9. Ατμοσφαιρικές διαταράξεις

9. Ατμοσφαιρικές διαταράξεις Αναλύονται οι τρόποι με τους οποίους οι αέριες μάζες καθορίζουν τις ατμοσφαιρικές συνθήκες των διάφορων γεωγραφικών περιοχών και περιγράφεται η δημιουργία και η ταξινόμηση των ατμοσφαιρικών μαζών. Επιπλέον, περιγράφονται τα μέτωπα και οι υφέσεις. 9.1 Γενικά Μέσα στα συστήματα γενικής κυκλοφορίας που παρουσιάζουν μεγάλης κλίμακας κινήσεις, οι αέριες μάζες κινούνται ως τμήματα αυτών των συστημάτων και τα μέτωπα κακοκαιρίας καθορίζουν τον ημερήσιο καιρό και αθροιστικά το κλίμα κάθε περιοχής. Οι κάτοικοι των μέσων γεωγραφικών πλατών έχουν την εμπειρία των απότομων καιρικών μεταβολών τόσο κατά τον χειμώνα όσο και κατά το θέρος. Οι εναλλαγές θερμών κυμάτων ή καυσώνων με καταιγίδες κατά το θέρος είναι αρκετά γνώριμα φαινόμενα. Ομοίως, κατά τον χειμώνα τις ήπιες και σχετικά θερμές ημέρες διαδέχονται ψυχρές πολικές εισβολές με αρνητικές θερμοκρασίες, χιόνια και παγετούς. Οι περισσότερες από τις μεταβολές αυτές προκαλούνται από τη μετακίνηση και την αλληλεπίδραση αέριων μαζών και από τις διεργασίες που συμβαίνουν μέσα στις ίδιες τις αέριες μάζες (Ahrens, 2003). Η μεταφορά της υγρασίας από τους ωκεανούς συντελεί στην εμφάνιση της βροχόπτωσης πάνω από τις ηπείρους, ενώ οι κινούμενες αέριες μάζες είναι υπεύθυνες για τη μεταφορά αισθητής και λανθάνουσας θερμότητας από τη μια περιοχή στην άλλη. Η ανάλυση των ατμοσφαιρικών συνθηκών πάνω από μια περιοχή περιλαμβάνει τη μελέτη των αέριων μαζών, των μετώπων και των υφέσεων που διέρχονται από την περιοχή. 9.2 Αέριες μάζες Ως αέρια μάζα ορίζεται ένα τεράστιο σώμα αέρα στην κατώτερη ατμόσφαιρα το οποίο χαρακτηρίζεται από τα ομοιογενή φυσικά χαρακτηριστικά της θερμοκρασίας, της υγρασίας και της πυκνότητας κατά την οριζόντια έννοια σε οποιοδήποτε γεωγραφικό πλάτος. Όταν ο ατμοσφαιρικός αέρας παραμένει για αρκετές ημέρες πάνω από μια εκτεταμένη ομοιόμορφη γεωγραφική περιοχή, τότε αποκτά τα θερμοκρασιακά και υγρομετρικά χαρακτηριστικά της επιφάνειας, πάνω από την οποία είχε ακινητοποιηθεί (Critchfield, 1974). Τα χαρακτηριστικά αυτά διακρίνουν ολόκληρη την αέρια μάζα τόσο κατά την οριζόντια όσο και κατά την κατακόρυφη έννοια. Έτσι, σε κάθε επίπεδο πάνω από την επιφάνεια της Γης η αέρια μάζα παρουσιάζει μια ομοιομορφία κατά την οριζόντια έννοια. Οπωσδήποτε αυτή η ομοιομορφία δεν μπορεί πρακτικά να είναι απόλυτη, αφού μια τέτοια αέρια μάζα μπορεί να έχει διάμετρο της τάξης των 2.000 χιλιομέτρων και άνω (Μαχαίρας & Μπαλαφούτης, 1984). Επομένως, η υποκείμενη επιφάνεια δεν μπορεί να χαρακτηρίζεται από θερμοκρασιακή τουλάχιστον ομοιομορφία που θα προσέδιδε τα ίδια χαρακτηριστικά στον υπερκείμενο αέρα. Οι αέριες μάζες συνδέονται άμεσα με τις ατμοσφαιρικές διαταραχές και η ζώνη συνάντησης αυτών είναι η εστία γένεσης των διαταραχών, όπως πολύ χαρακτηριστικά συμβαίνει στα μέσα γεωγραφικά πλάτη (Morgan & Morgan, 1991). 165

9.3 Γένεση των αέριων μαζών Οι αέριες μάζες γεννιούνται πάνω από ορισμένες περιοχές του πλανήτη οι οποίες ονομάζονται πηγές των αέριων μαζών. Επειδή, ως γνωστόν, η θέρμανση του αέρα αλλά και η τροφοδοσία σε υγρασία πραγματοποιούνται ουσιαστικά από την επιφάνεια, η φύση της πηγής θα καθορίσει και τα χαρακτηριστικά της αέριας μάζας. Από τον ορισμό της αέριας μάζας συνάγεται ότι η πηγή θα πρέπει να είναι ομοιόμορφη από φυσική άποψη και να χαρακτηρίζεται από μια στασιμότητα της ατμοσφαιρικής κυκλοφορίας, η οποία και θα εξαναγκάζει τον αέρα να παραμείνει για αρκετό χρονικό διάστημα πάνω από την περιοχή αυτή, προκειμένου να αποκτήσει τα χαρακτηριστικά της. Αυτές οι προϋποθέσεις πληρούνται μόνο στους ωκεανούς ή τις εκτενείς παγοσκεπείς ή πεδινές περιοχές, όπου υπάρχει κυριαρχία στάσιμων ή βραδέως κινουμένων αντικυκλώνων, όπως στις αρκτικές περιοχές και στις περιοχές των υποτροπικών ωκεανών και των ερήμων. Οι κυκλωνικές περιοχές δεν μπορούν να αποτελέσουν πηγή αέριων μαζών, γιατί οι θέσεις αυτές χαρακτηρίζονται από σύγκλιση των επιφανειακών ανέμων, η οποία απομακρύνει τον αέρα από την επιφάνεια και δεν επιτρέπει τη διαμόρφωση ομοιογενών χαρακτηριστικών. Τα μέσα γεωγραφικά πλάτη, όπου τα χαρακτηριστικά της θερμοκρασίας και της υγρασίας ποικίλλουν, δεν είναι κατάλληλες περιοχές για τον σχηματισμό αέριων μαζών. Αντίθετα, αυτή η περιοχή αποτελεί τη μεταβατική ζώνη, όπου οι αέριες μάζες με τα διαφορετικά φυσικά χαρακτηριστικά εισέρχονται, συναντιούνται και προκαλούν μια σειρά από καιρικά φαινόμενα (Φλόκας & Χρονοπούλου, 2010). 9.4 Ταξινόμηση των αέριων μαζών Οι περιοχές, στις οποίες γεννιούνται οι αέριες μάζες πέρα από τη φύση της υποκείμενης επιφάνειας (ξηρά, θάλασσα), έχουν επίσης διαφορετικά θερμοκρασιακά χαρακτηριστικά ανάλογα με το γεωγραφικό πλάτος στο οποίο σχηματίζονται. Επομένως, οι αέριες μάζες, ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή όπου γεννιούνται και ανάλογα με τη φύση της επιφάνειας, διακρίνονται σε τέσσερις κατηγορίες: θερμές, ψυχρές, υγρές και ξηρές. Οι υγρές αέριες μάζες ονομάζονται θαλάσσιες αέριες μάζες και συμβολίζονται με το γράμμα m, ενώ οι ξηρές αέριες μάζες χαρακτηρίζονται ως ηπειρωτικές αέριες μάζες και συμβολίζονται με το c. Επίσης, οι ψυχρές αέριες μάζες, που σχηματίζονται στα πολύ μεγάλα γεωγραφικά πλάτη, διακρίνονται σε: α) αρκτικές, που συμβολίζονται με Α, (ή ΑΑ για την Ανταρκτική) και β) πολικές, με σύμβολο το Ρ. Οι θερμές αέριες μάζες σχηματίζονται στα μικρά γεωγραφικά πλάτη και διακρίνονται σε α) τροπικές, με σύμβολο το T και β) ισημερινές, που συμβολίζονται με το Ε. Οι δύο πρώτες είναι ψυχρές και κινούνται από τα μεγαλύτερα προς τα μικρότερα πλάτη, μεταφέροντας ψύχος, ενώ οι δύο τελευταίες είναι θερμές και κινούμενες προς τα μεγάλα πλάτη μεταφέρουν θερμότητα. Από τον συνδυασμό όλων των κατηγοριών αέριων μαζών προκύπτουν όλοι οι τύποι αέριων μαζών που εμφανίζονται στη Γη και είναι οι εξής: ca = ηπειρωτική αρκτική ma = θαλάσσια αρκτική cp = ηπειρωτική πολική mp = θαλάσσια πολική ct = ηπειρωτική τροπική mt = θαλάσσια τροπική E = ισημερινή. 166

Στη Μεσόγειο συναντάται μια ακόμη αέρια μάζα η οποία δεν περιλαμβάνεται στη γενική ταξινόμηση. Πρόκειται για τη λεγόμενη μεσογειακή αέρια μάζα (Μ), η οποία δημιουργείται όταν οι αέριες μάζες που επισκέπτονται τη Μεσόγειο λιμνάσουν για αρκετό χρονικό διάστημα και αποκτήσουν μεσογειακά χαρακτηριστικά. Στην Ελλάδα περισσότερο συχνές είναι οι mp (4 ημέρες στις 10) και η cp (3 ημέρες στις 10). Τις υπόλοιπες ημέρες κυριαρχούν οι άλλες αέριες μάζες και η μεσογειακή. 9.5 Μετασχηματισμοί των αέριων μαζών Η αέρια μάζα εγκαταλείπει κάποια στιγμή την περιοχή γένεσής της και αρχίζει να κινείται σε συμφωνία με τους ανώτερους ανέμους. Κατά τη μετακίνησή της, η αέρια μάζα θα συναντήσει επιφάνειες οι οποίες μπορεί να είναι θερμότερες ή ψυχρότερες από αυτή. Η σχέση μεταξύ της αέριας μάζας και του νέου περιβάλλοντος, στο οποίο αυτή έχει βρεθεί, προκαλεί μετασχηματισμούς στην αέρια μάζα, οι οποίοι μπορούν να προσδώσουν ορισμένα νέα χαρακτηριστικά και, συνεπώς, να προκύψουν νέοι τύποι αέριων μαζών που θα συμβολίζονται με την προσθήκη νέων γραμμάτων τα οποία θα δηλώνουν την ευστάθεια ή αστάθεια της αέριας μάζας κατά τη μετακίνησή της. Εάν η αέρια μάζα κινηθεί προς θερμότερο περιβάλλον, τότε προστίθεται το γράμμα k (ψυχρή). Όταν η αέρια μάζα είναι θερμότερη από την υποκείμενη επιφάνεια, τότε προστίθεται το γράμμα w (θερμή). Επομένως, μια μάζα cpk θα χαρακτηρίζεται ως ηπειρωτική πολική αέρια μάζα που είναι ψυχρότερη από την υποκείμενη επιφάνεια. Όταν, όμως, μια αέρια μάζα είναι ψυχρότερη από την υποκείμενη επιφάνεια, αυτή θερμαίνεται από κάτω, γεγονός που οδηγεί σε μια εντονότερη θερμοβαθμίδα και σε αστάθεια στα κατώτερα στρώματα. Επομένως, μια αέρια μάζα που χαρακτηρίζεται με το γράμμα k θα είναι ασταθής από κάτω (cpk, mpk). Αντίθετα, όταν η αέρια μάζα είναι θερμότερη από την υποκείμενη επιφάνεια, τα κατώτερα στρώματα ψύχονται εξαιτίας της επαφής με το ψυχρό έδαφος. Θερμός αέρας πάνω σε ψυχρότερο αέρα δημιουργεί μια σταθερή θερμοβαθμίδα η οποία περιορίζει σημαντικά την κατακόρυφη ανάμειξη. Επομένως, μια αέρια μάζα που χαρακτηρίζεται ως w θα είναι ευσταθής (για παράδειγμα mtw). Η ευστάθεια που χαρακτηρίζει τις μάζες αυτές συντελεί στην παγίδευση ρύπων, σκόνης, καπνού και άλλων, περιορίζοντας σημαντικά την ορατότητα κοντά στο έδαφος. 9.6 Μέτωπα Όταν δύο αέριες μάζες με διαφορετική πυκνότητα βρεθούν η μία δίπλα στην άλλη, τότε δεν αναμειγνύονται, αλλά μεταξύ τους παρεμβάλλεται μια μεταβατική ζώνη βαθμιαίας μεταβολής των χαρακτηριστικών, εκατέρωθεν της οποίας παρατηρείται έντονη αντίθεση των χαρακτηριστικών των αέριων μαζών. Η ζώνη αυτή είναι γνωστή ως μετωπική ζώνη ή μετωπική επιφάνεια ή επιφάνεια ασυνέχειας και παρουσιάζει μια κλίση προς την ψυχρότερη αέρια μάζα. Υπενθυμίζεται ότι οι αέριες μάζες έχουν τεράστια οριζόντια και κατακόρυφη διάσταση και, κατά συνέπεια, η μετωπική επιφάνεια θα έχει πολύ μεγάλες διαστάσεις. Επειδή οι διαφορές στην πυκνότητα των αέριων μαζών συνήθως προκαλούνται από διαφορές της θερμοκρασίας, η μετωπική επιφάνεια συνήθως διαχωρίζει τις αέριες μάζες με θερμοκρασιακές αντιθέσεις. Συχνά η μετωπική επιφάνεια διαχωρίζει επίσης αέριες μάζες με διαφορετικά υγρομετρικά χαρακτηριστικά. Η τομή της μετωπικής επιφάνειας με το έδαφος ονομάζεται μέτωπο (Σχήμα 9.1). Κατά τη μελέτη αέριων μαζών και μετώπων, είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την τρισδιάστατη δομή. Οι χάρτες καιρού δείχνουν πάντοτε την οριζόντια κατανομή των αέριων μαζών, των μετώπων και των ισοβαρών. Όταν μελετούμε χάρτες αυτού του είδους, πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη την κατακόρυφη διάσταση και κλίση των μετώπων. 167

Σχήμα 9.1 Η θέση του μετώπου και της μετωπικής επιφάνειας κατά τη συνάντηση δύο διαφορετικών αέριων μαζών. 9.6.1 Γενικά χαρακτηριστικά των μετώπων Μολονότι υπάρχουν διάφοροι τύποι μετώπων, όπως θα δούμε παρακάτω, αυτά παρουσιάζουν πολλά κοινά καιρικά χαρακτηριστικά. Όπως τονίστηκε προηγουμένως, όταν οι ψυχρές και οι θερμές αέριες μάζες συναντηθούν, ο ψυχρός αέρας σφηνώνεται κάτω από τον θερμό αέρα, ο οποίος με τη σειρά του αναρριχάται πάνω στην κεκλιμένη επιφάνεια της ψυχρής αέριας μάζας. Το Σχήμα 9.2 παρουσιάζει μια κατακόρυφη τομή της γειτνίασης θερμής και ψυχρής αέριας μάζας, όπου και φαίνεται αυτή η συνθήκη. Σχήμα 9.2 Κατακόρυφη τομή ενός μετώπου. Η κλίση της επιφάνειας που διαχωρίζει τον ψυχρό από τον θερμό αέρα είναι στην πραγματικότητα πάρα πολύ μικρή και κυμαίνεται από 1:100 έως 1:500 στις διάφορες αέριες μάζες. Έτσι, η κλίση 1:100 σημαίνει ότι θα συναντήσουμε το κατακόρυφο ύψος του 1 km σε απόσταση 100 km από το σημείο του μετώπου. Το πάχος της μεταβατικής ζώνης μπορεί να κυμαίνεται από μερικά μόλις μέτρα μέχρι μερικές δεκάδες μέτρων, εξαρτώμενο πάντοτε από τις αντιθέσεις των χαρακτηριστικών των αέριων μαζών. Όσο 168

μεγαλύτερη αντίθεση υπάρχει στις θερμοκρασίες και την υγρασία δύο αέριων μαζών τόσο μικρότερο πάχος θα έχει η μεταβατική ζώνη. Βέβαια, λόγω της μικρής κλίσης της μετωπικής επιφάνειας, η τομή της με το έδαφος, δηλαδή το μέτωπο, θα έχει ικανοποιητικό πλάτος. 9.6.2 Θερμοκρασία Οι θερμοκρασιακές συνθήκες κατά μήκος του μετώπου διαφέρουν πολύ και η μεταβολή μπορεί να γίνεται είτε απότομα είτε βραδύτερα. Αέριες μάζες που παρουσιάζουν έντονες θερμοκρασιακές αντιθέσεις παρουσιάζουν πολύ έντονες μεταβολές κατά μήκος της μετωπικής ζώνης (θερμοκρασιακή ασυνέχεια), όχι μόνο στη θερμοκρασία, αλλά και στα εξαρτημένα καιρικά χαρακτηριστικά, τα οποία χρησιμοποιούνται για τον εντοπισμό της θέσης των μετώπων. Επίσης, επειδή η θερμή αέρια μάζα βρίσκεται πάνω από την ψυχρή, παρατηρείται μια αναστροφή της θερμοκρασίας (μετωπική αναστροφή). 9.6.3 Πίεση Μια διακριτή μεταβολή παρατηρείται επίσης στην πίεση και στη βαροβαθμίδα στις δυο πλευρές του μετώπου. Τα περισσότερα μέτωπα βρίσκονται σε μία σκάφη χαμηλών πιέσεων η οποία ξεκινάει από το κέντρο μιας επιφάνειας χαμηλής πίεσης. Το αποτέλεσμα της κατανομής της πίεσης προκαλεί στις ισοβαρείς μία οξεία κάμψη η οποία κατευθύνεται προς την πλευρά της υψηλής πίεσης, δηλαδή οι ισοβαρείς θα πρέπει να κάμπτονται προς την πλευρά του υψηλού και από τις δύο πλευρές του μετώπου. 9.6.4 Άνεμος Νοείται ως ο άνεμος που σχετίζεται με τη βαροβαθμίδα και την εκτρεπτική δύναμη και πνέει με ορισμένη γωνία σε σχέση με τις ισοβαρείς, από την υψηλότερη προς τη χαμηλότερη πίεση. Το χαρακτηριστικό στοιχείο στα μέτωπα είναι ότι ο άνεμος παρουσιάζει σημαντική αλλαγή στη διεύθυνση στις δύο πλευρές του μετώπου, όπως δείχνουν τα βέλη στο Σχήμα 9.3. Η αλλαγή αυτή χαρακτηρίζεται ως ασυνέχεια του ανέμου και χρησιμοποιείται για τον εντοπισμό της θέσης των μετώπων. 9.6.5 Νέφη και βροχή Τα μέτωπα χαρακτηρίζονται από την παρουσία νεφών και βροχής. Αυτά είναι αποτέλεσμα της αδιαβατικής ψύξης που υφίσταται ο θερμός αέρας καθώς αναρριχάται στη μετωπική επιφάνεια. Η ακριβής φύση των νεφών και της βροχής εξαρτάται από την υγρασία που περιέχει ο αέρας και από την κλίση της μετωπικής επιφάνειας. Τα μετωπικά νέφη, επομένως, θα εκτείνονται σε εκατοντάδες χιλιόμετρα, καθώς ο θερμός αέρας εξαπλώνεται σε ολόκληρη τη μετωπική επιφάνεια. Επισημαίνεται ότι το κύριο νεφικό σώμα σχηματίζεται στον αέρα κοντά στο μέτωπο, το οποίο καθίσταται πιο εμφανές, όταν ο ψυχρός αέρας σφηνώνεται κάτω από τον θερμό. 9.6.6 Σχηματισμός των μετώπων Τα μέτωπα σχηματίζονται κατά τη συνάντηση αέριων μαζών με διαφορετικά χαρακτηριστικά. Η διεργασία της δημιουργίας των μετώπων ονομάζεται μετωπογένεση, ενώ η διαδικασία διάλυσης των μετώπων ονομάζεται μετωπόλυση. Η δημιουργία ενός μετώπου προϋποθέτει έντονες αντιθέσεις ανάμεσα στις αέριες μάζες που βρίσκονται σε επαφή. Οι αντιθέσεις αυτές δεν περιορίζονται μόνο στα φυσικά χαρακτηριστικά των αέριων μαζών, αλλά περικλείουν και τα κινητικά χαρακτηριστικά τους. 9.6.7 Τύποι των μετώπων Οι τύποι των μετώπων οι οποίοι δημιουργούνται κατά τη συνάντηση δύο διαφορετικών αέριων μαζών είναι το ψυχρό, το θερμό, το στάσιμο και το συσφιγμένο μέτωπο. 169

Ψυχρό μέτωπο (Σχήμα 9.3): δημιουργείται όταν ψυχρός, ξηρός και σταθερός πολικός αέρας εκτοπίζει θερμό, υγρό και ασταθή τροπικό αέρα. Στις περισσότερες περιπτώσεις ο ψυχρός και ξηρός αέρας κινείται ταχύτερα του υγρού και θερμού, με συνέπεια ο θερμός αέρας να υφίσταται κοντά στο μέτωπο βίαιες ανοδικές κινήσεις που οδηγούν στην ταχεία ψύξη του ανερχόμενου αέρα και στον σχηματισμό καταιγιδοφόρων νεφών (cb) που συγκεντρώνονται στη μετωπική ζώνη. Σχήμα 9.3 Συμβολισμός ψυχρού μετώπου. Θερμό μέτωπο (Σχήμα 9.4): σχηματίζεται όταν θερμός αέρας αναρριχάται σε ψυχρό αέρα που υποχωρεί. Η υποχώρηση αυτή σημαίνει ότι ο θερμός αέρας περνάει από περιοχές που προηγουμένως καλύπτονταν από ψυχρό αέρα. Επειδή η κλίση της μετωπικής επιφάνειας δεν είναι πολύ απότομη και οι ανοδικές κινήσεις δεν είναι βίαιες, η νεφική ζώνη καλύπτει μεγάλη έκταση μπροστά από το μέτωπο με διαδοχή νεφικών σχηματισμών που κατά σειρά, καθώς πλησιάζει το μέτωπο, είναι cirrus, cirrostratus, altostratus, stratus και τα συνδεδεμένα nimbostratus. Το σχετικά πυκνό στρώμα νεφών που καλύπτει τη μετωπική επιφάνεια φέρνει βροχές σε πολύ μεγάλη έκταση μπροστά από το μέτωπο. Σχήμα 9.4 Συμβολισμός θερμού μετώπου. 9.6.8 Στάσιμα μέτωπα Κατά τη συνάντηση δύο αέριων μαζών, τίθεται το ερώτημα τι είδους μέτωπο θα προκύψει. Εάν η μετωπική επιφάνεια μετατοπίζεται προς τον θερμό αέρα, σχηματίζεται ψυχρό μέτωπο. Εάν αυτή κινηθεί προς τον ψυχρό αέρα, σχηματίζεται θερμό μέτωπο. Εάν, όμως, οι αέριες μάζες δεν βρίσκονται σε κίνηση, τότε σχηματίζεται ένα μέτωπο το οποίο ονομάζεται στάσιμο μέτωπο. Αυτό συμβολίζεται με διαδοχικά τρίγωνα και ημικύκλια με αντίθετη φορά (Σχήμα 9.5). Σχήμα 9.5 Συμβολισμός στάσιμου μετώπου. 9.6.9 Μετωπικές ζώνες της Γης Στην επιφάνεια της Γης υπάρχουν μόνιμα πέντε μετωπικές ζώνες που περιβάλλουν τη Γη και σχετίζονται με τις θέσεις συνάντησης των διαφόρων αέριων μαζών που έχουμε ήδη περιγράψει. Αυτές οι ζώνες είναι το ενδοτροπικό μέτωπο, τα δύο πολικά μέτωπα των μέσων πλατών και τα αρκτικά μέτωπα. 9.6.10 Αρκτικά μέτωπα Τα μέτωπα αυτά σχηματίζονται, όταν ο αρκτικός ή ανταρκτικός αέρας συναντά σχετικά θερμότερο θαλάσσιο αέρα. Δεν σχηματίζονται πολύ συχνά και οι επιδράσεις τους υπερβαίνουν το αντικείμενο μελέτης μας. 9.6.11 Πολικά μέτωπα Τα πολικά μέτωπα αποτελούν τα όρια εισβολής των πολικών αέριων μαζών προς τον Ισημερινό, όπου συναντώνται με τις τροπικές αέριες μάζες. Τα προς νότο όρια του πολικού αέρα δεν παρουσιάζουν 170

κανονική εικόνα. Αυτός ο αέρας κινείται ακανόνιστα και βρίσκεται σε σταθερή κυματική κίνηση, ενώ άλλοτε πλησιάζει και άλλοτε απομακρύνεται από τον πόλο, καθοδηγούμενος από τον πολικό αεροχείμαρρο. Το όριο αυτό δεν αποτελεί ένα συνεχές μέσο γύρω από τη Γη, καθώς ο ψυχρός πολικός αέρας σχηματίζεται σε περισσότερο ή λιγότερο διακριτές περιοχές-πηγές γένεσης. Το πολικό μέτωπο, το οποίο αποτελεί τη μεταβατική ζώνη μεταξύ του πολικού αέρα και του τροπικού αέρα, κινείται ακολουθώντας την κίνηση του πολικού αέρα. Η κατανομή των αέριων μαζών και κυρίως των μετώπων στο Σχήμα 9.5 δείχνει ότι τα πολικά μέτωπα παρουσιάζουν μη συνεχή εικόνα με διάταξη βορειοανατολική-νοτιοδυτική κατά τη διάρκεια του χειμώνα, η οποία γίνεται περισσότερο δυτικήανατολική κατά το θέρος. Τον χειμώνα τα πολικά μέτωπα κατεβαίνουν πολύ νοτιότερα στο βόρειο ημισφαίριο σε σχέση με το καλοκαίρι. Οι παλινδρομήσεις των πολικών μετώπων είναι χαρακτηριστικές στα μέσα γεωγραφικά πλάτη. Οι μετακινήσεις αυτές των πολικών μετώπων συντελούν στη μεγάλη μεταβλητότητα των καιρικών συνθηκών στη ζώνη αυτή, καθώς οι πολικές και οι τροπικές αέριες μάζες εναλλάσσονται. Το πολικό μέτωπο μπορεί να έχει χαρακτηριστικά θερμού ή ψυχρού μετώπου, εξαρτώμενο από τη διεύθυνση της κίνησής του. Επάνω στο πολικό μέτωπο σχηματίζονται κύματα, των οποίων τα κοίλα στρέφονται προς τους πόλους, ακολουθώντας έναν κύκλο που ξεκινά από πολύ μικρά κύματα με αμελητέες διαταραχές, μέχρι τα κύματα μήκους εκατοντάδων χιλιομέτρων. Οι άνεμοι που σχετίζονται με τα μεγάλα αυτά κύματα και ο αντίστοιχος καιρός αποφέρουν τις υφέσεις των μέσων πλατών που θα αναλυθούν παρακάτω. Τα κύματα που αναπτύσσονται σε τέτοιο μέγεθος για να σχηματίσουν κυκλώνες ονομάζονται ασταθή κύματα, ενώ τα άλλα που παραμένουν μικρά και τελικά εξασθενούν χωρίς ενδιαφέρουσες καιρικές επιδράσεις ονομάζονται σταθερά κύματα. Κατά τη διάρκεια της δημιουργίας των ασταθών κυμάτων, τεράστιοι όγκοι πολικού και τροπικού αέρα απομακρύνονται από τις πηγές τους και διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στις καιρικές μεταβολές των μέσων πλατών. 9.6.12 Ενδοτροπικά μέτωπα Το μέτωπο αυτό εμφανίζεται στην ισημερινή ζώνη, όπου συγκλίνουν οι αληγείς άνεμοι του βορείου και νοτίου ημισφαιρίου. Οι θέσεις αυτού του μετώπου αλλάζουν εποχικά και γεωγραφικά σύμφωνα με την κατ απόκλιση κίνηση του Ήλιου. Ο αέρας που συγκλίνει έχει τροπικό χαρακτήρα, θαλάσσιο ή ηπειρωτικό. Η κίνηση των αληγών ανέμων που προέρχονται από τα υποτροπικά υψηλά συντελεί στην αύξηση της υγρασίας αυτών, με αποτέλεσμα να φτάνουν πολύ υγροί στην ισημερινή ζώνη, όπου ανυψώνονται για να δημιουργήσουν την ενδοτροπική ζώνη σύγκλισης (ΙΤCΖ) η οποία εκφράζει τη θέση του ενδοτροπικού μετώπου. Το ενδοτροπικό μέτωπο στο μεγαλύτερο τμήμα του βρίσκεται βορειότερα του Ισημερινού. Οι θερμοκρασιακές αντιθέσεις ανάμεσα στις αέριες μάζες που συντελούν στη δημιουργία του μετώπου αυτού παρουσιάζουν κατά τη διάρκεια του έτους διαφορετικές εντάσεις. Κατά τις ισημερίες, οι θερμοκρασίες και στις δύο πλευρές του μετώπου είναι σχεδόν ίδιες. Στα μέσα και τα τέλη του χειμώνα, όπως και στο τέλος καλοκαιριού, οι θερμοκρασιακές διαφορές μεταξύ των δύο ημισφαιρίων είναι πολύ μεγάλες. Ανακεφαλαίωση μαθήματος ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ahrens, D.C. (2003). Meteorology today: an introduction to weather, climate, and the environment. Pacific Grove: Brooks Cole. Critchfield, H.J. (1974 3 ). General Climatology. Englewood Cliffs, New Jersey: Prentice-Hall. 171

Μαχαίρας, Π. & Μπαλαφούτης, Χ. (1984). Γενική Κλιματολογία με στοιχεία Μετεωρολογίας. Θεσσαλονίκη: University Studio Press. Morgan, J.M. & Morgan, M.D. (1991 3 ). Meteorology. New York: McMillan. Φλόκας, Α. & Χρονοπούλου, Α. (2010). Μαθήματα Γεωργικής Μετεωρολογίας και Κλιματολογίας. Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Ζήτη. 172