπόθεση ενός υποθετικού λόγου λανθάνει, δηλαδή υποκρύπτεται σε ένα ισοδύναμο λεκτικό σύνολο ή πρόταση. Έτσι, στη θέση της υποθετικής πρότασης, μπορεί να έχουμε: μια μετοχή: σὺ δὲ κλύων εἴσει τάχα (Αριστοφ. Ὄρνιθες 1390) ἀμελήσαντας δὲ ὑμᾶς καὶ κακισθέντας οὐδεὶς εὐμενῶς ὑποδέξεται (Πλάτ. Μενέξενος 247c3) Προσοχή: Όταν μια μετοχή αντικαθιστά μια υποθετική πρόταση, ο χρόνος της είναι ίδιος (ή συγγενικός) με το χρόνο που θα είχε κανονικά το ρήμα της υποθετικής πρότασης. Δηλαδή: Τοῦτο ποιοῦντες (ἐὰν ποιῶσιν), εὖ πράξουσιν Τοῦτο ποιήσαντες (ἐὰν ποιήσωσιν), εὖ πράξουσιν Τοῦτο ποιοῦντες (εἰ ποιοῖεν), εὖ ἂν πράττοιεν 80

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΙΙ Τοῦτο ποιήσαντες (εἰ ποιήσαιεν), εὖ ἂν πράττοιεν Τοῦτο ποιοῦντες (εἰ ἐποίουν), εὖ ἂν επραττον Τοῦτο ποιήσαντες (εἰ ἐποίησαν), εὖ ἂν επραττον ένα επίρρημα με υποθετική έννοια (οὕτως, ἄλλως, δικαίως, ἐκείνως, ταύτῃ, ἀμαχεί) ἐκέλευσαν αὐτοὺς τὸ τεῖχος περιαιρεῖν, λέγοντες ὅτι οὐκ ἂν πιστεύσειαν ἄλλως αὐτοῖς (Ξεν. Ἑλληνικὰ 5.2.2) οὕτω γὰρ πρός τε τὸ ἐπιέναι τοῖς ἐναντίοις εὐψυχότατοι ἂν εἶεν πρός τε τὸ ἐπιχειρεῖσθαι ἀσφαλέστατοι (Θουκ. Ἱστορία 2.11.5) έναν εμπρόθετο προσδιορισμό (συνήθως ἄνευ, ἀπό, ἐκ, μετὰ + γεν.) εἰ δέ τις λέγοι ὅτι ἄνευ τοῦ τὰ τοιαῦτα ἔχειν καὶ ὁστᾶ καὶ νεῦρα καὶ ὅσα ἄλλα ἔχω, οὐκ ἂν οἷός τ ἦν ποιεῖν τὰ δόξαντά μοι (Πλάτ. Φαίδων 99a5) μια χρονικοϋποθετική, αναφορική υποθετική, εναντιωματική πρόταση καὶ ὅτῳ δοκεῖ ταῦτ, ἔφη, ἀνατεινάτω τὴν χεῖρα (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 3.2.7) Τοῖς δὲ τυράννοις οὐδὲν ὑπάρχει τοιοῦτον, ἀλλ' οὓς ἔδει παιδεύεσθαι μᾶλλον τῶν ἄλλων, ἐπειδὰν εἰς τὴν ἀρχὴν καταστῶσιν, ἀνουθέτητοι διατελοῦσιν (Ισοκρ. Πρὸς Νικοκλέα 4) Ἔτι δ εἰ καὶ μηδὲν αὐτὸν ἐκώλυεν, ἀλλὰ καὶ ἐξῆν καὶ ἐβούλετο συκοφαντεῖν, ὡς οὐκ ἂν ἐπ' Εὐθύνουν ἦλθε, ῥᾴδιον γνῶναι (Ισοκρ. Πρὸς Εὐθύνουν 8.1) δ. Ελλιπής: όταν η υπόθεση ή η απόδοση είναι ελλιπείς. Αναλυτικά: Ελλειπτικοί υποθετικοί λόγοι Οι υποθετικοί λόγοι είναι δυνατόν να εκφέρονται ελλειπτικώς. Συγκεκριμένα μπορεί να παραλείπεται το ρήμα της υπόθεσης ή της απόδοσης ή και ολόκληρη η υπόθεση ή η απόδοση. Αναλυτικά: Παράλειψη του ρήματος της υπόθεσης ή της απόδοσης: το ρήμα της υπόθεσης ή της απόδοσης μπορεί να παραλείπεται, όταν εννοείται εύκολα από τα συμφραζόμενα και κυρίως όταν το ρήμα της υποθετικής πρότασης είναι ίδιο με το ρήμα της απόδοσης ὥστ εἴ τις ὑμῶν πονηρίαν καταγνώσεται τῶν ὡς ἐμὲ εἰσιόντων, δῆλον ὅτι καὶ τῶν παρὰ τοῖς ἄλλοις διατριβόντων [ενν. πονηρίαν καταγνώσεται] (Λυσ. Ύπὲρ τοῦ ἀδυνάτου 20) εἴ τις καὶ ἄλλος ἀνήρ [εννοείται: ἄξιός ἐστι θαυμάζεσθαι], καὶ Κῦρος ἄξιός ἐστι θαυμάζεσθαι (Ξεν. Κύρου Παιδεία 5.1.6.) Παράλειψη ολόκληρης της υπόθεσης ή της απόδοσης: Η υπόθεση ή απόδοση ενδέχεται να παραλείπονται επειδή εννοούνται εύκολα. {ΠΩΛ.} Ἄθλιος ἄρα οὗτός ἐστιν ὁ Ἀρχέλαος κατὰ τὸν σὸν λόγον;; {ΣΩ.} Εἴπερ γε, ὦ φίλε, ἄδικος (εννοείται ἐστίν, απόδ. ἄθλιος ἐστί) (Πλάτ. Γοργίας 471a) εἰ δή τις ὑμῶν οὕτως ἔχει οὐκ ἀξιῶ μὲν γὰρ ἔγωγε, εἰ δ οὖν ἐπιεικῆ ἄν μοι δοκῶ πρὸς τοῦτον λέγειν λέγων ὅτι (Πλάτ. Ἀπολογία 34d1) 81

ΕΛΕΝΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΗ Σχήμα ανανταπόδοτο: Η απόδοση ενδέχεται, επίσης, να λείπει στις περιπτώσεις που έχουμε σχήματα λόγου π.χ. το σχήμα αποσιώπησης ή ανανταπόδοτο. Στην περίπτωση αυτή υπάρχουν δύο αντιτιθέμενες υποθετικές προτάσεις, στην απόδοση εννοείται μια στερεότυπη έκφραση καλῶς ἔχει (ἕξει), ενώ συνήθως παραλείπεται, ως ευκόλως εννοούμενο, το ρήμα της δεύτερης υποθετικής πρότασης καὶ ἐὰν μὲν ἑκὼν πείθηται εἰ δὲ μή, ὥσπερ ξύλον διαστρεφόμενον καὶ καμπτόμενον εὐθύνουσιν ἀπειλαῖς καὶ πληγαῖς (εννοείται ἐὰν μὲν ἑκὼν πείθηται, καλῶς ἕξει) (Πλάτ. Πρωταγόρας 325d) ἀλλ εἰ μὲν δώσουσι γέρας μεγάθυμοι Ἀχαιοὶ ἄρσαντες κατὰ θυμὸν ὅπως ἀντάξιον ἔσται εἰ δέ κε μὴ δώωσιν ἐγὼ δέ κεν αὐτὸς ἕλωμαι (Ομ. Ἰλιὰς 1.135) Στερεότυπες ελλειπτικές υποθετικές εκφράσεις Λόγω των παραλείψεων και της βραχυλογικής εκφοράς κάποιων υποθετικών λόγων, προέκυψαν στερεότυπες ελλειπτικές υποθετικές εκφράσεις με επιρρηματική σημασία, όπως οι ακόλουθες: εἰ μὴ (εκτός, παρά μόνο), εἰ μὴ ἄρα (εκτός πια και αν, εκτός αν ίσως), εἰ δὲ μὴ (αλλιώς, ειδάλλως, σε αντίθετη περίπτωση), ἐὰν μόνον (αρκεί μόνο να), πλὴν εἰ (εκτός πια και αν), εἴ τις καὶ ἄλλος, εἴπερ τις καὶ ἄλλος (περισσότερο από κάθε άλλον), ὥσπερ εἰ / ἄν, ὥσπερ ἂν εἰ, ὡς εἰ / ἂν (σαν, όπως) Το εἰ δὲ μὴ χρησιμοποιείται ως επιρρηματική έκφραση που δηλώνει την εναντία υπόθεση (αν δεν είναι έτσι) ἐκείνους εἶπον τοὺς λόγους, ὅτι εἰ μὲν κέρδος ἡγοῖο εἶναι τὸ ἐλέγχεσθαι ὥσπερ ἐγώ, ἄξιον εἴη διαλέγεσθαι, εἰ δὲ μή, ἐᾶν χαίρειν (Πλάτ. Γοργίας 461a) Το εἰ μὴ ή εἰ μὴ ἄρα χρησιμοποιούνται συχνά ειρωνικά με τη σημασία «εκτός πια και αν», αναφερόμενα σε κάτι που δεν μπορεί να γίνει (συχνά στον Πλάτωνα) σὺ δὲ τοῦτ ἔχεις λέγειν;; εἰ μὴ ἀδικῶ γ, ἔφην (Πλάτ. Πολιτεία 608d) Το εἰ μὴ παγιώθηκε σε επίρρημα που σημαίνει «εκτός» Ὦ Φαλῖνε, νῦν, ὡς σὺ ὁρᾷς, ἡμῖν οὐδὲν ἔστιν ἀγαθὸν ἄλλο εἰ μὴ ὅπλα καὶ ἀρετὴ (Ξεν. Κύρου Ἀνάβασις 2.1.12) Οι εκφράσεις ὥσπερ εἰ / ἄν, ὥσπερ ἂν εἰ, ὡς εἰ / ἂν δηλώνουν υποθετική παρομοίωση και προέκυψαν από υποθετικούς λόγους από τους οποίους παραλείφθηκε το ρήμα της απόδοσης (ή και της υπόθεσης) Οὐ μὴν κατώρθωσαν, ἀλλὰ πρὸς μόνους τοὺς προγόνους τοὺς ἡμετέρους συμβαλόντες ὁμοίως διεφθάρησαν ὥσπερ ἂν εἰ πρὸς ἅπαντας ἀνθρώπους ἐπολέμησαν (Ισοκρ. Πανηγυρικὸς 69) {ΣΩ.} Σχεδὸν γάρ που οὗτοι, ὦ ἄριστε, τὸ αὐτὸ διαπεπραγμένοι εἰσὶν ὥσπερ ἂν εἴ τις τοῖς μεγίστοις νοσήμασιν συνισχόμενος διαπράξαιτο μὴ διδόναι δίκην τῶν περὶ τὸ σῶμα ἁμαρτημάτων τοῖς ἰατροῖς μηδὲ ἰατρεύεσθαι, φοβούμενος ὡσπερανεὶ παῖς τὸ κάεσθαι καὶ τὸ τέμνεσθαι, ὅτι ἀλγεινόν. Ἢ οὐ δοκεῖ καὶ σοὶ οὕτω;; (Πλάτ. Γοργίας 479b) Ὧν οὐδέν μοι πλέον γέγονεν, ἀλλ ἀνεγκλητεὶ μέχρι ταυτησὶ τῆς ἡλικίας βεβιωκὼς εἰς τὸν αὐτὸν καθέστηκα κίνδυνον εἰς ὅνπερ ἂν εἰ πάντας ἐτύγχανον ἠδικηκώς (Ισοκρ. Περὶ Ἀντιδόσεως 28) Ἐκείνους γὰρ ὁμολογεῖται νικῆσαι μὲν μαχομένους ἅπασαν τὴν βασιλέως δύναμιν τοσοῦτον, ὅσονπερ ἂν εἰ ταῖς γυναιξὶν αὐτῶν συνέβαλον (Ισοκρ. Φίλιππος 90) ε. Εξαρτημένος: όταν η απόδοση δεν είναι κύρια πρόταση αλλά δευτερεύουσα πρόταση, απαρέμφατο ή κατηγορηματική μετοχή. 82

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΙΙ Αναλυτικά: Εξαρτημένοι - Πλάγιοι υποθετικοί λόγοι Η απόδοση ενός υποθετικού λόγου μπορεί να μην είναι κύρια πρόταση, εφόσον έχουμε εξάρτηση από ένα ρήμα λεκτικό, γνωστικό, αισθητικό, δηλωτικό, κελευστικό κλπ. Η μορφή της απόδοσης, αν δηλαδή θα είναι ειδικό απαρέμφατο, ειδική πρόταση, κατηγορηματική μετοχή, τελικό απαρέμφατο, πλάγια ερώτηση εξαρτάται από την κατηγορία στην οποία ανήκει, ανάλογα με τη σημασία του, το ρήμα εξάρτησης και από το χρόνο του ρήματος εξάρτησης. Ο υποθετικός λόγος που έχει πλαγιαστεί δε μπορεί να χαρακτηριστεί παρά μόνο εάν τραπεί σε ευθύ. (το συντακτικό φαινόμενο εξετάζεται αναλυτικά στο κεφάλαιο του πλαγίου λόγου) ὁ μέντοι Ἀγησίλαος ἔλεγεν ὅτι εἰ μὲν βλαβερὰ τῇ Λακεδαί-μονι πεπραχὼς εἴη, δίκαιος εἴη ζημιοῦσθαι, εἰ δὲ ἀγαθά, ἀρχαῖον εἶναι νόμιμον ἐξεῖναι τὰ τοιαῦτα αὐτοσχεδιάζειν (Ξεν. Ἑλληνικὰ 5.2.32) Συνεχῶς δὲ βουλευόμενοι Θηβαῖοι ὅπως ἂν τὴν ἡγεμονίαν λάβοιεν τῆς Ἑλλάδος, ἐνόμισαν, εἰ πέμψειαν πρὸς τὸν Περσῶν βασιλέα, πλεονεκτῆσαι ἄν τι ἐν ἐκείνῳ (Ξεν. Ἑλληνικὰ 7.1.33) Ἐγὼ δ ἢν μὴ καὶ τοῦ πράγματος ἀξίως εἴπω καὶ τῆς δόξης τῆς ἐμαυτοῦ καὶ τοῦ χρόνου, μὴ μόνον τοῦ περὶ τὸν λόγον ἡμῖν διατριφθέντος, ἀλλὰ καὶ σύμπαντος οὗ βεβίωκα, παρακελεύομαι μηδεμίαν μοι συγγνώμην ἔχειν, ἀλλὰ καταγελᾶν καὶ καταφρονεῖν (Ισοκρ. Πανηγυρικὸς 14) Εἰδότες δὲ τὴν πόλιν τῶν μὲν περὶ τοὺς θεοὺς μάλιστ' ἂν ὀργισθεῖσαν, εἴ τις εἰς τὰ μυστήρια φαίνοιτ ἐξαμαρτάνων, τῶν δ ἄλλων εἴ τις τολμῴη τὸν δῆμον καταλύειν, ἀμφοτέρας ταύτας συνθέντες τὰς αἰτίας εἰσήγγελλον εἰς τὴν βουλὴν (Ισοκρ. Περὶ τοῦ Ζεύγους 6) Γ. ΓΡΑΜΜΑΤΙΚΗ ΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ 1 ΗΣ ΣΥΖΥΓΙΑΣ (ΣΕ Ω) ΒΑΡΥΤΟΝΑ / ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΦΩΝΗΕΝΤΟΛΗΚΤΩΝ ΑΣΥΝΑΙΡΕΤΩΝ ΡΗΜΑΤΩΝ ΤΗΣ 1 ΗΣ ΣΥΖΥΓΙΑΣ Στα βαρύτονα ρήματα της 1 ης συζυγίας ανήκουν (διαίρεση ρημάτων): α) τα φωνηεντόληκτα ασυναίρετα: λύ-ω, παιδεύ-ω κ.ά. β) τα αφωνόληκτα (δηλ. όσα έχουν χαρακτήρα κ, γ, χ π, β, φ τ, δ, θ): ἔχ-ω, γράφω, πείθ-ω κ.ά. γ) τα υγρόληκτα και ενρινόληκτα (δηλ. όσα ἔχουν χαρακτῆρα λ, ρ μ, ν): ἀγγέλλ-ω, νέμ-ω, μέν-ω κ.ά. Κλίση του ρήματος λύω λύομαι (βαρύτονο ρήμα, φωνηεντόληκτο). Βαρύτονο φωνηεντόληκτο ρήμα ενεργητικής φωνής ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ λύω λύεις λύομεν λύετε λύετον 83

ΕΛΕΝΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΗ λύει λύουσι(ν) λύετον λύω λύῃς λύῃ λύοιμι λύοις λύοι λῦε λυέτω λύειν λύων λύουσα λῦον λύωμεν λύητε λύωσι(ν) λύοιμεν λύοιτε λύοιεν λύετε λυόντων ή λυέτωσαν* λύητον λύητον λύοιτον λυοίτην λύετον λυέτων * Οι τύποι του γ πληθυντικού της προστακτικής σε -ντων είναι πιο εύχρηστοι από εκείνους σε -τωσαν. ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ ἔλυον ἔλυες ἔλυε ἐλύομεν ἐλύετε ἔλυον ἐλύετον ἐλυέτην λύσω λύσεις λύσει λύσοιμι λύσοις λύσοι λύσειν λύσων λύσουσα λῦσον λύσομεν λύσετε λύσουσι(ν) λύσοιμεν λύσοιτε λύσοιεν λύσετον λύσετον λύσοιτον λυσοίτην ΑΟΡΙΣΤΟΣ ἔλυσα ἐλύσαμεν 84

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΙΙ ἔλυσας ἔλυσε(ν) λύσω λύσῃς λύσῃ λύσαιμι λύσαις ή λύσειας λύσαι ή λύσειε(ν)* λῦσον λυσάτω λῦσαι λύσας λύσασα λῦσαν ἐλύσατε ἔλυσαν λύσωμεν λύσητε λύσωσι(ν) λύσαιμι λύσαιτε λύσαιεν ή λύσειαν λύσατε λυσάντων ή λυσάτωσαν ἐλύσατον ἐλυσάτην λύσητον λύσητον λύσαιτον λυσαίτην λύσατον λυσάτων * Οι τύποι της ς του αορ. σε ειας, ειε(ν), ειαν ονομάζονται αιολικοὶ και είναι πιο εύχρηστοι. ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ (ΜΟΝΟΛΕΚΤΙΚΟΣ) λέλυκα λέλυκας λέλυκε λελύκω λελύκῃς λελύκῃ λελύκοιμι λελύκοις λελύκοι λελύκαμεν λελύκατε λελύκασι(ν) λελύκωμεν λελύκητε λελύκωσι(ν) λελύκοιμεν λελύκοιτε λελύκοιεν εύχρηστος ο περιφραστικός λελυκέναι λελυκὼς λελυκυῖα λελυκὸς λελύκατον λελύκατον λελύκητον λελύκητον λελύκοιτον λελυκοίτην ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ (ΠΕΡΙΦΡΑΣΤΙΚΟΣ) λελυκὼς ὦ λελυκότες ὦμεν λελυκότε ἦτον 85

ΕΛΕΝΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΗ λελυκὼς ᾖς λελυκὼς ᾖ λελυκὼς εἴην λελυκὼς εἴης λελυκὼς εἴη λελυκὼς ἴσθι λελυκὼς ἔστω λελυκέναι λελυκὼς λελυκυῖα λελυκὸς λελυκότες ἦτε λελυκότες ὦσι λελυκότες εἴημεν(εἶμεν) λελυκότες εἴητε (εἶτε) λελυκότες εἴησαν(εἶεν) λελυκότες ἔστε λελυκότες ἔστων λελυκότε ἦτον λελυκότε ἦτον λελυκότε εἴητον (εἶτον) λελυκότε εἰήτην (εἴτην) λελυκότε ἔστον λελυκότε ἔστων ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ ἐλελύκειν 1 ἐλελύκεμεν 2 ἐλελύκεις ἐλελύκει ἐλελύκετε ἐλελύκεσαν ἐλελύκετον ἐλελυκέτην 1 Αρχαιότεροι τύποι: ἐλελύκη(ν), ἐλελύκης, ἐλελύκη 2 Μεταγενέστεροι τύποι: ἐλελύκειμεν, ἐλελύκειτε, ἐλελύκεισαν ΣΥΝΤΕΛΕΣΜΕΝΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ λελυκὼς ἔσομαι λελυκὼς ἔσει λελυκὼς ἔσται λελυκὼς ἐσοίμην λελυκὼς ἔσοιο λελυκὼς ἔσοιτο λελυκὼς ἔσεσθαι λελυκὼς ἐσόμενος λελυκυῖα ἐσομένη λελυκὸς ἐσόμενον λελυκότες ἐσόμεθα λελυκότες ἔσεσθε λελυκότες ἔσονται λελυκότες ἐσοίμεθα λελυκότες ἔσοισθε λελυκότες ἔσοιντο λελυκότε ἔσεσθον λελυκότε ἔσεσθον λελυκότε ἔσοισθον λελυκότε ἐσοίσθην 86

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΙΙ ΒΑΡΥΤΟΝΟ ΦΩΝΗΕΝΤΟΛΗΚΤΟ ΡΗΜΑ ΜΕΣΗΣ ΦΩΝΗΣ ΜΕ ΜΕΣΗ ΔΙΑΘΕΣΗ (λύομαι = λύνω τον εαυτό μου) ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ λύομαι λύῃ (ει) λύεται λύωμαι λύῃ λύηται λυοίμην λύοιο λύοιτο λύου λυέσθω λύεσθαι λυόμενος λυομένη λυόμενον λυόμεθα λύεσθε λύονται λυώμεθα λύησθε λύωνται λυοίμεθα λύοισθε λύοιντο λύεσθε λυέσθων ή λυέσθωσαν λύεσθον λύεσθον λύησθον λύησθον λύοισθον λυοίσθην λύεσθον λυέσθων ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ ἐλυόμην ἐλύου ἐλύετο ἐλυόμεθα ἐλύεσθε ἐλύοντο ἐλύεσθον ἐλυέσθην ΜΕΣΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ λύσομαι λύσῃ (ει) λύσεται λυσοίμην λύσοιο λύσοιτο λύσεσθαι λυσόμενος λυσομένη λυσόμεθα λύσεσθε λύσονται λυσοίμεθα λύσοισθε λύσοιντο λύσεσθον λύσεσθον λύσοισθον λυσοίσθην 87

ΕΛΕΝΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΗ λυσόμενον ΜΕΣΟΣ ΑΟΡΙΣΤΟΣ Α ἐλυσάμην ἐλυσάμεθα ἐλύσω ἐλύσατο ἐλύσασθε ἐλύσαντο ἐλύσασθον ἐλυσάσθην λύσωμαι λύσῃ λύσηται λυσαίμην λύσαιο λύσαιτο λῦσαι λυσάσθω λύσασθαι λυσάμενος λυσαμένη λυσάμενον λυσώμεθα λύσησθε λύσωνται λυσαίμεθα λύσαισθε λύσαιντο λύσασθε λυσάσθων ή λυσάσθωσαν λύσησθον λύσησθον λύσαισθον λυσαίσθην λύσασθον λυσάσθων ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ λέλυμαι λέλυσαι λέλυται λελυμένος, η, ον ὦ λελυμένος ᾖς λελυμένος ᾖ λελυμένος, η, ον εἴην λελυμένος εἴης λελυμένος εἴη λέλυσο λελύσθω λελύσθαι λελυμένος λελυμένη λελύμεθα λέλυσθε λέλυνται λελυμένοι, αι, α ὦμεν λελυμένοι ἦτε λελυμένοι ὦσι(ν) λελυμένοι, αι, α εἴημεν (εἶμεν) λελυμένοι εἴητε (εἴτε) λελυμένοι εἴησαν (εἶεν) λέλυσθον λέλυσθον λελυμένω, α, ω ἦτον λελυμένω ἦτον λέλυσθε λέλυσθον λελύσθων ή λελύσθωσαν λελύσθων λελυμένω, α, ω εἴητον (εἶτον) λελυμένω εἰήτην (εἴτην) 88

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΙΙ λελυμένον ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ ἐλελύμην ἐλελύμεθα ἐλέλυσο ἐλέλυτο ἐλέλυσθε ἐλέλυντο ἐλέλυσθον ἐλελύσθην ΣΥΝΤΕΛΕΣΜΕΝΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ (ΜΟΝΟΛΕΚΤΙΚΟΣ) λελύσομαι λελύσῃ (σει) λελύσεται λελυσοίμην λελύσοιο λελύσοιτο λελύσεσθαι λελυσόμενος λελυσομένη λελυσόμενον λελυσόμεθα λελύσεσθε λελύσονται λελυσοίμεθα λελύσοισθε λελύσοιντο λελύσεσθον λελύσεσθον λελύσοισθον λελυσοίσθην ΣΥΝΤΕΛΕΣΜΕΝΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ (ΠΕΡΙΦΡΑΣΤΙΚΟΣ) λελυμένος,η,ον ἔσομαι λελυμένος ἔσει λελυμένος ἔσται λελυμένος,η,ον ἐσοίμην λελυμένος ἔσοιο λελυμένος ἔσοιτο λελυμένος ἔσεσθαι λελυμένος ἐσόμενος λελυμένη ἐσομένη λελυμένον ἐσόμενον λελυμένοι,αι,α ἐσόμεθα λελυμένοι ἔσεσθε λελυμένοι ἔσονται λελυμένοι,αι,α ἐσοίμεθα λελυμένοι ἔσοισθε λελυμένοι ἔσοιντο λελυμένω,α,ω ἔσεσθον λελυμένω ἔσεσθον λελυμένω,α,ω ἔσοισθον λελυμένω ἐσοίσθην 89

ΕΛΕΝΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΗ Γ. ΒΑΡΥΤΟΝΟ ΦΩΝΗΕΝΤΟΛΗΚΤΟ ΡΗΜΑ ΜΕΣΗΣ ΦΩΝΗΣ ΜΕ ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΔΙΑΘΕΣΗ (λύομαι = λύνομαι από άλλον) ΕΝΕΣΤΩΤΑΣ λύομαι λύῃ (ει) λύεται λύωμαι λύῃ λύηται λυοίμην λύοιο λύοιτο λύου λυέσθω λύεσθαι λυόμενος λυομένη λυόμενον λυόμεθα λύεσθε λύονται λυώμεθα λύησθε λύωνται λυοίμεθα λύοισθε λύοιντο λύεσθε λυέσθων ή λυέσθωσαν λύεσθον λύεσθον λύησθον λύησθον λύοισθον λυοίσθην λύεσθον λυέσθων ΠΑΡΑΤΑΤΙΚΟΣ ἐλυόμην ἐλύου ἐλύετο ἐλυόμεθα ἐλύεσθε ἐλύοντο ἐλύεσθον ἐλυέσθην ΠΑΘΗΤΙΚΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ Α λυθήσομαι λυθήσῃ (ει) λυθήσεται λυθησοίμην λυθήσοιο λυθήσοιτο λυθήσεσθαι λυθησόμενος λυθησομένη λυθησόμεθα λυθήσεσθε λυθήσονται λυθησοίμεθα λυθήσοισθε λυθήσοιντο λυθήσεσθον λυθήσεσθον λυθήσοισθον λυθησοίσθην 90

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΙΙ λυθησόμενον ΠΑΘΗΤΙΚΟΣ ΑΟΡΙΣΤΟΣ Α ἐλύθην ἐλύθημεν ἐλύθης ἐλύθη ἐλύθητε ἐλύθησαν ἐλύθητον ἐλυθήτην λυθῶ λυθῇς λυθῇ λυθείην λυθείης λυθείη λύθητι λυθήτω λυθῆναι λυθεὶς λυθεῖσα λυθέν λυθῶμεν λυθῆτε λυθῶσι(ν) λυθείημεν (-θεῖμεν) λυθείητε (-θεῖτε) λυθείησαν (-θεῖεν) λύθητε λυθέντων ή λυθήτωσαν λυθῆτον λυθῆτον λυθεῖτον λυθείτην λύθητον λυθήτων ΠΑΡΑΚΕΙΜΕΝΟΣ λέλυμαι λέλυσαι λέλυται λελυμένος, η, ον ὦ λελυμένος ᾖς λελυμένος ᾖ λελυμένος, η, ον εἴην λελυμένος εἴης λελυμένος εἴη λέλυσο λελύσθω λελύσθαι λελυμένος λελυμένη λελυμένον λελύμεθα λέλυσθε λέλυνται λελυμένοι, αι, α ὦμεν λελυμένοι ἦτε λελυμένοι ὦσι(ν) λελυμένοι, αι, α εἴημεν (εἶμεν) λελυμένοι εἴητε (εἴτε) λελυμένοι εἴησαν (εἶεν) λέλυσθον λέλυσθον λελυμένω, α, ω ἦτον λελυμένω ἦτον λέλυσθε λέλυσθον λελύσθων ή λελύσθωσαν λελύσθων λελυμένω, α, ω εἴητον (εἶτον) λελυμένωεἰήτην (εἴτην) 91

ΕΛΕΝΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΗ ΥΠΕΡΣΥΝΤΕΛΙΚΟΣ ἐλελύμην ἐλέλυσο ἐλέλυτο ἐλελύμεθα ἐλέλυσθε ἐλέλυντο ἐλέλυσθον ἐλελύσθην ΣΥΝΤΕΛΕΣΜΕΝΟΣ ΜΕΛΛΟΝΤΑΣ (ΜΟΝΟΛΕΚΤΙΚΟΣ) λελύσομαι λελυσόμεθα λελύσῃ (σει) λελύσεται λελύσεσθε λελύσονται λελύσεσθον λελύσεσθον λελυσοίμην λελύσοιο λελύσοιτο λελύσεσθαι λελυσόμενος λελυσομένη λελυσόμενον Μετάφραση υποθετικών λόγων λελυσοίμεθα λελύσοισθε λελύσοιντο Δ. ΜΕΤΑΦΡΑΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΙΑ λελύσοισθον λελυσοίσθην 1 ο είδος Το εἰ μεταφράζεται με το «εάν πράγματι, αν πραγματικά» και η με τον αντίστοιχο χρόνο της νέας ελληνικής εἰ ταῦτα ποιεῖς, καλῶς ποιεῖς- «εάν πραγματικά κάνεις αυτά, τότε πράττεις καλά» 2 ο είδος Το εἰ μεταφράζεται με το «εάν» και η παρατατικού και αορίστου με παρατατικό και η υπερσυντελίκου με υπερσυντέλικο. Στην απόδοση ο παρατατικός και ο αόριστος μεταφράζονται με «θα» και παρατατικό και ο υπερσυντέλικος με «θα» και υπερσυντέλικο εἰ ταῦτα ἐποίεις, καλῶς ἂν ἐποίεις «εάν [θα] τα έκανες αυτά, θα έπραττες καλά» 3 ο είδος Το ἐὰν μεταφράζεται με το «εάν ενδεχομένως» και η απόδοση με μέλλοντα ἐὰν ταῦτα ποιῇς, καλῶς ποιήσεις- «αν [θα] τα κάνεις αυτά, θα πράξεις καλά» 92

ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΘΕΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΙΙ 4 ο είδος Το ἐὰν μεταφράζεται με το «κάθε φορά που» και η απόδοση με ενεστώτα ἐὰν ταῦτα ποιῇς [ποιήσῃ], καλῶς ποιεῖς - «εάν, κάθε φορά που, τα κάνεις αυτά, πράττεις καλά» 5 ο είδος Το εἰ μεταφράζεται με το «εάν» και η με παρατατικού. Στην απόδοση η δυνητική με «θα» και ιστορικού χρόνου, «μπορεί να» εἰ τοῦτο ποιοίης, καλῶς ἂν ποιοίης «αν τα έκανες αυτά, θα έπραττες καλά» 6 ο είδος Το εἰ και η επαναληπτική μεταφράζονται με το «εάν, κάθε φορά που, όσες φορές που» και παρατατικό και η απόδοση με παρατατικό εἰ τοῦτο ποιοίης, καλῶς ἐποίεις «κάθε φορά που έκανες αυτά, έπραττες καλά». Ε. ΑΣΚΗΣΕΙΣ 1. Να αναγνωριστούν οι υποθετικοί λόγοι του κειμένου και να τραπούν στα υπόλοιπα είδη. 2. τὴν αἰτίαν, τῆς φύσεως, τοὺς οἰκέτας: να κλιθούν 3. φυλαξόμεθα: να κλιθεί ο παθητικός μέλλων και αόριστος, κατασταίη: να γραφούν τα απαρέμφατα όλων των χρόνων, ἐάσειεν: να κλιθεί ο παρατατικός. Ελένη Αλεξανδρή 93

Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Τέλος Ενότητας

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. Σημειώματα Σημείωμα Αναφοράς Copyright Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Διδάσκουσα: Καθηγήτρια Ελένη Χουλιαρά - Ράϊου. «Αρχαία Ελληνική Γλώσσα - Θεματογραφία ΙI. Αρχαία Ελληνική Γλώσσα 7». Έκδοση: 1.0. Ιωάννινα 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση: http://ecourse.uoi.gr/course/view.php?id=1494.

Σημείωμα Αδειοδότησης Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons Αναφορά Δημιουργού - Μη Εμπορική Χρήση Όχι Παράγωγα Έργα, Διεθνής Έκδοση 4.0 [1] ή μεταγενέστερη. [1] https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/. Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση: που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του έργου, για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο. που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή πρόσβαση στο έργο. που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό όφελος (π.χ. διαφημίσεις) από την προβολή του έργου σε διαδικτυακό τόπο. Ο δικαιούχος μπορεί να παρέχει στον αδειοδόχο ξεχωριστή άδεια να χρησιμοποιεί το έργο για εμπορική χρήση, εφόσον αυτό του ζητηθεί.