ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 6 ΣΕΛΙΔΕΣ

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 18 ΜΑΪΟΥ 2016 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΈΞΙ (6) Α1 Με ανάλογο τρόπο και οι οικοδόμοι και όλοι οι άλλοι τεχνίτες. Δηλαδή χτίζοντας με καλό τρόπο σπίτια θα γίνουν καλοί οικοδόμοι, όμως χτίζοντας με κακό τρόπο, κακοί. Γιατί, αν δε συνέβαιναν έτσι τα πράγματα, καθόλου δε θα χρειαζόταν ο δάσκαλος, αλλά όλοι οι τεχνίτες θα ήταν καλοί ή κακοί από τη γέννησή τους. Το ίδιο λοιπόν συμβαίνει και με τις αρετές. Δηλαδή κάνοντας όσα γίνονται κατά τις μεταξύ μας σχέσεις γινόμαστε άλλοι δίκαιοι και άλλοι άδικοι, ενώ κάνοντας όσα έχουν μέσα τους το στοιχείο του φόβου και συνηθίζοντας σιγά σιγά να φοβόμαστε ή να έχουμε θάρρος γινόμαστε άλλοι ανδρείοι και άλλοι δειλοί. Το ίδιο συμβαίνει και με τις επιθυμίες και την οργή' δηλαδή άλλοι γίνονται εγκρατείς και πράοι, ενώ άλλοι ακόλαστοι και οργίλοι, με το να συμπεριφέρονται σ' αυτά άλλοι με αυτόν το συγκεκριμένο τρόπο και άλλοι με τον άλλο. Με δυο λόγια λοιπόν τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα μας διαμορφώνονται με την επανάληψη όμοιων ενεργειών. Γι' αυτό και πρέπει να προσδίδουμε μιαν ορισμένη ποιότητα στις ενέργειές μας, επειδή με αυτών των ενεργειών τις διαφορές είναι αντίστοιχα τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα μας. Β1 φαύλης Ο Αριστοτέλης διακρίνει τα πολιτεύματα σε καλά και λιγότερο καλά και όχι σε καλά και κακά. Παρατηρείται, λοιπόν, ότι η λέξη «φαύλης» (που κανονικά «φαῦλος» σημαίνει κακός, ευτελής, ασήμαντος) χρησιμοποιείται εδώ με διαφορετική σημασία, έτσι ώστε να ανταποκρίνεται στις αντιλήψεις του φιλοσόφου. Η αναφορά αυτή στη διάκριση των πολιτευμάτων φαίνεται, με την πρώτη ματιά, να μη σχετίζεται με το θέμα του κειμένου και να αποτελεί μια παρέκβαση. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν ισχύει, καθώς στόχος του φιλοσόφου είναι να συνδέσει την αξία των πολιτευμάτων με την αρετή των πολιτών. Συγκεκριμένα, ο Αριστοτέλης δεν πιστεύει ότι υπάρχουν κακά πολιτεύματα, αφού πρωταρχικός στόχος όλων των νομοθετών, και άρα και των πολιτευμάτων μέσα στα οποία δρουν, είναι να κάνουν τους πολίτες ενάρετους ασκώντας τους στην ηθική αρετή, προκειμένου να φτάσουν στον ύψιστο στόχο, την ευδαιμονία. Το κριτήριο διάκρισης των πολιτευμάτων σε καλά και λιγότερο καλά αφορά α)τον βαθμό επιτυχίας του έργου των νομοθετών: όσο δηλαδή πιο κοντά στον στόχο τους φτάνουν, να οδηγήσουν τους πολίτες στην ηθική αρετή, και άρα στην ευδαιμονία, τόσο πιο καλό θεωρείται και το πολίτευμα. ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 6 ΣΕΛΙΔΕΣ

ΑΡΧΗ 2ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ β)το ενδιαφέρον που επιδεικνύει ο νομοθέτης για την ηθική διαπλαση των πολιτών. Κύριο έργο των νομοθετών είναι να κάνουν, με τους νόμους, τους πολίτες ηθικούς, ενάρετους, να τους σταθεροποιήσουν στον δρόμο της αρετής για να είναι και η πολιτεία αγαθή. Εντύπωση μας προκαλεί η σειρά των λέξεων στη φράση αυτή. Η κανονική σειρά θα ήταν: «διαφέρει τούτῳ πολιτεία ἀγαθὴ πολιτείας φαύλης». Η ανωμαλία αυτή ίσως να οφείλεται και πάλι στο γεγονός ότι τα κείμενα του Αριστοτέλη αποτελούν προσωπικές σημειώσεις, που λειτουργούσαν βοηθητικά στο έργο της διδασκαλίας. Είναι, λοιπόν, εύλογο να εντοπίζουμε κάποια χαρακτηριστικά του προφορικού λόγου. Γίγνεται και φθείρεται Τα ρήματα «γίνεται φθείρεται» μας παραπέμπουν στο θεμελιώδες αντιθετικό ζεύγος της φιλοσοφικής σκέψης«γένεσις φθορά». Για τον Αριστοτέλη, αυτή ήταν μια φυσική διαδικασία μονόδρομη: γένεση -> αύξηση -> τελείωση -> παρακμή -> φθορά (αποδίδεται έργο στον Αριστοτέλη με τίτλο Περί Γενέσεως και Φθοράς). Αυτή, λοιπόν, η διαδικασία ακολουθείται και στις ηθικές αρετές. Κάθε αρετή για τους ίδιους λόγους και χρησιμοποιώντας τα ίδια μέσα γεννιέται και με την καλή εξάσκηση κατακτιέται, ενώ με την κακή εξάσκηση χάνεται. «ἕξις» Στην ενότητα αυτή εμφανίζεται μια νέα έννοια, η «ἕξις». Η λέξη αυτή ετυμολογικά παράγεται από το θέμα του μέλλοντα του ρήματος «ἔχω» και συγκεκριμένα από το σεχ- < hεχ- < ἑχ + την παραγωγική κατάληξη σις, η οποία δηλώνει ενέργεια. Αρχική σημασία της λέξης είναι το να κατέχει κανείς συνέχεια κάτι που έχει αποκτήσει («ἕξις δευτέρα φύσις»= η ιδιότητα που αποκτήθηκε με τον εθισμό είναι μόνιμη και σταθερή σα να υπάρχει από τη φύση). Για τον Αριστοτέλη η λέξη απέκτησε ηθικό περιεχόμενο: είναι η μόνιμη κατάσταση, τα μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα μας, που αποκτιούνται με την επίμονη άσκηση και την επανάληψη συγκεκριμένων ενεργειών. Στη νέα ελληνική η λέξη έξη έχει κυρίως ψυχολογικό περιεχόμενο και είναι η συνήθεια ως αποτέλεσμα επανάληψης, μάθησης ή συνεχούς επίδρασης του ίδιου παράγοντα. Οι «ἕξεις» είναι ένα από τα «γινόμενα ἐν τῇ ψυχῇ». Τα άλλα δύο είναι τα πάθη και οι δυνάμεις. Πάθη (π.χ. επιθυμία, οργή, φόβος, χαρά, φιλία, μίσος) είναι όσα έχουν ως αποτέλεσμα την ευχαρίστηση ή τη δυσαρέσκεια. Οι δυνάμεις είναι οι δυνατότητες συμμετοχής στα πάθη, οι οποίες δεν αρκούν από μόνες τους για να χαρακτηριστεί κανείς καλός ή κακός, αλλά πρέπει να γίνουν μόνιμα στοιχεία του χαρακτήρα του. Τα μόνιμα αυτά στοιχεία αποκτιούνται με την επανάληψη μιας πράξης, που συνιστά την «ἕξιν». Ακριβώς το ότι η «ἕξις» απορρέει από εθισμό και δεν είναι κάτι έμφυτο φαίνεται και από τη χρήση του ρήματος «γίνονται», το οποίο δείχνει ότι η «ἕξις» προκύπτει μέσα από μία διαδικασία, από ένα βαθμιαίο τρόπο διαμόρφωσής της και κατάκτησής της από τον άνθρωπο. ΤΕΛΟΣ 2ΗΣ ΑΠΟ 6 ΣΕΛΙΔΕΣ

ΑΡΧΗ 3ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Β2. α) Στην προηγούμενη ενότητα διατυπώθηκε η άποψη πως η ηθική αρετή είναι αποτέλεσμα της ηθικής πράξης και εξαρτάται από τον καλό εθισμό. Προς επίρρωση της θέσης αυτής ο Αριστοτέλης δίνει τα παραδείγματα από τις τέχνες (κιθαρίζειν, οἰκοδομεῖν) Τώρα, σε αυτήν την ενότητα ο φιλόσοφος έρχεται με μία σειρά από παραδείγματα (δύο από τις ηθικές αρετές και δύο από τα γενικότερα χαρακτηριστικά του ανθρώπου) να αποδείξει την τεράστια σημασία που έχει η πράξη για την απόκτηση της αρετής. Το νέο επιχείρημα εισάγεται με τις λέξεις «οὕτω τω δή καί», πράγμα που αποδεικνύει πως ο συλλογισμός δίνεται αναλογικά «οὕτω» με τα προηγούμενα, ενώ το καθαρά συμπερασματικό «δή» ανακεφαλαιώνει. Τέλος το καθαρά προσθετικό «καί» καταδεικνύει την εισαγωγή του νέου επιχειρήματος. β) Έτσι λοιπόν σύμφωνα με τον φιλόσοφο, στον τομέα των διαπροσωπικών σχέσεων «ἐν τοῖς συναλλάγμασι», άλλοι γινόμαστε δίκαιοι και άλλοι άδικοι, ενώ όσον αφορά αυτά που προκαλούν φόβο «ἐν τοῖς δεινοῖς» άλλοι συνηθίζουν να φοβούνται και γίνονται δειλοί, ενώ άλλοι να δείχνουν θάρρος και γίνονται γενναίοι. Παράλληλα, σχετικά με τις επιθυμίες «περί τάς ἐπιθυμίας» άλλοι τις αντιμετωπίζουν συγκρατημένα και έτσι γίνονται εγκρατείς «σώφρονες» και όσοι συνηθίζουν να υποκύπτουν σε αυτές γίνονται ακόλαστοι «ἀκόλαστοι». Αντίστοιχα και όσον αφορά τις ενέργειες που προκαλούν οργή, άλλοι συνηθίζουν να τις αντιμετωπίσουν ήρεμα γίνονται πράοι ενώ όσοι συνηθίζουν να αντιδρούν με βίαια ξεσπάσματα γίνονται οργίλοι. «πρᾶοι- ὀργίλοι» Επομένως δύο είναι οι τρόποι συμπεριφοράς στους διαφόρους τομείς της καθημερινότητας. Με τον ένα τρόπο αποκτούμε αρετές (γινόμαστε δίκαιοι, ανδρειοι, σώφρονες, πράοι) ενώ με τον άλλο τρόπο προφανώς δεν προχωρούμε στην απόκτησή της και άρα γινόμαστε «άδικοι, δειλοί, ακόλαστοι, οργίλοι». Αυτή η διάκριση της στάσης σε δύο τρόπους εκφράζεται στο κείμενο με μια σωρεία αντιθετικών ζευγών (το μέν-δέ εντοπίζεται στο κείμενο τέσσερις φορές). Με αυτόν το επιχείρημα λοιπόν ο Αριστοτέλης θέλει να τονίσει πως ο άνθρωπος διαμορφώνει τον χαρακτήρα του εν γένει μέσω των ομοίων τρόπων συμπεριφοράς του. Έτσι για ακόμα μια φορά εγείρεται το ζήτημα της ηθικής ευθύνης του ατόμου ως προς την κατάκτηση ή όχι των ηθικών αρετών. Β3 Ο Εύδοξος από την Κνίδο ήταν ένας λόγιος τον οποίο είχε την τύχη να συναντήσει ο Αριστοτέλης στην Ακαδημία όταν ήρθε να σπουδάσει σ αυτήν. Ο νεαρός, τότε.. (τέτοια ήταν κατά βάση η ψυχοσύνθεση του Πλάτωνα). ΤΕΛΟΣ 3ΗΣ ΑΠΟ 6 ΣΕΛΙΔΕΣ

ΑΡΧΗ 4ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Β4 γίνονται ἐστίν συναλλάγμασι δειλοί άναστρέφεσθαι ΑΔΙΔΑΚΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ Έχω τη γνώμη,είπα, ότι το στοιχείο που αναφέρεις ως ένδειξη ότι η τέχνη να γράφεις λόγους δεν είναι εκείνη που θα έκανε ευτυχισμένο όποιον (εάν) τυχόν θα την κάτεχε, είναι βάσιμο. Παρ όλο που εγώ νόμιζα πως κάπου εδώ θα εντοπιζόταν η επιστήμη που τόσην ώρα ψάχνουμε να βρούμε. Γιατί πραγματικά οι άνθρωποι αυτοί, που γράφουν τους λόγους, μου δίνουν, Κλεινία, την εντύπωση, όταν τους έχω δίπλα μου, πως είναι κάτι παραπάνω από σοφοί, κι η τέχνη τους θεϊκή και μεγάλη. Κι αυτό δεν είναι διόλου παράδοξο: αποτελεί, βλέπεις, τμήμα της τέχνης των μάγων, ελάχιστα κατώτερη από εκείνη. Γιατί η μια, η τέχνη των μάγων, γητεύει φίδια, αράχνες, σκορπιούς και άλλα ζώα καθώς και αρρώστιες, ενώ αυτή γοητεύει και πείθει δικαστές, μέλη της εκκλησίας του δήμου και άλλα πλήθη. Γ2 φάτε ἐκτῶ τινῶν εὕδαιμον ᾠήθη πεφάνθω παλαίτερον κήλησι τύχοιεν ἐσομέναις ΤΕΛΟΣ 4ΗΣ ΑΠΟ 6 ΣΕΛΙΔΕΣ

ΑΡΧΗ 5ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ3α μοι: δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου στο δοκεῖ εὐδαίμων: κατηγορούμενο στο υποκείμενο τις μέσω του συνδετικού ρήματος ἂν εἴη ἥν: αντικείμενο στη μετοχή κτησάμενος ἐκείνης : ονοματικός ετερόπτωτος προσδιορισμός,γενική συγκριτική στο επίθετο συγκριτικού βαθμού υποδεεστέρα οὖσα : κατηγορηματική μετοχή από το ρήμα τυγχάνει που αναφέρεται στο υποκείμενο του ρήματος κήλησις και παραμυθία Γ3 β. Κτησάμενος: Επιρρηματική αναφορικοϋποθετική μετοχή στο ἂν εἴη που αναφέρεται στο τις (υποκείμενο στο ρήμα) Σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο με : Υπ: Κτησάμενος Απ: Τις αν είη ευδαίμων Η μετοχή ισοδυναμεί με αναφορικοϋποθετική πρόταση < ὅς κτήσαιτο >που εισάγεται με την αναφορική αντωνυμία ος κι εκφέρεται με ευκτική.σχηματίζει λανθάνοντα Υποθετικό λόγο με Υπ: ὅς κτήσαιτο Απ: τις ἂν εἴη εὐδαίμων Στην κανονική μορφή του θα ήταν Υπ: εἰ κτήσαιτο (εἰ + ευκτική ) Απ: τις αν είη ευδαίμων (δυνητική ευκτική) Κι εκφράζει την απλή σκέψη του λέγοντος ΤΕΛΟΣ 5ΗΣ ΑΠΟ 6 ΣΕΛΙΔΕΣ

ΑΡΧΗ 6ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Εναλλακτική Απάντηση Επιρρηματική Υποθετική μετοχή στο ἂν εἴη συνημμένη στο υποκείμενο του ρήματος τις. Σχηματίζει λανθάνοντα υποθετικό λόγο με Υπ : Κτησάμενος Απ : τις ἂν εἴη εὐδαίμων Η μετοχή ισοδυναμεί με Υποθετική Πρόταση: εἰ κτήσαιτο Στην κανονική μορφή του θα ήταν Υπ: εἰ κτήσαιτο (εἰ + ευκτική ) Απ: τις ἂν εἴη ευδαίμων (δυνητική ευκτική) Κι εκφράζει την απλή σκέψη του λέγοντος ΤΕΛΟΣ 6ΗΣ ΑΠΟ 6 ΣΕΛΙΔΕΣ