Ειδικό Θέμα. Τα βασικά μεγέθη των εμπορικών επιχειρήσεων του εμπορίου κατά την περίοδο

Ειδικό Θέμα Τα βασικά μεγέθη των εμπορικών επιχειρήσεων του εμπορίου κατά την περίοδο 2000-2011

1. Μεθοδολογία Στο Ειδικό Θέμα της Ετήσιας Έκθεσης Ελληνικού Εμπορίου 2014 επιχειρείται η ανάλυση της διαχρονικής εξέλιξης βασικών μεγεθών του εμπορίου και των εμπορικών επιχειρήσεων, για μία δεκαετία (2000-2011), στην οποία περιλαμβάνεται και η κρίσιμη περίοδος 2008-2011. Οι αναλύσεις βασίζονται στα στοιχεία της Ετήσιας Διαρθρωτικής Έρευνας Εμπορίου της ΕΛΣΤΑΤ. 1 Πιο συγκεκριμένα, τα πρωτογενή δεδομένα καθώς και οι επεξεργασίες του ΙΝΕ- ΜΥ αναφέρονται στα τρία κυριότερα οικονομικά στοιχεία του κλάδου: α) στον αριθμό των εμπορικών επιχειρήσεων, β) στον κύκλο εργασιών και γ) στην απασχόληση. Για όλα τα προαναφερθέντα στοιχεία δημιουργήθηκαν χρονολογικές σειρές, όπου οι παρατηρήσεις λήφθηκαν στο τέλος του κάθε έτους για τη δεδομένη, κάθε φορά, χρονική περίοδο αναφοράς. Σε ό,τι αφορά τον κύκλο εργασιών, τα στοιχεία αποτυπώνονται σε σταθερές τιμές 2005 (2005=100) με βάση τον αποπληθωριστή από την World Bank Databank. Επιπλέον, παρουσιάζονται δύο νέοι δείκτες δευτερογενούς επεξεργασίας από το ΙΝΕΜΥ, ο Δείκτης Αποτελεσματικότητας και ο Δείκτης Έντασης της Εργασίας. Ο πρώτος είναι ο λόγος του ετήσιου κύκλου εργασιών προς το κόστος εργασίας και δείχνει τη σχέση μεταξύ των δαπανών για τους μισθούς των υπαλλήλων σε σχέση με τις πωλήσεις. Ο δεύτερος είναι ο λόγος του κόστους εργασίας προς την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία και δείχνει πόσες μονάδες προστιθέμενης αξίας συνεισφέρει μία μονάδα κόστους εργασίας Τα συνολικά στοιχεία είναι προφανές ότι μόνο εν μέρει μπορεί να φωτίζουν την εικόνα της εμπορικής επιχειρηματικότητας. Για να διαμορφωθεί μια σφαιρική προσέγγιση, είναι απαραίτητη η κλαδική (επιμέρους κλάδοι) και η κατά τάξη μεγέθους απασχόλησης ανάλυση, η οποία και παρουσιάζεται. Η Στατιστική Ταξινόμηση των Κλάδων Οικονομικής Δραστηριότητας (ΣΤΑΚΟΔ) κατηγοριοποιείται σε τρεις βασικές κατηγορίες (Χονδρικό, Λιανικό και Εμπόριο Αυτοκινήτων), οι οποίες αναλύονται και σε επιμέρους υποκλάδους. Με αυτό τον τρόπο καθίσταται εφικτό να αναδειχτούν οι σημαντικές διαφοροποιήσεις που καταγράφονται ανάμεσα, για παράδειγμα, στο εμπόριο που διενεργείται στα μεγάλα καταστήματα, τα οποία, όπως φαίνεται, θίγονται μόνο ελαφρά από την ύφεση, και στα μικρότερα, τα οποία και καταποντίζονται. Επίσης, στο Ειδικό Θέμα παρουσιάζεται η σύγκριση των σωρευτικών μεταβολών δύο επιμέρους και διακριτών χρονικών περιόδων, από το 2000 έως το 2007 και από το 2008 έως το 2011. Το 2008 επιλέχθηκε ως το έτος έναρξης της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, διότι ήταν το πρώτο έτος συρρίκνωσης του ΑΕΠ σε πραγματικούς όρους, ενώ παράλληλα τη δεδομένη χρονική στιγμή κορυφώνεται η συζήτηση για τη διεθνή κρίση και πώς αυτή θα επηρεάσει τη χώρα. Λόγω του ότι η πρώτη χρονική περίοδος αφορά επτά έτη, ενώ η δεύτερη μόλις τρία, κρίθηκε αναγκαίο να υπολογιστεί ο Μέσος Ετήσιος Ρυθμός Μεταβολής. Βάσει αυτού μπορούν να συγκριθούν άμεσα οι δύο χρονικές περίοδοι, χωρίς να επηρεάζεται η ποσοστιαία μεταβολή των υπό μελέτη παραμέτρων από τη διάρκειά τους. Τέλος, η ανάλυση λαμβάνει υπόψη της τη διοικητική-γεωγραφική διαμέριση της Ελλάδας σε επίπεδο δεκατριών περιφερειών και τη συγκέντρωση των επιχειρήσεων εμπορίου σύμφωνα με τον μόνιμο πληθυσμό κάθε περιφέρειας. Τα βασικά μεγέθη των εμπορικών επιχειρήσεων του εμπορίου κατά την περίοδο 2000-2011 Ειδικό Θέμα 1. Η έρευνα διενεργείται σε εφαρμογή του Κανονισμού 58/97 του Συμβουλίου της ΕΕ για τις στατιστικές διάρθρωσης των επιχειρήσεων. 225

2. Ο αριθμός των επιχειρήσεων στο εμπόριο, 2000-2011 2014 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Ο αριθμός των επιχειρήσεων στο εμπόριο εμφανίζει μια εντυπωσιακή ανάπτυξη από το 2000 μέχρι και το 2005, όταν ανήλθε στις 313.000 επιχειρήσεις, οπότε και εκκινεί μια πτωτική πορεία. Η συρρίκνωση εντείνεται από το 2008 και μετά, για να φτάσει το 2011 σε επίπεδα χαμηλότερα του 2000, υποχωρώντας στις 260.000 επιχειρήσεις. Θα μπορούσε δηλαδή να διατυπωθεί προκαταβολικά η υπόθεση ότι στο εμπόριο αποτυπώνονται τα πρώτα σημάδια της κρίσης ήδη από το 2006 με την ταυτόχρονη καταγραφή σημαντικών μετασχηματισμών (κλείσιμο μικρών επιχειρήσεων), οι οποίοι εντείνονται μετά το 2008. Ωστόσο, επισημαίνεται ότι η μείωση του αριθμού των επιχειρήσεων επιταχύνεται ιδιαίτερα το 2011, όταν δηλαδή η Ελλάδα ήδη διανύει τον τρίτο χρόνο της οικονομικής ύφεσης, οπότε και καταγράφεται η μεγαλύτερη σε ύψος συρρίκνωση του ΑΕΠ (-7,1% σε πραγματικούς όρους) 2. Σύμφωνα μάλιστα με τα διαθέσιμα στοιχεία του ΙΝΕΜΥ, η μείωση του αριθμού των επιχειρήσεων αυξάνεται γεωμετρικά κατά τη διάρκεια της τελευταίας τριετίας. 320.000 310.000 300.000 290.000 280.000 270.000 Διάγραµµα 1 Εξέλιξη του αριθµού επιχειρήσεων στο σύνολο του εµπορίου, 2000-2011 260.000 250.000 240.000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Η εξέλιξη αυτή οδηγεί αναπόφευκτα σε δύο διαπιστώσεις: Αφενός ότι το ελληνικό εμπόριο συναντά δυσχέρειες στην περαιτέρω επέκτασή του ήδη δύο έτη πριν από την κρίση, γεγονός που τονίζει τον πολυποίκιλο χαρακτήρα των προκλήσεων που αντιμετώπισε και συνεχίζει να αντιμετωπίζει. Αφετέρου η συρρίκνωση του αριθμού των επιχειρήσεων στο εμπόριο το 2011 στο επίπεδο του 2000 αποκαλύπτει μέρος μόνο των πιέσεων που ασκούνται στον κλάδο, καθώς οι διαφοροποιήσεις μεταξύ των κλάδων αλλά και μεταξύ του μεγέθους των επιχειρήσεων είναι αποκαλυπτικές. Κατά τη διάρκεια της περιόδου 2000-2007, οι μεγαλύτερες αυξήσεις στον αριθμό των επιχειρήσεων στο σύνολο του εμπορίου παρατηρούνται τα έτη 2002 και 2004 (8,4% και 6,2% 2. Eurostat Statistics Database, GDP and Main Components in volumes. 226

αντίστοιχα). Η είσοδος της χώρας στο ευρώ, η οποία συνοδεύτηκε από πτώση των επιτοκίων, πιστωτική επέκταση και γενικότερα από κύμα ευφορίας και εμπιστοσύνης για τις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας, ισχυροποίησε τους αναπτυξιακούς ρυθμούς της χώρας αλλά και τη ζήτηση. Παράλληλα, η προετοιμασία και η διεξαγωγή των Ολυμπιακών Αγώνων το 2004 είχε σίγουρα σημαντικές επιπτώσεις στον κλάδο του εμπορίου, ενώ η δημιουργία νέων εμπορικών καταστημάτων διατήρησε τη δυναμική της και κατά το επόμενο έτος (2005). Την περίοδο 2000-2007 ο αριθμός των καταστημάτων αυξάνεται σωρευτικά κατά 16,8%, ενώ το χρονικό διάστημα 2008-2011 υποχωρεί κατά 12,4% (Πίνακας 1). Πίνακας 1 Εξέλιξη του απόλυτου αριθμού επιχειρήσεων στο σύνολο του εμπορίου, 2000-2011, και ποσοστιαίες μεταβολές Έτος 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Απόλυτος αριθμός 261.779 258.133 279.709 287.606 305.376 312.936 308.567 305.724 297.450 291.536 286.101 260.638 Ποσοστιαία μεταβολή - -1,4% 8,4% 2,8% 6,2% 2,5% -1,4% -0,9% -2,7% -2,0% -1,9% -8,9% Σωρευτική μεταβολή +16,8% 12,4% Εντούτοις, σε αυτό το σημείο είναι εξαιρετικά σημαντικό να αποσαφηνιστεί πως η σωρευτική αυτή αύξηση του αριθμού των επιχειρήσεων πραγματοποιείται κατά τη διάρκεια επτά ετών (2000-2007), με μέσο ετήσιο ρυθμό μεταβολής 2,2%. Αυτό σημαίνει πως κάθε χρόνο ο αριθμός των επιχειρήσεων εμπορίου ενισχύεται με ρυθμό 2,2% κατά μέσο όρο. Στο διάστημα αυτό, υπάρχει εύλογο χρονικό διάστημα ώστε οι επιχειρηματίες να αφομοιώσουν τις σχετικά ήπιες μεταβολές και εξελίξεις του κλάδου με σχετικά ικανοποιητικό τρόπο. Η κατάσταση μεταβάλλεται άρδην από το 2008 και έπειτα, και ιδιαίτερα το 2011. Ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής για την περίοδο 2008-2011 διαμορφώνεται σε -4,3%, υποδηλώνοντας πως οι επιχειρηματίες βρίσκονται αντιμέτωποι με ισχυρούς κλυδωνισμούς οι οποίοι οδηγούν πολλές επιχειρήσεις σε διακοπή λειτουργίας και έξοδο από την αγορά, με υψηλό μάλιστα ρυθμό. Ωστόσο, ο κάθε επιμέρους κλάδος του εμπορίου εμφανίζει διαφορετική δυναμική σε ό,τι αφορά την εξέλιξη του αριθμού των επιχειρήσεων. Η εικόνα αυτή μπορεί να οφείλεται στην ιδιαίτερη διάρθρωση και στα χαρακτηριστικά κάθε υποκλάδου, αλλά και στον τρόπο και στην ένταση με την οποία τους επηρεάζει η οικονομική ύφεση (Πίνακας 2). Ο αριθμός των επιχειρήσεων του επιμέρους κλάδου των αυτοκινήτων παρουσιάζει τη μεγαλύτερη μείωση σωρευτικά για την περίοδο 2008-2011 (-19,6%), με αποτέλεσμα ο αριθμός των επιχειρήσεων το 2011 να είναι οριακά έστω υψηλότερος από τον αντίστοιχο του 2000. Το χονδρικό εμπόριο χάνει επιχειρήσεις με σχετικά μικρότερο ρυθμό (-9,7%), ύστερα από ισχυρή σωρευτική άνοδο της τάξης του 40,0% τα έτη 2000-2007. Οι εξελίξεις αυτές είχαν ως αποτέλεσμα τη διατήρηση μέρους του πλήθους των επιχειρήσεων που είχαν δημιουργηθεί το χρονικό διάστημα 2000-2007 στο χονδρικό εμπόριο. Τα βασικά μεγέθη των εμπορικών επιχειρήσεων του εμπορίου κατά την περίοδο 2000-2011 Ειδικό Θέμα 227

2014 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πίνακας 2 Εξέλιξη του απόλυτου αριθμού επιχειρήσεων στο σύνολο και στους επιμέρους κλάδους του εμπορίου, 2000-2011, και ποσοστιαίες μεταβολές Έτος/υποκλάδος 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Απόλυτος Εμπόριο αριθμός Αυτ/των 24.003 24.233 27.452 28.421 27.473 29.284 29.933 30.335 30.808 30.357 27.854 24.785 Μεταβολή - 1,0% 13,3% 3,5% -3,3% 6,6% 2,2% 1,3% 1,6% -1,5% -8,2% -11,0% Απόλυτος Χονδρικό αριθμός Εμπόριο 53.257 55.362 64.365 65.794 75.586 82.014 75.417 74.549 75.425 73.309 72.271 68.096 Μεταβολή - 4,0% 16,3% 2,2% 14,9% 8,5% -8,0% -1,2% 1,2% -2,8% -1,4% -5,8% Απόλυτος Λιανικό αριθμός Εμπόριο 184.519 178.538 187.892 193.391 202.317 201.638 203.217 200.839 191.218 187.870 185.976 167.758 Μεταβολή - -3,2% 5,2% 2,9% 4,6% -0,3% 0,8% -1,2% -4,8% -1,8% -1,0% -9,8% Εξαιτίας μεταβολών στη Στατιστική Ταξινόμηση των Οικονομικών Δραστηριοτήτων (ΣΤΑΚΟΔ) το 2008, τα στοιχεία για τους επιμέρους κλάδους έχουν υποστεί επεξεργασία ώστε να καταστούν συγκρίσιμα διαχρονικά. Οι σημαντικότερες αρνητικές ωστόσο διαφοροποιήσεις καταγράφονται στο λιανικό εμπόριο, το οποίο χάνει το -12,3% των επιχειρήσεών του. Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί πως το λιανικό είναι ο μόνος υποκλάδος του εμπορίου όπου ο αριθμός των επιχειρήσεων το 2011 είναι σημαντικά χαμηλότερος από τον αντίστοιχο του 2000. Οι παρατηρήσεις αυτές οδηγούν στο συμπέρασμα πως στα αυτοκίνητα η ενίσχυση του αριθμού των επιχειρήσεων είναι ιδιαίτερα ισχυρή την προ κρίσης περίοδο, ενώ η αντίστοιχη στο λιανικό είναι σαφώς πιο ήπια (Πίνακας 3). Πίνακας 3 Σωρευτικές μεταβολές (απόλυτα μεγέθη και ποσοστιαίες) του αριθμού των επιχειρήσεων εμπορίου στους επιμέρους κλάδους, 2000-2007 και 2008-2011 Επιμέρους κλάδος Περίοδος/μέγεθος 2000-2007 2008-2011 Εμπόριο Αυτοκινήτων Απόλυτος αριθμός +6.332-6.023 Μεταβολή +26,4% -19,6% Χονδρικό Εμπόριο Απόλυτος αριθμός +21.292-7.329 Μεταβολή +40,0% -9,7% Λιανικό Εμπόριο Απόλυτος αριθμός +16.320-23.460 Μεταβολή +8,8% -12,3% Εξαιτίας μεταβολών στη Στατιστική Ταξινόμηση των Οικονομικών Δραστηριοτήτων (ΣΤΑΚΟΔ) το 2008, τα στοιχεία για τους επιμέρους κλάδους έχουν υποστεί επεξεργασία ώστε να καταστούν συγκρίσιμα διαχρονικά. Πιο ολοκληρωμένα συμπεράσματα για την πραγματική δυναμική κάθε επιμέρους κλάδου μπορούν να εξαχθούν από την παρακολούθηση του μέσου ετήσιου ρυθμού μεταβολής του αριθμού των επιχειρήσεων εμπορίου (Διάγραμμα 2). Ο υποκλάδος των αυτοκινήτων παρουσιάζει αξιοσημείωτο μέσο ρυθμό ενίσχυσης την περίοδο της οικονομικής μεγέθυνσης 2000-2007 (3,4%), ενώ το διάστημα 2008-2011 ο ρυθμός γίνεται έντονα αρνητικός (-7,0%). Επιπρόσθετα, ως υποτονικός (1,2%) μπορεί να χαρακτηριστεί ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής του πλήθους των επιχειρήσεων στο λιανικό μέχρι το 2007, γεγονός που προκαλεί έκ- 228

πληξη αφού το συγκεκριμένο διάστημα η ελληνική οικονομία παρουσίαζε υψηλή ανάπτυξη και η πιστωτική πολιτική του ελληνικού τραπεζικού συστήματος ήταν χαλαρή, ευνοώντας τη ζήτηση. Η εκδήλωση της οικονομικής κρίσης το 2008 επηρεάζει δυσμενώς τις επιχειρήσεις λιανικού, οι οποίες μειώνουν την παρουσία τους στον κλάδο με υψηλό μέσο ρυθμό (-4,3%). Ως εκ τούτου το κλείσιμο των εμπορικών καταστημάτων λιανικού το διάστημα 2008-2011 όχι μόνο αντισταθμίζει τον αριθμό των νεοδημιουργηθεισών επιχειρήσεων της περιόδου 2000-2008 αλλά τις υπερκερά. Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός ότι το πλήθος των επιχειρήσεων του υποκλάδου συρρικνώνεται ήδη από το 2007, νωρίτερα δηλαδή από την εκδήλωση της κρίσης, υποσημαίνοντας τις προκλήσεις του καλείται να αντιμετωπίσει το λιανικό εμπόριο. Οι εξελίξεις αυτές συντελούν στη ριζική μεταβολή της αναλογίας επιχειρήσεων λιανικού προς επιχειρήσεις χονδρικού. Ειδικότερα, το 2000 μία επιχείρηση χονδρικού εξυπηρετεί 3,5 επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου, ενώ το 2011 το αντίστοιχο μέγεθος έχει πλέον διαμορφωθεί σε μόλις 2,5 επιχειρήσεις, υποδηλώνοντας συρρίκνωση της πελατειακής του βάσης, τουλάχιστον σε εγχώριο επίπεδο. 6% 4% 2% 0% -2% -4% Διάγραµµα 2 Μέσος Ετήσιος Ρυθµός Μεταβολής (%) του αριθµού των επιχειρήσεων στο σύνολο του εµπορίου και κατά επιµέρους κλάδο, 2000-2007 και 2008-2011 Τα βασικά μεγέθη των εμπορικών επιχειρήσεων του εμπορίου κατά την περίοδο 2000-2011 Ειδικό Θέμα -6% -8% Aυτοκίνητα Χονδρικό Εµπόριο Λιανικό Εµπόριο 2000-2007 2008-2011 Εξαιτίας μεταβολών στη Στατιστική Ταξινόμηση των Οικονομικών Δραστηριοτήτων (ΣΤΑΚΟΔ) το 2008, τα στοιχεία για τους επιμέρους κλάδους έχουν υποστεί επεξεργασία ώστε να καταστούν συγκρίσιμα διαχρονικά. Ανάλυση ανά κατηγορία Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ανάλυση της κατανομής του αριθμού των επιχειρήσεων σε επιμέρους κατηγορίες του χονδρικού και του λιανικού εμπορίου. Ειδικότερα, στο χονδρικό εμπόριο φαρμακευτικών προϊόντων η κρίση φαίνεται να μην έχει επιπτώσεις στον αριθμό των επιχειρήσεων, αφού, παρά τις μικρές μειώσεις τα έτη 2008 και 2010, η συγκεκριμένη κατηγορία χονδρικού παρουσιάζει σωρευτική αύξηση του πλήθους της από το 2008 έως το 2011 κατά 6,8% (Πίνακας 4). Αντίθετα, στο χονδρικό εμπόριο τροφίμων-ποτών η μείωση είναι έντονη (-10,1%), όπως επίσης και σε εκείνο των καυσίμων (-12,2%). Και στις δύο αυτές κατηγορίες χονδρικού ωστόσο η μείωση είναι υψηλότερη συ- 229

γκριτικά με το σύνολο του χονδρικού εμπορίου (-9,7%) Στην προσπάθεια ανάλυσης των αιτιών για τις παραπάνω εξελίξεις θα πρέπει να ληφθεί υπόψη το γεγονός πως, εκτός από την εγχώρια ζήτηση, το χονδρικό περιλαμβάνει και το διεθνές εμπόριο (εισαγωγές-εξαγωγές) επηρεάζεται και από τις εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα σε παγκόσμιο επίπεδο. 2014 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πίνακας 4 Διάρθρωση και εξέλιξη αριθμού επιχειρήσεων επιλεγμένων κατηγοριών και υποομάδων στο χονδρικό εμπόριο (απόλυτα μεγέθη και μεταβολές), 2000-2011 Επιχειρήσεις κατά ομάδες Χονδρικό εμπόριο έναντι αμοιβής ή βάσει σύμβασης (εμπορικοί αντιπρόσωποι) Τρόφιμα, ποτά, καπνός Στερεά, υγρά και αέρια καύσιμα και συναφή προϊόντα Φαρμακευτικά προϊόντα 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 9.424 9.212 10.642 10.739 12.339 14.097 13.217 12.930 12.894 12.459 12.373 11.214 - -2,2% 15,5% 0,9% 14,9% 14,2% -6,2% -2,2% -0,3% -3,4% -0,7% -9,4% 9.361 9.945 12.251 12.579 14.448 15.233 14.515 14.699 14.633 14.102 13.711 13.154-6,2% 23,2% 2,7% 14,9% 5,4% -4,7% 1,3% -0,4% -3,6% -2,8% -4,1% 1.296 1.330 1.588 1.638 1.883 2.059 1.961 1.965 1.952 1.944 1.944 1.713-2,6% 19,4% 3,1% 15,0% 9,3% -4,8% 0,2% -0,7% -0,4% 0,0% -11,9% 968 1.084 1.317 1.374 1.578 1.944 1.636 1.652 1.646 1.819 1.754 1.758-12,0% 21,5% 4,3% 14,8% 23,2% -15,8% 1,0% -0,4% 10,5% -3,6% 0,2% και Δικύκλων και Λιανικής Πώλησης Καυσίμων (διάφορα έτη) Επεξεργασία στοιχείων ΙΝΕΜΥ της ΕΣΕΕ Εξαιτίας μεταβολών στη Στατιστική Ταξινόμηση των Οικονομικών Δραστηριοτήτων (ΣΤΑΚΟΔ) το 2008, τα στοιχεία για τους επιμέρους κλάδους έχουν υποστεί επεξεργασία ώστε να καταστούν συγκρίσιμα διαχρονικά. Στο λιανικό εμπόριο οι μεταβολές είναι κρισιμότερες, οι διαφοροποιήσεις εντονότερες και περισσότερο ενδεικτικές (Πίνακας 5). Ενδεικτικό τούτου είναι ότι η κατηγορία μη ειδικευμένα καταστήματα που πωλούν κυρίως τρόφιμα, ποτά και καπνό (σουπερμάρκετ, παντοπωλεία και περίπτερα) εμφανίζει μια σχετικά πιο ομαλή πορεία, σε αντίθεση δηλαδή με όλες τις άλλες κατηγορίες αλλά και το σύνολο του λιανικού. Η πτώση του αριθμού των επιχειρήσεων καταγράφεται μόνο σε τρία έτη, το 2005, το 2009 και το 2011, και μάλιστα οφείλεται κατά κύριο λόγο στο κλείσιμο των μικρού μεγέθους μονάδων (παντοπωλεία, περίπτερα). Σωρευτικά, το διάστημα 2008-2011 η υποχώρηση στη συγκεκριμένη κατηγορία ανέρχεται σε -7,6% και είναι σαφώς μικρότερη της αντίστοιχης των ειδικευμένων καταστημάτων (-11,4%), των πολύ μικρών δηλαδή επιχειρήσεων (μανάβικα, κρεοπωλεία, ψαράδικα, κάβες κ.λπ.). Επισημαίνεται ωστόσο ότι η υποχώρηση του αριθμού των επιχειρήσεων στις συγκεκριμένες κατηγορίες είναι μικρότερη του συνόλου του λιανικού (-12,3%), γεγονός που απορρέει από την ανελαστική ζήτηση που χαρακτηρίζει τα τρόφιμα και τα ποτά. Το εύρημα αυτό επιβεβαιώνει τις υψηλότερες πιέσεις που ασκούνται στον αριθμό των σχετικά μικρότερων επιχειρήσεων μετά την εκδήλωση της οικονομικής κρίσης. Όπως μάλιστα θα φανεί και στη συνέχεια, οι μικρές μειώσεις του αριθμού των επιχειρήσεων συνδυάζονται ταυτόχρονα με σημαντικές αυξήσεις στον κύκλο εργασιών. Ο συνδυασμός αυτός αναδεικνύει τη συγκέντρωση του κύκλου εργασιών στις σχετικά μεγαλύτερες επιχειρηματικές μονάδες του λιανικού, τουλάχιστον στον τομέα των τροφίμων. 230

Πίνακας 5 Διάρθρωση και εξέλιξη αριθμού επιχειρήσεων επιλεγμένων ομάδων και υποομάδων στο λιανικό εμπόριο (απόλυτα μεγέθη και μεταβολές), 2000-2011 Επιχειρήσεις κατά ομάδες Μη ειδικευμένα καταστήματα (τρόφιμα, ποτά, καπνός) Τρόφιμα, ποτά καπνός σε ειδικευμένα καταστήματα Καύσιμα κίνησης Ενδύματα Υποδήματα και δερμάτινα είδη Φαρμακευτικά και ιατρικά προϊόντα, καλλυντικά 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 19.700 20.064 24.941 26.263 28.245 25.990 27.208 27.476 27.729 25.780 26.386 25.609-1,8% 24,3% 5,3% 7,5% -8,0% 4,7% 1,0% 0,9% -7,0% 2,4% -2,9% 22.432 22.713 28.431 29.469 31.053 30.037 30.244 29.760 30.081 29.969 29.992 26.657-1,3% 25,2% 3,7% 5,4% -3,3% 0,7% -1,6% 1,1% -0,4% 0,1% -11,1% 5.820 5.826 6.231 6.210 6.016 6.311 6.742 6.675 6.984 6.979 6.984 6.500-0,1% 7,0% -0,3% -3,1% 4,9% 6,8% -1,0% 4,6% -0,1% 0,1% -6,9% 11.741 12.756 19.138 20.216 21.236 22.876 22.027 20.926 20.940 20.889 20.892 18.599-8,6% 50,0% 5,6% 5,0% 7,7% -3,7% -5,0% 0,1% -0,2% 0,0% -11,0% 4.184 4.169 5.085 5.299 5.568 6.658 6.035 5.613 5.648 5.195 5.193 4.360 - -0,4% 22,0% 4,2% 5,1% 19,6% -9,4% -7,0% 0,6% -8,0% 0,0% -16,0% 9.357 9.658 10.565 10.966 11.660 9.588 10.038 10.206 11.080 11.166 11.018 9.794-3,2% 9,4% 3,8% 6,3% -17,8% 4,7% 1,7% 8,6% 0,8% -1,3% -11,1% Εξαιτίας μεταβολών στη Στατιστική Ταξινόμηση των Οικονομικών Δραστηριοτήτων (ΣΤΑΚΟΔ) το 2008, τα στοιχεία για τους επιμέρους κλάδους έχουν υποστεί επεξεργασία ώστε να καταστούν συγκρίσιμα διαχρονικά. Για τον ίδιο λόγο, η σωρευτική υποχώρηση του αριθμού των επιχειρήσεων εμπορίας καυσίμων κίνησης μετά το 2007 (-6,9%) είναι μικρότερη από τον μέσο όρο του λιανικού, αν και οι δυσμενείς εξελίξεις στον υποκλάδο των αυτοκινήτων εκτιμάται ότι θα επιδεινώσουν το ρυθμό κλεισίματος τα επόμενα έτη. Ανησυχία προκαλεί η εξέλιξη του αριθμού των επιχειρήσεων πώλησης ενδυμάτων, καθώς οι επιπτώσεις της ύφεσης ανιχνεύονται σε αυτή την ομάδα κυρίως μετά την απότομη πτώση του 2011 (σχεδόν όσο και η σωρευτική υποχώρηση της περιόδου 2008-2011, δηλαδή -11,2%), διάστημα κατά το οποίο αποσαφηνίζονται περισσότερο οι απειλές και τα προβλήματα της ύφεσης. Επιπρόσθετα, το διάστημα 2008-2011 εξαιρετικά έντονη είναι η σωρευτική συρρίκνωση του πλήθους των επιχειρήσεων στη λιανική πώληση υποδημάτων και δερμάτινων ειδών (-22,8%), κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων (-19,2%) και στο υπαίθριο εμπόριο (-18,1%), επαληθεύοντας με αυτό τον τρόπο την ύπαρξη διαφοροποιήσεων εντός του υποκλάδου του λιανικού. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο το γεγονός ότι οι κλάδοι αυτοί παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη συρρίκνωση του κύκλου εργασιών τους. Τα βασικά μεγέθη των εμπορικών επιχειρήσεων του εμπορίου κατά την περίοδο 2000-2011 Ειδικό Θέμα 3. Ο κύκλος εργασιών επιχειρήσεων εμπορίου, 2000-2011 Το πλέον χαρακτηριστικό μέγεθος που αποτυπώνει τη δυναμική του εμπορίου αλλά και τις επιπτώσεις και τις διαφοροποιήσεις που καταγράφονται ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης στις εμπορικές επιχειρήσεις αποτελεί ο κύκλος εργασιών. Για την εξαγωγή ασφαλέστερων συμπερασμάτων, ο κύκλος εργασιών που αναλύεται στη συνέχεια έχει απαλλαγεί από τις διακυμάνσεις του επιπέδου των τιμών (αποπληθωρισμένα μεγέθη) και αναφέρεται σε πραγματικές τιμές. 231

Η οικονομική κρίση πλήττει την ελληνική οικονομία και ιδιαίτερα τον κλάδο του εμπορίου, σε όρους κύκλου εργασιών, με εξαιρετική σφοδρότητα (Διάγραμμα 3 και Πίνακας 6). Εξάλλου, ο πλέον διακηρυγμένος στόχος των «μνημονιακών» πολιτικών που εφαρμόζονται στη χώρα από το 2010 είναι η μείωση της ζήτησης για αγαθά και υπηρεσίες, καθώς θεωρήθηκε αναγκαίος ο περιορισμός της «υπερκατανάλωσης». Η υιοθέτηση συσταλτικών δημοσιονομικών πολιτικών σε συνδυασμό με τη διακοπή παροχής ρευστότητας από το τραπεζικό σύστημα, τη ραγδαία άνοδο της ανεργίας και της αβεβαιότητας και τη διόγκωση των φορολογικών βαρών έπληξαν και εξακολουθούν να πιέζουν ασφυκτικά την εμπορική δραστηριότητα. Διάγραµµα 3 Εξέλιξη του κύκλου εργασιών των επιχειρήσεων εµπορίου σε εκατ. ευρώ, 2000-2011 170.000 2014 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 160.000 150.000 140.000 130.000 120.000 110.000 100.000 90.000 80.000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Εξαιτίας μεταβολών στη Στατιστική Ταξινόμηση των Οικονομικών Δραστηριοτήτων (ΣΤΑΚΟΔ) το 2008, τα στοιχεία για τους επιμέρους κλάδους έχουν υποστεί επεξεργασία ώστε να καταστούν συγκρίσιμα διαχρονικά. Τα στοιχεία είναι σε σταθερές τιμές 2005 (2005=100) με βάση τον αποπληθωριστή από την World Bank Databank και δεν περιλαμβάνουν ΦΠΑ. Ενδεικτικά αναφέρεται πως την περίοδο 2008-2011 οι σωρευτικές απώλειες του πραγματικού κύκλου εργασιών στο σύνολο των εμπορικών επιχειρήσεων ανήλθαν σε 22,9%, πολύ μεγαλύτερες των αντίστοιχων απωλειών στο ΑΕΠ (-14,5%) 3 για την ίδια περίοδο, επίσης σε σταθερές τιμές 2005. Το εν λόγω χρονικό διάστημα, ο υποκλάδος των αυτοκινήτων παρουσιάζει τη μεγαλύτερη επιδείνωση του πραγματικού τζίρου (-52,1%). Το αποτέλεσμα αυτό είναι μάλλον αναμενόμενο, καθώς η μέση τιμή των διαρκών προϊόντων του κλάδου είναι σχετικά υψηλή και η ευαισθησία των καταναλωτών σε μικρές μεταβολές της τιμής χαμηλή, ιδιαίτερα σε περιόδους οικονομικής ύφεσης, ελλιπούς ρευστότητας, ανεργίας, μεγάλης αβεβαιότητας και φορολογικής επιβάρυνσης. Εξάλλου ο κλάδος εμφανίζει θετικά αποτελέσματα τη δεκαετία του 1990 και μέχρι τα μέσα περίπου της δεκαετίας του 2000. 3. Στοιχεία Eurostat: http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/submitviewtableaction.do. 232

Πίνακας 6 Εξέλιξη του κύκλου εργασιών των επιχειρήσεων εμπορίου στο σύνολο και στους επιμέρους κλάδους, σε απόλυτα μεγέθη (σε εκατ. ευρώ) και μεταβολές (%), 2000-2011 (2005=100) Έτος 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Σύνολο 94.264 101.385 123.877 124.554 128.413 145.696 152.575 162.746 154.333 141.368 130.498 119.054 Μεταβολή - 7,6% 22,2% 0,5% 3,1% 13,5% 4,7% 6,7% -5,2% -8,4% -7,7% -8,8% Αυτοκίνητα 12.145 11.808 14.573 14.991 14.469 15.517 15.800 17.113 15.136 13.909 9.178 7.248 Μεταβολή - -2,8% 23,4% 2,9% -3,5% 7,2% 1,8% 8,3% -11,6% -8,1% -34,0% -21,0% Χονδρικό εμπόριο 42.687 49.116 60.271 61.643 67.114 75.158 78.871 85.308 81.698 75.406 71.335 63.991 Μεταβολή - 15,1% 22,7% 2,3% 8,9% 12,0% 4,9% 8,2% -4,2% -7,7% -5,4% -10,3% Λιανικό εμπόριο 39.432 40.461 49.033 47.921 46.830 55.021 57.904 60.325 57.500 52.053 49.985 47.815 Μεταβολή - 2,6% 21,2% -2,3% -2,3% 17,5% 5,2% 4,2% -4,7% -9,5% -4,0% -4,3% Εξαιτίας μεταβολών στη Στατιστική Ταξινόμηση των Οικονομικών Δραστηριοτήτων (ΣΤΑΚΟΔ) το 2008, τα στοιχεία για τους επιμέρους κλάδους έχουν υποστεί επεξεργασία ώστε να καταστούν συγκρίσιμα διαχρονικά. Τα στοιχεία είναι σε σταθερές τιμές 2005 (2005=100) με βάση τον αποπληθωριστή από την World Bank Databank και δεν περιλαμβάνουν ΦΠΑ. Για το διάστημα 2008-2011, τις σχετικά μικρότερες απώλειες του κύκλου εργασιών καταγράφει το λιανικό εμπόριο (-16,8%), αλλά και σε αυτό τον κλάδο είναι ελαφρώς υψηλότερες από τις αντίστοιχες απώλειες του πραγματικού ΑΕΠ. Επίσης, οι αντίστοιχες απώλειες για το χονδρικό εμπόριο διαμορφώνονται σε 21,7%, κατόπιν όμως πολύ ισχυρής ανόδου την προ κρίσης εποχή (Πίνακας 7). Οι εξελίξεις αυτές οδηγούν στο συμπέρασμα πως οι καταναλωτικές δαπάνες επηρεάζονται, εκτός από το ύψος του διαθέσιμου εισοδήματος, και από την επιδείνωση του γενικότερου μακροοικονομικού περιβάλλοντος αλλά και από τις ενδείξεις για δυσμενέστερες μεταβολές στις βασικές οικονομικές παραμέτρους στο άμεσο μέλλον («negative wealth effect»). Η παρατήρηση αυτή υπογραμμίζει τη σημασία του κλίματος σταθερότητας για τις προοπτικές της κατανάλωσης, αλλά και την άμεση επιρροή που έχουν σε αυτήν οι μειώσεις του διαθέσιμου εισοδήματος. Τα βασικά μεγέθη των εμπορικών επιχειρήσεων του εμπορίου κατά την περίοδο 2000-2011 Ειδικό Θέμα Πίνακας 7 Σωρευτικές μεταβολές (απόλυτα μεγέθη σε εκατ. ευρώ και ποσοστιαίες) του κύκλου εργασιών των επιχειρήσεων εμπορίου στους επιμέρους κλάδους, 2000-2007 και 2008-2011 Επιμέρους κλάδος Περίοδος/μέγεθος 2000-2007 2008-2011 Σύνολο εμπορίου Απόλυτα ποσά +68.482-35.279 Μεταβολή +72,6% -22,9% Εμπόριο Αυτοκινήτων Απόλυτα ποσά +4.968-7.888 Μεταβολή +40,9% -52,1% Χονδρικό Εμπόριο Απόλυτα ποσά +42.621-17.707 Μεταβολή +99,8% -21,7% Λιανικό Εμπόριο Απόλυτα ποσά +20.893-9.685 Μεταβολή +53,0% -16,8% και Δικύκλων και Λιανικής Πώλησης Καυσίμων (διάφορα έτη) Επεξεργασία στοιχείων ΙΝΕΜΥ της ΕΣΕΕ. Εξαιτίας μεταβολών στη Στατιστική Ταξινόμηση των Οικονομικών Δραστηριοτήτων (ΣΤΑΚΟΔ) το 2008, τα στοιχεία για τους επιμέρους κλάδους έχουν υποστεί επεξεργασία ώστε να καταστούν συγκρίσιμα διαχρονικά. Τα στοιχεία είναι σε σταθερές τιμές 2005 (2005=100) με βάση τον αποπληθωριστή από την World Bank Databank και δεν περιλαμβάνουν ΦΠΑ. 233

Για την αποφυγή βεβιασμένων συμπερασμάτων κρίνεται απαραίτητη η ανάλυση του μέσου ετήσιου ρυθμού μεταβολής του κύκλου εργασιών των επιχειρήσεων του εμπορίου (Διάγραμμα 4). Η οικονομική ύφεση επιφέρει αρνητικά αποτελέσματα στο σύνολο του εμπορίου καθώς ο μέσος ρυθμός υποχώρησης του τζίρου το διάστημα 2008-2011 (-8,3%) υπερβαίνει οριακά τον αντίστοιχο της ανόδου για την περίοδο 2000-2007 (8,1%). Σύμφωνα δε με εκτιμήσεις της ΕΣΕΕ αλλά και τις εξελίξεις στο γενικότερο μακροοικονομικό και επιχειρηματικό περιβάλλον, η επιδείνωση των επιχειρηματικών αποτελεσμάτων των εμπορικών επιχειρήσεων συνεχίζεται με εντονότερο ρυθμό και τα επόμενα δύο έτη (2012 και 2013). Θα πρέπει επίσης να υπογραμμιστεί το γεγονός πως ο υψηλός μέσος ρυθμός υποχώρησης του τζίρου τα τελευταία τρία μόλις χρόνια είναι ενδεικτικός των ανακατατάξεων και των πιέσεων που ασκούνται στον κλάδο. 2014 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Μεγάλη ήταν η μέση ετήσια πτώση του κύκλου εργασιών στην εμπορία και επισκευή αυτοκινήτων μετά την εκδήλωση της ύφεσης (-21,8%), γεγονός που οδηγεί τον τζίρο του 2011 σε σημαντική αναδίπλωση, στο χαμηλότερο μάλιστα επίπεδο από το 2000. Στο λιανικό εμπόριο, ο μέσος ρυθμός μείωσης του πραγματικού κύκλου εργασιών την περίοδο 2008-2011 (-6,0%) σχεδόν αντισταθμίζει τον αντίστοιχο της ανόδου το διάστημα 2000-2007 (6,3%), ενώ μόνο στο χονδρικό ο μέσος ρυθμός υποχώρησης τις χρονιές της κρίσης (-7,8%) ήταν χαμηλότερος εκείνου της επέκτασης (10,4%). Συνεπώς εξαιρετικά υψηλές φαίνονται να είναι οι πιέσεις που έχουν ασκηθεί στα έσοδα του κλάδου, ιδιαίτερα για τις επιχειρήσεις εμπορίας και επισκευής οχημάτων, ενώ ακολουθούν οι επιχειρήσεις του λιανικού εμπορίου. Ωστόσο, οι διαφοροποιήσεις στην εξέλιξη του κύκλου εργασιών που εντοπίζονται και εντός επιμέρους ομάδων των υποκλάδων εμφανίζουν μεγάλο ενδιαφέρον. Στο χονδρικό εμπόριο εντύπωση αρχικά προκαλεί η σωρευτική ενίσχυση του κύκλου εργασιών των καυσίμων κατά 22,3% την περίοδο 2008-2011, εξέλιξη που απορρέει κυρίως από την αύξηση των δι- Διάγραµµα 4 Μέσος Ετήσιος Ρυθµός Μεταβολής (%) κύκλου εργασιών στο σύνολο του εµπορίου και στους επιµέρους κλάδους, 2000-2008 και 2008-2011 15 10 5 0-5 -10-15 -20-25 Σύνολο εµπορίου Aυτοκίνητα Χονδρικό Εµπόριο Λιανικό Εµπόριο 2000-2007 2008-2011 Εξαιτίας μεταβολών στη Στατιστική Ταξινόμηση των Οικονομικών Δραστηριοτήτων (ΣΤΑΚΟΔ) το 2008, τα στοιχεία για τους επιμέρους κλάδους έχουν υποστεί επεξεργασία ώστε να καταστούν συγκρίσιμα διαχρονικά. Τα στοιχεία είναι σε σταθερές τιμές 2005 (2005=100) με βάση τον αποπληθωριστή από την World Bank Databank και δεν περιλαμβάνουν ΦΠΑ. 234

εθνών τιμών των καυσίμων (Πίνακας 8). Η οικονομική ύφεση και οι περικοπές των δαπανών στον τομέα της υγείας έχουν ως αποτέλεσμα το χονδρικό εμπόριο στα φαρμακευτικά προϊόντα να καταγράφει σωρευτική πτώση -12,3%, μικρότερη όμως του συνόλου του χονδρικού (-21,7%). Παρ όλα αυτά, διαφοροποιήσεις όπως η παραπάνω δεν στάθηκαν αρκετές ώστε να αντισταθμίσουν τη σημαντική πτώση του κύκλου εργασιών στο σύνολο του χονδρικού, ιδιαίτερα αν ληφθεί υπόψη η υποχώρηση του τζίρου σε ομάδες με ειδικό βάρος όπως το χονδρικό έναντι αμοιβής (-39,9%), το εμπόριο τροφίμων, ποτών και καπνού (-26,2%) κλπ. Πίνακας 8 Διάρθρωση και εξέλιξη του κύκλου εργασιών επιχειρήσεων επιλεγμένων ομάδων και υποομάδων στο χονδρικό εμπόριο (απόλυτα μεγέθη, εκατ. ευρώ, και μεταβολές), 2000-2011 Επιχειρήσεις κατά ομάδες 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Χονδρικό εμπόριο έναντι αμοιβής ή 4.568,0 5.000,3 5.804,5 5.762,6 6.152,2 6.859,8 7.182.,9 6.560,9 6.239,1 5.342,2 4.542,0 3.747,5 βάσει σύμβασης (εμπορικοί - 9,5% 16,1% -0,7% 6,8% 11,5% 4,7% -8,7% -4,9% -14,4% -15,0% -17,5% αντιπρόσωποι) Τρόφιμα, 9.135,9 12.079,2 15.149,8 16.326,4 17.638,9 19.534,1 20.891,2 21.417,8 21.238,4 19.242,0 17.936,7 15.676,9 ποτά, καπνός - 32,2% 25,4% 7,8% 8,0% 10,7% 6,9% 2,5% -0,8% -9,4% -6,8% -12,6% Στερεά, υγρά και αέρια 3.777.,2 4.784,9 5.569,6 4.292,9 4.652,5 5.373,1 5.609,6 10.646,2 8.835,9 7.193,1 10.825,6 11.184,6 καύσιμα και συναφή - 26,7% 16,4% -22,9% 8,4% 15,5% 4,4% 89,8% -17,0% -18,6% 50,5% 3,3% προϊόντα Φαρμακευτικά 2.696,6 3.331,2 4.924,7 5.499,4 6.316,2 7.026,1 6.972,5 7.616,9 8.410,1 9.787,9 8.764,5 7.379,3 προϊόντα - 23,5% 47,8% 11,7% 14,9% 11,2% -0,8% 9,2% 10,4% 16,4% -10,5% -15,8% και Δικύκλων και Λιανικής Πώλησης Καυσίμων (διάφορα έτη) Επεξεργασία στοιχείων ΙΝΕΜΥ της ΕΣΕΕ Εξαιτίας μεταβολών στη Στατιστική Ταξινόμηση των Οικονομικών Δραστηριοτήτων (ΣΤΑΚΟΔ) το 2008, τα στοιχεία για τους επιμέρους κλάδους έχουν υποστεί επεξεργασία ώστε να καταστούν συγκρίσιμα διαχρονικά. Τα βασικά μεγέθη των εμπορικών επιχειρήσεων του εμπορίου κατά την περίοδο 2000-2011 Ειδικό Θέμα Οι διαχρονικές μεταβολές ωστόσο του κύκλου εργασιών στις διαφορετικές κατηγορίες του λιανικού εμπορίου παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον και οδηγούν σε σημαντικά συμπεράσματα. Πιο συγκεκριμένα, στο λιανικό εμπόριο τροφίμων ποτών καπνού η σωρευτική υποχώρηση του τζίρου το διάστημα 2008-2011 ήταν μάλλον αμελητέα (-2,2%) συγκριτικά με το σύνολο του λιανικού (-16,8%). Παράλληλα, η συγκεκριμένα κατηγορία καταγράφει μάλιστα αύξηση του κύκλου εργασιών τα έτη 2010 και 2011 κατά 4,4% και 8,5% αντίστοιχα. Αντίθετα, τα ειδικευμένα καταστήματα (μανάβικα, κρεοπωλεία, ψαράδικα, κάβες κ.λπ.) που χαρακτηρίζονται από πολύ μικρό μέγεθος, υφίστανται συντριπτική πίεση ήδη από το 2007, με αποτέλεσμα η σωρευτική πτώση του τζίρου την περίοδο 2008-2011 να διαμορφωθεί σε εξαιρετικά υψηλό επίπεδο (-22,8%), πολύ μεγαλύτερο του συνόλου του λιανικού (Πίνακας 9). Είναι επομένως σαφής η σταδιακή στροφή των καταναλωτών σε μεγαλύτερου μεγέθους επιχειρήσεις (μη ειδικευμένα καταστήματα όπου τα σούπερμαρκετ να έχουν ειδικό βάρος) μετά την εκδήλωση της οικονομικής κρίσης. 235

Πίνακας 9 Διάρθρωση και εξέλιξη του κύκλου εργασιών επιχειρήσεων επιλεγμένων ομάδων και υποομάδων στο λιανικό εμπόριο (απόλυτα μεγέθη, εκατ. ευρώ, και μεταβολές), 2000-2011 Επιχειρήσεις κατά ομάδες Μη ειδικευμένα καταστήματα (τρόφιμα, ποτά, καπνός) Τρόφιμα, ποτά καπνός σε ειδικευμένα καταστήματα 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 7.870 8.165 12.453 12.325 11.753 13.015 13.414 14.818 15.568 13.452 14.041 15.228-3,7% 52,5% -1,0% -4,6% 10,7% 3,1% 10,5% 5,1% -13,6% 4,4% 8,5% 3.967 4.288 5.893 5.030 5.189 6.524 6.903 6.805 6.493 5.858 5.536 5.02-8,1% 37,5% -14,7% 3,2% 25,7% 5,8% -1,4% -4,6% -9,8% -5,5% -9,2% 2014 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Καύσιμα κίνησης Ενδύματα Υποδήματα και δερμάτινα είδη Φαρμακευτικά και ιατρικά προϊόντα, καλλυντικά 3.152 3.111 3.461 3.776 3.534 6.008 7.028 7.034 8.412 7.547 8.619 8.102 - -1,3% 11,3% 9,1% -6,4% 70,0% 17,0% 0,1% 19,6% -10,3% 14,2% -6,0% 2.213 2.273 4.047 4.133 4.083 4.251 4.310 4.389 4.217 3.589 2.749 2.543-2,8% 78,0% 2,1% -1,2% 4,1% 1,4% 1,8% -3,9% -14,9% -23,4% -7,5% 709 684 1.005 991 1.005 1.031 1.053 1.031 1.003 924 837 678 - -3,4% 46,8% -1,4% 1,4% 2,5% 2,2% -2,1% -2,7% -7,9% -9,3% -19,0% 1.864 2.201 2.553 2.500 2.491 3.332 3.747 4.054 4.376 4.581 4.268 4.197-18,1% 16,0% -2,1% -0,4% 33,7% 12,5% 8,2% 7,9% 4,7% -6,8% -1,7% Εξαιτίας μεταβολών στη Στατιστική Ταξινόμηση των Οικονομικών Δραστηριοτήτων (ΣΤΑΚΟΔ) το 2008, τα στοιχεία για τους επιμέρους κλάδους έχουν υποστεί επεξεργασία ώστε να καταστούν συγκρίσιμα διαχρονικά. Στο πλαίσιο αυτό, σημειώνεται πως η σωρευτική υποχώρηση του τζίρου στο λιανικό εμπόριο καυσίμων και φαρμακευτικών/ιατρικών προϊόντων και καλλυντικών μετά το 2007 κυμαίνεται σε χαμηλά επίπεδα (-3,7% και -4,1% αντίστοιχα). Η εξέλιξη αυτή δικαιολογείται από τη φύση των προϊόντων αυτών των ομάδων επιχειρήσεων (ανελαστική ζήτηση), αν και η αύξηση των τιμών των καυσίμων εξαιτίας της υψηλής φορολογίας και η μείωση των κρατικών δαπανών υγείας εκτιμάται ότι θα ασκούν επιπρόσθετες πιέσεις τα επόμενα χρόνια. Αντίθετα, ακόμα και δραματική μπορεί να χαρακτηριστεί η εικόνα στο παραδοσιακό λιανικό εμπόριο όπου η σωρευτική πτώση στις επιχειρήσεις λιανικού εμπορίου ενδυμάτων (-39,7%), υποδημάτων και δερμάτινων ειδών (-32,4%), κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων (-32,3%) και σιδηρικών, χρωμάτων κ.λπ. (-32,3%) εμφανίζει μείωση πολλαπλάσια του μέσου όρου του συνόλου του κλάδου. Αυτό που αναδεικνύεται από την παραπάνω ανάλυση σε συνδυασμό μάλιστα με την πορεία του αριθμού των επιχειρήσεων είναι ότι τα μερίδια κάθε επιμέρους εμπορικού κλάδου μεταβάλλονται διαχρονικά από το 2000 (Πίνακας 10). Η ιδιαίτερα μεγάλη υποχώρηση του κύκλου εργασιών στον υποκλάδο των αυτοκινήτων είχε ως αποτέλεσμα τη συρρίκνωση της συνεισφοράς τους στο συνολικό εμπόριο στο 6,1% το 2011. Αντίθετα, το χονδρικό εμπόριο ήταν ο μεγάλος κερδισμένος αφού το 2011 πραγματοποίησε περισσότερο από το μισό του συνολικού τζίρου στο εμπόριο, με το λιανικό να καρπώνεται μικρό μόνο μέρος των απωλειών των αυτοκινήτων. Το σχετικά μεγαλύτερο μερίδιο του χονδρικού εμπορίου δεν εκπλήσσει, αφού ο συγκεκριμένος επιμέρους κλάδος περιλαμβάνει το εξαγωγικό και εισαγωγικό εμπόριο, τη μεταπώληση αγαθών προς τη λιανική, βιομηχανικούς χρήστες, αντιπροσώπους κ.ά. Κάτι που επιβεβαιώνεται και από τα στοιχεία της Eurostat 4 για την Ευρώπη-28 για το 4. http://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/setupdownloads.do. 236

2011 αφού τα μερίδια των επιμέρους κλάδων διαμορφώθηκαν ως εξής: αυτοκίνητα: 11,3%, χονδρικό εμπόριο: 60,5% και λιανικό εμπόριο: 28,2%. Πίνακας 10 Εξέλιξη μεριδίων (%) του πραγματικού κύκλου εργασιών των επιμέρους κλάδων επιχειρήσεων στο σύνολο του εμπορίου στην Ελλάδα, επιλεγμένα έτη Επιμέρους Κλάδος/ Έτος 2000 2004 2008 2011 Αυτοκίνητα 12,9% 11,3% 9,8% 6,1% Χονδρικό εμπόριο 45,3% 52,3% 52,9% 53,7% Λιανικό εμπόριο 41,8% 36,5% 37,3% 40,2% Σύνολο 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Εξαιτίας μεταβολών στη Στατιστική Ταξινόμηση των Οικονομικών Δραστηριοτήτων (ΣΤΑΚΟΔ) το 2008, τα στοιχεία για τους επιμέρους κλάδους έχουν υποστεί επεξεργασία ώστε να καταστούν συγκρίσιμα διαχρονικά. Τα στοιχεία είναι σε σταθερές τιμές 2005 (2005=100) με βάση τον αποπληθωριστή από την World Bank Databank και δεν περιλαμβάνουν ΦΠΑ. Επιπρόσθετα, ένας άλλος δείκτης που αποκαλύπτει αφενός το μέσο μέγεθος του κύκλου εργασιών των επιχειρήσεων και αφετέρου τις διαρθρωτικές μεταβολές που έλαβαν χώρα από το 2000 είναι η εξέλιξη του τζίρου ανά επιχείρηση (Πίνακας 11). Ο κύκλος εργασιών ανά επιχείρηση είναι διαχρονικά πολύ μεγαλύτερος στο χονδρικό εμπόριο, ενώ ακολουθεί το εμπόριο και η επισκευή και εμπορία αυτοκινήτων. Το λιανικό παραμένει στην τελευταία θέση, υπογραμμίζοντας για μία ακόμη φορά το μικρό και πολύ μικρό μέγεθος των επιχειρήσεων του λιανικού εμπορίου. Η κατάταξη δεν αλλάζει ακόμη και μετά την εξαιρετικά μεγάλη συρρίκνωση του κύκλου εργασιών που καταγράφεται στα αυτοκίνητα, ιδιαίτερα την περίοδο της οικονομικής κρίσης. Το γεγονός ότι ο μέσος τζίρος στο λιανικό εμπόριο μειώνεται σημαντικά τα έτη 2003 και 2004 (διάστημα προετοιμασίας και διεξαγωγής των Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα) οφείλεται κατά κύριο λόγο στην ανάδυση πολλών νέων ίσως θνησιγενών επιχειρήσεων που δημιουργήθηκαν από τις θετικές προσδοκίες που υπήρχαν την περίοδο αυτή και οδήγησαν τα έτη 2003 και 2004 σε αύξηση του αριθμού των επιχειρήσεων λιανικού εμπορίου (με ρυθμούς 2,9% και 4,6%) όταν ο τζίρος σημείωνε κάμψη (-2,3% και -2,3% αντίστοιχα). Μετά την εκδήλωση της οικονομικής κρίσης, οι απώλειες του μέσου κύκλου εργασιών το 2010 δεν είναι τόσο μεγάλες όσο αναμενόταν, ενώ αντίθετα το 2011 σημειώθηκε σημαντική ενίσχυσή του, στοιχείο που επιβεβαιώνει την απορρόφηση του μεγαλύτερου μέρους του ήδη συρρικνωμένου διαθέσιμου εισοδήματος από τις πολύ μεγάλες εμπορικές επιχειρήσεις μη ειδικευμένα καταστήματα την ίδια στιγμή που ο τζίρος στις παραδοσιακές μικρές συρρικνώνεται εντυπωσιακά. Πρόκειται, με άλλα λόγια, για μετατόπιση του τζίρου σε συγκεκριμένες κατηγορίες επιχειρήσεων οι οποίες παράλληλα αυξάνουν την κερδοφορία τους. Τα βασικά μεγέθη των εμπορικών επιχειρήσεων του εμπορίου κατά την περίοδο 2000-2011 Ειδικό Θέμα 237

2014 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πίνακας 11 Εξέλιξη του μέσου κύκλου εργασιών στο εμπόριο σε απόλυτα μεγέθη (χιλ. ευρώ, τιμές 2005) και μεταβολές (%), 2000-2011 Μέσος κύκλος εργασιών/ 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 επιχείρηση Σύνολο εμπορίου 360,1 392,8 442,9 433,1 420,5 465,6 494,5 532,3 518,9 484,9 456,1 456,8 Μεταβολή - 9,1% 12,8% -2,2% -2,9% 10,7% 6,2% 7,7% -2,5% -6,5% -5,9% 0,1% Αυτοκίνητα 506,0 487,3 530,9 527,5 526,7 529,9 527,8 564,1 491,3 458,2 329,5 292,4 Μεταβολή - -3,7% 8,9% -0,6% -0,2% 0,6% -0,4% 6,9% -12,9% -6,7% -28,1% -11,2% Χονδρικό εμπόριο 801,5 887,2 936,4 936,9 887,9 916,4 1045,8 1144,3 1083,2 1028,6 987,0 939,7 Μεταβολή - 10,7% 5,5% 0,1% -5,2% 3,2% 14,1% 9,4% -5,3% -5,0% -4,0% -4,8% Λιανικό εμπόριο 213,7 226,6 261,0 247,8 231,5 272,9 284,9 300,4 300,7 277,1 268,8 285,0 Μεταβολή - 6,0% 15,2% -5,0% -6,6% 17,9% 4,4% 5,4% 0,1% -7,9% -3,0% 6,0% Εξαιτίας μεταβολών στη Στατιστική Ταξινόμηση των Οικονομικών Δραστηριοτήτων (ΣΤΑΚΟΔ) το 2008, τα στοιχεία για τους επιμέρους κλάδους έχουν υποστεί επεξεργασία ώστε να καταστούν συγκρίσιμα διαχρονικά. Τα στοιχεία είναι σε σταθερές τιμές 2005 (2005=100) με βάση τον αποπληθωριστή από την World Bank Databank και δεν περιλαμβάνουν ΦΠΑ. Ωστόσο, θα ήταν λάθος οι εξελίξεις αυτές να θεωρηθούν ένδειξη ευρωστίας του λιανικού εμπορίου. Αντίθετα, είναι το αποτέλεσμα δύο ταυτόχρονων μεταβολών: του μεγαλύτερου ρυθμού εξόδου από την αγορά (κλείσιμο επιχειρήσεων λιανικού εμπορίου) συγκριτικά με το ρυθμό συρρίκνωσης του κύκλου εργασιών για το 2011. Ειδικότερα, το 2011 έκλεισε το 9,8% των επιχειρήσεων λιανεμπορίου, ενώ ο τζίρος τους μειώθηκε κατά 4,3%. Η εξέλιξη Διάγραµµα 5 Μέσος Ετήσιος Ρυθµός Μεταβολής (%) του πραγµατικού µέσου κύκλου εργασιών ανά επιχείρηση στο σύνολο του εµπορίου και στους επιµέρους κλάδους, 2000-2007 και 2008-2011 10 5 0-5 -10-15 -20 Σύνολο Aυτοκίνητα Χονδρικό Εµπόριο Λιανικό Εµπόριο 2000-2007 2008-2011 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Διαρθρωτική Έρευνα Επιχειρήσεων Χονδρικού-Λιανικού Εμπορίου, Πωλήσεων και Επισκευών Αυτοκινήτων Εξαιτίας μεταβολών στη Στατιστική Ταξινόμηση των Οικονομικών Δραστηριοτήτων (ΣΤΑΚΟΔ) το 2008, τα στοιχεία για τους επιμέρους κλάδους έχουν υποστεί επεξεργασία ώστε να καταστούν συγκρίσιμα διαχρονικά. Τα στοιχεία είναι σε σταθερές τιμές 2005 (2005=100) με βάση τον αποπληθωριστή από την World Bank Databank και δεν περιλαμβάνουν ΦΠΑ. 238

αυτή, σε συνδυασμό με το ειδικό βάρος των λιανικών επιχειρήσεων, άφησε τον μέσο κύκλο εργασιών ανά επιχείρηση στο σύνολο του εμπορίου αμετάβλητο το 2011. Ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής του μέσου τζίρου ανά επιχείρηση αποτυπώνει με σαφή τρόπο τις εξελίξεις (Διάγραμμα 5). Δεν θα πρέπει να λησμονηθεί πως οι θετικές τιμές του μέσου ρυθμού μεταβολής (με εξαίρεση τα αυτοκίνητα όπου παρέμεινε σε χαμηλά επίπεδα) αντανακλούν επτά έτη ευνοϊκών επιχειρηματικών αποτελεσμάτων, ενώ μέσα σε τρία μόλις χρόνια η κατάσταση στο εμπόριο αλλάζει άρδην επί το δυσμενέστερο. Τα επόμενα δύο χρόνια (2012-2013), οι εξελίξεις στο ευρύτερο οικονομικό περιβάλλον αλλά και στον ίδιο τον κλάδο εκτιμάται ότι κλιμακώνουν περαιτέρω τις πιέσεις και επιφέρουν ακόμη φτωχότερα αποτελέσματα για τις επιχειρήσεις του εμπορίου. 4. Κατανομή του αριθμού των επιχειρήσεων ανά τάξη μεγέθους απασχόλησης 5 Στην Ελλάδα, η επιχειρηματικότητα στο εμπόριο στηρίζεται σε συντριπτικό βαθμό στις Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις (ΜμΕ) και ιδιαίτερα στις πολύ μικρές (μέχρι 9 απασχολουμένους), όπως άλλωστε ολόκληρη η ελληνική οικονομία. Η παρατήρηση αυτή είναι καθοριστικής σημασίας για την κατανόηση της διάρθρωσης της απασχόλησης των εμπορικών επιχειρήσεων (Πίνακας 12). Πίνακας 12 Εξέλιξη αριθμού επιχειρήσεων εμπορίου με βάση τον αριθμό των απασχολουμένων, 2000-2011 Αριθμός Απασ/νων/ Έτος 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 1 άτομο 113.656 101.444 98.480 105.425 122.247 144.766 138.354 138.156 132.185 139.164 126.060 104.784 2-9 άτομα 141.074 148.200 173.963 174.214 175.639 157.800 158.964 155.867 153.517 139.649 149.208 146.097 10-19 άτομα 4.977 5.381 4.750 5.530 4.882 7.053 6.780 7.328 6.923 7.984 6.623 6.281 20-49 άτομα 1.561 2.235 1.781 1.718 1.815 2.303 3.000 3.298 3.516 3.742 3.080 2.442 50-249 άτομα 440 805 648 624 718 892 1.394 971 1.216 897 1.036 >249 άτομα 71 68 87 95 75 121 75 104 95 102 92 1.034* Σύνολο 261.779 258.133 279.709 287.606 305.376 312.936 308.567 305.724 297.450 291.536 286.101 260.638 *: Για λόγους εμπιστευτικότητας των δεδομένων, η ΕΛΣΤΑΤ δεν παρέχει ξεχωριστά στοιχεία για τη διάρθρωση της απασχόλησης των εμπορικών επιχειρήσεων όπου εργάζονται 50-249 άτομα και 250 και άνω άτομα το 2011 και για το λόγο αυτό οι δύο αυτές κατηγορίες έχουν συγχωνευτεί στον πίνακα. Τα βασικά μεγέθη των εμπορικών επιχειρήσεων του εμπορίου κατά την περίοδο 2000-2011 Ειδικό Θέμα 5. Ενδεχόμενες διαφορές των συμπερασμάτων του Ειδικού Θέματος με το Δεύτερο Μέρος της έκθεσης («Η απασχόληση στο εμπόριο: Διάρθρωση και εξελίξεις») οφείλονται στο γεγονός ότι τα στατιστικά δεδομένα προέρχονται από διαφορετικές έρευνες (Διαρθρωτική Έρευνα Επιχειρήσεων Χονδρικού-Λιανικού Εμπορίου, Πωλήσεων και Επισκευών Αυτοκινήτων και Δικύκλων και Λιανικής Πώλησης Καυσίμων, και Έρευνα Εργατικού Δυναμικού αντίστοιχα), παρά το γεγονός ότι ο φορέας διεξαγωγής τους παραμένει ο ίδιος (ΕΛΣΤΑΤ). 239

Η ανάλυση των δεδομένων αναδεικνύει ότι σε όρους απασχόλησης το μέσο μέγεθος της εμπορικής επιχείρησης αυξήθηκε από 2,9 άτομα/εμπορική επιχείρηση το 2000 σε 3,3 το 2011. Σε γενικές γραμμές, τα μερίδια απασχόλησης των μεγαλύτερων επιχειρήσεων αυξήθηκαν. Η εξέλιξη αυτή οφείλεται σε διάφορους λόγους. Κυριότερες γενεσιουργές αιτίες θα πρέπει ωστόσο να θεωρηθούν: α) η προσπάθεια του εμπορικού κόσμου να αντεπεξέλθει στον συνεχώς εντεινόμενο ανταγωνισμό μέσω της ενίσχυσης του μεγέθους και της αξιοποίησης των οικονομιών κλίμακας, β) η διευρυμένη πίεση στις ατομικές εμπορικές επιχειρήσεις, ιδιαίτερα την περίοδο της ύφεσης, και η μικρή δυνατότητα προσαρμογής μέσω απολύσεων προσωπικού, γ) η είσοδος στην ελληνική αγορά μεγάλων εμπορικών αλυσίδων, ιδιαίτερα την περίοδο οικονομικής άνθησης, και δ) η διστακτικότητα των εμπόρων, ιδιαίτερα των μικρομεσαίων, να προχωρήσουν στη «λύση» των απολύσεων (Πίνακας 13 και Διαγράμματα 6 και 7). 2014 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου Πίνακας 13 Απασχόληση στις επιχειρήσεις εμπορίου με βάση το μέγεθος της επιχείρησης, 2000-2011 Μέγεθος επιχείρησης 1 άτομο 2-9 άτομα 10-19 άτομα 20-49 άτομα 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 113.876 101.939 98.696 105.624 122.638 144.680 138.622 138.483 132.546 139.164 126.060 105.507 - -10,5% -3,2% 7,0% 16,1% 18,0% -4,2% -0,1% -4,3% 5,0% -9,4% -16,3% 434.820 432.245 508.398 506.735 512.672 444.891 460.206 455.666 452.755 425.381 439.206 433.763 - -0,6% 17,6% -0,3% 1,2% -13,2% 3,4% -1,0% -0,6% -6,0% 3,3% -1,2% 62.714 69.101 59.883 70.512 64.959 94.045 86.035 93.917 91.098 106.324 87.701 82.676-10,2% -13,3% 17,7% -7,9% 44,8% -8,5% 9,2% -3,0% 16,7% -17,5% -5,7% 44.888 63.410 52.931 52.146 54.878 66.031 91.823 104.491 102.202 106.214 93.322 71.296-41,3% -16,5% -1,5% 5,2% 20,3% 39,1% 13,8% -2,2% 3,9% -12,1% -23,6% 50-249 άτομα 41.842 68.454 64.708 61.034 74.418 79.873 120.810 89.845 105.671 84.617 92.799 176.016* - 63,6% -5,5% -5,7% 21,9% 7,3% 51,3% -25,6% 17,6% -19,9% 9,7% 250 και άνω 58.317 57.179 88.559 80.820 61.974 111.713 68.644 101.360 101.214 79.775 87.066-2,1%* άτομα - -2,0% 54,9% -8,7% -23,3% 80,3% -38,6% 47,3% 0,1% -21,2% 9,2% ΣΥΝΟΛΟ 756.457 792.329 873.175 876.871 891.539 941.234 966.141 983.762 985.486 941.475 926.154 869.258 *: Για λόγους εμπιστευτικότητας των δεδομένων, η ΕΛΣΤΑΤ δεν παρέχει ξεχωριστά στοιχεία για τη διάρθρωση της απασχόλησης των εμπορικών επιχειρήσεων όπου εργάζονται 50-249 άτομα και 250 και άνω άτομα το 2011 και για το λόγο αυτό οι δύο αυτές κατηγορίες έχουν συγχωνευτεί στον πίνακα. Από το 2000 έως το 2011 η σωρευτική αύξηση των εργαζομένων στις μεγάλες εμπορικές επιχειρήσεις (>50 απασχολουμένους) διαμορφώνεται σε +75,7% όταν την ίδια περίοδο στις πολύ μικρές επιχειρήσεις (1-9 απασχολούμενοι) καταγράφεται πτώση (-1,7%). Η εξέλιξη αυτή επιβεβαιώνει την τάση συγκέντρωσης της απασχόλησης σε εμπορικές μονάδες μεγαλύτερου μεγέθους εις βάρος των μικρότερων. Ειδικότερα, τα στατιστικά στοιχεία πιστοποιούν τις διαφοροποιήσεις στην απασχόληση ανάλογα με το μέγεθος της επιχειρηματικής μονάδας. Κατά την περίοδο της οικονομικής ύφεσης, η σωρευτική υποχώρηση της απασχόλησης των πολύ μικρών εμπορικών επιχειρήσεων ήταν πολύ μικρότερη της αντίστοιχης των μεγαλύτερων. Ειδικότερα, το διάστημα 2008-2011 η σωρευτική συρρίκνωση της απασχόλησης στις εμπορικές επιχειρήσεις με έως 20 απασχολουμένους διαμορφώνεται σε -8,1%, ποσοστό πολύ μικρότερο συγκριτικά με το 240

-20,0% που παρουσιάζουν οι μεγαλύτερες (από 20 απασχολουμένους και πάνω) εμπορικές επιχειρήσεις την ίδια περίοδο. Παράλληλα, το διάστημα 2008-2011 ο κύκλος εργασιών των πολύ μικρών επιχειρήσεων (1-19 απασχολούμενοι) καταγράφει σωρευτική πτώση ύψους -24,3% όταν η αντίστοιχη πτώση για τις εμπορικές επιχειρήσεις με περισσότερους από 19 απασχολουμένους ανέρχεται σε -21,0%. Δηλαδή οι μεγαλύτερες εμπορικές επιχειρήσεις υφίστανται σχετικά μικρότερες πιέσεις στον τζίρο τους και όμως φαίνεται να καταφεύγουν με μεγαλύτερη ευκολία στη «λύση» των απολύσεων ως μέτρο αντιμετώπισης των επιπτώσεων της ύφεσης. Είναι, τέλος, σαφές πως οι τρεις πρώτες κατηγορίες εμπορικών επιχειρήσεων περιλαμβάνουν τους αυτοαπασχολουμένους και τους μικρούς εργοδότες. Διάγραµµα 6 Κατανοµή εµπορικών επιχειρήσεων ανά τάξη µεγέθους απασχόλησης, 2000 (µερίδα σε %) 1,9% 53,9% 0,6% 0,2% 43,4% 1 άτοµο 2-9 άτοµα 10-19 άτοµα 20-49 άτοµα >49 άτοµα Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Διαρθρωτική Έρευνα Επιχειρήσεων Χονδρικού-Λιανικού Εμπορίου, Πωλήσεων και Επισκευών Αυτοκινήτων. Τα βασικά μεγέθη των εμπορικών επιχειρήσεων του εμπορίου κατά την περίοδο 2000-2011 Ειδικό Θέμα Διάγραµµα 7 Κατανοµή εµπορικών επιχειρήσεων ανά τάξη µεγέθους απασχόλησης, 2011 (µερίδα σε %) 2,4% 0,9% 0,4% 40,2% 56,1% 1 άτοµο 2-9 άτοµα 10-19 άτοµα 20-49 άτοµα >49 άτοµα Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Διαρθρωτική Έρευνα Επιχειρήσεων Χονδρικού-Λιανικού Εμπορίου, Πωλήσεων και Επισκευών Αυτοκινήτων. 241

Εντούτοις, οι πολύ μικρές επιχειρήσεις (απασχόληση μέχρι και 9 άτομα) συνεχίζουν να απορροφούν σχεδόν το σύνολο των απασχολουμένων στο εμπόριο (96,3% το 2011 από 97,3% το 2000), γεγονός που επιβεβαιώνει τη σημασία τους στην προσπάθεια συγκράτησης θέσεων εργασίας σε συνθήκες οικονομικής κρίσης. Οι επιπτώσεις όμως της ύφεσης αντικατοπτρίζονται στην απασχόληση των εμπορικών επιχειρήσεων, ιδιαίτερα καθώς η ύφεση γίνεται πιο οξεία (Πίνακας 13). Ο περιορισμός των καταναλωτικών δαπανών, όχι απλώς ως αποτέλεσμα, αλλά αντίθετα ως ξεκάθαρος σκοπός των πολιτικών προσαρμογής, συρρικνώνει την εμπορική δραστηριότητα, επηρεάζοντας άμεσα και την απασχόληση του κλάδου. Ωστόσο, δεδομένων των πιέσεων αυτών, το ελληνικό εμπόριο παρουσιάζει ενδείξεις σχετικής αντοχής και συγκράτησης της απασχόλησης, τουλάχιστον μέχρι το 2011. 2014 Ετήσια έκθεση ελληνικού εμπορίου 5. Δείκτης Αποτελεσματικότητας και Έντασης Εργασίας των εμπορικών επιχειρήσεων, 2000-2011 Δείκτης Αποτελεσματικότητας Ο Δείκτης Αποτελεσματικότητας προκύπτει από τη διαίρεση του ετήσιου κύκλου εργασιών με το κόστος εργασίας (Διάγραμμα 8). Ο εν λόγω δείκτης παρουσιάζει πόσες μονάδες κύκλου εργασιών δίνει μία μονάδα κόστους εργασίας. Σημειώνεται πως δεν περιλαμβάνει το υπόλοιπο κόστος λειτουργίας μιας επιχείρησης, το οποίο και επηρεάζει την τελική κερδοφορία. Εναλλακτικά, οι υψηλές τιμές του δείκτη φανερώνουν ότι πραγματοποιούνται οι ίδιες πωλήσεις με χαμηλότερο κόστος εργασίας ή με το ίδιο κόστος εργασίας η επιχείρηση επιτυγχάνει μεγαλύτερο κύκλο εργασιών ή υπάρχει συνδυασμός και των δύο. Αυτό σημαίνει πως η επιχείρηση είναι πιο αποτελεσματική (σε όρους εργασίας) όταν αξιοποιεί με πληρέστερο τρόπο το εργατικό της δυναμικό, επιτυγχάνοντας υψηλότερες πωλήσεις χωρίς να αυξήσει το κόστος εργασίας. 30.000 Διάγραµµα 8 Εξέλιξη Δείκτη Αποτελεσµατικότητας (%) στο σύνολο των επιχειρήσεων εµπορίου ανά τάξη µεγέθους απασχόλησης, 2000-2011 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 1-9 άτοµα 10-49 άτοµα 50 και άνω άτοµα Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Διαρθρωτική Έρευνα Επιχειρήσεων Χονδρικού-Λιανικού Εμπορίου, Πωλήσεων και Επισκευών Αυτοκινήτων. 242

Η πτώση του δείκτη είναι ορατή σε όλες τις επιχειρήσεις από το 2007, με εξαίρεση τις πολύ μικρές όπου αρχίζει ένα έτος νωρίτερα. Ωστόσο, έκπληξη προκαλεί το γεγονός πως η αποτελεσματικότητα στις πολύ μικρές επιχειρήσεις (1 έως 9 απασχολουμένους) υπερβαίνει σημαντικά εκείνη των μεγαλύτερων (10-49 και >50 απασχολουμένους). Σε πείσμα των ευρημάτων διάφορων ιδιωτικών ερευνητικών οργανισμών και της καθιερωμένης, δυστυχώς, αντίληψης σχετικά με τα συντριπτικά πλεονεκτήματα και μόνο του μεγάλου μεγέθους μιας επιχείρησης, οι πολύ μικρές φαίνονται να είναι πιο αποτελεσματικές, τουλάχιστον σε ό,τι αφορά το εμπόριο από το 2000 και μετά. Η εξέλιξη αυτή είναι σε μεγάλο βαθμό απόρροια του πολυπράγμονος ρόλου του «μικρού» επιχειρηματία, της άριστης γνώσης της κατάστασης της επιχείρησής του, της άμεσης διάγνωσης των αναγκών, της ευελιξίας στη λήψη αποφάσεων κ.λπ. Δείκτης Έντασης Εργασίας Ο Δείκτης Έντασης Εργασίας στις επιχειρήσεις του εμπορίου επιβεβαιώνει τα συμπεράσματα του Δείκτη Αποτελεσματικότητας για τις πολύ μικρές επιχειρήσεις. Ο εν λόγω δείκτης υπολογίζεται ως το πηλίκο του κόστους εργασίας ως προς την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία και δείχνει πόσο αυξάνει την προστιθέμενη αξία μία άνοδος του κόστους εργασίας κατά μία μονάδα. Εναλλακτικά, ο συγκεκριμένος δείκτης παρουσιάζει πόσο αποτελεσματικά χρησιμοποιεί την εισροή εργασίας ο κλάδος του εμπορίου. Σε αυτό τον δείκτη, οι χαμηλότερες τιμές είναι οι επιθυμητές καθώς για δεδομένη σταθερή ακαθάριστη αξία οι προσπάθειες επικεντρώνονται στη μείωση του κόστους εργασίας (Διάγραμμα 9). Τα βασικά μεγέθη των εμπορικών επιχειρήσεων του εμπορίου κατά την περίοδο 2000-2011 80% Διάγραµµα 9 Εξέλιξη Δείκτη Έντασης Εργασίας (%) στο σύνολο των επιχειρήσεων εµπορίου ανά τάξη µεγέθους απασχόλησης, 2000-2011 Ειδικό Θέμα 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 1-9 άτοµα 10-49 άτοµα 50 και άνω άτοµα Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Διαρθρωτική Έρευνα Επιχειρήσεων Χονδρικού-Λιανικού Εμπορίου, Πωλήσεων και Επισκευών Αυτοκινήτων. 243