ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ ΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΑΝΑΛΥΣΗ & ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ 27/03/2012

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ 1 ίνακας περιεχομένων αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης 1 Βασικά Χαρακτηριστικά της εριφέρειας ελοποννήσου... 1 1.1 Θέση και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της εριφέρειας ελοποννήσου... 1 1.2 Διοικητική Διάρθρωση και δημογραφικά στοιχεία εριφέρειας ελοποννήσου... 4 1.3 Χωροταξική Διάρθρωση και Χωρική Οργάνωση της εριφέρειας... 10 2 ροσπελασιμότητα & Υποδομές Μεταφορών... 15 2.1 Οδικό Δίκτυο... 15 2.2 Σιδηροδρομικό Δίκτυο... 18 2.3 Λοιπές Συνδέσεις και Μεταφορές... 18 3 Υποδομές... 22 3.1 Ηλεκτρική Ενέργεια... 22 3.2 Τηλεπικοινωνιακές Υποδομές... 24 3.3 Υδάτινο εριβάλλον... 25 4 εριβάλλον... 29 4.1 Φυσικό εριβάλλον... 29 4.2 Διαχείριση Απορριμμάτων και Υγρών Αποβλήτων... 35 5 Κοινωνική Μέριμνα και Υγεία, Εκπαίδευση, Δια Βίου Μάθηση, ολιτισμός & Αθλητισμός. 40 5.1 Κοινωνική Μέριμνα Υγεία... 40 5.2 Εκπαίδευση... 46 5.3 Δια Βίου Μάθηση... 49 5.4 ολιτισμός - Ιστορία... 50 5.5 Αθλητισμός... 53 6 Οικονομία και Απασχόληση... 54 6.1 εριφερειακό Ακαθάριστο Εγχώριο ροϊόν... 54 6.2 εριφερειακή Ακαθάριστη ροστιθέμενη Αξία (ΑΑ) και Τομεακή Διάρθρωση της Οικονομίας της εριφέρειας... 61 6.3 Ακαθάριστες Επενδύσεις παγίου κεφαλαίου... 67 6.4 Στοιχεία Μητρώου Επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην εριφέρεια... 69 REMACO A.E. Σελίδα i

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης 6.5 Αγορά Εργασίας... 70 6.5.1 Απασχόληση... 70 6.5.2 Ανεργία... 79 6.6 Τομείς Οικονομικής Δραστηριότητας... 88 6.6.1 ρωτογενής Τομέας... 88 6.6.2 Δευτερογενής Τομέας... 102 6.6.3 Τριτογενής Τομέας... 107 7 Εσωτερική Οργάνωση εριφέρειας ελοποννήσου... 125 7.1 Αρμοδιότητες Συλλογικών Οργάνων... 131 7.2 Αποτύπωση Στελέχωσης της εριφέρειας ελοποννήσου... 135 7.3 Ανάγκες Ελλείψεις... 140 8 Η εριφέρεια ελοποννήσου στα Τομεακά ρογράμματα του ΕΣΑ και τα ρογράμματα Αγροτικής Ανάπτυξης και Αλιείας 2007-2013... 142 8.1 Η εριφέρεια ελοποννήσου στο Ε ΔΕΙΝ 2007-2013... 143 8.2 Έργα Τομεακών ρογραμμάτων του ΕΣΑ κατανεμημένα στην εριφέρεια ελοποννήσου. 156 8.3 Έργα Αγροτικής Ανάπτυξης και Αλιείας κατανεμημένα στην εριφέρεια ελοποννήσου... 166 9 SWOT Ανάλυση... 169 9.1 Βασικές Υποδομές ροσπελασιμότητα... 169 9.2 εριβάλλον, Χωροταξία & οιότητα Ζωής... 170 9.3 Κοινωνικές Υποδομές & Υπηρεσίες... 172 9.4 Οικονομία - αραγωγικό εριβάλλον & Απασχόληση... 174 9.6 Εσωτερική Οργάνωση & Στελέχωση... 176 REMACO A.E. Σελίδα ii

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης 1 Βασικά Χαρακτηριστικά της εριφέρειας ελοποννήσου 1.1 Θέση και γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά της εριφέρειας ελοποννήσου Η εριφέρεια ελοποννήσου αποτελεί το νοτιότερο χερσαίο άκρο της Ευρώπης και καλύπτει το 11,7% (15.490km 2 ) της συνολικής έκτασης της χώρας. Καταλαμβάνει ένα μέρος του βόρειου τμήματος, ολόκληρο το νοτιοανατολικό και ένα μέρος του δυτικού τμήματος του συνόλου της ελοποννήσου και συνορεύει δυτικά με την εριφέρεια Δυτικής Ελλάδας, και βορειοανατολικά με την εριφέρεια Αττικής. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της εριφέρειας ελοποννήσου αποτελεί το έντονο ανάγλυφο του εδάφους της, ανάγλυφο που διαφοροποιείται τόσο μεταξύ των εριφερειακών Ενοτήτων όσο και εσωτερικά σε κάθε μία από αυτές. Συνολικά στην εριφέρεια ελοποννήσου κυριαρχούν οι ορεινοί όγκοι που αποτελούν το 50,1% της συνολικής της έκτασης, οι οποίοι σε πολλές περιπτώσεις αποτελούν και φυσικό σύνορο μεταξύ των εριφερειακών Ενοτήτων (π.χ. Ταΰγετος για Μεσσηνία και Λακωνία). αράλληλα, το 19,9% της έκτασης της είναι πεδινό (και το 30% ημιορεινό), και εκτείνεται κυρίως στις περιοχές εγγύς των θαλάσσιων κόλπων, όπου σχηματίζονται αρκετές πεδιάδες. Ωστόσο, παρά το μικρό ποσοστό των πεδινών εκτάσεων, η εριφέρεια διαθέτει μερικές από τις πιο εύφορες περιοχές της χώρας, όπως ο Αργολικός κάμπος και ο κάμπος της Κορινθίας. Επιπρόσθετα, η εριφέρεια ελοποννήσου διαθέτει μεγάλο μήκος ακτογραμμής σε σχέση με άλλες εριφέρειες της χώρας, η οποία μπορεί να αποτελέσει μοχλό για την αναπτυξιακή προοπτική της σε περίπτωση που εκμεταλλευθεί τις θαλάσσιες μεταφορές. Αναλυτικότερα: Εικόνα 1: Απεικόνιση Μορφολογίας Εδάφους στην Ε Αργολίδας Η Ε Αργολίδας συνδυάζει ορεινές και πεδινές εκτάσεις. Ειδικότερα το 57,49% των εκτάσεων είναι ορεινές, 23,76% ημιορεινές και 18,75% πεδινές. Στην Ε Αργολίδας εκτείνεται ο Αργολικός κάμπος που φημίζεται για την παραγωγή γεωργικών προϊόντων. Το μεγαλύτερο όρος της Αργολίδας είναι το Αραχναίο με δύο κύριες κορυφές, μέγιστου ύψους 1.199 μέτρων και βρίσκεται μεταξύ της Επιδαύρου και του Αργολικού κάμπου. Τέλος, στην Ε Αργολίδας περιλαμβάνεται ένα μέρος από το Αρτεμίσιο όρος που εκτείνεται κυρίως στην Αρκαδία (με υψόμετρο 1.648 μέτρα). REMACO A.E. Σελίδα 1

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Εικόνα 2: Απεικόνιση Μορφολογίας Εδάφους Ε Αρκαδίας Η Ε Αρκαδίας είναι η πιο ορεινή της εριφέρειας. Το 62,56% είναι ορεινή, το 28,62% ημιορεινή και μόλις το 8,82% πεδινή. Στην Αρκαδία κυριαρχούν οι ορεινοί όγκοι όπως, το Μαίναλο (βόρεια της Τρίπολης με μέγιστο ύψος 1.981 μέτρα), ο άρνωνας (οροσειρά μεταξύ Αρκαδίας και Λακωνίας με υψόμετρο που φτάνει 1.938 μέτρα), το Αρτεμίσιο (περιβάλλει από τα ανατολικά το οροπέδιο της Τρίπολης και φτάνει σε υψόμετρο 1.648 μέτρα) και το Λύκαιο (δυτικά της Μεγαλόπολης, με μέγιστο ύψος 1.419 μέτρα στην κορυφή Στεφάνι). Εικόνα 3: Απεικόνιση Μορφολογίας Εδάφους στην Ε Κορινθίας Στην Ε Κορινθίας το 59,19% των εκτάσεων είναι ορεινές, το 22,49% ημιορεινές και το 18,32% πεδινές. Οι πεδινές εκτάσεις της που αποτελούν τον κορινθιακό κάμπο φημίζονται για την παραγωγή γεωργικών προϊόντων. Στην ορεινή Κορινθία βρίσκονται δύο όρη με μεγάλο υψόμετρο. Το όρος Κυλλήνη (2.376 μέτρα υψόμετρο, 13 ο ψηλότερο βουνό στη χώρα) και τα Αροάνια Όρη με έντονο ανάγλυφο και βαθιές χαράδρες που φτάνουν σε υψόμετρο τα 2.341 μέτρα και οι κορυφές τους τροφοδοτούν τον παραπόταμο του Αλφειού, Λάδωνα. REMACO A.E. Σελίδα 2

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ Εικόνα 4: Απεικόνιση Μορφολογίας Εδάφους στην Ε Λακωνίας Η Ε Λακωνίας είναι η δεύτερη πιο πεδινή περιοχή (μετά την Ε Μεσσηνίας) της εριφέρειας ελοποννήσου. Η Ε Λακωνίας έχει 23,71% πεδινές εκτάσεις, 43,49% ημιορεινές και 32,80% ορεινές. αρόλα αυτά υπάρχουν σημαντικοί ορεινοί όγκοι. Τα κυριότερα όρη της Λακωνίας είναι ο Ταΰγετος (βρίσκεται στα σύνορα μεταξύ Μεσσηνίας και Λακωνίας και φτάνει σε υψόμετρο 2.407 μέτρων) και ο άρνωνας (όπως αναφέρθηκε βρίσκεται στα σύνορα με την Αρκαδία). Η Λακωνία διαθέτει τον Λακωνικό κάμπο που φημίζεται κυρίως για την παραγωγή εσπεριδοειδών. αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Εικόνα 5: Απεικόνιση Μορφολογίας Εδάφους στην Ε Μεσσηνίας Η Ε Μεσσηνίας είναι η πιο πεδινή εριφερειακή Ενότητα. Στην Ε Μεσσηνίας υπάρχουν 40,17% ορεινές εκτάσεις, 25,94% ημιορεινές και 33,89% πεδινές εκτάσεις. Τα κυριότερα όρη είναι ο Ταΰγετος (βρίσκεται στα σύνορα με Λακωνία) και το Λύκαιο (στα σύνορα Μεσσηνίας Αρκαδίας). Στο κέντρο της Ε, ανάμεσα στα χαμηλά όρη της Κυπαρισσίας, σχηματίζεται η εύφορη πεδιάδα της Μεσσηνίας. Η πεδινή Μεσσηνία, πλούσια σε υπόγεια και επιφανειακά νερά, διασχίζεται από πολλά ποτάμια με μεγαλύτερο τον άμισο, ο οποίος πηγάζει από τις δυτικές πλαγιές του Ταϋγέτου και εκβάλει στο Μεσσηνιακό κόλπο. REMACO A.E. Σελίδα 3

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης 1.2 Διοικητική Διάρθρωση και δημογραφικά στοιχεία εριφέρειας ελοποννήσου Η εριφέρεια ελοποννήσου διαρθρώνεται σε πέντε (5) εριφερειακές Ενότητες και στη χωρική της εμβέλεια λειτουργούν είκοσι έξι (26) Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης α ακολούθως: βαθμού (Δήμοι) ως εριφερειακές Ενότητες Δήμοι Δήμος Άργους - Μυκηνών Ε Αργολίδας Ε Αρκαδίας Ε Κορινθίας Ε Λακωνίας Ε Μεσσηνίας Δήμος Επιδαύρου Δήμος Ερμιονίδας Δήμος Ναυπλιέων Δήμος Βόρειας Κυνουρίας Δήμος Γορτυνίας Δήμος Μεγαλόπολης Δήμος Νότιας Κυνουρίας Δήμος Τρίπολης Δήμος Βέλου - Βόχας Δήμος Κορινθίων Δήμος Λουτρακίου - Αγίων Θεοδώρων Δήμος Νεμέας Δήμος Ξυλοκάστρου - Ευρωστίνης Δήμος Σικυωνίων Δήμος Ανατολικής Μάνης Δήμος Ελαφονήσου Δήμος Ευρώτα Δήμος Μονεμβασίας Δήμος Σπάρτης Δήμος Δυτικής Μάνης Δήμος Καλαμάτας Δήμος Μεσσήνης Δήμος Οιχαλίας Δήμος ύλου - Νέστορος Δήμος Τριφυλίας Ο πληθυσμός της εριφέρειας ελοποννήσου αντιστοιχεί περίπου στο 5,4% (2011) του συνολικού πληθυσμού της χώρας, (581.980 κάτοικοι), ενώ οι μεγαλύτερες σε έκταση και πληθυσμό εριφερειακές REMACO A.E. Σελίδα 4

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Ενότητες είναι αντίστοιχα η Ε Αρκαδία με 25,5% της συνολικής έκτασης (4.419 km 2 ) και η Μεσσηνία αντιστοιχώντας στο 28,02% του συνολικού πληθυσμού της εριφέρειας (163.110 κάτοικοι). Η πληθυσμιακή πυκνότητα της εριφέρειας, σύμφωνα με τα στοιχεία απογραφής του 2011, είναι υποδιπλάσια της χώρας (37,57 κάτοικοι ανά Km 2 ) και αποτελεί την 4 η χαμηλότερη πυκνότητα μεταξύ των εριφερειών της χώρας, με τις εριφερειακές Ενότητες Αρκαδίας και Λακωνίας να κατατάσσονται στις ιδιαίτερα αραιοκατοικημένες περιοχές της χώρας (6 η και 8 η χαμηλότερη πυκνότητα πληθυσμού μεταξύ των 73 εριφερειακών Ενοτήτων της χώρας. Αναλυτικά, τα στοιχεία έκτασης και μόνιμου πληθυσμού του 2011 για όλες τις Ε αποτυπώνονται στον ίνακα που ακολουθεί. ίνακας 1: Έκταση, Μόνιμος ληθυσμός (2011) και υκνότητα ληθυσμού εριφέρειας ελοποννήσου εριφ. Ενότητες/ εριφ. ελοποννήσου/ ΧΩΡΑ Έκταση (Km 2 ) Μόνιμος ληθυσμός (προσωρινά στοιχεία 2011) Άρρενες Θήλεις Σύνολο Αριθμός % Αριθμός % υκνότητα (κάτοικοι / Km 2 ) Αργολίδας 2.154 97.090 48.910 50,38 48.180 49,62 45,07 Αρκαδίας 4.419 86.820 44.560 51,32 42.260 48,68 19,65 Κορινθίας 2.290 145.360 72.930 50,17 72.430 49,83 63,48 Λακωνίας 3.636 89.600 46.030 51,37 43.570 48,63 24,64 Μεσσηνίας 2.991 163.110 82.480 50,57 80.630 49,43 54,53 ερ. ελοποννήσου 15.490 581.980 294.910 50,67 287.070 49,33 37,57 Σύνολο Ελλάδας 131.957 10.787.690 5.303.690 49,16 5.484.000 50,84 81,75 ηγή: ροσωρινά Στοιχεία ΕΛ.ΣΤΑΤ., Απογραφή 2011 Ως προς την κατά φύλο διάρθρωση του πληθυσμού, σε αντίθεση με την αντίστοιχη της χώρας, παρατηρείται υπεροχή του ανδρικού πληθυσμού στο σύνολο των Ενοτήτων της εριφέρειας ελοποννήσου, με τη Λακωνία και Αρκαδία να συμπληρώνουν την πρώτη δεκάδα των εριφερειακών Ενοτήτων της χώρας με τα υψηλότερα ποσοστά ανδρικού πληθυσμού (μετά από ορισμένες νησιωτικές εριφερειακές Ενότητες, την Βοιωτία και τα Γρεβενά). ληθυσμιακές μεταβολές 2001-2011 Συνολικά ο μόνιμος πληθυσμός κατά το διάστημα 1991-2001, σύμφωνα με τα στοιχεία απογραφών της ΕΛ.ΣΤΑΤ. 1991 και 2001, αυξήθηκε στο σύνολο των Νομών της εριφέρειας ελοποννήσου, με εξαίρεση το Ν. Αρκαδίας που παρουσίασε μείωση κατά 4,86%. Αντίθετα την περίοδο 2001-2011 τόσο στην εριφέρεια ελοποννήσου όσο και στο σύνολο της χώρας παρατηρείται μείωση του μόνιμου πληθυσμού. Ειδικότερα, η εριφέρεια ελοποννήσου παρουσιάζει μείωση του μόνιμου πληθυσμού της σε ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από αυτό της χώρας (-2,62% έναντι - REMACO A.E. Σελίδα 5

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης 1,32%) και την τέταρτη μεγαλύτερη ποσοστιαία μείωση μεταξύ των εριφερειών της, μετά τη Δυτική Ελλάδα, Δυτική Μακεδονία και Βόρειο Αιγαίο. Στον ίνακα που ακολουθεί αποτυπώνονται οι βασικές πληθυσμιακές μεταβολές μεταξύ των ετών 2001 και 2011 στην εριφέρεια ελοποννήσου, τις εριφερειακές της Ενότητες και στο σύνολο της χώρας. ίνακας 2: ληθυσμιακές μεταβολές 2001-2011 εριφ. Ενότητες/ εριφέρεια/ Χώρα Μόνιμος ληθυσμός 2001 2011 Απόλυτη διαφορά 2001-2011 % Μεταβολή 2001-2011 Φυσικό Ισοζύγιο 2001-2010 Φαινόμενη Μετανάστευση (Φ.Μ.) 100* Φ.Μ. / Απόλυτη διαφορά 2001-2011 Φ.Μ. %/ πληθυσμού το 2011 Αργολίδας 102.392 97.090-5.302-5,18% -979-4.323 81,54-4,45% Αρκαδίας 91.326 86.820-4.506-4,93% -5.362 856-19,00 0,99% Κορινθίας 144.527 145.360 833 0,58% -1.109 1.942 233,13 1,34% Λακωνίας 92.811 89.600-3.211-3,46% -3.725 514-16,01 0,57% Μεσσηνίας 166.566 163.110-3.456-2,07% -6.182 2.726-78,88 1,67% ερ. ελ/σου 597.622 581.980-15.642-2,62% -17.357 1.715-10,96 0,29% Σύνολο Χώρας 10.932.136 10.787.690-144.446-1,32% 37.651-182.097 126,07-1,69% ηγή: Απογραφές πληθυσμού 2001, 2011 και επεξεργασία λοιπών στοιχείων πληθυσμού ΕΛ.ΣΤΑΤ. Από την ανάλυση των στοιχείων του ίνακα προκύπτουν για την περίοδο 2001-2011 τα ακόλουθα συμπεράσματα: Η μοναδική εριφερειακή Ενότητα που παρουσιάζει αύξηση του πληθυσμού της είναι αυτή της Κορινθίας. Οι παράγοντες που φαίνεται να επηρέασαν τα πληθυσμιακά μεγέθη της Κορινθίας μεταξύ των άλλων είναι η, συγκριτικά με τις λοιπές περιοχές της ελοποννήσου, καλύτερη πρόσβαση προς τους εθνικούς οδικούς άξονες, η γειτνίαση της και η βελτίωση των υποδομών μεταφοράς από και προς το πολεοδομικό συγκρότημα των Αθηνών, καθώς και η ανεπτυγμένη παραγωγική της βάση, Αντίθετα η Αργολίδα (μετά τη σημαντική αύξηση του πληθυσμού τη 10ετία 1991-2001) και η Αρκαδία (συρρίκνωση του πληθυσμού της και στις δύο 10ετίες 1991-2001 και 2001-2011) παρουσιάζουν σημαντική μείωση του μόνιμου πληθυσμού τους σε ποσοστό περίπου 5%. Η βελτίωση των υποδομών μεταφορών (αυτοκινητόδρομος Κόρινθος Τρίπολη) φαίνεται να λειτούργησε κυρίως προς την κατεύθυνση της «φυγής» του πληθυσμού των ως άνω εριφερειακών Ενοτήτων, Αντίστοιχα χαμηλότερη πληθυσμιακή μείωση παρουσιάζεται στις απομακρυσμένες από το μητροπολιτικό κέντρο της Αττικής και σχετικά απομονωμένες από το εθνικά δίκτυα μεταφορών Ενότητες της Λακωνίας (μείωση 3,46%) και της Μεσσηνίας (μείωση 2,07%), Αρνητικό πρόσημο παρουσιάζει η εριφέρεια ελοποννήσου ως προς το Φυσικό Ισοζύγιο (γεννήσεις μείον θάνατοι) του πληθυσμού της (-17.357), σε αντίθεση με το σύνολο της χώρας REMACO A.E. Σελίδα 6

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης (+37.651), εξέλιξη που επηρεάζει αρνητικά και τον δείκτη γήρανσης του πληθυσμού της. Η εριφέρεια ελοποννήσου ως προς τον δείκτη Φυσικού Ισοζυγίου παρουσιάζει τη χειρότερη επίδοση μεταξύ του συνόλου των εριφερειών της χώρας, Η μετανάστευση στην εριφέρεια, υπολογιζόμενη από το αλγεβρικό άθροισμα της φυσικής κίνησης και της συνολικής μεταβολής της δεκαετίας (φαινόμενη μετανάστευση), παρουσιάζει θετικό πρόσημο, με εξαίρεση την Αργολίδα που παρουσιάζει μεταναστευτική «εκροή» κατά 4.323 άτομα. ερισσότερο ελκυστικές σε «μεταναστευτικές» ροές παρουσιάζονται οι εριφερειακές Ενότητες της Μεσσηνίας και Κορινθίας. Σημειώνεται ότι, σύμφωνα με τις συνολικές πληθυσμιακές τάσεις στη χώρα, μια από τις αιτίες μείωσης του πληθυσμού εντοπίζεται στη μείωση του πληθυσμού των αλλοδαπών που διαμένουν στις εριφέρειες της χώρας, εξαιτίας της οικονομικής κρίσης. Στο επίπεδο των Δήμων της χωρικής εμβέλειας της εριφέρειας, σύμφωνα με τα προσωρινά στοιχεία απογραφής του 2011, τον μεγαλύτερο πληθυσμό εμφανίζει ο Δήμος Καλαμάτας (70.130) και ο Δήμος Κορινθίων (58.280) και τον μικρότερο ο Δήμος Ελαφονήσου (1.050). Την μεγαλύτερη πυκνότητα εμφανίζει ο Δήμος Καλαμάτας (159,27) και ακολουθεί ο Δήμος Βέλου Βόχας (116,05), ενώ την μικρότερη την κατέχει ο Δήμος Γορτυνίας με 9,82. Συνολικά την περίοδο 2001-2011 έξη (6) από τους είκοσι έξη (26) Δήμους της εριφέρειας παρουσιάζουν θετικές πληθυσμιακές μεταβολές (Δ. Λουτρακίου-Αγίων Θεοδώρων, Βέλου-Βόχας, Ναυπλιέων, Κυνουρίας, Μάνης και Οιχαλίας), έξη (6) στασιμότητα (Δ. Κορινθίων, Σικυωνίων, Μεγαλόπολης, ύλου-νέστορος, Μονεμβασιάς και Καλαμάτας), ενώ οι υπόλοιποι παρουσιάζουν μείωση του μόνιμου πληθυσμού τους. Σημειώνεται ότι «παράδοξα» της απογραφής, που εντοπίζονται και στην εριφέρεια ελοποννήσου, όπως η μη εξηγήσιμη λογικά στασιμότητα του πληθυσμού της Κορίνθου, σε αντίθεση με την αύξηση του πληθυσμού των γειτονικών της Δήμων (Δ. Λουτρακίου-Αγίων Θεοδώρων και Βέλου-Βόχας), καθώς και η μικρή αύξηση του πληθυσμού του Δ. Καλαμάτας παρόλο το ισχυρό θετικό φυσικό ισοζύγιο, μπορούν να αποδοθούν μόνο σε φαινόμενα «υποαπογραφής» απογραφής του 2011. και συνολικά αδυναμιών του συστήματος Αστικότητα, ηλικιακή κατανομή και δημογραφικοί δείκτες πληθυσμού εριφέρειας REMACO A.E. Σελίδα 7

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Στην ενότητα αυτή αναλύονται οι λοιποί πληθυσμιακοί και δημογραφικοί δείκτες της εριφέρειας ελοποννήσου, που περιορίζονται λόγω έλλειψης πρόσφατων στοιχείων στα δεδομένα των απογραφών του 1991 και κυρίως του 2001. Ειδικότερα το 53,88% του πληθυσμού της εριφέρειας ελοποννήσου σύμφωνα με την απογραφή του 2001 χαρακτηρίζεται ως αγροτικός. Το μεγαλύτερο ποσοστό αστικού πληθυσμού εντοπίζεται στην Ε Κορινθίας (57,1%) και το μικρότερο στην Ε Λακωνίας (31,9%). Χαμηλό ποσοστό αστικού πληθυσμού εμφανίζει και η Ε Αρκαδίας (35,9%). ίνακας 3: Κατανομή ραγματικού ληθυσμού εριφέρειας ελοποννήσου σε αστικό και αγροτικό από το 1991 έως το 2001 ληθυσμός Κατανομή ληθυσμού ληθυσμός Κατανομή ληθυσμού ερ. Ενότητες 1991 Αστικός Ημιαστικός Αγροτικός 2001 Αστικός Αγροτικός Αργολίδας 97.636 34.186 12.653 50.797 105.770 53.405 52.365 Αρκαδίας 105.309 22.463 11.446 71.400 102.035 36.628 65.407 Κορινθίας 141.823 27.412 49.414 64.997 154.624 88.292 66.332 Λακωνίας 95.696 15.531 15.713 64.452 99.637 31.827 67.810 Μεσσηνίας 166.964 47.641 26.705 92.618 176.876 84.559 92.317 ερ. ελ/σου 607.428 147.233 115.931 344.264 638.942 294.680 344.262 Σύνολο Χώρας 10.259.000 6.036.660 1.312.774 2.910.466 10.964.020 7.980.414 2.983.606 ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 1991-2001 Για την εξαγωγή χρήσιμων συμπερασμάτων για τη διάρθρωση του πληθυσμού στις διάφορες ηλικιακές ομάδες χρησιμοποιούνται οι Δημογραφικοί Δείκτες Γήρανσης 1 (όσο μεγαλύτερος είναι ο δείκτης τόσο πιο «γηρασμένος» είναι ο πληθυσμός), της Εξάρτησης 2 (αναλογία μεταξύ εξαρτώμενων ατόμων, δηλαδή αυτών που δεν μπορούν να συμμετέχουν στην παραγωγική διαδικασία προς τα άτομα που θεωρείται ότι συμμετέχουν στην παραγωγική διαδικασία) και της Αντικατάστασης 3 (δομικός δείκτης που εκφράζει την εναλλαγή μεταξύ των ηλικιών που μετέχουν στην παραγωγική διαδικασία). 1 Δείκτης Γήρανσης: Ο λόγος των ατόμων ηλικίας 65 και άνω προς τα άτομα ηλικίας 0-14 ετών. 2 Δείκτης Εξάρτησης: Ο λόγος του αθροίσματος ατόμων ηλικίας 0-14 ετών και 65 ετών και άνω (δηλαδή των μη παραγωγικών ηλικιών), προς τα άτομα ηλικίας 15-65 (παραγωγικές ηλικίες). 3 Δείκτης Αντικατάστασης: Ο λόγος των ατόμων ηλικίας 15-24 προς τα άτομα ηλικίας 55-64. REMACO A.E. Σελίδα 8

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ ίνακας 4: Ηλικιακή Κατανομή ραγματικού ληθυσμού (2001) αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης 0-14 15-64 65 + Σύνολο Αργολίδας 16.102 70.889 18.779 105.770 Αρκαδίας 14.529 63.175 24.331 102.035 Κορινθίας 23.487 103.702 27.435 154.624 Λακωνίας 14.078 62.741 22.818 99.637 Μεσσηνίας 25.872 113.055 37.949 176.876 εριφ. ελοποννήσου 94.068 413.562 131.312 638.942 Σύνολο Χώρας 1.664.085 7.468.395 1.831.540 10.964.020 ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., Απογραφή 2001 Στον ίνακα που ακολουθεί, αποτυπώνονται οι δείκτες γήρανσης, εξάρτησης και αντικατάστασης για το 1991 και το 2001 για κάθε εριφερειακή Ενότητα. Με βάση τον δείκτη γήρανσης ο πληθυσμός της εριφέρειας ελοποννήσου είναι πιο «γηρασμένος» σε σχέση με το σύνολο της χώρας (139,59 έναντι 110,06), αφού αυξήθηκε κατακόρυφα την δεκαετία 1991-2001, με την Ε Αρκαδίας εμφανίζει τη χειρότερη επίδοση. Όσον αφορά τον δείκτη εξάρτησης η εριφέρεια ελοποννήσου εμφανίζει υψηλότερο δείκτη σε σχέση με το σύνολο της χώρας (54,50 έναντι 46,81). Δηλαδή έχει χειρότερη αναλογία μεταξύ εξαρτώμενων ατόμων (δηλαδή αυτούς που δεν συμμετέχουν στην παραγωγική διαδικασία) και ατόμων που συμμετέχουν στην παραγωγική διαδικασία. Τον μεγαλύτερο δείκτη εξάρτησης εμφανίζουν οι Ε Αρκαδίας και Λακωνίας. Τέλος, ο δείκτης αντικατάστασης είναι χαμηλότερος στην εριφέρεια ελοποννήσου σε σχέση με το σύνολο της χώρας (113,62 έναντι 129,85). Όσο μικρότερος είναι ο δείκτης τόσο υστερούν τα άτομα που ετοιμάζονται να εισέλθουν στην παραγωγική διαδικασία σε σχέση με τα άτομα που ετοιμάζονται να εξέλθουν από αυτή. Τον μεγαλύτερο δείκτη αντικατάστασης έχει η Ε Αργολίδας και ακολουθεί η Ε Μεσσηνίας. REMACO A.E. Σελίδα 9

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης ίνακας 5: Δημογραφικοί Δείκτες εριφέρειας ελοποννήσου Δείκτης Γήρανσης Δείκτης Εξάρτησης Δείκτης Αντικατάστασης 1991 2001 1991 2001 1991 2001 Αργολίδας 74,35 116,63 52,50 49,21 108,81 121,84 Αρκαδίας 122,40 167,47 62,32 61,51 88,12 102,12 Κορινθίας 76,34 116,81 51,23 49,10 107,35 115,40 Λακωνίας 118,55 162,08 61,37 58,81 83,92 108,15 Μεσσηνίας 106,67 146,68 61,06 56,45 86,01 117,05 ερ. ελοποννήσου 98,05 139,59 57,51 54,50 94,16 113,62 Σύνολο Ελλάδας 71,10 110,06 49,12 46,81 119,84 129,85 ηγή: Επεξεργασία στοιχείων ΕΛ.ΣΤΑΤ., Απογραφή 1991,2001 1.3 Χωροταξική Διάρθρωση και Χωρική Οργάνωση της εριφέρειας Σύμφωνα με το ισχύον εριφερειακό λαίσιο Χωροταξικό Σχεδιασμού (Απόφαση 25294 - ΦΕΚ 1485/10-10-2003) στην εριφέρεια ελοποννήσου παρουσιάζονται 4 κατηγορίες πόλων ανάπτυξης της, και συγκεκριμένα: Κύριοι πόλοι ανάπτυξης διαπεριφερειακής εμβέλειας, που περιλαμβάνουν την Τρίπολη, την Καλαμάτα και την Κόρινθο. Δευτερεύοντες πόλοι ανάπτυξης περιφερειακής εμβέλειας που περιλαμβάνουν το Ναύπλιο, το Άργος και την Σπάρτη. όλος με ειδικό υπερτοπικό ρόλο αποδίδεται στην Μεγαλόπολη ως Ενεργειακό Κέντρο, λόγω της παρουσίας της Δ.Ε.Η.. Ενδοπεριφερειακά κέντρα ανάπτυξης που περιλαμβάνουν το Λουτράκι, το Κιάτο, την Νεμέα, την Γκούρα, το Κρανίδι, το Λυγουριό, το Άστρος-Λεωνίδιο, τα Λαγκάδια, το Γύθειο, τη Νεάπολη, την Σκάλα-Βλαχιώτης, την Αρεόπολη, τη Μεσσήνη, την ύλο, την Κυπαρισσία και τη Καρδαμύλη. Οι άξονες ανάπτυξης της περιφέρειας ορίζονται κυρίως από τους ανωτέρω πόλους/οικιστικά κέντρα ανάπτυξης και τους βασικούς χερσαίους άξονες και κόμβους μεταφορών. Οι κύριοι, εθνικής διαπεριφερειακής εμβέλειας οδικοί άξονες είναι οι: Αθήνα Κόρινθος άτρα (ΑΘΕ οδικός και σιδηροδρομικός), διεθνούς / ευρωπαϊκής εμβέλειας Αθήνα Κόρινθος Τρίπολη Καλαμάτα, εθνικής εμβέλειας REMACO A.E. Σελίδα 10

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Καλαμάτα Κυπαρισσία άτρα Ρίο/Αντίρριο, δυτικός άξονας διεθνούς / ευρωπαϊκής εμβέλειας Ως θαλάσσιοι κύριοι άξονες ανάπτυξης μεσοπρόθεσμα (εθνικής Διαπεριφερειακής εμβέλειας) είναι ο άξονας Λιμάνι Αγ. Θεοδώρων με τον ευρύτερο Εθνικό και μεσογειακό Χώρο. Μακροπρόθεσμα θαλάσσιοι άξονες ανάπτυξης είναι οι: α) ο άξονας λιμάνι Καλαμάτας Κρήτη Ιταλία Μεσόγειος, και β) ο άξονας λιμάνι Καλαμάτας λιμάνι άτρας Αδριατική. Δευτερεύοντες θαλάσσιοι άξονες περιφερειακής εμβέλειας είναι οι Γύθειο Κρήτη και Ναύπλιο ειραιάς Νησιά Σαρωνικού Κυκλάδες. Στο ισχύον Χωροταξικό της εριφέρειας αποτυπώνονται 13 χωρικές ενότητες με ομοιογενή αναπτυξιακά χαρακτηριστικά, ενώ προτείνεται ο χαρακτηρισμός διαφόρων περιοχών ως εριοχές Ειδικών Χωροταξικών αρεμβάσεων, η οριοθέτηση Οργανωμένων υποδοχέων τουριστικής ανάπτυξης, καθώς και η εκπόνηση ολεοδομικών Σχεδίων, όπως Ρυθμιστικά Σχέδια, Γενικά ολεοδομικά Σχέδια (τα πλέον πρόσφατα ΓΣ είναι της Καλαμάτας, του Άργους, της Μεσσήνης, του Βέλου κλπ.), Ζώνες Οικιστικού Ελέγχου στην Αργολίδα (Άργος, Μιδέα, Τίρυνθα κλπ) και Κορινθία (Άγιοι Θεόδωροι), καθώς και Σχέδια Οικιστικής Οργάνωσης Ανοικτής όλης (Επιδαύρου, Λεωνιδίου, Βόχας κλπ) εκ των οποίων το πιο πρόσφατο από αυτά εκπονήθηκε το 2006 (Γ..Σ. Μυστρά). Χαρακτηριστικά στοιχεία της Χωροταξικής διάρθρωσης και χωρικής οργάνωσης της εριφέρειας αποτελούν τα ακόλουθα: Ασυνέχεια του χώρου λόγω των φυσικών εμποδίων και της ιδιαίτερης γεωμορφολογίας, Έλλειψη ισχυρών πόλων-κέντρων ανάπτυξης εθνικής εμβέλειας καθώς και κυρίαρχου αστικού δυναμικού πόλου ανάπτυξης και χωρικής συσπείρωσης, ολλαπλός αναπτυξιακός δυισμός που εκφράζεται μέσω των διαφοροποιήσεων μεταξύ των εριφερειακών Ενοτήτων που τη συγκροτούν, καθώς και εντός των εριφερειακών Ενοτήτων της (δημογραφικά χαρακτηριστικά, υποδομές, παραγωγική βάση), Μη χωρική ολοκλήρωση λόγω της διοικητικής διάσπασης της ελοποννήσου σε δύο εριφέρειες, Το εριφερειακό λαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού τελεί υπό αναθεώρηση και επικαιροποίηση, ώστε να ληφθούν υπόψη οι εξελίξεις που σημειώθηκαν στην Ευρώπη και στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια και επιτάσσουν την προσαρμογή της αναπτυξιακής και χωροταξικής πολιτικής της εριφέρειας στα νέα δεδομένα της κλιματικής αλλαγής και της οικονομικής συγκυρίας και να δημιουργηθούν οι REMACO A.E. Σελίδα 11

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης προϋποθέσεις προσέλκυσης νέων βιώσιμων επενδύσεων σε ορθολογικά και θεματικά προσδιορισμένους χώρους. Ήδη, το Υ.Ε.&Κ.Α. έχει προκηρύξει διαγωνισμό για την «Αξιολόγηση, αναθεώρηση και εξειδίκευση εριφερειακού λαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης εριφέρειας ελοποννήσου», ο οποίος αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί έως στις αρχές του 2014, ενώ στην ίδια κατεύθυνση κινείται η πρωτοβουλία της εριφέρειας για την εκπόνηση μελέτης παρέμβασης στα θέματα χωροταξικού σχεδιασμού της εριφέρειας ελοποννήσου. Η νέα χωροταξική οργάνωση θα πρέπει να στοχεύει στην ενίσχυση της εσωτερικής συνοχής της εριφέρειας ελοποννήσου, στην εξάλειψη των ανισοτήτων μεταξύ των περιοχών και στην ρύθμιση και οργάνωση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων και λειτουργιών, λαμβάνοντας υπόψη την ορθολογική κατανομή, διάρθρωση και ανάπτυξη των φυσικών πόρων, καθώς και των οικονομικών, κοινωνικών, πολιτιστικών και δημογραφικών δεδομένων ώστε να βελτιωθούν η ισορροπία του δικτύου των πόλεων, οι σχέσεις πόλης-υπαίθρου, η διαχείριση των φυσικών και πολιτιστικών πόρων και η προστασία του περιβάλλοντος, οδηγώντας στην ολοκληρωμένη εφαρμογή των προγραμμάτων ανάπτυξης σε συγκεκριμένες εδαφικές ενότητες που θα επιλεχθούν. Σε αυτήν την κατεύθυνση οι προτάσεις θα πρέπει να περιλαμβάνουν την χωροθέτηση και ανάπτυξη: Υποδομών που συνδέονται με την τόνωση των παραγωγικών δραστηριοτήτων, την προσέλκυση νέων επενδύσεων και τον εκσυγχρονισμό υφισταμένων επιχειρήσεων. Τέτοιου είδους υποδομές θα συμβάλλουν στην ανάπτυξη και εξυγίανση οργανωμένων περιοχών δραστηριοτήτων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η δημιουργία Βιομηχανικών εριοχών, Επιχειρηματικών, Τεχνολογικών και Θεματικών άρκων, η οριοθέτηση Γεωργικής Γης Υψηλής ροτεραιότητας, ο χαρακτηρισμός ζωνών κτηνοτροφίας κλπ. Υποδομών διοικητικών, κοινωνικών, τεχνικών, πολιτιστικών που θα βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τόσο των κατοίκων των πόλεων που θα αναπτυχθούν, όσο και των κατοίκων όλης της εριφέρειας. Υποδομών που σχετίζονται με την οργανωμένη διαχείριση απορριμμάτων (χώροι διάθεσης και επεξεργασίας απορριμμάτων, βιολογικοί καθαρισμοί, ανακύκλωση). Υποδομών ήπιας ανάπτυξης με στόχο, αφενός την ανάδειξη και τον σεβασμό του φυσικού τοπίου και αφετέρου την εκμετάλλευση των δυνατοτήτων που προσφέρει η γεωμορφολογία της εριφέρειας, αναπτύσσοντας εναλλακτικές μορφές τουρισμού σε περιοχές οικολογικού ενδιαφέροντος. Υποδομών Ανανεώσιμων ηγών Ενέργειας, εκμεταλλευόμενοι τις δυνατότητες που παρουσιάζονται από την εκμετάλλευση των φυσικών πόρων (ανέμου, ήλιου, νερού). REMACO A.E. Σελίδα 12

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης έρα των παραπάνω, η εριφέρεια ελοποννήσου θα πρέπει να οριοθετήσει και να χαρακτηρίσει στο νέο χωροταξικό σχεδιασμό, περιοχές που θα χρησιμοποιηθούν προς οικιστική ανάπτυξη και περιοχές όπου θα στεγαστούν επιχειρήσεις ενταγμένες στον παραγωγικό ιστό της εριφέρειας ελοποννήσου. Η αντιμετώπιση αυτής της ανάγκης, προκύπτει από το γεγονός πως περιοχές που αναπτύσσονται ως εν δυνάμει οικιστικές, επεκτείνονται προς χώρους όπου έχουν χαρακτηριστεί ως defacto περιοχές παραγωγικής ζώνης, λόγω μη επάρκειας χώρων οικιστικής ανάπτυξης και λόγω της υπερβάλλουσας ζήτησης των περιοχών που βρίσκονται κοντά στο μητροπολιτικό κέντρο της Αττικής. αράλληλα, στα μεγάλα αστικά κέντρα της εριφέρειας έχει προκύψει ανάγκη επέκτασης του αστικού ιστού, αρκετές φορές σε περιοχές που αποτελούν τα φυσικά σύνορα όμορων Δήμων. Αποτέλεσμα αυτού είναι η δημιουργία ενός ενιαίου μετώπου Δήμων χωρίς την δυνατότητα διαχωρισμού των αρμοδιοτήτων και των ευθυνών του καθενός. REMACO A.E. Σελίδα 13

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης REMACO A.E. Σελίδα 14

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ 2 ροσπελασιμότητα & Υποδομές Μεταφορών αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης 2.1 Οδικό Δίκτυο Το οδικό δίκτυο της εριφέρειας είναι ιδιαίτερα εκτεταμένο, λόγω της έκτασης και της γεωμορφολογίας του εδάφους. Το εθνικό δίκτυο εκτείνεται σε 1.250 χλμ. περίπου, ενώ το επαρχιακό οδικό δίκτυο εκτείνεται σε μήκος 4.600 χλμ. περίπου. Στα παράλια και στα πεδινά είναι περισσότερο ανεπτυγμένο, ενώ είναι σχετικά ανεπαρκές, ποσοτικά και ποιοτικά, στις ορεινές περιοχές. Ο κυριότερος οδικός άξονας που διαπερνά την εριφέρεια ελοποννήσου ενώνοντας τα κυριότερα αστικά κέντρα μεταξύ τους είναι ο αυτοκινητόδρομος, ο οποίος συνδέει την Καλαμάτα με την Τρίπολη και την Κόρινθο και κατ επέκταση με την Αθήνα. Επιπρόσθετα, σημαντικός αναπτυξιακός παράγοντας για την εριφέρεια είναι η διέλευση από το βόρειο τμήμα της, μεγάλου μέρους του οδικού άξονα ΑΘΕ. Τέλος, στην εριφέρεια ελοποννήσου προβλέπεται να καταλήξει η Ολυμπία Οδός. Αναλυτικότερα, οι τρεις βασικοί οδικοί άξονες που υπάρχουν στην εριφέρεια ελοποννήσου και η υφιστάμενη κατάσταση τους είναι: Κόρινθος-Τρίπολη-Καλαμάτα Σήμερα έχει ολοκληρωθεί το μεγαλύτερο τμήμα του αυτοκινητοδρόμου. Ειδικότερα, έχει κατασκευασθεί αυτοκινητόδρομος μέχρι το Λεύκτρο, ενώ αναμένεται τους επόμενους μήνες η συνολική παράδοση των οδικών αξόνων Τρίπολη Καλαμάτα, μαζί με το τμήμα αραδείσια Τσακώνα που θα διαθέτει συνολικά έξη (6) κόμβους. Ο αυτοκινητόδρομος αναμένεται να καταλήξει στον εριφερειακό της Καλαμάτας που είναι επίσης υπό κατασκευή. Με βάση τη σύμβαση παραχώρησης προβλέπεται και η δημιουργία του κλάδου Λεύκτρου-Σπάρτης, που με τα σημερινά δεδομένα προβλέπεται να ολοκληρωθεί το 2013. Με την ολοκλήρωση αυτού του οδικού άξονα, θα υπάρξει οδική σύνδεση με σύγχρονο αυτοκινητόδρομο μειώνοντας τον χρόνο διέλευσης των αυτοκινήτων και αυξάνοντας την ασφάλεια των οδηγών. Κόρινθος-άτρα Τέλος, ένας ακόμα σημαντικός άξονας που αναμένεται να επηρεάσει την εριφέρεια ελοποννήσου είναι η ολοκλήρωση του νέου αυτοκινητόδρομου Κορίνθου-ατρών που βρίσκεται στο βόρειο κομμάτι της εριφέρειας. Το έργο προβλέπει την κατασκευή 120 χιλιομέτρων του τμήματος Κορίνθου-ατρών, με δύο λωρίδες κυκλοφορίας και λωρίδα έκτακτης ανάγκης ανά κατεύθυνση, και διαχωριστικό διάζωμα. Ειδικότερα, το κομμάτι Κορίνθου-ατρών που θα μειώσει το χρόνο πρόσβασης της εριφέρειας με ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια της χώρας (άτρα). αράλληλα, θα βελτιωθούν οι συνθήκες ασφάλειας και στο οδικό δίκτυο του δρόμου από την Κόρινθο μέχρι το Δερβένι και κατ REMACO A.E. Σελίδα 15

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης επέκταση θα μειωθεί ο χρόνος πρόσβασης στην ορεινή Κορινθία που αποτελεί τελευταία χρόνια ένα τουριστικό πόλο έλξης για τους κατοίκους της Αθήνας (δεδομένου του κοντινού της αποστάσεως), καθώς και ο χρόνος μεταφοράς από και προς την Αθήνα (π.χ. για αγροτικά προϊόντα). άτρα-ύργος-τσακώνα Ο τρίτος σημαντικός άξονας είναι στα δυτικά της εριφέρειας και στόχος του είναι να ενώσει την Καλαμάτα και την Τρίπολη μέσω Τσακώνας με την άτρα που διαθέτει ένα λιμάνι που συνδέει τη χώρα με την Ιταλία και που αποτελεί μία σημαντική είσοδο για τη χώρα. Τα έργα προέβλεπαν την κατασκευή 164 χιλιόμετρων στα τμήματα ατρών-ύργου και Αλφειού-Τσακώνας, με δύο λωρίδες κυκλοφορίας και λωρίδα έκτακτης ανάγκης ανά κατεύθυνση και διαχωριστικό διάζωμα για το πρώτο τμήμα, και δύο λωρίδες κυκλοφορίας ανά κατεύθυνση με διαχωριστικό διάζωμα για το δεύτερο τμήμα. Στην παρούσα χρονική στιγμή τα έργα δεν έχουν ολοκληρωθεί και είναι στάσιμα. Λοιπά Οδικά Δίκτυα Εκτός από τους τρεις άξονες εθνικής εμβέλειας, σημαντικές ελλείψεις και ανάγκη αναβάθμισης και βελτίωσης των γεωμετρικών χαρακτηριστικών του εσωτερικού οδικού δικτύου της εριφέρειας εντοπίζονται στους παράλιους οδικούς άξονες (ανατολικός, νότιος και νοτιοδυτικός), καθώς και στους λοιπούς άξονες του ορεινού οδικού δικτύου. Ως ιδιαίτερα σημαντική χαρακτηρίζεται επίσης η ανάγκη βελτίωση του οδικού άξονα σύνδεσης της Νότιας και Κεντρικής ελοποννήσου με την άτρα, που θα δώσει διέξοδο στην εριφέρεια σε μια σημαντική πύλη εισόδου-εξόδου της χώρας, καθώς και στους διευρωπαϊκούς άξονες μεταφορών μέσω της Ιονίας Οδού. Κρίσιμη επίσης τέλος αποτελεί η ανάγκη βελτίωσης του οδικού δικτύου εσωτερικής σύνδεσης σημαντικών κέντρων της εριφέρειας, όπως είναι οι επαρχιακοί οδοί Ναύπλιο-Επίδαυρος-Κόρινθος, Σπάρτης Καλαμάτας μέσω Ταϋγέτου, Τρίπολης- Άστρους κ.α. Συμπεράσματα Με την ολοκλήρωση τόσο των τριών κυριότερων, όσο και των μικρότερων οδικών αξόνων που αναφέρθηκαν αυξάνεται η προσβασιμότητα της εριφέρειας ελοποννήσου προς το εμπορικό και βιομηχανικό κέντρο της πρωτεύουσας, την κυριότερη δυτική πύλη εισόδου της χώρας που αποτελεί το λιμάνι της άτρας και τέλος, δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την μείωση του αναπτυξιακού χάσματος και τη δημιουργία ισόρροπης ανάπτυξης με συμμετοχή των απομακρυσμένων περιοχών της εριφέρειας. Το συνολικό οδικό δίκτυο της εριφέρειας ελοποννήσου αποτυπώνεται στον χάρτη που ακολουθεί. REMACO A.E. Σελίδα 16

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ Χάρτης 1: Οδικό Δίκτυο ελοποννήσου αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης REMACO A.E. Σελίδα 17

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ 2.2 Σιδηροδρομικό Δίκτυο αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του βόρειου μέρους της εριφέρειας ελοποννήσου, έχει διαδραματίσει η λειτουργία του ροαστιακού Σιδηρόδρομου που συνδέει την Αττική με το Κιάτο. Διεξάγονται καθημερινά 6 δρομολόγια με συχνότητα δύο ωρών. Η απόσταση Αθήνα - Κιάτο διαρκεί 1 ώρα και 17 λεπτά. Ο ροαστιακός έχει συμβάλει αποφασιστικά στην ασφαλή διακίνηση εργαζομένων, επισκεπτών από και προς την ρωτεύουσα της χώρας, στην προσέλκυση πληθυσμού για παραθεριστική κατοικία και συνολικά στη συγκράτηση του πληθυσμού της Ε Κορινθίας. Αντίθετα το υπόλοιπο σιδηροδρομικό δίκτυο στην ελοπόννησο έχει εγκαταλειφθεί με ελάχιστες εξαιρέσεις στον βόρειο άξονα. αλαιότερα υπήρχε τρένο που σύνδεε την Αθήνα με την Καλαμάτα, μέσω Τρίπολης, αλλά από το 2010 η γραμμή έχει διακοπεί (όπως και οι γραμμές ύργος Καλαμάτα, Καλαμάτα - Μεσσήνη ΤΕΙ και Κόρινθος - Τρίπολη Ναύπλιο). Το σιδηροδρομικό δίκτυο στην εριφέρεια ελοποννήσου, έχει συνολικό μήκος 300 χλμ., όμως οι περισσότερες γραμμές του δικτύου του είναι μονής κατεύθυνσης, δεν υπάρχουν ανισόπεδες διαβάσεις και υπήρχε κακή χάραξη. Συμπερασματικά για το σιδηροδρομικό δίκτυο στην εριφέρεια ελοποννήσου, θα πρέπει να εκπονηθούν μελέτες βιωσιμότητας για να εξετασθούν η επαναφορά του ενδομεσσηνιακού δικτύου, η ενεργοποίηση των ιστορικών γραμμών Κόρινθος Μυκήνες Άργος Ναύπλιο, καθώς και της προέκτασης του προαστιακού προς το Λουτράκι, προκειμένου να ερευνηθούν βάσει μελέτης κόστουςοφέλους αν υφίστανται οι προϋποθέσεις πλήρους επαναλειτουργίας του, ή αν χρησιμοποιηθεί μόνο για αναβίωση και ανάδειξη πολιτιστικών διαδρομών. 2.3 Λοιπές Συνδέσεις και Μεταφορές Αεροπορικές Συνδέσεις-Υποδομές Η εριφέρεια ελοποννήσου διαθέτει δύο αεροδρόμια. Ένα στρατιωτικό με έδρα την Τρίπολη και ένα πολιτικό με έδρα την Καλαμάτα. Οι πολύ μικρής κλίμακας αεροπορικές συγκοινωνίες εξυπηρετούνται από το αεροδρόμιο της Καλαμάτας, με ενεργή μόνο την εβδομαδιαία σύνδεση με τη Θεσσαλονίκη. Η λειτουργία του αεροδρομίου της Καλαμάτας αυξάνεται κατά τους θερινούς μήνες από πτήσεις charter εξωτερικού. Στις δυσλειτουργίες του αεροδρομίου εντάσσεται η χρησιμοποίηση των αεροδιαδρόμων της από τις εκπαιδευτικές πτήσεις στρατιωτικών σκαφών της γειτνιάζουσας σε αυτό πολεμικής βάσης της αεροπορίας. Το τελευταίο διάστημα καταβάλλονται προσπάθειες από τοπικούς φορείς για τη μετατροπή του στρατιωτικού αεροδρομίου της Τρίπολης σε πολιτικό, για την εξυπηρέτηση πτήσεων χαμηλού κόστους, καθώς και για τον εκσυγχρονισμό του αεροδρομίου της Καλαμάτας. Απώτερο στόχο αποτελεί η REMACO A.E. Σελίδα 18

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης βελτίωση της εξωστρέφειας της εριφέρειας με την προσέλκυση αλλοδαπών τουριστών και η δημιουργία προϋποθέσεων ανάδειξής της ως ένα από τους κυριότερους αναγνωρίσιμους τουριστικούς προορισμούς, αξιοποιώντας το γεωγραφικό ανάγλυφο της και συνδυάζοντας τις διακοπές βουνό και θάλασσα. Θαλάσσιες Συνδέσεις-Υποδομές Στις θαλάσσιες μεταφορές, σημαντικό ρόλο παίζουν τα λιμάνια της Καλαμάτας και του Ναυπλίου. Άλλα δευτερεύοντα λιμάνια της εριφέρειας είναι της ύλου και της Κυπαρισσίας στη Μεσσηνία, της Ερμιονίδας και του ορτοχελίου στην Αργολίδα, του αράλιου Άστρους και του Λεωνιδίου στην Αρκαδία, της Κορίνθου και του Κιάτου στην Κορινθία και τέλος, του Γυθείου και της Νεάπολης στην Λακωνία. Τους θερινούς μήνες εκτελείται ένα δρομολόγιο την εβδομάδα που συνδέει τα Χανιά (Κίσσαμος) με τα Κύθηρα και την Καλαμάτα. Επίσης τους θερινούς μήνες εκτελούνται τακτικά δρομολόγια από Γύθειο για Κύθηρα και υπάρχει σύνδεση από Νεάπολη Λακωνίας για Κύθηρα και Ελαφόνησο. Επίσης, υπάρχει σύνδεση όλο τον χρόνο με θαλάσσιο ταξί από την Κόστα Αργολίδας με τις Σπέτσες και την Ύδρα. Τέλος, υπάρχει σύνδεση με ferry boat μεταξύ Γαλατά (Αργολίδας) και όρου. Τα περισσότερα λιμάνια-μαρίνες-αγκυροβόλια τα διαθέτει η Ε Λακωνίας και η Ε Κορινθίας. Ειδικότερα, η Ε Λακωνίας έχει 22, η Ε Κορινθίας έχει 14, η Ε Αρκαδίας έχει 3 και οι Ε Αργολίδας και Μεσσηνίας από δύο. Ο συνολικός κατάλογος των λιμενικών υποδομών της εριφέρειας (λιμάνια, μαρίνες και αγκυροβόλια) παρουσιάζεται στον ίνακα που ακολουθεί. ίνακας 6: Λιμάνια, Μαρίνες και Αγκυροβόλια ανά εριφερειακή Ενότητα Λιμάνια-Μαρίνες-Αγκυροβόλιο εριοχή εριφερειακή Ενότητα ΝΑΥΛΙΟ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ ΝΑΥΛΙΟ Αργολίδας ΟΡΤΟ ΧΕΛΙ ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ ΟΡΤΟΧΕΛΙ Αργολίδας ΑΡΑΛΙΑ ΤΥΡΟΥ ΑΡΑΛΙΑ Αρκαδίας ΑΡΑΛΙΟΝ ΑΣΤΡΟΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΑΡΑΛΙΟΝ ΑΣΤΡΟΣ Αρκαδίας ΛΑΚΑ ΛΕΩΝΙΔΙΟ ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΛΕΩΝΙΔΙΟ Αρκαδίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΚΙΑΤΟΥ ΚΙΑΤΟ Κορινθίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΚΟΡΦΟΣ ΚΟΡΦΟΣ Κορινθίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟ ΟΣΕΙΔΩΝ ΛΟΥΤΡΑΚΙ Κορινθίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΑΛΑΙΟ ΚΑΛΑΜΑΚΙ ΑΛΑΙΟ ΚΑΛΑΜΑΚΙ Κορινθίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΗΓΗΣ ΛΟΥΤΡΑ ΩΡΑΙΑΣ ΕΛΕΝΗΣ Κορινθίας ΛΙΜΑΝΙ ΔΕΡΒΕΝΙΟΥ ΔΕΡΒΕΝΙ Κορινθίας ΛΙΜΑΝΙ ΙΣΘΜΙΑ ΙΣΘΜΙΑ Κορινθίας ΛΙΜΑΝΙ ΚΙΑΤΟΥ ΚΙΑΤΟ Κορινθίας REMACO A.E. Σελίδα 19

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Λιμάνια-Μαρίνες-Αγκυροβόλιο εριοχή εριφερειακή Ενότητα ΛΙΜΑΝΙ ΚΟΡΙΝΘΟΥ ΚΟΡΙΝΘΟΣ Κορινθίας ΛΙΜΑΝΙ ΛΟΥΤΡΑΚΙ ΛΟΥΤΡΑΚΙ Κορινθίας ΜΑΡΙΝΑ ΒΡΑΧΑΤΙΟΥ ΒΡΑΧΑΤΙ Κορινθίας ΜΑΡΙΝΑ ΚΑΤΩ ΑΣΣΟΥ ΚΑΤΩ ΑΣΣΟΣ Κορινθίας ΜΑΡΙΝΑ ΜΑΥΡΟΛΙΜΝΗΣ ΜΑΥΡΟΛΙΜΝΗ Κορινθίας ΜΑΡΙΝΑ ΞΥΛΟΚΑΣΤΡΟΥ ΞΥΛΟΚΑΣΤΡΟ Κορινθίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΥΑΡΙΣΣΙ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΕΛΙΑ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΑΗ ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΡΙΝΗΣΑ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΓΕΡΟΛΙΜΕΝΑΣ ΓΕΡΟΛΙΜΕΝΑΣ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΖΑΡΑΚΑ ΑΡΑΛΙΑ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΕΛΑΙΑΣ ΕΛΙΑ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΚΑΣΤΕΛΛΑΣ ΚΑΣΤΕΛΛΑ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΚΟΚΚΙΝΙΑ ΚΑΤΩ ΓΛΥΚΟΒΡΥΣΗ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΚΟΡΑΚΑΣ ΚΟΡΑΚΑΣ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΜΑΡΑΘΙΑΣ ΜΑΡΑΘΙΑΣ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΜΕΖΑΟΣ ΜΕΖΑΟΣ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΑΛΙΑΣ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ ΑΓΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΗΛΑ ΑΡΑΛΙΑ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΟΡΤΟ ΚΑΓΙΟ ΟΡΤΟ ΚΑΓΙΟ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ ΡΟΦΗΤΗΣ ΗΛΙΑΣ Λακωνίας ΑΓΚΥΡΟΒΟΛΙΟ ΤΣΟΥΜΑΛΑ ΤΣΟΥΜΑΛΑ Λακωνίας ΛΙΜΑΝΙ ΓΥΘΕΙΟΥ ΓΥΘΕΙΟ Λακωνίας ΛΙΜΑΝΙ ΙΕΡΑΚΑ ΛΙΜΑΝΙ ΙΕΡΑΚΑ Λακωνίας ΛΙΜΑΝΙ ΚΟΤΡΩΝΑ ΚΟΤΡΩΝΑΣ Λακωνίας ΛΙΜΑΝΙ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ ΓΕΦΥΡΑ Λακωνίας ΛΙΜΑΝΙ ΝΕΑΟΛΗΣ ΒΟΙΩΝ ΝΕΑΟΛΗ ΒΟΙΩΝ Λακωνίας ΛΙΜΑΝΙ ΟΥΝΤΑΣ ΟΥΝΤΑ Λακωνίας ΚΑΛΑΜΑΤΑ ΚΑΛΑΜΑΤΑ Μεσσηνίας ΥΛΟΣ ΥΛΟΣ Μεσσηνίας ηγή: www.tourportal.gr Οι τρεις σημαντικότερες μαρίνες είναι της Καλαμάτας που έχει χωρητικότητα 300 θέσεων, του Ξυλόκαστρου με 220 θέσεις και η μαρίνα της ύλου που κατασκευάστηκε πρόσφατα και διαθέτει 250 θέσεις. REMACO A.E. Σελίδα 20

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Συνολικά η εριφέρεια δεν έχει αξιοποιήσει τα ιδιαίτερα πλεονεκτήματα που διαθέτει, όπως το γεγονός ότι αποτελεί το νότιο χερσαίο άκρο της χώρας και της Ευρώπης και επόμενα το φυσικό πλεονέκτημα της εγγύτητας με το θαλάσσιο χώρο του Αιγαίου και των περιοχών της Μεσογείου, καθώς και την ιδιαίτερα εκτεταμένη ακτογραμμή της. Οι λιμενικές υποδομές της εριφέρειας, τόσο αυτές των μεταφορών όσο και του ελλιμενισμού τουριστικών και αλιευτικών σκαφών, δεν αποτελούν αναγνωρίσιμες υποδομές περιφερειακού, εθνικού και πολύ περισσότερο διεθνούς επιπέδου. Η ολοκλήρωση όμως των βασικών οδικών αξόνων δημιουργεί βάσιμες προϋποθέσεις για την ανάπτυξη των θαλάσσιων μεταφορών τόσο σε επιβάτες, όσο και σε εμπορεύματα, αξιοποιώντας και βελτιώνοντας τις προσφερόμενες υπηρεσίες και αναβαθμίζοντας τις υπάρχουσες εγκαταστάσεις ιδιαίτερα στα λιμάνια της Καλαμάτας (το οποίο μπορεί να αναδειχθεί στην κύρια νότια πύλη εισόδου της χώρας αποσυμφορίζοντας το λιμάνι του ειραιά), του Γυθείου και του Ναυπλίου καλύπτοντας έτσι στρατηγικά το σύνολο της εριφέρειας. Επιπρόσθετα, αξιοποιώντας την ύπαρξη φυσικών κόλπων στις ακτογραμμές της εριφέρειας, είναι εφικτή η ανάπτυξη μικρών λιμένων σκαφών αναψυχής προκειμένου να είναι εφικτή η εξυπηρέτηση των τουριστών, παράλληλα με την αξιοποίηση των υπαρχόντων τουριστικών εγκαταστάσεων στο σύνολο της εριφέρειας. REMACO A.E. Σελίδα 21

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ 3 Υποδομές αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης 3.1 Ηλεκτρική Ενέργεια Η περιοχή της ελοποννήσου (μαζί με την περιοχή της Αττικής) αποτελούν τις πιο κρίσιμες περιοχές του νοτίου συστήματος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας δεδομένου ότι αποτελούν τις κυριότερες εγκαταστάσεις που βρίσκονται στο νότιο μέρος της Ελλάδος και λειτουργούν επικουρικά για την εξυπηρέτηση της Αθήνας. Στην εριφέρεια ελοποννήσου παράγεται περίπου το 8% της συνολικής ηλεκτρικής ενέργειας της Δ.Ε.Η. πανελλαδικά με τη συμβολή των θερμοηλεκτρικών και υδροηλεκτρικών σταθμών στη Μεγαλόπολη και τον Λάδωνα αντίστοιχα. ροβλήματα επάρκειας ηλεκτρικής ενέργειας δεν παρουσιάζονται (κατά το μεγαλύτερο μέρος του έτους η περιοχή χαρακτηρίζεται εξαγωγική), παρά μόνο κατά τους θερινούς μήνες όπου εισάγεται ρεύμα από σταθμούς εκτός ελοποννήσου. Ως αντιστάθμισμα της μεγάλης ατμοσφαιρικής ρύπανσης από τη λειτουργία των θερμοηλεκτρικών μονάδων της Δ.Ε.Η., λειτουργεί η απασχόληση περίπου 2.628 υπάλληλων στις εγκαταστάσεις, καθώς και η παροχή κοινωφελών έργων και παραχωρήσεων από τη Δ.Ε.Η. (παραχώρηση έκτασης 380 στρεμμάτων στο Δήμο, παραγωγή τηλεθέρμανσης κτλ.). Φυσικό αέριο Το Εθνικό Σύστημα Μεταφοράς Φυσικού Αερίου (ΕΣΜΦΑ) που αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα έργα υποδομής της σύγχρονης Ελλάδας, που υλοποιείται από τον Διαχειριστή του Εθνικού Συστήματος Φυσικού Αερίου, προβλέπει την κατασκευή αγωγού υψηλής πίεσης, μήκους 159 χλμ., που θα συνδέει το ΕΣΜΦΑ από το σταθμό στους Αγίους Θεοδώρους του Ν. Κορινθίας μέχρι τον Σταθμό Ηλεκτροπαραγωγής της ΔΕΗ στη Μεγαλόπολη, ενώ θα διέρχεται από την ευρύτερη περιοχή των πόλεων της Κορίνθου, του Άργους, του Ναυπλίου, της Τρίπολης και της Μεγαλόπολης. Το έργο εξασφαλίζει εκτός από την ομαλή και φιλική προς το περιβάλλον λειτουργία του Σταθμού Ηλεκτροπαραγωγής της ΔΕΗ στη Μεγαλόπολη, τις προϋποθέσεις για την τροφοδότηση με Φυσικό Αέριο βιομηχανικών, οικιακών και άλλων καταναλωτών της ευρύτερης περιοχής από την οποία διέρχεται. Το έργο έχει σχεδιασθεί με τρόπο ώστε να είναι εφικτή η μελλοντική επέκταση του δικτύου αγωγών σε Καλαμάτα και Σπάρτη, με στόχο το χερσαίο Σύστημα Υψηλής ίεσης να καλύψει γεωγραφικά το σύνολο της εριφέρειας ελοποννήσου. Ανανεώσιμες ηγές Ενέργειας Στην εριφέρεια ελοποννήσου αναπτύσσονται δυναμικά οι υποδομές Ανανεώσιμων ηγών Ενέργειας Ειδικότερα, έχει αδειοδοτηθεί το φωτοβολταϊκό πάρκο ισχύος 50 MW που προγραμματίζει να εγκαταστήσει η ΔΕΗ Ανανεώσιμες στη Μεγαλόπολη. ρόκειται για επένδυση της τάξεως των 250 εκ. ευρώ για τη δημιουργία του δεύτερου μεγαλύτερου φωτοβολταϊκού πάρκου στην Ευρώπη, το οποίο θα παράγει ηλεκτρική ενέργεια που θα καλύπτει τις ανάγκες περίπου 28.000 νοικοκυριών, ή του 42% του REMACO A.E. Σελίδα 22

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης συνόλου των νοικοκυριών του Νομού Αρκαδίας. Επίσης, στην περιοχή της Μεγαλόπολης σχεδιάζεται η δημιουργία μονάδας συνδυασμένου κύκλου ισχύος 800 MW, με καύσιμο φυσικό αέριο. Ήδη, έχει σχεδιαστεί και θα υλοποιηθεί η επέκταση του αγωγού φυσικού αερίου στο σύνολο της εριφέρειας (έχει υπάρξει συμφωνία παράλληλα με τον αγωγό να ενσωματωθεί δίκτυο οπτικής ίνας που θα καταστήσει την ελοπόννησο την εριφέρεια με την μεγαλύτερη ευρυζωνικότητα στην επικράτεια). Αξιόλογο επίσης χαρακτηρίζεται το αιολικό δυναμικό της εριφέρειας. Σχετική μελέτη που πραγματοποιήθηκε για να εντοπιστούν πιθανές θέσεις για αιολικά πάρκα στο σύνολο της Ελλάδας ανέδειξε ως εριοχές Αιολικής ροτεραιότητας στην εριφέρεια ελοποννήσου τους Καποδιστριακούς Δήμους Βοϊών, Γερονθρών, Ζάρακα, Λεωνιδίου, Μολάων, Μονεμβασίας, Νιάτων και την Κοινότητα Κοσμά με Φέρουσα Ικανότητα 438 τυπικές ανεμογεννήτριες (ενδεικτική παραγωγή 876 MW). Σε γενικές γραμμές διαπιστώνεται αυξημένη ζήτηση για ανάπτυξη επενδύσεων παραγωγής ενέργειας από ΑΕ στην εριφέρεια, γεγονός που επιβεβαιώνεται και από την αδειοδότηση και λειτουργία ήδη 30 σχετικών εγκαταστάσεων χερσαίας αιολικής ενέργειας που αντιπροσωπεύουν το 19,7% της συνολικής εγκατεστημένης ισχύος παραγωγής ΑΕ στη χώρα (κυρίως χερσαία αιολικά πάρκα). Αναλυτικά στοιχεία των υποδομών και της παραγωγής ενέργειας από Ανανεώσιμες ηγές παρουσιάζεται στην Ενότητα 6.6.2 Δευτερογενής Τομέας του παρόντος αραρτήματος. ροβλήματα Τα κυριότερα προβλήματα που αφορούν την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας είναι, τα προβλήματα τάσης που παρουσιάζονται (λόγω σύνδεσης με το υπόλοιπο δίκτυο με γραμμές χαμηλής μεταφοράς), όσο και η μειωμένη δυνατότητα απορρόφησης της παραγόμενης ισχύος από τους σταθμούς παραγωγής (συμβατικών καυσίμων και ΑΕ) που αναμένεται να αναπτυχθούν στην περιοχή. Για την βελτίωση του συστήματος της ηλεκτρικής ενέργειας αναφέρονται ενδεικτικά τα ακόλουθα προγραμματιζόμενα σχετικά έργα από τη Δ.Ε.Η.: 1. Αναβάθμιση του Βρόχου Αργολίδας και ενίσχυση τροφοδότησης της Τρίπολης, αναβαθμίζοντας τις Γραμμές Μεταφοράς της Ενέργειας στην περιοχή Κορίνθου Άργους και αλλάζοντας τους αγωγούς στις περιοχές αυτές. 2. Ενίσχυση Συστήματος 150 kv στην περιοχή Μεγαλόπολης, ώστε να είναι εφικτή η εγκατάσταση νέας μονάδας συνδυασμένου κύκλου ισχύος περί τα 800 MW. 3. Αναδιάταξη Γραμμής Μεταφοράς για την ένταξη του ΚΥΤ Κορίνθου ώστε να ενισχυθεί η ευστάθεια των τάσεων του Νοτίου Συστήματος, δεδομένου και του ιδιαίτερα υψηλού ρυθμού αύξησης του φορτίου της περιοχής (ιδιαίτερα κατά τις περιόδους θερινής αιχμής). Το συμπέρασμα που προκύπτει από την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας είναι πως με την δημιουργία των προγραμματιζόμενων έργων της Δ.Ε.Η. το δίκτυο της περιφέρειας θα αποκτήσει επιπρόσθετη σταθερότητα, ενώ με την ολοκλήρωση ενός από τα REMACO A.E. Σελίδα 23

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης μεγαλύτερα φωτοβολταϊκά πάρκα στον κόσμο αφενός δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας και αφετέρου με την συνδρομή των εγκαταστάσεων της ΔΕΗ και την εν δυνάμει ανάπτυξη των λοιπών αιολικών πάρκων, αναδεικνύουν την εριφέρεια ελοποννήσου ως μια από τους παραγωγούς ενέργειας της χώρας. μεγαλύτερους 3.2 Τηλεπικοινωνιακές Υποδομές Από άποψη τηλεπικοινωνιακών υποδομών, στην εριφέρεια ελοποννήσου έχει αναπτυχθεί στο σύνολο του, το Βασικό Σχέδιο Τηλεφωνίας του ΟΤΕ που προέβλεπε την εγκατάσταση ψηφιακών κέντρων σε όλες τις εριφερειακές Ενότητες, ενώ περιλήφθηκε στο Δίκτυο «Σύζευξις» (Νησίδα 6), όπου εντάχθηκαν πλήθος δημόσιων υπηρεσιών που μείωσαν σημαντικά το κόστος επικοινωνίας (μεταξύ αυτών και αρκετών Διευθύνσεων της εριφέρειας). Τα τελευταία χρόνια, στην εριφέρεια αναπτύχθηκαν έργα ευρυζωνικότητας (χωρίς ιδιαίτερη αξιοποίηση) που αυξάνουν την αποδοτικότητα, συμβάλλουν στην συνεχή κατάρτιση και τη δια βίου μάθηση των πολιτών, ενώ συνεισφέρουν στην ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των τοπικών επιχειρήσεων. Συγκεκριμένα στην εριφέρεια ελοποννήσου στο πλαίσιο υλοποίησης του Επιχειρησιακού ρογράμματος «Κοινωνία της ληροφορίας» του Γ ΚΣ, αναπτύχθηκαν σειρά Μητροπολιτικών Δικτύων Οπτικών Ινών (ΜΔΟΙ) στους κάτωθι Καποδιστριακούς Δήμους: Κορινθίων, Σικυώνων, Ξυλοκάστρου (με επεκτάσεις δικτύων) της Ε Κορινθίας, Τρίπολης (και επέκταση δικτύου) της Ε Αρκαδίας, Ναυπλιέων (και επέκταση δικτύου), Άργους της Ε Αργολίδας, Σπάρτης της Ε Λακωνίας, και Καλαμάτας και Μεσσήνης (με επεκτάσεις δικτύων) της Ε Μεσσηνίας. αράλληλα με τα ΜΔΟΙ, στην εριφέρεια ελοποννήσου υλοποιήθηκε ένα από τα 6 πανελλαδικά έργα που θα προέβλεπε την ανάπτυξη «Έξυπνου Οικισμού» στην πόλη της Καλαμάτας που δημιουργεί συνθήκες για μετατροπή της επιλεγμένης περιοχής σε Ψηφιακή Κοινότητα, επιτρέποντας την ανάπτυξη υπηρεσιών Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, Ηλεκτρονικής Τηλεκπαίδευσης και ηλεκτρονικής υγείας (ehealth) με μικρό κόστος. Τέλος, στην πόλη της Τρίπολης λειτουργεί το Ασύρματο Δίκτυο Τρίπολης με σκοπό την ανάπτυξη, χρήση και προώθηση ασύρματου ευρυζωνικού δικτύου στην ευρύτερη περιοχή. Σε ότι αφορά τις τηλεπικοινωνιακές υποδομές η εριφέρεια ελοποννήσου θα πρέπει να επενδύσει στην ολοκλήρωση των ευρυζωνικών δικτύων, ιδιαίτερα σε αγροτικές περιοχές όπου η πρόσβαση είναι απομακρυσμένη, ώστε να είναι εφικτή η ανάπτυξη και η αξιοποίηση υπηρεσιών Τεχνολογιών ληροφορικής και Επικοινωνιών. REMACO A.E. Σελίδα 24

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ 3.3 Υδάτινο εριβάλλον αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Η εριφέρεια ελοποννήσου αναφέρεται γεωγραφικά σε τρία Υδατικά Διαμερίσματα (Βόρεια, Δυτική και Ανατολική ελοπόννησο). Ακολουθεί αναλυτική περιγραφή για την ποιότητα και την επάρκεια των υδάτινων πόρων ανά κατηγορία χρήσης του (ύδρευση, άρδευση, λοιπές χρήσεις). Αναλυτικότερα: Ύδρευση Η ύδρευση στην εριφέρεια ελοποννήσου καλύπτεται κυρίως μέσω γεωτρήσεων από τα υπόγεια υδατικά διαμερίσματα και από διάφορες πηγές όπως Αμυμώνης, Ανάβαλου, Δρίζα, Λέρνης, ηδήματος κτλ. αράλληλα, σε αρκετές περιοχές λειτουργούν δεξαμενές αποθήκευσης νερού, λιμνοδεξαμενές, υδατόπυργοι, ενώ λειτουργούν δύο μονάδες αφαλάτωσης νερού (στην κοινότητα Βελανιδίων Βοιών και στην Ερμιονίδα). Αυτό που θα πρέπει να τονιστεί είναι η παλαιότητα του δικτύου ύδρευσης σε αρκετές περιοχές με αποτέλεσμα την δυσλειτουργία του δικτύου με ανεξέλεγκτες απώλειες και διαρροές. Στην εριφέρεια ελοποννήσου, και ιδιαίτερα στις περιοχές όπου αναπτύσσεται τουρισμός κυρίως τους καλοκαιρινούς μήνες (Ε Λακωνίας και Ε Μεσσηνίας) εμφανίζονται προβλήματα επάρκειας υδρευτικού νερού κατά την διάρκεια του καλοκαιριού που οφείλονται τόσο λόγω της τουριστικής κίνησης, όσο και λόγω της εποχιακής μείωσης της στάθμης του υδροφόρου ορίζοντα. Αντίστοιχα, λόγω της αύξησης των πεδινών οικισμών και την ανάπτυξη των παράκτιων περιοχών, το διαθέσιμο δίκτυο δεν είναι επαρκές για την κάλυψη της ζήτησης σε νερό. Η Ε Αργολίδας είναι η περιοχή που αντιμετωπίζει το κυριότερο πρόβλημα ύδρευσης στην εριφέρεια ελοποννήσου, τόσο λόγω σοβαρής ποιοτικής υποβάθμισης όσο και λόγω της ποσοτικής ανεπάρκειας των διαθέσιμων υδάτινων πόρων από την συνεχή και ανεξέλεγκτη χρησιμοποίηση γεωτρήσεων. Τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ε Αργολίδας σχετικά με το νερό είναι: Σοβαρότατα ποσοτικά προβλήματα έλλειψης υδρευτικού νερού, Νερό βεβαρημένο σε νιτρικά και χλωριόντα ακατάλληλο προς πόση, ροβλήματα υφαλμύρινσης λόγω υπεράντλησης, Διακοπτόμενη παροχετευτικότητα της πηγής Αμυμώνης, Ανεπάρκεια και απώλειες του δικτύου ύδρευσης λόγω παλαιότητας, και Αύξηση των πεδινών οικισμών και ανάπτυξη των παράκτιων περιοχών (στην περιοχή των Βοιών). Λαμβάνοντας υπόψη τα αναφερόμενα προβλήματα στην Ε Αργολίδας, η εριφέρεια ελοποννήσου υλοποιεί στο πλαίσιο του Ε.. εριβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη το έργο «Κατασκευή Εγκατάστασης Επεξεργασίας Νερού της πηγής Αγ. Γεωργίου Κιβερίου (Αναβάλου)», όπου προτείνεται η αξιοποίηση της πηγής του Κιβερίου (Ανάβαλος) η οποία παρουσιάζει την μέγιστη δυναμικότητα από πλευράς REMACO A.E. Σελίδα 25

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης παροχής αλλά και την καταλληλότερη ποιότητα για χρήση μετά από επεξεργασία. Η επεξεργασία θα γίνεται σε Εγκατάσταση Επεξεργασίας Νερού στην οποία θα εξουδετερώνονται οι ποσότητες χλωριώντων και θα μειώνεται η αλατότητα και η θολότητα του νερού ώστε αυτό να πληροί τις προϋποθέσεις για χρήση του σαν πόσιμο. Με την ολοκλήρωση του έργου αναμένεται να εξυπηρετούνται 141.559 κάτοικοι (μόνιμος και εποχιακός). αράλληλα, έχουν ενεργοποιηθεί οι διαδικασίες υλοποίησης του Μηναγιώτικου φράγματος που θα βρίσκεται στην περιοχή της Μεσσηνίας, όπου θα αποτελέσει αναπτυξιακό έργο μεγάλης στρατηγικής σημασίας που ενδεχομένως να αποτελεί το πρώτο με έτοιμα καλλιεργητικά πλάνα, μετρήσιμα αποτελέσματα και χρονοδιαγράμματα, με στόχο τη μεγαλύτερη δυνατή ανταποδοτικότητα. Στον αντίποδα η Ε Αρκαδίας είναι η περιοχή με τα λιγότερα προβλήματα στον τομέα της ύδρευσης και κάποια περιοδικά προβλήματα οφείλονται στην ανεπάρκεια της διαθέσιμης παροχής από τις πηγές, σε αυθαίρετες προσθήκες στο δίκτυο χωρίς σχεδιασμό και στην κακή διαχείριση της διανομής του φορτίου στο δίκτυο. Άρδευση Στην εριφέρεια ελοποννήσου λειτουργούν 68 συλλογικά οργανωμένα αρδευτικά δίκτυα, με συνολική αρδεύσιμη έκταση περίπου 295.000 στρεμμάτων και ανάγκες (όπως αποτυπώνεται στον κάτωθι ίνακα περίπου 101.156.000m3/έτος. Οι διαχειριστές και πάροχοι των οργανωμένων αρδευτικών δικτύων είναι οι Τοπικοί Οργανισμοί Εγγείων Βελτιώσεων (ΤΟΕΒ), ο Γενικός Οργανισμός Εγγείων Βελτιώσεων (ΓΟΕΒ), καθώς και Δημοτικές Ενότητες. Τα νερά που χρησιμοποιούνται για άρδευση προέρχονται τόσο από γεωτρήσεις, όσο και από επιφανειακά απολήψεις. Τα κυριότερα συστήματα άρδευσης που χρησιμοποιούνται είναι κυρίως η στάγδην άρδευση, η επιφανειακή άρδευση και η τεχνητή βροχή. Οι ιδιωτικές γεωτρήσεις που υπάρχουν και λειτουργούν στην εριφέρεια αρδεύουν περίπου 422.833.000 m3/έτος (σχεδόν το τετραπλάσιο των οργανωμένων αρδευτικών δικτύων). Οι πολυάριθμες ιδιωτικές γεωτρήσεις που λειτουργούν στην εριφέρεια σε συνδυασμό με τις αυξημένες ανάγκες για άρδευση (δεδομένου των γεωργικών εκτάσεων που υπάρχουν στην εριφέρεια) και την υπερεκμετάλλευση του εδάφους για γεωργικές καλλιέργειες, δημιουργούν προβλήματα μειωμένης ποσότητας νερού για άρδευση καθώς και αυξημένα προβλήματα μόλυνσης και υφαλμύρινσης του υδροφόρου ορίζοντα. Λοιπές Χρήσεις Άλλοι σημαντικοί χρήστες νερού στην εριφέρεια ελοποννήσου είναι η βιομηχανική και η κτηνοτροφική δραστηριότητα. Οι ανάγκες των βιομηχανιών σε νερό που εδρεύουν στην εριφέρεια ελοποννήσου, ανέρχονται σε περίπου 20.877.000m3/έτος και καλύπτονται από ιδιωτικές γεωτρήσεις ή από τροφοδοσία των δικτύων ύδρευσης. Οι κτηνοτροφικές και πτηνοτροφικές δραστηριότητες, τόσο σε μονάδες σταβλισμένων ζώων όσο και σε ζώα με ποιμενική εκτροφή, δημιουργούν ανάγκες σε νερό που φτάνουν περίπου τα 21.000.000 REMACO A.E. Σελίδα 26

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ m3/έτος. αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης τα 6,6 εκ.μ3 ετησίως. Η κάλυψη των αναγκών νερού στη σταβλισμένη κτηνοτροφία προέρχεται από ιδιωτικές γεωτρήσεις ή από τροφοδοσία των δικτύων ύδρευσης ενώ οι ανάγκες της ποιμενικής κτηνοτροφίας καλύπτονται σε ένα ποσοστό τους και από επιφανειακά νερά. Ακολουθεί ίνακας όπου αποτυπώνει τις ανάγκες των εριφερειακών Ενοτήτων για νερό ανάλογα με την χρήση που προορίζεται. ίνακας 7: Ανάγκες νερού ανά χρήση και εριφερειακή Ενότητα Ανάγκες (m3/έτος) εριφερειακή Οργανωμένης Ύδρευσης Άρδευσης Βιομηχανίας Ενότητα Άρδευσης Οργανωμένης Κτηνοτροφίας οιμενικής Κτηνοτροφίας Αρκαδίας 10.492.000 52.235.000 9.679.000 12.585.000 723.000 1.448.000 Αργολίδας 11.534.000 116.259.000 31.255.000 6.311.000 46.000 951.000 Κορινθίας 14.803.000 95.988.000 38.163.000 592.000 1.204.000 51.000 Λακωνίας 4.449.000 74.822.000 2.017.000 27.000 115.500.000 479.000 Μεσσηνίας 19.843.000 83.579.000 20.042.000 1.372.000 13.000 837.000 Σύνολο 61.121.000 422.833.000 101.156.000 20.877.000 117.486.000 3.766.000 ηγή: Σχέδια Διαχείρισης Υδάτινων όρων, ΥΕΚΑ Από την ανάλυση του παραπάνω ίνακα προκύπτει πως, οι ανάγκες της Ε Μεσσηνίας για ύδρευση αποτελούν το 32% του συνόλου των αναγκών όλης της εριφέρειας ελοποννήσου. Σε ότι αφορά τις ανάγκες άρδευσης αυξημένες παρουσιάζονται στη Ε Αργολίδας (27,5% των συνολικών αναγκών), ενώ ακολουθεί η Ε Κορινθίας με περίπου 22%. Τα οργανωμένα συστήματα άρδευσης είναι περισσότερο αναπτυγμένα στην Ε Κορινθίας, ενώ οι ανάγκες για παροχέτευση ύδατος για μονάδες του δευτερογενή τομέα της οικονομίας είναι αυξημένες στην Ε Αρκαδίας (κυρίως λόγω της παρουσίας των Μονάδων της Δ.Ε.Η. στη Μεγαλόπολη). Τέλος, λόγω συγκέντρωσης αξιόλογου αριθμού οργανωμένων κτηνοτροφικών μονάδων οι ανάγκες της Ε Λακωνίας αποτελούν σχεδόν το 98% των συνολικών αναγκών, ενώ η Ε Αρκαδίας καταναλώνει το 38,45% του συνόλου των αναγκών για ποιμενική κτηνοτροφία. Ανθρωπογενείς ιέσεις Υδατικών Διαμερισμάτων Οι ανθρωπογενείς πιέσεις που δέχονται τα τρία Υδατικά Διαμερίσματα που ανήκουν στην εριφέρεια ελοποννήσου οδηγούν στην ρύπανση και την πίεση των υδατικών αποθεμάτων. Αναλυτικότερα, Οι σημειακές πηγές ρύπανσης στο σύνολο των Υδατικών Διαμερισμάτων, οφείλονται κατά κύριο λόγο στις βιομηχανικές δραστηριότητες, στις κτηνοτροφικές μονάδες, στους ΧΑΔΑ και στην απόρριψη λυμάτων (επεξεργασμένων) των αστικών περιοχών. REMACO A.E. Σελίδα 27

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Σημαντικότερες διάχυτες πηγές ρύπανσης στην εριφέρεια ελοποννήσου αποτελούν τα αστικά λύματα, η αγροτική δραστηριότητα καθώς και η ποιμενική κτηνοτροφία. Διάχυτη πηγή ρύπανσης αποτελούν σε μικρότερο βαθμό χρήσεις γης όπως π.χ. δάση και λιβάδια μέσω της φυσικής βλάστησης τους. Κυριότεροι παραγόμενοι ρύποι από τις διάχυτες πηγές ρύπανσης αποτελούν το άζωτο (Ν), ο φώσφορος (Ρ) καθώς και το βιοχημικά απαιτούμενο οξυγόνο (BOD5). Οι πιέσεις που δέχονται τα υπόγεια υδατικά συστήματα των τριών υδατικών διαμερισμάτων, από την άντληση των αποθεμάτων τους για την κάλυψη των αναγκών της περιοχής σε νερό, αποτελούν τον κύριο λόγο επιδείνωσης της ποσοτικής τους κατάστασης, ενώ συχνά η απόληψη αυτή επιτείνει ή και αποτελεί σε κάποιες περιπτώσεις το γενεσιουργό αίτιο υποβάθμισης και της ποιοτικής τους κατάστασης (υφαλμύρινση). Άλλες σημαντικές πιέσεις αποτελούν οι ιχθυοκαλλιέργειες (παράκτιων και εσωτερικών υδάτων) καθώς και ο τεχνητός εμπλουτισμός. Το γεγονός πως οι υδάτινοι πόροι της εριφέρειας ελοποννήσου ανήκουν γεωγραφικά σε τρία Υδατικά Διαμερίσματα δυσχεραίνει το έργο της αποτύπωσης των συνολικών αναγκών και της συνολικής προσφοράς σε υδάτινους πόρους. Συμπερασματικά όμως, διαπιστώνεται πως στην εριφέρεια ελοποννήσου: Μεγάλο μέρος του δικτύου ύδρευσης χρήζει αντικατάστασης, Αρκετές περιοχές έχουν υποστεί υφαλμύρινση λόγω της ανεξέλεγκτης χρησιμοποίησης ιδιωτικών, μη ελεγμένων γεωτρήσεων, Έχει συντελεστεί μόλυνση του εδάφους (νιτροποίηση), λόγω της υπερεκμετάλλευσης της γεωργικής γης, Υφίστανται αρκετά προβλήματα στην άρδευση των Ε, παρά το γεγονός πως έχουν αναπτυχθεί αρκετά οργανωμένα αρδευτικά δίκτυα. Το Υ..Ε.&Κ.Α. ακολουθώντας την Οδηγία 2000/60/ΕΚ «για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων» προέβη στη σύνταξη Σχεδίων Διαχείρισης ανά Υδατικό Διαμέρισμα (βρίσκονται σε φάση διαβούλευσης). Σε γενικές γραμμές η εριφέρεια θα πρέπει να δραστηριοποιηθεί για την επιτάχυνση της ολοκλήρωσης των Σχεδίων Διαχείρισης των Υδάτινων όρων που εμπλέκονται στον χώρο ευθύνης της, ώστε να είναι εφικτός ο κεντρικός προγραμματισμός των αναγκαίων δράσεων και έργων. Τέτοιου είδους δράσεις αναφέρονται σε εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα προς την κατεύθυνση συλλογής επιφανειακών υδάτων και αποδοτικών συστημάτων άρδευσης, καθώς και ενεργειών αντικατάστασης των πεπαλαιωμένων δικτύων ύδρευσης. REMACO A.E. Σελίδα 28

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ 4 εριβάλλον αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης 4.1 Φυσικό εριβάλλον Οικοσυστήματα Η εριφέρεια ελοποννήσου διαθέτει ένα από τα σημαντικότερα οικοσυστήματα της Ελλάδος (και ένα από τα πλέον σημαντικά της Ευρώπης), καθώς και ιδιαιτέρως πλούσια βιοποικιλότητα, τόσο σε χλωρίδα (ενδεικτικά αναφέρονται η κεφαλληνιακή ελάτη και οι συστάδες μαύρης πεύκης, ενώ υπάρχουν και συστάδες της συριακής άρκευθου, η οποία δεν φύεται πουθενά αλλού στην Ευρώπη), όσο και σε πανίδα (η εριφέρεια χαρακτηρίζεται ως η περιοχή της Ελλάδας με τον υψηλότερο ενδημισμό ασπόνδυλων ζώων, ενώ οι βιότοποί του φιλοξενούν επίσης μια αρκετά πλούσια πανίδα σπονδυλοζώων με πιο σημαντικά είδη τα διάφορα αρπακτικά καθώς και τα λιγοστά τσακάλια). Το οικοσύστημα της εριφέρειας έχει χαρακτηριστεί ως αποτελεί ένας βοτανικός παράδεισος με περισσότερα από 260 ενδημικά είδη, εκ των οποίων 44 έχουν καταγραφεί ως τοπικά ενδημικά, ενώ κάποια από αυτά είναι τόσο εύθραυστα που απειλούνται με αφανισμό. οταμοί - Χείμαρροι Λίμνες- Σπήλαια Οι κυριότεροι ποταμοί της ελοποννήσου είναι οι εξής: Ο Αλφειός που είναι το μεγαλύτερο ποτάμι της ελοποννήσου. ηγάζει από τα οροπέδια Ασέας και Μεγαλόπολης, δέχεται νερά από παραποτάμους και χύνεται στον κόλπο της Κυπαρισσίας. Ο Νέδων (ή Νέδα) που πηγάζει από τον Ταΰγετο και χύνεται στον Μεσσηνιακό κόλπο. Ο Βελίκας που πηγάζει από τα βουνά της Κυπαρισσίας και χύνεται στον Μεσσηνιακό κόλπο. Ο Ευρώτας που πηγάζει από το οροπέδιο της Μεγαλόπολης, δέχεται και τα νερά του Ταΰγετου και άρνωνα και χύνεται στο Λακωνικό κόλπο. Οι ποταμοί Τάνος, Κεφαλάρι και Ίναχος που πηγάζει από τα βουνά Λύρκειο και Τραχύ και χύνεται στον Αργολικό κόλπο. Εκτός των ποταμών υπάρχουν και αρκετοί χείμαρροι, όπως ο Σύθος, ο Δερβένιος, ο Βουραϊκός, ο Κερυνίτης, ο Ασωπός, ο Σελινούντας, ο Γκούρας, ο Φοίνικας. Από τους χείμαρρους ο Ασωπός θεωρείται ποταμός λόγω του μεγέθους του. Υπάρχουσες λίμνες είναι η Στυμφαλία (Κορινθία), η Τάκα και η τεχνητή του Λάδωνα (Αρκαδία), που δημιουργήθηκε με την κατασκευή των υδροηλεκτρικών έργων. Τέλος, υπάρχουν περίπου 14 φαράγγια, αρκετά από τα οποία χρησιμοποιούνται για αθλητικές δραστηριότητες (rafting κτλ.). REMACO A.E. Σελίδα 29

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Σημαντική θέση στο φυσικό περιβάλλον της εριφέρειας ελοποννήσου καταλαμβάνουν τα σπήλαια, ιδίως αυτά που είναι επισκέψιμα και αξιοποιούνται τουριστικά. Τα επισκέψιμα σπήλαια στην εριφέρεια ελοποννήσου είναι: Σπήλαιο Κάψιας, Αρκαδία. Το σπήλαιο Κάψια κατατάσσεται στα ποιο αξιόλογα σπήλαια της Ελλάδας. Βρίσκεται 1,5 χλμ. βόρεια του χωριού Κάψια και ανήκει στο περίπλοκο σύστημα καταβοθρών του οροπεδίου Μαντινείας. Η μέχρι σήμερα εξερευνημένη του έκταση είναι περίπου 6.500 τμ. Σπήλαιο Γλυφάδας Διρού, Λακωνία. Ένα από τα ωραιότερα σπήλαια στον κόσμο βρίσκεται στα δυτικά παράλια της Λακωνικής Χερσονήσου, στον Όρμο του Διρού. Κάτω από το λιτό τοπίο της Μάνης η φύση με ασύγκριτη τέχνη και υπομονή σμίλεψε ένα θαύμα πέρα από κάθε φαντασία. Κατάλευκοι σταλακτίτες και σταλαγμίτες, εντυπωσιακές κουρτίνες και αστραφτεροί κρύσταλλοι στολίζουν κάθε γωνιά του, δημιουργώντας ένα απαράμιλλο θέαμα που κόβει την ανάσα. Σπήλαιο Αγίου Ανδρέα Καστανιάς, Λακωνία. Η περιήγηση στο Σπήλαιο έχει γίνει βατή και άνετη και ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει τις γωνιές, τις οροφές και τα σαλόνια, τις θριαμβικές μορφές, τα φανταστικά τοπία, τις μινιατούρες βουνών και κοιλάδων και τη σιωπηλή τάξη που επικρατεί. αραλίες Ιαματικές ηγές Ιδιαίτερη θέση στη διαμόρφωση του φυσικού περιβάλλοντος της εριφέρειας ελοποννήσου κατέχουν οι παραλίες και οι ακτές, που σε συνδυασμό με το έντονο ανάγλυφό τους, σχηματίζουν πολύ γραφικούς κολπίσκους και όρμους. Στην εριφέρεια ελοποννήσου υπάρχουν 26 παραλίες και μια μαρίνα που έχουν βραβευτεί με «Γαλάζια Σημαία». Από αυτές οι 8 παραλίες και η μια μαρίνα βρίσκονται στην Ε Κορινθίας, οι 3 παραλίες στην Ε Αργολίδας, οι 10 παραλίες στην Ε Λακωνίας, οι 4 παραλίες στην Ε Μεσσηνίας και η μια παραλία στην Ε Αρκαδίας. Στην εριφέρεια ελοποννήσου υπάρχουν από αρχαιοτάτων χρόνων ιαματικές πηγές, οι πιο γνωστές των οποίων είναι του Λουτρακίου και της Ελένης στην Κορινθία και των Γαργαλιάνων στη Μεσσηνία. εριοχές ροστασίας Φορείς Διαχείρισης Στην εριφέρεια ελοποννήσου υπάρχει σημαντικός αριθμός θεσμοθετημένων περιοχών προστασίας. Ειδικότερα, με βάση την υφιστάμενη εθνική (δασική νομοθεσία) και διεθνή νομοθεσία στην εριφέρεια ελοποννήσου προστατεύονται επίσης οι εξής περιοχές 4 : 4 ηγή: Στρατηγική Μελέτη εριβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΕ) του Επικαιροποιημένου ΕΣΔΑ εριφέρειας ελοποννήσου REMACO A.E. Σελίδα 30

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Καταφύγια Άγριας Ζωής: Υπάρχουν συνολικά 43 καταφύγια άγριας ζωής στο σύνολο των Ε της εριφέρειας, με συνολική έκταση 627.600 στρέμματα. Αισθητικά Δάση: Στην εριφέρεια έχουν κηρυχθεί ως αισθητικά δάση το Δάσος ευκιάς Ξυλοκάστρου Κορινθίας και το Δρυοδάσος Μογγοστού Κορινθίας. Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης: Έχουν κηρυχθεί 13 Διατηρητέα Μνημεία της Φύσης. εριοχές ροστασίας της Φύσης: Ως εριοχές ροστασίας της Φύσης έχει κηρυχθεί η εριοχή Δήμων Άργους και Μήδειας. Βιογενετικά Αποθέματα: Ως Βιογενετικό Απόθεμα της εριφέρειας ελοποννήσου έχει χαρακτηρισθεί το Φυσικό Μνημείο Δάσους Αείφυλλων λατάνων Νήσου Σαπιέντζα. Ειδικά ροστατευόμενες εριοχές σύμφωνα με τη Σύμβαση της Βαρκελώνης (ρωτόκολλο 4 «ερί των ειδικά προστατευόμενων περιοχών της Μεσογείου»): Στην εριφέρεια ως τέτοια χαρακτηρίζεται η περιοχή του Αισθητικού Δάσους ευκιάς Ξυλοκάστρου. εριοχές NATURA 2000 Η εριφέρεια ελοποννήσου έχει 26 περιοχές χαρακτηρισμένες ως περιοχές Natura, οι οποίες απεικονίζονται από την Βάση Δεδομένων για την Ελληνική φύση «ΦΙΛΟΤΗΣ» του Εθνικού Μετσόβιου ολυτεχνείου στις εικόνες που ακολουθούν ανά εριφερειακή Ενότητα. Εικόνα 6: εριοχές NATURA στην Ε Αργολίδος Ονομασία ΟΡΟΙ ΑΡΤΕΜΙΣΙΟ & ΛΥΡΚΕΙΟ ΑΚΡΟΝΑΥΛΙΑ & ΑΛΑΜΙΔΙ Κωδικός Έκταση (στρ.) GR2510004 114.773,8 GR2510003 3.661,6 REMACO A.E. Σελίδα 31

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ Εικόνα 7: εριοχές NATURA στην Ε Αρκαδίας αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Ονομασία Κωδικός Έκταση (στρ.) ΟΡΟΣ ΜΑΙΝΑΛΟ GR2520001 226.730,7 ΛΙΜΝΗ ΤΑΚΑ GR2520002 10.331,5 ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΜΟΥΣΤΟΥ ΜΟΝΗ ΕΛΟΝΑΣ & ΧΑΡΑΔΡΑ ΛΕΩΝΙΔΙΟΥ ΟΡΟΣ ΑΡΝΩΝΑΣ (ΚΑΙ ΕΡΙΟΧΗ ΜΑΛΕΒΗΣ) GR2520003 3.682,4 GR2520005 69.854,7 GR2520006 557.675,2 Εικόνα 8: εριοχές NATURA στην Ε Κορινθίας Ονομασία ΚΟΡΥΦΕΣ ΟΡΟΥΣ ΚΥΛΛΙΝΗ (ΖΙΡΕΙΑ) & ΧΑΡΑΔΡΑ ΦΛΑΜΟΥΡΤΙΣΑ Κωδικός Έκταση (στρ.) GR2530001 234.239,2 ΛΙΜΝΗ ΣΤΥΜΦΑΛΙΑ GR2530002 13.089,1 ΑΚΡΟΚΟΡΙΝΘΟΣ GR2530003 5.897,9 ΟΡΟΣ ΟΛΙΓΥΡΤΟΣ GR2530004 86.306,5 ΟΡΗ ΓΕΡΑΝΕΙΑ GR2530005 68.365,5 REMACO A.E. Σελίδα 32

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Εικόνα 9: εριοχές NATURA στην Ε Λακωνίας Ονομασία ΟΡΗ ΓΙΔΟΒΟΥΝΙ, ΧΙΟΝΟΒΟΥΝΙ, ΓΑΪΔΟΡΟΒΟΥΝΙ, ΚΟΡΑΚΙΑ, ΚΑΛΟΓΕΡΟΒΟΥΝΙ, ΚΟΥΛΟΧΕΡΑ & ΕΡΙΟΧΗ ΜΟΝΕΜΒΑΣΙΑΣ ΕΡΙΟΧΗ ΝΕΑΟΛΗΣ ΚΑΙ ΝΗΣΟΣ ΕΛΑΦΟΝΗΣΟΣ Κωδικός Έκταση (στρ.) GR2540001 287.979,7 GR2540002 54.937,4 ΕΚΒΟΛΕΣ ΕΥΡΩΤΑ GR2540003 53.696,1 ΛΑΓΚΑΔΑ ΤΡΥΗΣ GR2540005 15.885,2 YΓΡΟΤΟΟI ΕΚΒΟΛΩΝ ΕΥΡΩΤΑ GR2540006 21.727,6 ΟΡΗ ΑΝΑΤΟΛIΚΗΣ ΛΑΚΩΝIΑΣ GR2540007 375.666,1 ΝΟΤΙΑ ΜΑΝΗ GR2540008 316.593,1 Εικόνα 10: εριοχές NATURA στην Ε Μεσσηνίας Ονομασία ΦΑΡΑΓΓΙ ΝΕΔΩΝΑ (ΕΤΑΛΟΝ - ΧΑΝΙ) ΝΗΣΟΙ ΣΑΙΕΝΤΖΑ & ΣΧΙΖΑ, ΑΚΡΩΤΗΡΙΟ ΑΚΡΙΤΑΣ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΥΛΟΥ (ΔΙΒΑΡΙ) ΚΑΙ ΝΗΣΟΣ ΣΦΑΚΤΗΡΙΑ, ΑΓΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΘΙΝΕΣ ΚΥΑΡΙΣΣΙΑΣ (ΝΕΟΧΩΡΙ - ΚΥΑΡΙΣΣΙΑ) Κωδικός Έκταση (στρ.) GR2550001 12.418,6 GR2550003 112.920,5 GR2550004 35.519,7 GR2550005 13.428,6 ΟΡΟΣ ΤΑΫΓΕΤΟΣ GR2550006 533.674,5 ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΕΡΙΟΧΗ ΣΤΕΝΟΥ ΜΕΘΩΝΗΣ ΛIΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΓIΑΛΟΒΑΣ & ΝΗΣΟΣ ΣΦΑΚΤΗΡIΑ GR2550007 9.722,4 GR2550008 10.102,3 REMACO A.E. Σελίδα 33

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Οικολογικό άρκο ΑΡΝΩΝΑ ΜΟΥΣΤΟΥ Ως οικολογικό πάρκο έχει θεσμοθετηθεί η περιοχή του άρνωνα Μουστού («Οικολογικό άρκο ΑΡΝΩΝΑ ΜΟΥΣΤΟΥ»). Σε αυτό εντάσσονται οι χερσαίες και υδάτινες εκτάσεις των Δήμων Βόρειας Κυνουρίας, Λεωνιδίου, Σκιρίτιδας και Απόλλωνος και της Κοινότητας Κοσμά του Ν. Αρκαδίας, των Δήμων Θεραπνών, Οινούντος και Γερόνθρων και της Κοινότητας Καρυών του Ν. Λακωνίας της περιοχής του όρους άρνωνα υγροτόπου Μουστού συνολικής έκτασης 1.150.000 στρεμμάτων. Η περιοχή χωρίζεται σε (3) τρεις βασικές εριοχές (Α, Β, Γ) οι οποίες χαρακτηρίζονται ως εριοχή Απόλυτης ροστασίας της Φύσης (Α), εριοχή ροστασίας της Φύσης (Β) και εριοχή Οικοανάπτυξης (Γ). Για τη διαχείριση του Οικολογικού άρκου το 2003 συστάθηκε ο Φορέας Διαχείρισης Όρους άρνωνα & Υγροτόπου Μουστού, που εδρεύει στο Άστρος Κυνουρίας και αποτελεί τον μοναδικό Φορέα Διαχείρισης προστατευόμενης περιοχής της εριφέρειας ελοποννήσου. Ο Φορέας Διαχείρισης αυτός, είναι αρμόδιος για την διατήρηση, την προστασία και την διαχείρισης της προστατευόμενης περιοχής του Όρους άρνωνα και Υγροτόπου Μουστού. Στην περιοχή ευθύνης του συμπεριλαμβάνονται τέσσερις περιοχές Natura 2000: εριοχή αράλιου Άστρους και λίμνη Μουστός (GR 2520003), Μονή Ελώνης και Χαράδρα Λεωνιδίου (GR 2520005), Κορυφές όρους άρνωνα και περιοχή Μονής Μαλεβής (GR 2520006), Όρος Οριώντας (κωδικός: GR 2520004). Συνολικά στην εριφέρεια ελοποννήσου εντοπίζονται δύο από τα δεκαεννέα αισθητικά δάση της χώρας και δεκατέσσερα από τα πενήντα δύο διατηρητέα μνημεία της φύσης, με την εριφέρεια να καταλαμβάνει την πρώτη θέση, από όλες τις εριφέρειες της χώρας, σε αριθμό προστατευομένων διατηρητέων μνημείων της φύσης και την τρίτη θέση σε αριθμό προστατευομένων δασών. Επίσης, στα διοικητικά όρια της εριφέρειας έχουν καταγραφεί τριάντα υγρότοποι συνολικής έκτασης 4.185 εκταρίων, επτά σημαντικές περιοχές με προστατευόμενα είδη πουλιών από τις εκατόν τριάντα έξι της χώρας και είκοσι έξι περιοχές Natura 2000, που καταλαμβάνουν ποσοστό περίπου 21% της συνολικής έκτασης της εριφέρειας. Ορεινοί Όγκοι Όπως ήδη αναφέρθηκε στην εριφέρεια ελοποννήσου δεσπόζουν μεγάλοι ορεινοί όγκοι (άρνωνας, Ταΰγετος, Μαίναλος και Ορεινή Κορινθία Αργολίδα). Η υπάρχουσα κατάσταση σήμερα στους αναφερόμενους ορεινούς όγκους είναι: Ορεινή Κορινθία -Αργολίδα. Αποτελεί τον πιο αναπτυγμένο άξονα δεδομένου πως, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί αρκετές τουριστικές μονάδες (ξενοδοχεία, εστιατόρια κτλ.), αξιοποιώντας κυρίως την μικρή απόσταση από το μητροπολιτικό κέντρο της Αθήνας. Μαίναλος. Στο Μαίναλο από πλευράς τουριστικών εγκαταστάσεων, ξεχωρίζει το χιονοδρομικό κέντρο (4 αναβατήρες και 6 πίστες) και η αρκετά καλή και οργανωμένη υποδομή σε ότι αφορά την διαμονή και την διατροφή των επισκεπτών. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως παρά το REMACO A.E. Σελίδα 34

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης γεγονός πως το Όρος Μαίναλο ανήκει σε προστατευόμενη περιοχή NATURA, έχουν αναπτυχθεί ήπιες μορφές τουρισμού. άρνωνας & Ταΰγετος. Οι δύο αυτοί ορεινοί όγκοι αντιμετωπίζουν περίπου τα ίδια προβλήματα. Και οι δύο επλήγησαν αρκετά από τις μεγάλες πυρκαγιές του 2007, έχουν περιορισμένη προσβασιμότητα και αποτέλεσμα των προηγούμενων είναι να υπάρχει έλλειμμα τουριστικής ανάπτυξης. αρόλα αυτά η φυσική ομορφιά επιτρέπει την ανάπτυξη ήπιων αθλητικών δραστηριοτήτων (πεζοπορία, ραπέλ κτλ.). Ο σχεδιασμός και η ολοκλήρωση προγράμματος ήπιας ανάπτυξης ορεινών όγκων όπου θα εστιάζει στην προβολή της φύσης, στην ανάδειξη τοπικών γεωργικών προϊόντων και καρπών (κάστανο, κέδρος κτλ.) και στην ανάπτυξη ήπιων τουριστικών δραστηριοτήτων μέσω προγραμματισμού έργων μικρής κλίμακας που δεν θα επηρεάζουν αλλά θα αναδεικνύουν και θα προβάλουν το φυσικό τοπίο θα συμβάλει στην ισόρροπη ανάπτυξη και ανάδειξη του πλούτου των όγκων αυτών. Από την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης στο θεματικό περιεχόμενο του περιβάλλοντος προκύπτει πως, παρά το γεγονός πως η εριφέρεια ελοποννήσου διαθέτει ένα από τα σημαντικότερα οικοσυστήματα της Ελλάδας (και ένα από τα σημαντικότερα της Ευρώπης), με πλήθος περιοχών προστασίας και σπάνια χλωρίδα και πανίδα, εφαρμόζονται μόνο αποσπασματικά μέτρα προστασίας τους, με χαρακτηριστικό τη λειτουργία ενός μόνο Φορέα Διαχείρισης (Όρους άρνωνα & Υγροτόπου Μουστού). Ο μεγάλος σε αριθμό και η σημαντική έκταση των υπό προστασία περιοχών δημιουργεί την ανάγκη συντονισμού των μέτρων προστασίας και διαχείρισης τους. Η υπερεντατική εκμετάλλευση του φυσικού πλούτου της εριφέρειας, η ανάπτυξη μεγάλων και μικρότερων έργων υποδομής, οι φυσικές καταστροφές από πυρκαγιές και η παράνομη βόσκηση, σε συνδυασμό με τα ελλιπή μέτρα αντιμετώπισης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων δημιουργεί σημαντικές πιέσεις στο φυσικό περιβάλλον της εριφέρειας. αράλληλα, ζητούμενη είναι για την εριφέρεια η επίτευξη της λεπτής ισορροπίας προστασίας των ως άνω περιοχών με την ανάγκη ανάπτυξης ήπιων παρεμβάσεων που θα αξιοποιούν τα τοπικά παραγωγικά και φυσικά πλεονεκτήματα του συνόλου των περιοχών της εδαφικής επικράτειας της εριφέρειας. 4.2 Διαχείριση Απορριμμάτων και Υγρών Αποβλήτων Ένα από τα κυριότερα προβλήματα στην εριφέρεια ελοποννήσου αποτελεί η απουσία αξιόπιστου συστήματος και επαρκών υποδομών διαχείρισης απορριμμάτων και υγρών αποβλήτων και η ιδιαίτερα πλημμελής εφαρμογή της ευρωπαϊκής νομοθεσίας περί επεξεργασίας αποβλήτων. Το πρόβλημα αναδεικνύεται και από το γεγονός πως στο σύνολο της εριφέρειας είναι ενεργός μόνο ένας Χώρος Υγειονομικής Ταφής (Χ.Υ.ΤΑ.) που βρίσκεται στην περιοχή Μουλκίου του Δήμου Σικυωνίων, με συνολική έκταση 45 στρέμματα και ενεργό χώρο ταφής 16.780 m2. Επιπρόσθετα, υπάρχει ο Χ.Υ.Τ.Α. Ξυλοκάστρου, όπου έχει κατασκευαστεί προς εξυπηρέτηση του Δήμου Ξυλοκάστρου, Ευρωστίνης και Φενεού (περίπου 30.000 κατοίκων) από το 2007, αλλά δε λειτουργεί λόγω τεχνικών ελλείψεων. Κυρίαρχο μοντέλο πολιτικής και διαχείρισης των απορριμμάτων που αναπτύχθηκε στην πράξη ήταν η δημιουργία Χώρων Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων (Χ.Α.Δ.Α.), με τα απορρίμματα να REMACO A.E. Σελίδα 35

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης στοιβάζονται χωρίς κανένα προστατευτικό μέτρο μολύνοντας διαχρονικά την ευρύτερη περιοχή στην οποία βρίσκονται και τον υδροφόρο ορίζοντα. Στην εριφέρεια ελοποννήσου, υφίστανται 319 Χώροι Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων (Χ.Α.Δ.Α.), εκ των οποίων οι 169 είναι αποκατεστημένοι, οι 68 είναι ενεργοί, ενώ οι 82 βρίσκονται σε διαδικασία άμεσης αποκατάστασης (ήδη η εριφέρεια ελοποννήσου έχει υποβάλλει σχετικό Τεχνικό Δελτίο προς την ΕΥΔ Ε.. «εριβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη» για τη συγχρηματοδότηση του έργου της αποκατάστασης). Εγκαταστάσεις για την ανακύκλωση υπάρχουν στην Καλαμάτα όπου έχει εγκατασταθεί Εργοστάσιο Μηχανικής Ανακύκλωσης και Κομποστοποίησης (Ε.Μ.Α.Κ.), που έχει δυνατότητα επεξεργασίας 100 τόνων την ημέρα και αξιοποίηση 20.000 έως 40.000 τόνους το έτος (δε λειτουργεί), καθώς και ένα Κέντρο Διαλογής και Αξιοποίησης Υλικών (Κ.Δ.Α.Υ.), όπου σύμφωνα με την Ελληνική Εταιρεία Αξιοποίησης και Ανακύκλωσης (Ε.Ε.Α.Α.), κατά το 2009, εξυπηρετήθηκαν 161.071 κάτοικοι, με 1.938 κάδους και 7 κάδους. Κατά το ίδιο έτος ανακτήθηκαν, 5.302 τόνοι αποβλήτων συσκευασίας και χαρτιού. 5 Τέλος, σε ότι αφορά την επεξεργασία των λυμάτων της εριφέρειας ελοποννήσου, θα πρέπει να τονιστεί πως κάποιες Μονάδες Βιολογικού Καθαρισμού βρίσκονται σε στάδιο κατασκευής (Τριφυλιάς, Κυπαρισίας, Νέστορος κ.α.), ενώ λειτουργούν Εγκαταστάσεις Επεξεργασίας Λυμάτων (ΕΕΛ) στο σύνολο των εριφερειακών Ενοτήτων. Συγκεκριμένα, λειτουργούν: 6 ΕΕΛ στην Ε Αργολίδας, με τελικούς αποδέκτες των επεξεργασμένων λυμάτων τον Αργολικό Κόλπο, το έδαφος στις περιοχές Ερμιόνης και αρχαίας Επιδαύρου και ρέματα στις περιοχές Κρανιδίου και Ασκληπειού. 3 ΕΕΛ στην Ε Αρκαδίας, με τελικούς αποδέκτες των επεξεργασμένων λυμάτων τον Αργολικό Κόλπο, το ρέμα Βολίμη στην περιοχή της Τριπόλεως και τον Αλφειό οταμό στην περιοχή της Μεγαλόπολης. 5 ΕΕΛ στην Ε Κορινθίας, με τελικούς αποδέκτες των επεξεργασμένων λυμάτων τον Κορινθιακό και τον Σαρωνικό Κόλπο. 3 ΕΕΛ στην Ε Λακωνίας, με τελικούς αποδέκτες των επεξεργασμένων λυμάτων τον ποταμό Ευρώτα, τον κόλπο της Μονεμβασιάς (Μυρτώο έλαγος) και το Ιόνιο έλαγος. 6 ΕΕΛ στην Ε Μεσσηνίας, με τελικούς αποδέκτες των επεξεργασμένων λυμάτων τον Μεσσηνιακό Κόλπο (Καλαμάτα) και το Ιόνιο έλαγος στις περιοχές ύλου, Μεθώνης, Φιλιατρών, Νέστορος και Κυπαρισσίας. 5 ηγή: εριγραφή της υφιστάμενης κατάστασης διαχείρισης Αστικών Στερεών Αποβλήτων (Α.Σ.Α.) για τις εριφέρειες της Ελλάδος (Earth Engineering Center, 2011) REMACO A.E. Σελίδα 36

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Η έλλειψη προόδου στην υλοποίηση του αρχικού ΕΣΔΑ (ΚΥΑ 50910/2727/2003), οι αλλαγές στον αυτοδιοικητικό χάρτη της χώρας, καθώς και η ανάγκη ενσωμάτωσης των πρόσφατων τεχνολογικών εξελίξεων οδήγησε στην επικαιροποίηση/αναθεώρησή του (5145/2-12-2010 Απόφαση του Γεν. Γραμματέα εριφέρειας ελοποννήσου). Η εριφέρεια ελοποννήσου σύμφωνα με την πρόταση του ΕΣΔΑ αποτελείται από τρεις Διαχειριστικές Ενότητες, οι οποίες διέπονται από κοινούς στόχους διαχείρισης και ειδικότερα: 1 η Διαχειριστική Ενότητα: Κορινθία, Αργολίδα και Δ. Τρίπολης, Β. και Ν. Κυνουρίας Αρκαδίας. 2 η Διαχειριστική Ενότητα: Μεσσηνία, Δ. Μεγαλόπολης και Γόρτυνος Αρκαδίας. 1 η Διαχειριστική Ενότητα: Λακωνία. Στο πλαίσιο της εφαρμογής του ΕΣΔΑ και των Σχεδίων Δράσης για το κλείσιμο των Χώρων Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Αποβλήτων (Χ.Α.Δ.Α.) και τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων, η εριφέρεια ελοποννήσου έχει προχωρήσει σε προκήρυξη διαγωνισμού με τη διαδικασία του ανταγωνιστικού διαλόγου με Σύμπραξη Δημοσίου και Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) για το έργο της μελέτης, χρηματοδότησης, κατασκευής, συντήρησης και λειτουργίας υποδομών που θα χρησιμοποιηθούν για την ολοκληρωμένη διαχείριση απορριμμάτων. Η χωροθέτηση των έργων προβλέπεται να γίνει εντός των περιοχών που προσδιορίζονται στον εριφερειακό Σχεδιασμό Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) της εριφέρειας ελοποννήσου, ενώ από την εριφέρεια δεν προκρίνεται συγκεκριμένη τεχνολογία επεξεργασίας των απορριμμάτων. Κατά την διάρκεια του ανταγωνιστικού διαλόγου θα εξετασθεί από την εριφέρεια η δυνατότητα να περιληφθεί στο αντικείμενο του Ιδιωτικού Φορέα Σύμπραξης η προσωρινή διαχείριση των απορριμμάτων στην εριφέρεια ελοποννήσου για το διάστημα που θα διαρκέσει η αδειοδότηση, κατασκευή και θέση σε λειτουργίας του Ολοκληρωμένου Συστήματος Διαχείρισης Απορριμμάτων (ΟΣΔΑ). Η συνολική χρονική διάρκεια της σύμβασης Σύμπραξης έχει ενδεικτικά εκτιμηθεί σε είκοσι οκτώ (28) έτη από την υπογραφή της. αράλληλα στον τομέα της ανακύκλωσης η εριφέρεια ελοποννήσου καταβάλλει προσπάθειες για την ενεργοποίηση της ως μέσο αντιμετώπισης του προβλήματος των απορριμμάτων και σχετικά πρόσφατα προχώρησε στη διαβούλευση του Στρατηγικού Σχεδίου Ανάπτυξης της Ανακύκλωσης στην εριφέρεια με βασικές αρχές την τήρηση της Ευρωπαϊκής και Εθνικής νομοθεσίας με ελαχιστοποίηση των ρύπων, την ελαχιστοποίηση του κόστους για τους πολίτες, την δημιουργία μεγάλου κοινωνικού και οικονομικού οφέλους και την ελαχιστοποίηση του υπολείμματος που θα οδηγείται σε ταφή. Στο πλαίσιο αυτό με βάση τον περιφερειακό σχεδιασμό διαχείρισης αποβλήτων (ΕΣΔΑ) έχουν τεθεί στόχοι ανακύκλωσης με διαλογή στην πηγή τόσο για τα υλικά συσκευασίας όσο και για το βιοαποδομήσιμα απόβλητα. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΕΑΑ για το 2010, οι ποσότητες που ανακυκλώθηκαν ήταν 6773 τόνοι υλικών συσκευασίας. Η ποσότητα αυτή αποτελεί το 20% περίπου της απαιτούμενης ποσότητας των 35.500 τόνων του στόχου για το 2011. Δηλαδή αυτή τη στιγμή η εριφέρεια ελοποννήσου απέχει κατά 80% από την επίτευξη του στόχου της ανακύκλωσης. αράλληλα με τις ενέργειες της εριφέρειας αξιόλογη είναι η προσπάθεια που επιχειρείται σε επίπεδο Δήμων, όπου έχει δημιουργηθεί πρωτοβουλία σύστασης Δικτύου Δήμων με επικεφαλής τον Δήμο REMACO A.E. Σελίδα 37

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Ευρώτα, για προώθηση λύσεων για μηδενικά απόβλητα στον τομέα Διαχείρισης των απορριμμάτων, σε επίπεδο εριφέρειας ελοποννήσου. Οδικός χάρτης της πρωτοβουλίας είναι Διαλογή στην ηγή Ανακύκλωση Κομποστοποίηση - Τελική Διαχείριση και Αξιοποίηση Υπολείμματος. Συμπεράσματα Στόχοι Από την ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης αλλά και από τις διαπιστώσεις της Στρατηγικής Μελέτης εριβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΕ) του Επικαιροποιημένου ΕΣΔΑ της εριφέρειας ελοποννήσου, προκύπτει πως οι κυριότερες πηγές ρύπανσης του φυσικού περιβάλλοντος της εριφέρειας ελοποννήσου είναι: Η ανεξέλεγκτη διάθεση των αστικών στερεών αποβλήτων σε ρέματα ή πάνω από υδροφόρους ορίζοντες. Η κτηνοτροφική δραστηριότητα (σφαγεία, φυσικά απόβλητα ζώων κ.α.). Η ατελής καύση, κυρίως πετρελαιοειδών, από τα αγροτικά μηχανήματα, που εκπέμπει μονοξείδιο του άνθρακα (CO), υδρογονάνθρακες (HxCy) και πτητικές οργανικές ενώσεις (VOCs). Η παρουσία θείου στο πετρέλαιο και σε άλλα καύσιμα που εκπέμπει διοξείδιο του θείου (SO2). Τα ελαιουργεία (ιδιαίτερα στην Ε Μεσσηνίας). Η απόθεση παραπροϊόντων εξόρυξης και υπολειμμάτων καύσης σε εξαντλημένα ορυχεία της Δ.Ε.Η. στην περιοχή της Μεγαλόπολης. Η αυξημένη πιθανότητα πρόκλησης ατυχημάτων λόγω διαρροής επικινδύνων ουσιών στον ανώτερο εδαφικό μανδύα από τη δραστηριότητα των βιομηχανιών, με έμφαση στις βιομηχανίες πετρελαιοειδών. Οι στόχοι που πρέπει να υλοποιηθούν από την εριφέρεια ελοποννήσου, προκειμένου να είναι αποτελεσματική η αντιμετώπιση του προβλήματος της διαχείρισης των αποβλήτων είναι: Βιώσιμη διαχείριση αποβλήτων στο σύνολο της εριφέρειας ρόληψη ή μείωση της παραγωγής αποβλήτων (ποσοτική μείωση) καθώς και μείωση της περιεκτικότητάς τους σε επικίνδυνες ουσίες (ποιοτική βελτίωση). Επαναχρησιμοποίηση υλικών από τα απόβλητα Αξιοποίηση των αποβλήτων (ανακύκλωση και ανάκτηση ενέργειας) Χρησιμοποίηση των βέλτιστων διαθέσιμων τεχνικών, οι οποίες λαμβάνουν υπόψη την τεχνολογική εφαρμοσιμότητα και την οικονομική βιωσιμότητα REMACO A.E. Σελίδα 38

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης ροώθηση της οργάνωσης, με την ευθύνη του παραγωγού, ολοκληρωμένων συστημάτων διαχείρισης των άλλων ρευμάτων αποβλήτων, πλην των αστικών: μη επικίνδυνα βιομηχανικά, ελαστικά Αυτοκινήτων, ΑΕΕΚ, ΟΤΚΖ, ΑΗΗΕ, ιλύες ΕΕΛ, επικίνδυνα αστικά στερεά απόβλητα, κ.λπ. Ουσιαστική συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στους τομείς που παρουσιάζουν επιχειρηματικό ενδιαφέρον Αποκατάσταση όλων των Χώρων Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων Ασφαλής τελική διάθεση των αποβλήτων Κατασκευή και λειτουργία των Μονάδων κομποστοποίησης στερεών αποβλήτων και υποδομών μεταφόρτωσης και τελικής διάθεσης απορριμμάτων Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού έτσι ώστε να υπάρχει ενεργή συμμετοχή και ευθύνη των πολιτών στη διαχείριση των στερεών αποβλήτων. REMACO A.E. Σελίδα 39

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης 5 Κοινωνική Μέριμνα και Υγεία, Εκπαίδευση, Δια Βίου Μάθηση, ολιτισμός & Αθλητισμός 5.1 Κοινωνική Μέριμνα Υγεία Κοινωνική Μέριμνα Στα αστικά και αγροτικά κέντρα της εριφέρειας ελοποννήσου, η προσφορά της Κοινωνικής Μέριμνας πραγματοποιείται με τη λειτουργία περιορισμένων βρεφονηπιακών και παιδικών σταθμών προσφέροντας βοήθεια σε εργαζόμενες μητέρες, με την ανάπτυξη και υποστήριξη δομών φιλοξενίας (Γηροκομεία) και συνεύρεσης (Κέντρα Ανοικτής ροστασίας των Ηλικιωμένων Κ.Α..Η.) ατόμων τρίτης ηλικίας με πρόσθετες υπηρεσίες στον τομέα της υγείας (κυρίως της προληπτικής ιατρικής), ενημέρωσης και ψυχαγωγίας, από Ειδικά Κέντρα που παρέχουν συμβουλευτική και θεραπευτική υποστήριξη σε άτομα με ειδικές ανάγκες (Κέντρα Εκπαίδευσης, Κοινωνικής Υποστήριξης και Κατάρτισης Ατόμων με Αναπηρία), καθώς και από Κέντρα Αποθεραπείας - Φυσικής Και Κοινωνικής Αποκατάστασης. Αναλυτικά και σύμφωνα με το Σχέδιο Δράσης για την Ανάπτυξη του Τομέα της Κοινωνικής ρόνοιας την Δ ρογραμματική ερίοδο 2007 2013 στην εριφέρεια ελοποννήσου οι κατηγορίες προνοιακών δομών και ο αριθμός αυτών ήταν: ίνακας 8: Μονάδες και προγράμματα ανοικτής και κλειστής φροντίδας στην ερ. ελοποννήσου Α/Α/ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΡΟΝΟΙΑΚΗΣ ΔΟΜΗΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΔΟΜΩΝ 1 ρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι» 13 2 Γραφεία αροχής Κοινωνικών Υποστηρικτικών Υπηρεσιών 8 3 Κέντρα Εκπαίδευσης, Κοινωνικής Υποστήριξης και Κατάρτισης ΑΜΕΑ (ΚΕΚΥΚΑΜΕΑ) 2 4 Κέντρα Ανοιχτής ροστασίας Ηλικιωμένων (ΚΑΗ) 12 5 Κέντρα Αποθεραπείας Φυσικής και Κοινωνικής Αποκατάστασης (ΚΑΦΚΑ) 1 6 Ιατροκοινωνικά Κέντρα (ΙΑΚ) 1 7 Κέντρα Αποκατάστασης Ατόμων με Αναπηρίες (ΚΑΑΜΕΑ) 3 8 Βρεφονηπιακοί Σταθμοί 92 9 Γηροκομεία 9 10 Κατασκηνώσεις 3 Σύνολο 144 ηγή: Ε.. «ΥΓΕΙΑ ΡΟΝΟΙΑ» 2000-2006 REMACO A.E. Σελίδα 40

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Σε σχέση με την χώρα η εριφέρεια ελοποννήσου το 2007 διέθετε το 4,34% του συνόλου των προνοιακών δομών ανοιχτής και κλειστής φροντίδας. Χαρακτηριστικά αναφέρεται το γεγονός πως διέθετε μόλις το 2,2% των ΚΑΗ της χώρας και το 2,11% σε σχέση με τον αριθμό προγραμμάτων «Βοήθεια στο Σπίτι». Στον αντίποδα διέθετε το 5,68% τους συνόλου των Βρεφονηπιακών Σταθμών της χώρας, ενώ σε ότι αφορά την υποστήριξη σε ΑΜΕΑ χαρακτηριστικά αναφέρεται η συμμετοχή με 7,14% των Κέντρων Εκπαίδευσης, Κοινωνικής Υποστήριξης και Κατάρτισης ΑΜΕΑ και 5,66% των Κέντρων Αποκατάστασης Ατόμων με Αναπηρίες (ΚΑΑΜΕΑ). Η ανάλυση των παραπάνω υποδομών θα πραγματοποιηθεί ποιοτικότερα με προσδιορισμό των ατόμων για τους οποίους προορίζονται οι υποδομές αυτές. Χρησιμοποιώντας εκτιμήσεις 6 σχετικά με τον μόνιμο πληθυσμό που υπήρχε στην Ελλάδα κατά το έτος 2007 (έτος εκπόνησης της σχετικής μελέτης), ο πληθυσμός του συνόλου της εριφέρειας για τις ηλικίες 0-4 ανερχόταν σε 25.099 άτομα. Η αναλογία βρεφονηπιακού σταθμού ανά παιδί ήταν ένας σταθμός ανά 272 παιδιά περίπου, όταν στην χώρα ο αντίστοιχος ήταν ένας σταθμός ανά 330 παιδιά. Σε σχέση με τους ηλικιωμένους (πάνω από 65 ετών), ο αντίστοιχος δείκτης στην εριφέρεια είναι 1 Κ.Α..Η. ανά 11.340 ηλικιωμένους, όταν ο εγχώριος δείκτης είναι 1 Κ.Α..Η. ανά 3.490. Σήμερα εκτιμάται ότι εξακολουθούν να παρατηρούνται σημαντικές ελλείψεις τόσο στις υποδομές πρόνοιας, αλλά κυρίως στην ποιότητα και επάρκεια των σχετικών υπηρεσιών. Αισθητή είναι η έλλειψη οργανωμένων προγραμμάτων ενίσχυσης και ανάπτυξης υπηρεσιών που θα εστιάζουν στην υποστήριξη ευπαθών ομάδων (ηλικιωμένους, μικρά παιδιά), αλλά και ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων (ΑμεΑ, μακροχρόνια άνεργους, τοξικομανείς κτλ.) σε θέματα προληπτικής υγείας, τηλεφροντίδας, απασχόλησης κτλ. Υγεία Η Υγεία στην εριφέρεια ελοποννήσου παρέχεται από τις διαθέσιμες υποδομές των οκτώ (8) Γενικών Νοσοκομείων κατανεμημένων ανά εριφερειακή Ενότητα ως εξής: 1. Ε Αργολίδας. Ναυπλίου & Άργους 2. Ε Αρκαδίας. Τρίπολης 3. Ε Κορινθίας. Κορίνθου 4. Ε Λακωνίας. Σπάρτης &. Μολάων 5. Ε Μεσσηνίας. Καλαμάτας & Κυπαρισσίας Οι υποδομές υγείας της εριφέρειας συμπληρώνονται από: 6 Εργαστήριο Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων ανεπιστήμιο Θεσσαλίας REMACO A.E. Σελίδα 41

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης τα Κέντρα Υγείας και τα εριφερειακά Ιατρεία των Γενικών Νοσοκομείων, το Ψυχιατρικό Νοσοκομείο της Τρίπολης, που βρίσκεται σε διαδικασία σταδιακής κατάργησής του με την ολοκλήρωση της διαδικασίας αποασυλοποίησης των ασθενών του και τη δημιουργία δομών ψυχικής υγείας στα Γενικά Νοσοκομεία (Ψυχιατρικά Τμήματα, Κέντρα Ψυχικής Υγείας, Κινητές Μονάδες κλπ) και στην κοινότητα (οικοτροφεία, προστατευμένα διαμερίσματα κλπ), καθώς και τις ιδιωτικές κλινικές. Τα πιο πρόσφατα στοιχεία για τα 9 Νοσοκομεία αποτυπώνονται στον παρακάτω ίνακα. ίνακας 9: Στοιχεία Νοσοκομείων εριφέρειας ελοποννήσου, 2010 ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΕΣ ΕΝΟΤΗΤΕΣ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΑ Ανεπτυγμένες κλίνες Ανθρώπινο δυναμικό Δαπάνες 2010 ( ) Αργολίδας Γ.Ν Άργους 127 307 8.506.615 Αρκαδίας Γ.Ν. Ναυπλίου 100 225 4.179.141 Σύνολο Ε Αργολίδας 227 532 12.685.756 Γ. Ν. Τρίπολης "Ευαγγελίστρια" 218 668 15.463.318 Ψ. Ν. Τρίπολης 264 7.718.000 Σύνολο Ε Αρκαδίας 482 668 23.181.318 Κορινθίας Γ. Ν. Κορίνθου 206 573 10.749.196 Σύνολο Ε Κορινθίας 206 573 10.749.196 Λακωνίας Γ. Ν. Σπάρτης 194 496 8.298.228 Γ. Ν. Κ. Υ. Μολάων 63 145 3.956.208 Σύνολο Ε Λακωνίας 257 641 12.254.436 Μεσσηνίας Γ. Ν. Καλαμάτας 286 803 17.126.256 Γ. Ν. Κ. Υ. Κυπαρισσίας 94 229 3.398.600 Σύνολο Ε Μεσσηνίας 380 1032 20.524.856 εριφέρεια ελοποννήσου Γενικό Σύνολο Ε 1552 3446 79.395.562 ηγή: ΥΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ Όπως προκύπτει από την ανάλυση του παραπάνω ίνακα τις περισσότερες κλίνες τις διαθέτει η Ε Αρκαδίας (με την προσθήκη των κλινών του υπό κατάργηση Ψ.Ν.) και αμέσως μετά ακολουθεί η Ε Μεσσηνίας με 380 κλίνες (ποσοστό 24,48% σε σχέση με το σύνολο της εριφέρειας). Σε ότι αφορά το Ανθρώπινο Δυναμικό που απασχολείται στις μονάδες των Γενικών Νοσοκομείων η Ε Μεσσηνίας απορροφά το 30% περίπου του συνόλου της εριφέρειας και ακολουθεί η Ε Αρκαδίας με 668 στελέχη (χωρίς το Ψ.Ν.). Τέλος, σε ότι αφορά τον Δείκτη Δαπάνες/Κλίνη το Γ. Ν. Τρίπολης, με περίπου 71.000 ανά κλίνη το έτος, ξοδεύει τα περισσότερα, ενώ το Γ.Ν. Κυπαρισσίας ξοδεύει περίπου 36.000. Ο μέσος όρος που ξοδεύουν τα Νοσοκομεία ανά κλίνη το έτος είναι περίπου 51.000. REMACO A.E. Σελίδα 42

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Για την εξαγωγή συγκρίσιμων συμπερασμάτων σχετικά με την κατανομή των δαπανών υγείας ανά Ε, απαιτείται ο υπολογισμός της «Κατά Κεφαλή Δαπάνη Υγείας για το 2010 (Δαπάνες Υγείας/ Κατοίκους)». Σύμφωνα με τον συγκεκριμένο δείκτη η μεγαλύτερη κατά κεφαλήν δαπάνη υγείας παρουσιάζεται στην εριφερειακή Ενότητα Αρκαδίας που αποτελεί και το κέντρο της εριφέρειας. Αντίθετα η μικρότερη παρουσιάζεται στην Ε Κορίνθιας (από τους κυριότερους λόγους είναι το γεγονός πως υπάρχει άμεση προσβασιμότητα στην εριφέρεια Αττικής, οπότε η διακομιδή ασθενών είναι εφικτή). ίνακας 10: Κατά κεφαλήν δαπάνη υγείας ανά εριφερειακή Ενότητα, 2010 εριφερειακές Ενότητες Δαπάνες 2010 ληθυσμός 2010 7 Δαπάνες Υγείας/ληθυσμός Αργολίδας 12.685.756 102.386 123,90 Αρκαδίας 23.181.318 87.345 265,40 Κορινθίας 10.749.196 146.266 73,49 Λακωνίας 12.254.436 91.965 133,25 Μεσσηνίας 20.524.856 163.268 125,71 Σύνολο. ελοποννήσου 79.395.562 591.230 134,29 ηγή: ΥΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ Η κάλυψη των ιατρικών αναγκών πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας πραγματοποιείται από τα κατά τόπους Κέντρα Υγείας καθώς και τα εριφερειακά Ιατρεία που εδρεύουν (κυρίως) μακριά από τα αστικά κέντρα της εριφέρειας. Σε ότι αφορά την δευτεροβάθμια περίθαλψη, ο πληθυσμός καλύπτεται από τις διαθέσιμες υποδομές των Γενικών Νοσοκομείων που εδρεύουν στις μεγαλύτερες πόλεις της εριφέρειας, ενώ δεν υπάρχουν υποδομές τριτοβάθμιας περίθαλψης. Ειδικότερα, οι υποδομές υγείας της εριφέρειας ελοποννήσου αποτυπώνονται στον παρακάτω ίνακα. ίνακας 11: Υποδομές Υγείας στην εριφέρεια ελοποννήσου ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΚΕΝΤΡΟ ΥΓΕΙΑΣ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΑ ΙΑΤΡΕΙΑ ΕΙΔΙΚΑ.Ι. (Φυλακές) ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΝΑΥΛΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΡΓΟΥΣ ΚΡΑΝΙΔΙΟΥ ΛΥΓΟΥΡΙΟΥ ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΣΤΡΟΥΣ 7 Στοιχεία Eurostat 2010 REMACO A.E. Σελίδα 43

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ ΤΡΙΟΛΗΣ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΤΡΙΟΛΗΣ ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΚΟΡΙΝΘΟΥ ΔΗΜΗΤΣΑΝΑΣ, ΛΕΩΝΙΔΙΟΥ, ΜΕΓΑΛΟΟΛΗΣ, ΤΡΟΑΙΩΝ ΚΙΑΤΟΥ, ΛΟΥΤΡΑΚΙΟΥ, ΓΚΟΥΡΑΣ, ΝΕΜΕΑΣ, ΞΥΛΟΚΑΣΤΡΟΥ ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΣΑΡΤΗΣ ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΜΟΛΑΩΝ ΑΡΕΟΟΛΗΣ, ΒΛΑΧΙΩΤΗ, ΓΥΘΕΙΟΥ, ΚΑΣΤΟΡΙΟΥ, ΝΕΑΟΛΗΣ ΜΟΛΑΩΝ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΚΥΑΡΙΣΣΙΑΣ ηγή: ΥΟΥΡΓΕΙΟ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗΣ ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ, ΜΕΛΙΓΑΛΑ, ΜΕΣΣΗΝΗΣ, ΥΛΟΥ, ΓΑΡΓΑΛΙΑΝΩΝ, ΕΤΑΛΙΔΙΟΥ, ΧΑΤΖΗ ΦΙΛΙΑΤΡΩΝ ΔΩΡΙΟΥ ροκειμένου να αποτυπωθεί η διαπιστωθεί η κατάσταση της εριφέρειας ελοποννήσου στον τομέα της Υγείας θα πρέπει να καταγραφούν και να αναλυθούν ποσοτικοί δείκτες σε σχέση με τις διαθέσιμες κλίνες καθώς και το ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό της εριφέρειας ελοποννήσου σε σχέση με τα στοιχεία της χώρας. Σύμφωνα με τον ίνακα που ακολουθεί (στοιχεία 2009), οι ιατροί-οδοντίατροι της εριφέρειας ελοποννήσου αντιστοιχούν στο 3,22% του συνόλου της χώρας και το νοσηλευτικό προσωπικό στο 3,35%. Αντίστοιχα, οι νοσοκομειακές κλίνες της εριφέρειας αποτελούν το 3,44% του συνόλου των κλινών της χώρας. ίνακας 12: οσοτικοί Δείκτες Υγείας, 2009 οσοτικοί Δείκτες Υγείας Αριθμός οσοστό (%) Αριθμός νοσοκομειακών κλινών. ελοποννήσου 1.862 3,44 Αριθμός νοσοκομειακών κλινών Χώρας 54.074 100 Ιατροί-Οδοντίατροι. ελοποννήσου, εκ των οποίων: 2.224 3,22 Αργολίδας 421 18,93 Αρκαδίας 408 18,35 Κορινθίας 508 22,84 Λακωνίας 292 13,13 Μεσσηνίας 595 26,75 Ιατροί-Οδοντίατροι Χώρας 69.030 100 Νοσηλευτικό ροσωπικό. ελοποννήσου 1.336 3,35 Νοσηλευτικό ροσωπικό Χώρας 39.932 100 ηγή: Επεξεργασία στοιχείων ΕΛ.ΣΤΑΤ. και Eurostat REMACO A.E. Σελίδα 44

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η κατανομή των νοσοκομειακών κλινών ανά εριφερειακές Ενότητες σύμφωνα με στοιχεία του 2008. Επίσης αξίζει να τονιστεί η ύπαρξη κάποιων ιδιωτικών νοσοκομειακών κλινών στην Ε Κορινθίας και στην Ε Μεσσηνίας. Τα στοιχεία αυτά παρουσιάζονται στον παρακάτω ίνακα. Οι περισσότερες νοσοκομειακές κλίνες εστιάζονται στην Ε Αρκαδίας (υπάρχει και το μόνο ψυχιατρικό νοσοκομείο της εριφέρειας) και στην Ε Μεσσηνίας. ίνακας 13: Κατανομή νοσοκομειακών κλινών εριφέρειας ελοποννήσου ανά εριφερειακή Ενότητα, 2008 εριφερειακές Ενότητες Κλίνες Θεραπευτηρίων Κλίνες Ιδιωτικών Κλινικών Αργολίδας 233 - Αρκαδίας 576 - Κορινθίας 202 35 Λακωνίας 264 - Μεσσηνίας 518 55 Σύνολο ερ. ελοποννήσου 1793 90 ηγή: «Νομοί της Ελλάδος» Ως προς τη συνολική κατάσταση του χώρου της υγείας, ενδεικτικοί είναι οι ποσοτικοί (και όχι απαραίτητα ποιοτικοί) δείκτες που χαρακτηρίζουν την κατάσταση των υποδομών και των υπηρεσιών υγείας της εριφέρειας. Ειδικότερα, με βάση τα δημοσιευμένα στοιχεία της Eurostat, η εριφέρεια ελοποννήσου καταλαμβάνει σε σύγκριση με τις λοιπές εριφέρειες της χώρας: Την 11 η θέση το 2009 ως προς τον δείκτη του αριθμού κλινών ανά 100.000 κατοίκους (314,5 κλίνες έναντι 485,8 της χώρας). Την 9 η θέση το 2009 ως προς τον αριθμό ιατρών ανά 100.000 κατοίκους (375,7 ιατροί). Την 6 η θέση το 2009 ως προς τον αριθμό οδοντιάτρων ανά 100.000 κατοίκους (98,3 οδοντίατροι). Την 6 ο θέση σε ποσοστό θνησιμότητας (το έκτο χαμηλότερο) ανά 100.000 κατοίκους την περίοδο 2006-2008 (602,4 έναντι 611,7 της χώρας). Την ίδια περίοδο, ως προς τις ειδικότερες αιτίες θανάτων η εριφέρεια ελοποννήσου κατέχει το 6 ο χαμηλότερο ποσοστό θνησιμότητας από καρδιακά νοσήματα, το 5 ο υψηλότερο ποσοστό θνησιμότητας από τροχαία και λοιπά ατυχήματα και το 4 ο χαμηλότερο ποσοστό θνησιμότητας από καρκινικές παθήσεις. REMACO A.E. Σελίδα 45

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ 5.2 Εκπαίδευση αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Οι υποδομές πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για την εριφέρεια ελοποννήσου κατανέμονται ως εξής: ίνακας 14: Κατανομή Δημόσιων και Ιδιωτικών Δημοτικών, Γυμνασίων και Λυκείων (περιλαμβανομένων των ΕΕΕΚ, ΕΑΛ, ΕΑΣ) Σχολείων, Εκπαιδευτικών και Μαθητών ανά εριφερειακή Ενότητα, 2011 εριφερειακές Ενότητες Αριθμός Δημοτικών Σχολείων Αριθμός Εκπαιδευτικών Αριθμός Μαθητών Αριθμός Γυμνασίων - Λυκείων Αριθμός Εκπαιδευτικών Αριθμός Μαθητών Αργολίδας 52 636 5669 38 939 6203 Αρκαδίας 47 548 4299 37 1001 4877 Κορινθίας 73 974 8775 64 1495 9170 Λακωνίας 50 640 4595 41 1031 4876 Μεσσηνίας 73 1.068 8673 67 1.487 9242 Σύνολο ερ. ελοποννήσου 295 3.866 32.011 247 5.953 34.368 ηγή: «ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΚΑΙ ΔΕΥΤΕΡΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΑΙΔΕΥΣΗΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ» Σε ότι αφορά στο σύνολο των βαθμίδων εκπαίδευσης (πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια) η Ε Μεσσηνίας διαθέτει τα περισσότερα Σχολεία (140) και τους περισσότερους εκπαιδευτικούς (2555), ενώ τους περισσότερους μαθητές έχει η Ε Κορινθίας. Στον αντίποδα βρίσκεται η Ε Αρκαδίας έχει τα λιγότερα σχολεία (84), τους λιγότερους εκπαιδευτικούς (1.549) και τους λιγότερους μαθητές (9.176). Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως, σύμφωνα με τα στοιχεία της εριφερειακής Διεύθυνσης ρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης ελοποννήσου, για το σχολικό έτος 2011-2012 στην εριφέρεια ελοποννήσου φοιτούν συνολικά 9.622 αλλοδαποί μαθητές (ποσοστό 14,5% επί του συνόλου), οι περισσότεροι εκ των οποίων βρίσκονται στην Ε Κορινθίας (3.005), ενώ επιπλέον φοιτούν 243 παλιννοστούντες μαθητές και 1.357 ρομά (οι περισσότεροι των οποίων βρίσκονται στην Ε Λακωνίας με 478 μαθητές). Ακολουθεί η παράθεση και η ανάλυση επιπρόσθετων δεικτών εκπαίδευσης ανά εριφερειακή Ενότητα. Με βάση τους δείκτες του ίνακα που ακολουθεί η εριφέρεια ελοποννήσου εμφανίζει οριακά λιγότερους μαθητές ανά 1000 κατοίκους σε σχέση με το σύνολο της χώρας. ερισσότερους μαθητές από το μέσο όρο της χώρας εμφανίζονται στην Ε Αργολίδας και στην Ε Κορινθίας. Ειδικότερα για την Ε Κορινθίας οι αυξημένοι δείκτες οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στην συγκράτηση του πληθυσμού τα τελευταία χρόνια λόγω της γειτνίασης με την Αττική και λόγω της μείωσης του χρόνου μεταφοράς προς την πρωτεύουσα, τόσο με την ολοκλήρωση του σύγχρονου αυτοκινητόδρομου Αθήνας - Κορίνθου, όσο και με την ανάπτυξη του προαστιακού σιδηρόδρομου με την σύνδεση Αθήνα Κιάτο. REMACO A.E. Σελίδα 46

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ ίνακας 15: Δείκτες Εκπαίδευσης ανά εριφερειακή Ενότητα εριφερειακές Ενότητες αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Μαθητές ρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης ανά 1000 κατοίκους Μαθητές Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης ανά 1000 κατοίκους Αργολίδας 57 64 Αρκαδίας 39 62 Κορινθίας 62 63 Λακωνίας 51 53 Μεσσηνίας 55 60 Σύνολο ερ. ελοποννήσου 54 60 Σύνολο Ελλάδας 56 62 ηγή: «Νομοί της Ελλάδος» ροκειμένου να προσεγγιστεί το ποσοστό των μαθητών που δεν ολοκληρώνουν το Λύκειο στην εριφέρεια ελοποννήσου εξετάστηκε ο αριθμός αυτών που απέτυχαν στις τελικές εξετάσεις της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης. Συγκεκριμένα, στον παρακάτω ίνακα εμφανίζονται οι μαθητές που έλαβαν μέρος στις εξετάσεις όλων των τάξεων του Λυκείου για το σχολικό έτος 2008/2009. Η αποτυχία στις εξετάσεις αποτελεί ένα δείγμα για τη σχολική διαρροή που παρατηρείται στην εριφέρεια ελοποννήσου. Στο σύνολο της εριφέρειας ελοποννήσου το ποσοστό αποτυχίας στις εξετάσεις ανέρχεται στο 2,08% και είναι σαφώς μικρότερο από το σύνολο της χώρας για την ίδια χρονιά. Η εριφέρεια ελοποννήσου δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει έντονο πρόβλημα σχολικής διαρροής (όπως π.χ. η Κρήτη και τα Ιόνια Νησιά). Μόνο η Ε Αργολίδας εμφανίζει σημαντικά υψηλότερο ποσοστό αποτυχίας σε σχέση με το σύνολο της χώρας. Μεταξύ των αιτιών που μπορεί να εξηγούν αυτή την κατάσταση στην συγκεκριμένη περιοχή αποτελεί η διακοπή του σχολείου σε μικρή ηλικία και η στροφή στην απασχόληση στον πρωτογενή τομέα (παραγωγή γεωργικών προϊόντων). ίνακας 16: Μαθητές που έλαβαν μέρος στις τελικές εξετάσεις (Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση-Ενιαία Λύκεια) στην εριφέρεια ελοποννήσου, σχολικό έτος 2008/2009 εριφερειακές Ενότητες Έλαβαν μέρος στις οσοστό ροήχθησαν Απορρίφθησαν εξετάσεις αποτυχίας Αργολίδας 2.410 2.326 84 3,49% Αρκαδίας 1.703 1.666 37 2,17% Κορινθίας 3.068 3.017 51 1,66% Λακωνίας 1.770 1.752 18 1,02% Μεσσηνίας 3.485 3.416 69 1,98% ερ. ελοποννήσου 12.436 12.177 259 2,08% Σύνολο Ελλάδας 236.488 230.470 6.018 2,54% ηγή: Υπ. αιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων REMACO A.E. Σελίδα 47

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Σε ότι αφορά την τριτοβάθμια εκπαίδευση στην εριφέρεια λειτουργεί το ανεπιστήμιο ελοποννήσου και το ΑΤΕΙ Καλαμάτας. Ειδικότερα: Το ανεπιστήμιο ελοποννήσου αποτελείται από έξι Σχολές σε πέντε πόλεις και δεκατέσσερα Τμήματα και συγκεκριμένα: Σχολή Θετικών Επιστημών και Τεχνολογίας (Τμήματα Επιστήμης και Τεχνολογίας Υπολογιστών & Επιστήμης και Τεχνολογίας Τηλεπικοινωνιών) και Σχολή Επιστημών Διοίκησης και Οικονομίας (Τμήμα Οικονομικών Επιστημών) με έδρα την Τρίπολη. Σχολή Ανθρωπιστικών Επιστημών και ολιτισμικών Σπουδών (Τμήματα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης ολιτισμικών Αγαθών, Τμήμα Φιλολογίας), με έδρα την Καλαμάτα. Σχολή Κοινωνικών Επιστημών (Τμήματα Κοινωνικής και Εκπαιδευτικής ολιτικής & ολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων) με έδρα την Κόρινθο. Σχολή Καλών Τεχνών (Τμήμα Θεατρικών Σπουδών) με έδρα το Ναύπλιο. Σχολή Επιστημών Ανθρώπινης Κίνησης και οιότητας Ζωής (Τμήματα Οργάνωσης και Διαχείρισης Αθλητισμού & Νοσηλευτικής) με έδρα τη Σπάρτη. Αντίστοιχα το ATEI Καλαμάτας διαθέτει 8 τμήματα και με εξαίρεση ένα που έχει έδρα στη Σπάρτη τα υπόλοιπα βρίσκονται στην Καλαμάτα. Το ΑΤΕΙ Καλαμάτας έχει τα εξής τμήματα: Διοίκησης μονάδων υγείας και πρόνοιας, Θερμοκηπιακών καλλιεργειών και ανθοκομίας, Τεχνολογίας γεωργικών προϊόντων, Τοπικής αυτοδιοίκησης, Φυτικής παραγωγής, Χρηματοοικονομικής και ελεγκτικής, Λογοθεραπείας, με έδρα την Καλαμάτα. Τεχνολογίας πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών, με έδρα την Σπάρτη Εκτός όμως από το πανεπιστήμιο και το ΑΤΕΙ στην εριφέρεια ελοποννήσου λειτουργούν (ένα σε κάθε Ε) Δημόσια Ι.Ε.Κ. (Ινστιτούτα Επαγγελματικής Κατάρτισης) καθώς και Κέντρα Εκπαίδευσης Ενηλίκων (ένα σε κάθε Ε). Η εριφέρεια ελοποννήσου ως προς το εκπαιδευτικό επίπεδο των κατοίκων της και τις συνολικές επενδύσεις σε Έρευνα και Ανάπτυξη, σύμφωνα με δημοσιευμένα στοιχεία της Eurostat, παρουσιάζει την ακόλουθη εικόνα: Καταλαμβάνει το 2008 τη χειρότερη επίδοση, μεταξύ των εριφερειών της χώρας, ως προς τον δείκτη ποσοστό μαθητών και σπουδαστών όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης προς το συνολικό πληθυσμό (14,2%, έναντι 19,2% της χώρας). Το μέσο ποσοστό των ετών 2008-2010 του πληθυσμού ηλικίας 18-24 ετών της εριφέρειας που έχουν ολοκληρώσει το επίπεδο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ή κατώτερης βαθμίδας και δεν συμμετέχουν στην εκπαίδευση ή κατάρτιση (περιλαμβάνεται στους δείκτες στόχους της Ευρώπης 2020 ) ανήλθε στο 21%, έναντι 14,5% των μελών της ΕΕ-27 (έκτη χειρότερη επίδοση REMACO A.E. Σελίδα 48

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης μεταξύ των εριφερειών της χώρας και σημαντικά χαμηλότερη από το επίπεδο της χώρας ο αντίστοιχος δείκτης της οποίας το 2010 ανήλθε στο 13,7%, ενώ ο στόχος για το 2020 ανέρχεται στο 9,7%). Το μέσο ποσοστό των ετών 2007-2010 του πληθυσμού ηλικίας 30-34 ετών της εριφέρειας που είχαν αποφοιτήσει από την τριτοβάθμια εκπαίδευση (περιλαμβάνεται ομοίως στους δείκτες στόχους της Ευρώπης 2020 ) ανήλθε στο 17,2%, έναντι 31,8% των μελών της ΕΕ-27 (τρίτη χειρότερη επίδοση μεταξύ των εριφερειών της χώρας και σημαντικά χαμηλότερη από το επίπεδο της χώρας ο αντίστοιχος δείκτης της οποίας το 2010 ανήλθε στο 28,4%, ενώ ο στόχος για το 2020 ανέρχεται στο 32,0%). Οι συνολικές επενδύσεις σε Έρευνα και Ανάπτυξη ανέρχονταν το 2005 στο 0,26% εριφερειακού ΑΕ (πέμπτη χειρότερη επίδοση μεταξύ των εριφερειών της χώρας και σημαντικά χαμηλότερη από το μέσο επίπεδο της χώρας (0,6%), καθώς και του επιπέδου της ΕΕ- 27 το 2008 1,92%). Στόχος για το 2020 είναι να φτάσει στο 2% (άρα με βάση τα στοιχεία του 2005 υπάρχει απόκλιση από τον στόχο 1,74%). του 5.3 Δια Βίου Μάθηση Η μεταφορά των αρμοδιοτήτων διαχείρισης των Δημοσίων ΙΕΚ και της Δια Βίου Μάθησης στην εριφέρεια ελοποννήσου, πραγματοποιήθηκε πρόσφατα, σύμφωνα με το Ν. 3879/2010 «Ανάπτυξη της Δια Βίου Μάθησης και λοιπές διατάξεις» καθώς και το Ν. 3852/2010. Ειδικότερα, στην εριφέρεια ελοποννήσου μεταβιβάστηκαν οι αρμοδιότητες για την λειτουργία και διαχείριση των Δημόσιων ΙΕΚ, που υπάγονταν στη Γενική Γραμματεία Δια Βίου Μάθησης, μέσω σύναψης ρογραμματικής Σύμβασης, καθώς και για την εφαρμογή του εριφερειακού προγράμματος Δια Βίου Μάθησης. αράλληλα η εριφέρεια ελοποννήσου όρισε την εριφερειακή Επιτροπή Επαγγελματικής Κατάρτισης (βλ. Κεφάλαιο 6.2). Μέσω της λειτουργίας και διαχείρισης των Δημοσιών ΙΕΚ που υπάγονται στη Γενική γραμματεία Δια Βίου Μάθησης από την εριφέρεια ελοποννήσου και για την επίτευξη του στόχου του Εθνικού ρογράμματος Δια Βίου Μάθησης, θα πρέπει να πραγματοποιηθούν οι παρακάτω ενέργειες: η ανάπτυξη προγραμμάτων εκπαίδευσης που θα συνδέουν την κατάρτιση με την όσο το δυνατόν πιο άμεση αποκατάσταση του εκπαιδευόμενου την αγορά εργασίας η ανάγκη διασύνδεσης της Δια Βίου Μάθησης με την απασχόληση, μέσω της δικτύωσης όλων των παραγωγικών φορέων, και η επιλογή και ιεράρχηση των επαγγελματικών ειδικοτήτων που θα λειτουργήσουν στα ΙΕΚ, με βάση τις διαγνωσμένες ανάγκες. REMACO A.E. Σελίδα 49

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ 5.4 ολιτισμός - Ιστορία αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Οι πολιτιστικοί πόροι της εριφέρειας ελοποννήσου ήταν πάντα πλούσιοι, ενώ αποτελούν ένα από τα ισχυρότερα σημεία που μπορεί να στηριχθεί, προκειμένου να συνεχιστεί η αναπτυξιακή της διαδικασία. Στο παρελθόν η εριφέρεια ελοποννήσου διέθετε δύο πόλεις-κοιτίδες του Μυκηναϊκού πολιτισμού (Μυκήνες και Άργος), όπου μαζί με τις μεγάλες στρατιωτικές και ναυτικές δυνάμεις της Κορίνθου και της Σπάρτης, ήταν από τις ηγέτιδες πόλεις-κράτη της αρχαιότητας. Ο Μυστράς, βόρεια της Σπάρτης, υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα θρησκευτικά και διοικητικά κέντρα του Μεσαίωνα, ενώ η Μονεμβάσια αποτέλεσε ένα από τα βασικότερα στρατιωτικά και διοικητικά κέντρα της Βενετίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Η Ελληνική Επανάσταση της Ανεξαρτησίας, το 1821, κηρύχτηκε στην ελοπόννησο ενώ το Ναύπλιο ήταν η έδρα της επαναστατικής κυβέρνησης και η πρώτη πρωτεύουσα του Ελληνικού κράτους, το 1828. Τέλος, το πρώτο Ελληνικό Σύνταγμα, που ψηφίσθηκε την 1η Ιανουαρίου 1822, συντάχθηκε στην Επίδαυρο. Οι πολιτιστικοί πόροι της εριφέρειας ελοποννήσου μπορούν να κατηγοριοποιηθούν ως ακολούθως: Αρχαιολογικοί Χώροι Τα σημαντικότερα σε πολιτιστική αξία και μέγεθος μνημεία της εριφέρειας είναι της Αρχαίας Επιδαύρου, των Μυκηνών, της Αρχαίας Κορίνθου, της Αρχαίας Μεσσήνης, της Αρχαίας Τίρυνθας, του Αρχαίου Γυθείου, της Αρχαίας Ασέας κα. Μουσεία & Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά μνημεία Ο συνολικός αριθμός μουσείων στην εριφέρεια φθάνει στα είκοσι (24). Σε αυτά περιλαμβάνονται αρχαιολογικά, βυζαντινά, λαογραφικά και θεματικά μουσεία και συλλογές. Τα σπουδαιότερα αρχαιολογικά μουσεία είναι της Επιδαύρου, του Ναυπλίου, της Τρίπολης, της Κορίνθου, της Νεμέας, της Σπάρτης, της χώρας Μεσσηνίας και της ύλου. Τα πιο σημαντικά βυζαντινά μουσεία είναι του Μυστρά και η βυζαντινή συλλογή της Μονεμβασιάς. Εκτός από τα παραπάνω μουσεία, υπάρχουν αξιόλογα θεματικά μουσεία όπως της Υδροκίνησης στη Δημητσάνα και του Σιδηρόδρομου στην Καλαμάτα. Ιδιαίτερα από τη βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο έχει διασωθεί μεγάλος αριθμός αξιόλογων μνημείων, τα οποία έχουν ανακηρυχθεί και ως προστατευόμενα μνημεία από την πολιτεία. Αυτά αφορούν κυρίως σε εκκλησίες, ιερές μονές, κάστρα, φρούρια, οχυρωματικά τείχη πόλεων, οικισμούς και σε πύργους. Τα κυριότερα κάστρα της εριφέρειας που έχουν κτιστεί κυρίως στη Μεσαιωνική εποχή είναι στη Μονεμβασία, στην Κορώνη, στην Μεθώνη, στην Ακροναυπλία, στο Τολό, στο Μπούρτζι, στο αλαμήδι, στην Καρύταινα, στην Καλαμάτα, στην ύλο κ.ά. Ιστορικά διατηρητέα μνημεία και έργα τέχνης Η εριφέρεια ελοποννήσου διαθέτει ένα σημαντικό αριθμό μνημείων της νεώτερης ιστορίας. Αυτά αφορούν κυρίως σε δημόσια κτίρια και οικίες επιφανών προσώπων, με μεγάλη ιστορική και αρχιτεκτονική αξία. ολλές φορές τα μνημεία δεν είναι μεμονωμένα, αλλά συνθέτουν οικιστικά σύνολα. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν το Ναύπλιο, το Γύθειο και η ύλος. REMACO A.E. Σελίδα 50

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ Τοπικές Εκδηλώσεις Εορτές αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Στην εριφέρεια ελοποννήσου λαμβάνουν χώρα μερικές από τις πιο αξιόλογες πολιτιστικές εκδηλώσεις της χώρας, με διεθνή ακτινοβολία. Το πιο δημοφιλές με παγκόσμια ακτινοβολία Φεστιβάλ είναι αυτό της «Επιδαύρου» που διοργανώνεται στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου και προσελκύει το ενδιαφέρον Ελλήνων και ξένων επισκεπτών. Άλλες εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα είναι το φεστιβάλ χορού στην Καλαμάτα, ενώ διοργανώνονται και άλλες δράσεις που στόχο έχουν την προώθηση κυρίως των τοπικών προϊόντων της εριφέρειας ελοποννήσου, όπως κρασί («Οι Δρόμοι του Κρασιού») και ελιά («Οι Δρόμοι της Ελιάς»). αραδοσιακοί Οικισμοί Στην εριφέρεια ελοποννήσου υφίσταται ένας μεγάλος αριθμός θεσμοθετημένων παραδοσιακών οικισμών, οι οποίοι σε πολλές περιπτώσεις αποτελούν τη βάση ανάπτυξης του ορεινού τουρισμού. Η μεγαλύτερη συγκέντρωση θεσμοθετημένων παραδοσιακών οικισμών, παρατηρείται στη Λακωνική Μάνη. Στην εριφέρεια ελοποννήσου υπάρχουν 150 παραδοσιακοί οικισμοί. Από 96 βρίσκονται στην Ε Λακωνίας, 45 στην Ε Αρκαδίας, 5 στην Αργολίδα και 4 στην Ε Μεσσηνίας. (ηγή: www.buildings.gr) Μνημεία αγκόσμιας ολιτιστικής Κληρονομιάς Τέλος, πρέπει να τονιστεί ότι η εριφέρεια διαθέτει 4 Μνημεία αγκόσμιας ολιτιστικής Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ (ποσοστό 23% σε σχέση με το σύνολο των μνημείων ΟΥΝΕΣΚΟ στην Ελλάδα). Τα μνημεία αυτά (και η χρονολογία χαρακτηρισμού τους) είναι: Αρχαιολογικός χώρος Επιδαύρου (1988). Ευρύτερα γνωστός για το αρχαίο θέατρο του, τόπος όπου δίδονται κυρίως θεατρικές παραστάσεις αρχαίου δράματος, οι οποίες πραγματοποιούνται - ως επί το πλείστον - τον Ιούλιο και συγκεντρώνουν παγκόσμιο ενδιαφέρον. Μυστράς (1989). ρόκειται για το πλέον απομακρυσμένο Μνημείο ΟΥΝΕΣΚΟ από αυτά που βρίσκονται στην εριφέρεια. Ο Μυστράς φημίζεται για τις υστεροβυζαντινές εκκλησίες, που βρίσκονται διάσπαρτες στον αρχαιολογικό χώρο και για το μουσείο με σημαντικά βυζαντινά εκθέματα και είναι ιδιαίτερα γνωστός τόσο στην Ελλάδα, όσο και στην Ευρώπη συγκεντρώνοντας αρκετούς επισκέπτες. Αρχαιολογικός χώρος Μυκηνών (1999). Βρίσκεται σε προνομιακή γεωγραφική θέση, καθώς από την περιοχή περνούν πολλές οδικές αρτηρίες. Είναι ιδιαίτερα γνωστός για τον τάφο του Αγαμέμνονα και συγκεντρώνει πλήθος Ελλήνων και ξένων επισκεπτών. Αρχαιολογικός χώρος Τίρυνθας (1999). Ο χώρος βρίσκεται και αυτός σε γεωγραφική θέση που επιτρέπει την εύκολη πρόσβαση των επισκεπτών. ρόκειται για μια από τις σημαντικότερες μυκηναϊκές ακροπόλεις όπου αποτυπώνονται τα στάδια του πολιτισμού των προϊστορικών και ιστορικών περιόδων της Αργολίδας. REMACO A.E. Σελίδα 51

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης αράλληλα, θα πρέπει να αναφερθεί πως στην ευρύτερη περιοχή της ελοποννήσου και συμπληρωματικά προς τους υπάρχοντες πολιτιστικούς πόρους, υπάρχουν αξιόλογα μνημεία που έχουν επίσης χαρακτηριστεί ως Μνημεία αγκόσμιας ολιτιστικής Κληρονομιάς ΟΥΝΕΣΚΟ (Αρχαιολογικός χώρος Ολυμπίας και Ναός Επικούρειου Απόλλωνα) τα οποία θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ενιαία ως περιοχές προσέλκυσης επισκεπτών. Το πλήθος των αρχαιολογικών χώρων, των μουσείων και των μνημείων ανά εριφερειακή Ενότητα αποτυπώνεται στον παρακάτω ίνακα. ίνακας 17: λήθος Αρχαιολογικών Χώρων, Μουσείων και Μνημείων ανά εριφερειακή Ενότητα εριφερειακές Ενότητες Αρχ. Χώροι Μουσεία Μνημεία Αργολίδας 9 6 40 Αρκαδίας 8 5 25 Κορινθίας 2 4 23 Λακωνίας 10 3 33 Μεσσηνίας 8 6 21 Σύνολο. ελοποννήσου 37 24 142 ηγή: Υπουργείο ολιτισμού και Τουρισμού, 2011 Η επισκεψιμότητα των ανεπτυγμένων στην περιφέρεια μουσείων, σύμφωνα με στοιχεία του 2007, ανέρχεται στο 2% της συνολικής επισκεψιμότητας των μουσείων της χώρας (54.159 εισιτήρια), με την Ε Λακωνίας να υποδέχεται το 67,4% των επισκεπτών. Στον ίνακα που ακολουθεί παρουσιάζεται η επισκεψιμότητα (αριθμός εισιτηρίων) των κυριότερων αρχαιολογικών χώρων της εριφέρειας και η μεταβολή της σε σχέση με το προηγούμενο έτος. ίνακας 18: Επισκεψιμότητα (εισιτήρια) κυριότερων αρχαιολογικών χώρων ερ. ελοποννήσου, 2005-2011 Αρχαιολογικοί Χώροι/ Έτος 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 8 Μεταβολή 2005-2011 Επίδαυρος 393.270 417.930 413.680 289.920 263.000 213.250 231.150 39,63% 6,27% -1,02% -29,92% -9,29% -18,92% 8,39% -41,22% Μυκήνες 287.404 329.694 363.339 289.449 238.615 192.433 183.083 Αρχαία Κόρινθος 34,83% 14,71% 10,20% -20,34% -17,56% -19,35% -4,86% -36,30% 174.146 178.109 178.314 118.095 113.602 96.029 102.353 31,51% 2,28% 0,12% -33,77% -3,80% -15,47% 6,59% -41,23% Μυστράς 124.820 116.915 111.310 87.095 79.780 66.790 62.590 Σύνολο εριφέρειας 28,24% -6,33% -4,79% -21,75% -8,40% -16,28% -6,29% -49,86% 979.640 1.042.648 1.066.643 784.559 694.997 568.502 579.176 35,20% 6,43% 2,30% -26,45% -11,42% -18,20% -18,20% -40,88% Ελλάδα 6.893.546 7.516.665 7.262.471 6.217.302 5.970.999 5.547.053 6.234.785 ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 19,09% 9,04% -3,38% -14,39% -3,96% -7,10% 12,40% -9,56% 8 Στοιχεία Ιανουαρίου Οκτωβρίου 2011 REMACO A.E. Σελίδα 52

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ Από την ανάλυση των στοιχείων προκύπτουν τα κάτωθι συμπεράσματα: αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Η διαρκώς μειούμενη προσέλκυση επισκεπτών στους αρχαιολογικούς χώρους της εριφέρειας από το 2005 και στη συνέχεια Η τετραπλάσια περίπου μείωση των εισιτηρίων σε σχέση με την μείωση που πραγματοποιήθηκε στην Ελλάδα το διάστημα 2005-2011 (40,88% έναντι 9,56% της Ελλάδας) Η μέση συμμετοχή της εριφέρειας ελοποννήσου για τα έτη 2004-2011 στον συνολικό αριθμό επισκεπτών της Ελλάδας στους αρχαιολογικούς χώρους είναι περίπου 12,5%. Είναι σαφές, πως ένας από τους πλέον σημαντικούς στρατηγικούς άξονες της ανάπτυξης της εριφέρειας ελοποννήσου θα πρέπει να είναι η πολυποίκιλη ανάδειξη και αξιοποίηση των πολιτιστικών της πόρων σε συνδυασμό με τη δημιουργία τουριστικών δραστηριοτήτων (εναρμονισμένων με το φυσικό περιβάλλον) που συμβάλλουν τόσο στη διατήρηση, όσο και στη βελτίωση του επιπέδου της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Ιδιαίτερα η διατήρηση της ιστορικής παράδοσης και κληρονομιάς, παράλληλα με τις προσπάθειες για αύξηση της επισκεψιμότητας και της προβολής του πολιτιστικού προϊόντος και των σπάνιων μνημείων και αρχαιολογικών χώρων που διαθέτει η εριφέρεια, μέσω ενός οργανωμένου προγράμματος δραστηριοτήτων σε συνδυασμό με την εφαρμογή ΤΕ για την ψηφιακή αναπαράσταση μουσείων και έργων τέχνης, θα πρέπει να αποτελέσουν βασικό μοχλό για τις αναπτυξιακές προσπάθειες της. 5.5 Αθλητισμός Στην εριφέρεια ελοποννήσου υπάρχουν 451 αθλητικές εγκαταστάσεις με την πλειοψηφία τους να εντοπίζεται στην Ε Μεσσηνίας. Οι περισσότερες εγκαταστάσεις αφορούν γήπεδα ποδοσφαίρου και γήπεδα 5x5. Στον ίνακα που ακολουθεί αποτυπώνονται οι εγκαταστάσεις για κάθε εριφερειακή Ενότητα. Η εριφέρεια διαθέτει 29 κλειστά γυμναστήρια και 8 κολυμβητήρια. Στην Τρίπολη λειτουργεί σκοπευτήριο. ίνακας 19: Δημοτικές αθλητικές υποδομές στην εριφέρεια ελοποννήσου, 2011 εριφερειακές Ενότητες Αργολίδας Αρκαδίας Κορινθίας Λακωνίας Μεσσηνίας Σύνολο. Αριθμός Αθλητικών Εγκαταστάσεων Γήπεδα Βόλεϊ Εγκαταστάσεις Στίβου Γήπεδα Μπάσκετ Γήπεδα Τέννις Κλειστά Γυμναστήρια Κολυμβητήρια 81 3 1 9 11 6 1 63 - - 10 4 5 1 94 2 3 14 11 8 3 97 3 5 19 3 5 1 116 4 1 32 5 5 2 ελοποννήσου 451 12 10 84 34 29 8 ηγή: Γενική Γραμματεία Αθλητισμού REMACO A.E. Σελίδα 53

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ 6 Οικονομία και Απασχόληση αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης 6.1 εριφερειακό Ακαθάριστο Εγχώριο ροϊόν Η διαχρονική εξέλιξη του Ακαθάριστου Εγχώριου ροϊόντος (ΑΕ) της εριφέρειας ελοποννήσου, σε τρέχουσες τιμές, τη χρονική περίοδο 2000-2009 απεικονίζεται στο Διάγραμμα που ακολουθεί. Διάγραμμα 1: Εξέλιξη ΑΕ εριφέρειας ελοποννήσου 2000-2009 (σε εκ. ) 10.386 10.961 11.230 11.162 7.447 7.455 7.725 8.346 8.929 9.505 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 ηγή: Eurostat - Gross domestic product (GDP) at current market prices at NUTS level 2, & ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011 - εριφερειακοί Εθνικοί Λογαριασμοί: 2009 (προσωρινά στοιχεία) αρατηρείται ότι την περίοδο 2000-2008 παρουσιάστηκε σταθερή αύξηση του ύψους του εριφερειακού ΑΕ, με μέσο ετήσιο ποσοστό μεταβολής της τάξης του 5,31%, χαμηλότερο του αντίστοιχου ποσοστού της χώρας (7,01%). Αντίθετα το έτος 2009, σύμφωνα με τα προσωρινά στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ., παρουσιάζεται μείωση του ΑΕ, τόσο στο επίπεδο της χώρας, όσο και στο επίπεδο της εριφέρειας, αποτέλεσμα της εκδηλούμενης κρίσης, που επηρεάζει μέχρι σήμερα αρνητικά την οικονομία της χώρας και των εριφερειών της. Η εριφέρεια ελοποννήσου, εμφανίζει την πέμπτη μεγαλύτερη μείωση του ΑΕ (- 0,61%), μετά τις εριφέρειες Δυτικής Μακεδονίας, Αττικής, Ιονίων Νήσων και Κρήτης. αρόλα αυτά θα πρέπει να σημειωθεί το γεγονός ότι η μείωση αυτή δεν ξεπερνά τη μείωση που εμφανίζεται στο επίπεδο της χώρας (-0,8%). Τα αποτελέσματα της ύφεσης, που αναμένεται να διατηρηθεί μέχρι τουλάχιστον και το 2013, θα οδηγήσει σε περαιτέρω μείωση του παραγόμενου ΑΕ της χώρας και των εριφερειών της. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι το ύψος του ΑΕ της χώρας το 2010 ανέρχεται στα επίπεδα του 2005. Η διακύμανση της αύξησης του ΑΕ της εριφέρειας ελοποννήσου, σε σύγκριση με το αντίστοιχο της χώρας, παρουσιάζεται στο Διάγραμμα που ακολουθεί. REMACO A.E. Σελίδα 54

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Διάγραμμα 2: Εξέλιξη ΑΕ εριφέρειας ελοποννήσου & Ελλάδας 2001-2009 (έτος βάσης 2000) 80% 60% 40% 20% 0% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Ελλάδα ελοπόννησος ηγή: Eurostat - Gross domestic product (GDP) at current market prices at NUTS level 2, & ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011 - εριφερειακοί Εθνικοί Λογαριασμοί: 2009 (προσωρινά στοιχεία) Σε σχέση με την περιφερειακή κατανομή του ΑΕ στην Ελλάδα η εριφέρεια ελοποννήσου τα έτη 2008 και 2009 παράγει περίπου το 4,7% του συνολικού ΑΕ της Ελλάδας. Η επίδοση αυτή αποτελεί τη χειρότερη επίδοση της δεκαετίας και υποδηλώνει μείωση του ρόλου και της συμμετοχής της εριφέρειας στη συνολική οικονομική δραστηριότητα της χώρας. Στον ίνακα που ακολουθεί αποτυπώνεται το ύψος του παραγόμενου ΑΕ στο επίπεδο της χώρας, της εριφέρειας και των Νομών της, καθώς και το ποσοστό συμβολής των Νομών και της εριφέρειας στη διαμόρφωση του περιφερειακού και του εθνικού ΑΕ αντίστοιχα. ίνακας 20: Ακαθάριστο Εγχώριο ροϊόν ανά Νομό/ Ε της εριφέρειας ελοποννήσου, στη εριφέρεια ελοποννήσου και στη Χώρα (, τρέχουσες τιμές) Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία ελοπόννησος 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 1.167 1.175 1.313 1.413 1.503 1.638 1.737 1.923 1.946-15,7% 15,8% 17,0% 16,9% 16,8% 17,2% 16,7% 17,5% 17,3% - 1.263 1.296 1.356 1.428 1.522 1.642 1.802 1.937 1.981-17,0% 17,4% 17,6% 17,1% 17,0% 17,3% 17,4% 17,7% 17,6% - 2.669 2.533 2.402 2.485 2.595 2.903 3.126 3.178 3.279-35,8% 34,0% 31,1% 29,8% 29,1% 30,5% 30,1% 29,0% 29,2% - 824 945 997 1.040 1.172 1.156 1.262 1.296 1.339-11,1% 12,7% 12,9% 12,5% 13,1% 12,2% 12,2% 11,8% 11,9% - 1.523 1.507 1.657 1.980 2.137 2.166 2.459 2.627 2.684-20,5% 20,2% 21,4% 23,7% 23,9% 22,8% 23,7% 24,0% 23,9% - 7.447 7.455 7.725 8.346 8.929 9.505 10.386 10.961 11.230 11.162 5,4% 5,1% 4,9% 4,8% 4,8% 4,9% 4,9% 4,8% 4,7% 4.7% Ελλάδα 137.929 146.428 156.615 172.431 185.266 194.819 211.300 227.074 236.917 235.017 ηγή: Eurostat - Gross domestic product (GDP) at current market prices at NUTS level 3 REMACO A.E. Σελίδα 55

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Χαρακτηριστικό της εσωτερικής διάρθρωσης και διακύμανσης του εριφερειακού ΑΕ την περίοδο 2000-2008 στις εριφερειακές της Ενότητες, είναι η τάση μείωσης της συμβολής της Κορινθίας, που παρόλα αυτά διατηρεί σταθερά την πρώτη θέση μεταξύ των εριφερειακών Ενοτήτων, καθώς και η αύξηση της συμμετοχής της Μεσσηνίας, που ομοίως διατηρεί σταθερά τη δεύτερη θέση σε όλη την παραπάνω περίοδο. Οι λοιπές εριφερειακές Ενότητες το 2008 σε σύγκριση με το 2000 αυξάνουν τη συμμετοχή τους, με το ποσοστό συμμετοχής τους στη διαμόρφωση του εριφερειακού ΑΕ, σε όλη την παραπάνω περίοδο, να παρουσιάζει διακυμάνσεις. Όπως αποτυπώνεται στο Διάγραμμα που ακολουθεί το Κατά Κεφαλήν ΑΕ της εριφέρειας σύμφωνα με τα δημοσιευμένα στοιχεία της Eurostat, σε τρέχουσες τιμές, την περίοδο 2000-2008, παρουσίασε συνεχή αύξηση, εκτός του έτους 2001 που εμφάνισε ελαφρά πτώση. αρόλα αυτά, σε όλη την εξεταζόμενη περίοδο παρέμεινε υπολειπόμενο του αντίστοιχου μέσου δείκτη της χώρας. Μάλιστα σε σχέση με το έτος 2000, κατά το οποίο το Κατά Κεφαλήν ΑΕ στο επίπεδο της χώρας και το επίπεδο της εριφέρειας ήταν πρακτικά ισοδύναμο, εμφανίζεται την περίοδο 2000-2008 τάση διεύρυνσης της απόστασης του Κατά Κεφαλήν ΑΕ της εριφέρειας, σε σχέση με το αντίστοιχο δείκτη της χώρας. Αντίθετα το 2009, έτος έναρξης εκδήλωσης της έντονης οικονομικής κρίσης, σύμφωνα με προσωρινά στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ., τόσο στο επίπεδο της χώρας όσο και αυτό της εριφέρειας παρουσιάζεται μείωση του Κατά Κεφαλή ΑΕ, με τις επιπτώσεις στην εριφέρεια να εμφανίζονται λιγότερο έντονες. Σημειώνεται όμως ότι, τα οριστικά στοιχεία του 2009 μεταφραζόμενα σε δείκτες Eurostat, αναμένεται να αναθεωρηθούν σε χαμηλότερα επίπεδα. Διάγραμμα 3: Εξέλιξη κατά κεφαλή ΑΕ της εριφέρειας ελοποννήσου και της Χώρας 2000-2009 20.000 15.000 21.100 20.830 20.300 19.000 18.500 18.900 18.867 17.500 17.400 16.700 15.600 15.900 14.900 14.300 12.600 13.400 13.900 12.900 12.500 12.400 10.000 5.000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Ελλάδα ελοπόννησος ηγή: Eurostat - Gross domestic product (GDP) at current market prices at NUTS level 2 & ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011 - εριφερειακοί Εθνικοί Λογαριασμοί: 2009 (προσωρινά στοιχεία) Η εριφέρεια ελοποννήσου το 2009, ως προς το κατά κεφαλή ΑΕ, όπως φαίνεται και στο επόμενο Διάγραμμα, κατέχει την έκτη καλύτερη επίδοση μεταξύ των εριφερειών της χώρας. Το υψηλότερο κατά κεφαλή ΑΕ καταγράφεται στην εριφέρεια του Νότιου Αιγαίου, και ακολουθούν οι εριφέρειες REMACO A.E. Σελίδα 56

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Αττικής και Στερεάς Ελλάδας. Αντίθετα το χαμηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕ καταγράφεται στις εριφέρειες Αν. Μακεδονίας & Θράκης, Ηπείρου και Δυτικής Ελλάδας. Διάγραμμα 4: Κατά κεφαλή ΑΕ των εριφερειών της Χώρας 2009 Νότιο Αιγαίο Αττική Στερεά Ελλάς Κρήτη Σύνολο Χώρας Ιόνια Νησιά ελοπόννησος Δυτική Μακεδονία Κεντρική Μακεδονία Βόρειο Αιγαίο Θεσσαλία Δυτική Ελλάδα Ήπειρος Αν. Μακεδονία & Θράκη 25.290 24.884 22.534 20.896 20.830 19.773 18.867 18.651 18.123 17.799 17.534 16.247 16.232 14.945 0 5.000 10.000 15.000 20.000 25.000 30.000 ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011- εριφερειακοί Εθνικοί Λογαριασμοί: 2009 (προσωρινά στοιχεία) Κατά το 2009, το κατά κεφαλή Ακαθάριστο Εγχώριο ροϊόν της χώρας ανήλθε σε 20.830, σημειώνοντας μείωση 1,2%, ενώ το αντίστοιχο μέγεθος για τη εριφέρεια ελοποννήσου ανήλθε στα 18.867, σημειώνοντας μείωση 0,43%, που υποδηλώνει τουλάχιστον κατά την έναρξη του κύκλου της ύφεσης, ότι η ένταση της κρίσης επηρεάζει την εριφέρεια σε χαμηλότερο βαθμό απ ότι συνολικά τη χώρα. ίνακας 21: Κατά κεφαλή ΑΕ εριφερειών της χώρας 2008-2009 (, τρέχουσες τιμές) εριφέρειες 2008 2009 Μεταβολή (%) Ιόνια Νησιά 20.196 19.773-2,09% Αττική 25.359 24.884-1,87% Δυτική Μακεδονία 18.967 18.651-1,67% Ήπειρος 16.484 16.232-1,53% Κρήτη 21.157 20.896-1,23% Σύνολο Χώρας 21.084 20.830-1,20% Κεντρική Μακεδονία 18.275 18.123-0,83% Νότιο Αιγαίο 25.491 25.290-0,79% Δυτική Ελλάδα 16.370 16.247-0,75% ελοπόννησος 18.948 18.867-0,43% Βόρειο Αιγαίο 17.859 17.799-0,34% Στερεά Ελλάς 22.587 22.534-0,23% REMACO A.E. Σελίδα 57

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης εριφέρειες 2008 2009 Μεταβολή (%) Θεσσαλία 17.535 17.534-0,01% Αν. Μακεδονία & Θράκη 14.925 14.945 0,13% ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011- εριφερειακοί Εθνικοί Λογαριασμοί: 2009 (προσωρινά στοιχεία) Ως προς το επίπεδο του κατά κεφαλή ΑΕ των εριφερειακών Ενοτήτων (Νομών) της εριφέρειας την περίοδο 2000-2008, όπως αποτυπώνονται στον ίνακα που ακολουθεί, οι Ε Κορινθίας και Αρκαδίας διαθέτουν Κατά Κεφαλήν ΑΕ υψηλότερο από το αντίστοιχο μέσο της χώρας και της εριφέρειας, ενώ οι λοιπές υπολείπονται των αντίστοιχων δεικτών, με τις Ε Μεσσηνίας και ιδιαίτερα της Λακωνίας να σημειώνουν χαμηλές επιδόσεις. Ως προς τους ρυθμούς ανάπτυξης του Κατά Κεφαλήν ΑΕ η Ε Κορινθίας παρουσιάζει αρνητικούς ή χαμηλούς δείκτες την περίοδο 2001-2004, ενώ για πρώτη φορά το 2008 να μοιράζεται την πρώτη θέση με την Ε Αρκαδίας. Αντίστοιχα υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης, σε σχέση με το σύνολο της εριφέρειας παρουσιάζουν οι Ε Αργολίδας και ιδιαίτερα της Μεσσηνίας. Η Ε Λακωνίας διαθέτει το χαμηλότερο Κατά Κεφαλήν ΑΕ της εριφέρειας. Η αύξηση του Κατά Κεφαλήν ΑΕ της Λακωνίας την περίοδο 2001-2008 είναι, μετά την Ε Κορινθίας, η χαμηλότερη μεταξύ των Ε της εριφέρειας. ίνακας 22: Κατά κεφαλή Ακαθάριστο Εγχώριο ροϊόν ανά Νομό/ Ε της εριφέρειας ελοποννήσου, στη εριφέρεια ελοποννήσου και στη Χώρα (, τρέχουσες τιμές) Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία ελοπόννησος 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 11.400 11.400 12.700 13.700 14.600 15.900 16.900 18.700 19.100 91,2% 91,9% 98,4% 98,6% 98,0% 100,0% 97,1% 101,1% 101,1% 13.700 14.200 14.900 15.700 16.900 18.500 20.200 22.000 22.500 109,6% 114,5% 115,5% 112,9% 113,4% 116,4% 116,1% 118,9% 119,0% 18.500 17.500 16.500 17.000 17.800 19.900 21.400 21.800 22.500 148,0% 141,1% 127,9% 122,3% 119,5% 125,2% 123,0% 117,8% 119,0% 8.900 10.200 10.600 11.100 12.500 12.300 13.600 13.900 14.600 71,2% 82,3% 82,2% 79,9% 83,9% 77,4% 78,2% 75,1% 77,2% 9.100 9.000 9.900 11.900 12.900 13.100 14.900 16.000 16.400 72,8% 72,6% 76,7% 85,6% 86,6% 82,4% 85,6% 86,5% 86,8% 12.500 12.400 12.900 13.900 14.900 15.900 17.400 18.500 18.900 99,2% 92,5% 90,2% 89,1% 89,2% 90,9% 91,6% 91,1% 89,6% Ελλάδα 12.600 13.400 14.300 15.600 16.700 17.500 19.000 20.300 21.100 ηγή: Eurostat - Gross domestic product (GDP) at current market prices at NUTS level 3 Για την αποτίμηση του Κατά κεφαλή ΑΕ χρήσιμη είναι η αποτύπωσή του σε Μονάδες Αγοραστικής Δύναμης. Το κατά κεφαλή ΑΕ του κάθε κράτους μέλους της Ευρωζώνης σε Μονάδες Αγοραστικής Δύναμης (ΜΑΔ) εξαρτάται από την αύξηση του συνολικού ΑΕ της σε ευρώ, από τη μεταβολή του πληθυσμού της και από την εξέλιξη της αγοραστικής δύναμης του ευρώ σ αυτήν. Ο συντελεστής αυτός αποτυπώνει REMACO A.E. Σελίδα 58

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης το κόστος ενός «καλαθιού» αγαθών και υπηρεσιών σε κάθε χώρα σε ευρώ σε σχέση με το μέσο κόστος του ίδιου καλαθιού στην Ε.Ε. ως συνόλου. Διάγραμμα 5: Εξέλιξη κατά κεφαλή ΜΑΔ της εριφέρειας ελοποννήσου, της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής 26.000 Ένωσης 2000-2008 24.000 22.000 20.000 18.000 16.000 14.000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 EE Ελλάδα ελοπόννησος ηγή: Eurostat - Gross domestic product (GDP) at current market prices at NUTS level 3 Όπως παρουσιάζεται στο ανωτέρω Διάγραμμα, την περίοδο 2000-2008, υπάρχει συνεχής βελτίωση του Κατά Κεφαλή μετρούμενο σε Μονάδες Αγοραστικής Δύναμης τόσο στο επίπεδο της εριφέρειας ελοποννήσου, όσο στο αντίστοιχο της χώρας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όπως φαίνεται και από τον ίνακα που ακολουθεί το μέσο Κατά Κεφαλή ΑΕ της χώρας το 2008 ανέρχονταν στο 93,6% του μέσου Κατά Κεφαλή ΑΕ των 27 χωρών της ΕΕ (έναντι 83,6% το 2000), παρουσιάζοντας σε απόλυτες τιμές αύξηση της τάξης του 46,9%. Την περίοδο 2000-2008, το Κατά Κεφαλή ΑΕ σε ΜΑΔ της εριφέρειας ελοποννήσου παρόλη την αύξηση της απόλυτης τιμής του κατά 33,5%, σε σχέση με το μέσο Κατά Κεφαλή ΑΕ των 27 χωρών της ΕΕ διαμορφώνεται στα οριακά υψηλότερο επίπεδο από αυτό του 2000 (84% έναντι 82,7%). Οι χαμηλότεροι ρυθμοί αύξησης του εριφερειακού ΑΕ, σε σχέση με τη χώρα, αποτυπώνονται και στο επίπεδο του Κατά Κεφαλήν ΑΕ σε ΜΑΔ. Ειδικότερα η εριφέρεια ελοποννήσου παρουσιάζει την περίοδο 2000-2008 απώλειες δύο θέσεων μεταξύ των εριφερειών της χώρας ως προς το ύψος του Κατά Κεφαλήν ΑΕ σε ΜΑΔ, που ως ποσοστό του μέσου δείκτη της χώρας υποχωρεί κατά 9 ποσοστιαίες μονάδες (από το 98,75% το 2000 στο 89,78% το 2008). REMACO A.E. Σελίδα 59

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ Α/Α αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης ίνακας 23: Εξέλιξη Κατά Κεφαλή ΑΕ σε ΜΑΔ των εριφερειακών της Ελλάδας (2000-2008) Σχέση με το Μεταβολή Μεταβολή Κ.Κ. ΑΕ σε μέγεθος στο εριφέρεια Μεγέθους Θέσης 2008 - ΜΑΔ - 2008 επίπεδο της 2008-2000 2000 ΕΕ-27 1 Νότιο Αιγαίο 28.300 112,7% +44,4% - 2 Αττική 28.200 112,4% +54,9% +1 ΕΕ-27 25.100 100% +31,4% - 3 Στερεά Ελλάδα 25.100 100,0% +30,7% -1 Ελλάδα 23.500 93,6% +46,9% - 4 Κρήτη 23.500 93,6% +47,8% - 5 Ιόνια Νησιά 22.500 89,6% +45,2% +1 6 Δυτική Μακεδονία 21.100 84,1% +45,5% +2 7 ελοπόννησος 21.100 84,1% +33,5% -2 8 Κεντρική Μακεδονία 20.300 80,9% +37,2% -1 9 Βόρειο Αιγαίο 19.900 79,3% +54,3% +2 10 Θεσσαλία 19.500 77,7% +43,4% -1 11 Ήπειρος 18.400 73,3% +35,3% - 12 Δυτική Ελλάδα 18.200 72,5% +45,6% -1 13 Ανατολική Μακεδονία - Θράκη 16.600 66,1% +38,3% - ηγή: Eurostat - Gross domestic product (GDP) at current market prices at NUTS level 3 Αν εξεταστεί το ίδιο μέγεθος το 2008 στο επίπεδο των εριφερειακών Ενοτήτων της εριφέρειας ελοποννήσου, διαπιστώνεται ότι οι Ε Κορινθίας και Αρκαδίας διαθέτουν Κατά Κεφαλή ΑΕ σε ΜΑΔ υψηλότερο του μέσου όρου της χώρας. Αντίθετα, η Ε Μεσσηνίας και ιδιαίτερα η Ε Λακωνίας παρά τη βελτίωση του σχετικού δείκτη, υπολείπονται εμφανώς έναντι του μέσου δείκτη της εριφέρειας και της χώρας σε όλη την εξεταζόμενη περίοδο. Διάγραμμα 6: Εξέλιξη Κατά Κεφαλή ΑΕ σε ΜΑΔ των εριφερειακών Ενοτήτων της εριφέρειας ελοποννήσου 2000-2008 26.000 22.000 18.000 14.000 10.000 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 ελοπόννησος Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία Ελλάδα ηγή: Eurostat - Gross domestic product (GDP) at current market prices at NUTS level 3 REMACO A.E. Σελίδα 60

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Συνολικά από την ανάλυση που προηγήθηκε προκύπτει μείωση του ρόλου και της συμμετοχής της εριφέρειας στη συνολική οικονομική δραστηριότητα της χώρας, αποτέλεσμα των χαμηλότερων ρυθμών αύξησης του εριφερειακού ΑΕ σε σχέση με τη χώρα. Ιδιαίτερα τα τελευταία έτη της εξεταζόμενης περιόδου (2008-2009) η συμμετοχή της εριφέρειας στη διαμόρφωση του ΑΕ της χώρας βρίσκεται στα χαμηλότερα επίπεδα της εξεταζόμενης περιόδου. Η σχετική «αντίσταση» που εκδηλώνει η εριφέρεια στο πρώτο χρόνο (2009) εκδήλωσης της κρίσης (χαμηλότερη μείωση του ΑΕ σε σχέση με το σύνολο της χώρας) αποδίδεται στην καθυστέρηση εκδήλωσης των αποτελεσμάτων της ύφεσης στην εριφέρεια αράλληλα, σημαντικό στοιχείο για την εκτίμηση των ενδοπεριφερειακών ανισοτήτων στην κατανομή του ΑΕ αποτελούν και οι τάσεις που διαμορφώνονται την περίοδο 2000-2008 και συγκεκριμένα: σημαντικά χαμηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης του κατά Κεφαλή ΑΕ σε ΜΑΔ μεταξύ των Ε της εριφέρειας παρουσιάζει η Ε Κορινθίας (6,38% έναντι 33,54%). Μεταξύ των Νομών της χώρας υποχωρεί από τη 2 η θέση το 2000 (μετά τη Βοιωτία) στην 6 η, την οποία μάλιστα μοιράζεται με την Ε της Αρκαδίας. Μερικά και όχι καθοριστικά το ΚΚ ΑΕ σε ΜΑΔ της Κορινθίας επηρεάζεται από τις δημογραφικές εξελίξεις (συγκράτηση και οριακή αύξηση του πληθυσμού της), δυναμικότερους ρυθμούς ανάπτυξης παρουσιάζει η Ε Μεσσηνίας (αύξηση του ΚΚ ΑΕ σε ΜΑΔ κατά 56,9%), βελτιώνοντας τη θέση της μεταξύ των Νομών της χώρας κατά έξη (6) θέσεις (από τη 10 η στη 16 η χαμηλότερη θέση) και μειώνοντας την απόσταση που την χωρίζει από το μέσο όρο της εριφέρειας, η Ε Αρκαδίας βελτιώνει σε σχέση με το 2000 κατά δύο (2) θέσεις τη θέση της μεταξύ των Νομών της χώρας, παρουσιάζοντας την περίοδο 2000-2008 αύξηση του ΚΚ ΑΕ σε ΜΑΔ κατά 44,25%. Καθοριστικός παράγοντας για τις υψηλές επιδόσεις της Αρκαδίας αποτελεί η παρουσία του μεγάλου ενεργειακού κέντρου της Μεγαλόπολης, παρόλη την αύξηση του ΚΚ ΑΕ σε ΜΑΔ της Ε Αργολίδας την ίδια περίοδο κατά 46,21%, αυτή υποχωρεί μεταξύ των Νομών της χώρας κατά τρεις (3) θέσεις (από την 28 η στην 31 η θέση), το ΚΚ ΑΕ σε ΜΑΔ στη Λακωνία την περίοδο 2000-2008 αυξήθηκε κατά 44,64%, ως απόλυτο μέγεθος το 2008 εξακολουθεί να είναι από τα χαμηλότερα της χώρας (7 η χειρότερη επίδοση μεταξύ των Νομών της χώρας), ενώ ως ποσοστό του μέσου δείκτη της εριφέρειας παρουσιάζει σημαντικές διακυμάνσεις και υπολείπεται σημαντικά αυτού. 6.2 εριφερειακή Ακαθάριστη ροστιθέμενη Αξία (ΑΑ) και Τομεακή Διάρθρωση της Οικονομίας της εριφέρειας Σε σχέση με την εριφερειακή κατανομή της Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας (ΑΑ) στην Ελλάδα, η εριφέρεια ελοποννήσου το 2009 παράγει περίπου το 4,7% της συνολικής Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας (ΑΑ) της χώρας (ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011, εριφερειακοί Εθνικοί Λογαριασμοί). Η διαχρονική εξέλιξη της Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας (ΑΑ) της εριφέρειας ελοποννήσου τη χρονική περίοδο 2000-2009 απεικονίζεται στο Διάγραμμα που ακολουθεί. REMACO A.E. Σελίδα 61

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Διάγραμμα 7: Εξέλιξη Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας εριφέρειας ελοποννήσου 2000-2009 (σε εκ. ) 7.468 8.026 8.520 9.178 9.656 9.938 10.003 6.500 6.566 6.862 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011- εριφερειακοί Εθνικοί Λογαριασμοί: 2009 (προσωρινά στοιχεία) Την περίοδο 2001-2009 η ΑΑ της εριφέρειας, όπως φαίνεται στο Διάγραμμα που ακολουθεί, αυξήθηκε σε τρέχουσες τιμές (έτος βάσης 2000) κατά 53,9%, ποσοστό που υπολείπεται σημαντικά από αυτό της χώρας (αύξηση 74,9%), με τους ετήσιους ρυθμούς αύξησής της εριφέρειας να υπερέχουν των αντίστοιχων της χώρας μόνο τα έτη 2005 και 2006, ενώ τα έτη 2006 2008 εμφανής είναι η τάση επιβράδυνσης της ανάπτυξης. Διάγραμμα 8: Ακαθάριστη ροστιθέμενη Αξία ερ. ελοποννήσου & Ελλάδας 2001-2009 (έτος βάσης 2000) 80% 60% 40% 20% 0% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Ελλάδα ελοπόννησος ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011- εριφερειακοί Εθνικοί Λογαριασμοί: 2009 (προσωρινά στοιχεία) Μεγαλύτερη παρουσιάζεται η συνεισφορά της εριφέρειας στη διαμόρφωση της Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας του ρωτογενή Τομέα της χώρας του έτους 2009 (ποσοστό συμμετοχής 9,5%), ενώ σημαντική είναι η συνεισφορά στον Δευτερογενή Τομέα (ποσοστό συμμετοχής 7,1%). Αντίθετα, ιδιαίτερα χαμηλή είναι η συμμετοχή στη διαμόρφωση της Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας του Τριτογενή Τομέα (ποσοστό συμμετοχής 4%). Από την ανάλυση των προσωρινών στοιχείων του έτους 2009 της ΕΛ.ΣΤΑΤ. για τη κατανομή της ΑΑ στους τρεις παραγωγικούς τομείς της εριφέρειας ελοποννήσου, φαίνεται η σημαντική συνεισφορά του τριτογενή τομέα στην συνολική ΑΑ (67%). Σε σχέση όμως με το μέσο όρο της χώρας (79,1%) η συνεισφορά του τριτογενή τομέα είναι αισθητά μειωμένη. Αντίθετα, σε ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό σε REMACO A.E. Σελίδα 62

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης σύγκριση με τη χώρα συμμετέχει ο πρωτογενής τομέας με 6,3% (έναντι 3,1% της χώρας), καθώς και ο δευτερογενής τομέας 26,8% (έναντι 17,8% της χώρας). Διάγραμμα 9: Συμμετοχή των Τομέων της εριφέρειας ελοποννήσου στην ΑΑ (2009) 6,3% 26,8% 67,0% Α'ΓΕΝΗΣ Β'ΓΕΝΗΣ Γ'ΓΕΝΗΣ ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011- εριφερειακοί Λογαριασμοί: 2009 (προσωρινά στοιχεία) Σε ότι αφορά τη μεταβολή της Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας (ΑΑ) το έτος 2009 σε σχέση με το έτος 2008, σύμφωνα μάλιστα με τα προσωρινά στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ., που παρατίθενται στον επόμενο ίνακα, το 2009 η εριφέρεια ελοποννήσου, εμφανίζει ποσοστό αύξησης της ΑΑ 0,65%, επίδοση υψηλότερη από εκείνη στο επίπεδο της χώρας (0,45%) αλλά μόλις ένατη μεταξύ των εριφερειών της χώρας. ίνακας 24: Ακαθάριστη ροστιθέμενη Αξία 2008-2009 (σε τρέχουσες τιμές, εκ. ) εριφέρειες 2008 2009 Μεταβολή (%) Αν. Μακεδονία & Θράκη 8.013 8.125 1,40% Θεσσαλία 11.421 11.564 1,25% Στερεά Ελλάδα 11.088 11.195 0,97% Δυτική Ελλάδα 10.727 10.828 0,94% Νότιο Αιγαίο 6.916 6.979 0,91% Κεντρική Μακεδονία 31.379 31.664 0,91% Βόρειο Αιγαίο 3.166 3.192 0,82% Ήπειρος 5.157 5.195 0,74% ελοπόννησος 9.938 10.003 0,65% Κρήτη 11.375 11.428 0,47% Σύνολο Χώρας 209.662 210.605 0,45% Ιόνια Νησιά 4.112 4.128 0,39% Αττική 91.447 91.406-0,04% Δυτική Μακεδονία 4.924 4.899-0,51% ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011- εριφερειακοί Εθνικοί Λογαριασμοί: 2009 (προσωρινά στοιχεία) REMACO A.E. Σελίδα 63

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία για την κατανομή της ΑΑ στο εσωτερικό της εριφέρειας του έτους 2008, τη μεγαλύτερη συμμετοχή στη διαμόρφωση της ΑΑ της εριφέρειας ελοποννήσου, όπως φαίνεται στο ακόλουθο Διάγραμμα, κατέχει η εριφερειακή Ενότητα Κορινθίας (29,2%), ακολουθούμενη από τις εριφερειακές Ενότητες Μεσσηνίας (23,9%), Αρκαδίας (17,6%), Αργολίδας (17,3%) και Λακωνίας (11,9%). Διάγραμμα 10: Συμμετοχή Ε της εριφέρειας ελοποννήσου στην Ακαθάριστη ροστιθέμενη Αξία (2008) 24% 17% 18% 12% 29% Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011- εριφερειακοί Εθνικοί Λογαριασμοί Η συμμετοχή των εριφερειακών Ενοτήτων κατά την περίοδο 2000-2008 στη διαμόρφωση της ΑΑ της εριφέρειας παρουσιάζει μικρές διακυμάνσεις, με τη εριφερειακή Ενότητα Κορινθίας να εμφανίζει την εντονότερη μείωση σε σύγκριση με το 2000, και τη εριφερειακή Ενότητα Μεσσηνίας να εμφανίζει την εντονότερη αύξηση. Διάγραμμα 11: Συμμετοχή Ε της εριφέρειας ελοποννήσου στην Ακαθάριστη ροστιθέμενη Αξία (2000-2008) 40,0% 30,0% 20,0% 10,0% 0,0% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011- εριφερειακοί Εθνικοί Λογαριασμοί Από την ανάλυση της πορείας των μεγεθών της ΑΑ στο επίπεδο της εριφέρειας, μεταξύ των ετών 2000-2008, παρατηρείται σαφής στροφή της οικονομίας της εριφέρειας ελοποννήσου στον τριτογενή REMACO A.E. Σελίδα 64

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης τομέα, σε βάρος του πρωτογενή και του δευτερογενή τομέα. Το ποσοστό μάλιστα συμμετοχής του πρωτογενή τομέα στη διαμόρφωση της ΑΑ της εριφέρειας, την περίοδο 2000-2008, παρουσιάζει μείωση της τάξης του 38,33%. Οι ίνακες που ακολουθούν αποτυπώνουν αφενός την εξέλιξη για το διάστημα 2000-2008 του ποσοστού συμμετοχής της ΑΑ της εριφέρειας ελοποννήσου στο σύνολο της χώρας ανά τομέα, καθώς και τη διάρθρωση της. Σημαντική είναι η συνεισφορά του Τριτογενούς Τομέα στην συνολική παραγόμενη Ακαθάριστη ροστιθέμενη Αξία, αν και η συνεισφορά του στη εριφέρεια υπολείπεται από τη συνεισφορά στο επίπεδο της χώρας (66,2% έναντι 78,7% της χώρας). Ο Δευτερογενής Τομέας συμμετέχει με ιδιαίτερα σημαντικό ποσοστό 27,5% (έναντι 18,1% της χώρας) και ο ρωτογενής Τομέας σε ποσοστό διπλάσιο του αντίστοιχου της χώρας (6,3% έναντι 3,1% της χώρας). Το μεγαλύτερο μέρος της παραγόμενης προστιθέμενης αξίας στο ρωτογενή Τομέα παράγεται στη εριφερειακή Ενότητα Αργολίδας (26,9% το 2008 έναντι 21,5% το 2000), η οποία ξεπέρασε εντός της εξεταζόμενης περιόδου τη Μεσσηνία, η οποία πλέον κατέχει τη δεύτερη θέση (21,9% το 2008 έναντι 25,3% το 2000). Τη Τρίτη θέση στη παραγόμενη προστιθέμενης αξίας στο ρωτογενή Τομέα κατέχει η Λακωνία (20,3% το 2008 έναντι 17,2% το 2000). Αντιθέτως, το μεγαλύτερο μέρος της παραγόμενης προστιθέμενης αξίας στο Δευτερογενή Τομέα παράγεται στη εριφερειακή Ενότητα Κορινθίας παρά τη σημαντική κάμψη που έχει εμφανιστεί στην εξεταζόμενη περίοδο (46% το 2008 έναντι 60,5% το 2000). Ακολουθεί η Αρκαδία (21,1% το 2008 έναντι 18,5% το 2000) και η Μεσσηνία, στην οποία όμως εμφανίζεται σημαντική ανάπτυξη του δευτερογενή τομέα στην εξεταζόμενη περίοδο (18,5% το 2008 έναντι 8,6% το 2000). Τέλος, το μεγαλύτερο μέρος της παραγόμενης προστιθέμενης αξίας στο Τριτογενή Τομέα παράγεται σταθερά στη εριφερειακή Ενότητα Μεσσηνίας (26,3% το 2008 έναντι 26,1% το 2000) και ακολουθεί η Κορινθία (24,8% το 2008 έναντι 23,5% το 2000) και η εριφερειακή Ενότητα Αργολίδας (19,9% το 2008 έναντι 19,1% το 2000). REMACO A.E. Σελίδα 65

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης ίνακας 25: οσοστό συμμετοχής στο Σύνολο της Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας στη εριφέρεια ελοποννήσου σε σχέση με το σύνολο της χώρας (2000-2008) εριφερειακές Ενότητες, εριφέρεια, Χώρα οσοστό συμμετοχής στο Σύνολο της Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας 2000 ρωτογενής Τομέας Δευτερογενής Τομέας Τριτογενής Τομέας οσοστό συμμετοχής στο Σύνολο της Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας 2008 Μεταβολή 2000-2008 οσοστό συμμετοχής στο Σύνολο της Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας 2000 οσοστό συμμετοχής στο Σύνολο της Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας 2008 Μεταβολή 2000-2008 οσοστό συμμετοχής στο Σύνολο της Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας 2000 οσοστό συμμετοχής στο Σύνολο της Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας 2008 Αργολίδα 14,04% 9,80% -30,24% 15,54% 14,00% -9,92% 70,41% 76,20% 8,22% Αρκαδία 8,91% 5,26% -40,97% 34,94% 32,93% -5,75% 56,15% 61,81% 10,08% Κορινθία 6,05% 3,51% -41,95% 53,97% 43,31% -19,76% 39,98% 53,18% 33,02% Λακωνία 15,93% 10,75% -32,48% 13,69% 12,72% -7,13% 70,38% 76,53% 8,74% Μεσσηνία 12,69% 5,77% -54,49% 13,52% 21,34% 57,87% 73,80% 72,89% -1,23% Σύνολο εριφέρειας ελοποννήσου 10,24% 6,31% -38,33% 31,99% 27,50% -14,03% 57,78% 66,19% 14,56% Σύνολο Χώρας 6,59% 3,14% -52,42% 20,95% 18,12% -13,53% 72,46% 78,74% 8,68% ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011- εριφερειακοί Εθνικοί Λογαριασμοί εριφερειακές Ενότητες, εριφέρεια, Χώρα ίνακας 26: Διάρθρωση Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας στη εριφέρεια ελοποννήσου σε σχέση με το σύνολο της χώρας (2000-2008) Διάρθρωση Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας 2000 ρωτογενής Τομέας Δευτερογενής Τομέας Τριτογενής Τομέας Διάρθρωση Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας 2008 Μεταβολή 2000-2008 Διάρθρωση Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας 2000 Διάρθρωση Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας 2008 Μεταβολή 2000-2008 Διάρθρωση Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας 2000 Διάρθρωση Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας 2008 Αργολίδα 21,50% 26,89% 25,09% 7,62% 8,82% 15,86% 19,10% 19,95% 4,46% Αρκαδία 14,77% 14,70% -0,44% 18,53% 21,13% 14,03% 16,49% 16,48% -0,06% Κορινθία 21,17% 16,24% -23,30% 60,47% 45,99% -23,96% 24,80% 23,46% -5,40% Λακωνία 17,22% 20,31% 17,94% 4,74% 5,51% 16,36% 13,49% 13,79% 2,24% Μεσσηνία 25,34% 21,86% -13,75% 8,64% 18,55% 114,61% 26,12% 26,32% 0,75% Σύνολο εριφέρειας ελοποννήσου 8,39% 9,54% 13,77% 8,24% 7,19% -12,72% 4,31% 3,98% -7,46% Σύνολο Χώρας 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,00% ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011- εριφερειακοί Εθνικοί Λογαριασμοί Μεταβολή 2000-2008 Μεταβολή 2000-2008 REMACO A.E. Σελίδα 66

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Συνολικά από την ανάλυση πορείας της ΑΑ προκύπτει μείωση του ρόλου και της συμμετοχής της εριφέρειας στη συνολική οικονομική δραστηριότητα της χώρας, αποτέλεσμα των χαμηλότερων ρυθμών αύξησης της εριφερειακής ΑΑ σε σχέση με τη χώρα. Όπως και με τα αντίστοιχα μεγέθη του ΑΕ τα τελευταία έτη της εξεταζόμενης περιόδου (2008-2009) η συμμετοχή της εριφέρειας στη διαμόρφωση της ΑΑ της χώρας βρίσκεται στα χαμηλότερα επίπεδα της εξεταζόμενης περιόδου. Σε σχέση με τη χώρα, μεγαλύτερη παρουσιάζεται η συνεισφορά του πρωτογενή και δευτερογενή τομέα στη διαμόρφωση της ΑΑ της εριφέρειας και χαμηλότερη του τριτογενή. Στο επίπεδο των Ε μεγαλύτερη είναι η δυναμική της συμμετοχής της Μεσσηνίας στη διαμόρφωση της εριφερειακής ΑΑ και ειδικά στον τριτογενή και δευτερογενή τομέα, ενώ αντίστοιχα μειώνεται το ειδικό βάρος της Κορινθίας και ιδιαίτερα στο δευτερογενή τομέα, όπου παραδοσιακά κυριαρχεί. 6.3 Ακαθάριστες Επενδύσεις παγίου κεφαλαίου Το σύνολο των Ακαθάριστων Επενδύσεων παγίου κεφαλαίου στην εριφέρεια ελοποννήσου το 2008 σε τρέχουσες τιμές αποτελούν το 7,9% των συνολικών Ακαθάριστων Επενδύσεων παγίου κεφαλαίου της χώρας. Η κατανομή των Ακαθάριστων Επενδύσεων παγίου κεφαλαίου κατά κλάδο στην εριφέρεια ελοποννήσου το έτος 2008 αποτυπώνονται στο Διάγραμμα που ακολουθεί. Διάγραμμα 12: Κατανομή Ακαθάριστων Επενδύσεων παγίου κεφαλαίου κατά κλάδο στην εριφέρεια ελοποννήσου 2008 (σε εκ. ) 1.517,8 1.291,9 339,9 184,2 182,7 65,0 Γεωργία, κτηνοτροφία, δάση, αλιεία Βιομηχανία συμπεριλαμβανομένης και της ενέργειας Κατασκευές ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011- εριφερειακοί Εθνικοί Λογαριασμοί Χονδρικό και λιανικό εμπόριο, επισκευές οχημάτων και ειδών οικιακής χρήσης, ξενοδοχεία και εστιατόρια, μεταφορές και επικοινωνίες Χρηματοπιστωτική διαμεσολάβηση, διαχείριση ακίνητης περιουσίας, εκμίσθωση και επιχ/τικές δραστηριότητες Άλλες υπηρεσίες Το ετήσιο ύψος των Ακαθάριστων Επενδύσεων παγίου κεφαλαίου παρουσιάζει από έτος σε έτος έντονες διακυμάνσεις, σε αντίθεση με το αντίστοιχο της χώρας που παρουσιάζει ομαλή εξέλιξη, με εξαίρεση το έτος 2005 (έτος μετά τις επενδύσεις των Ολυμπιακών Αγώνων). Σε τρέχουσες τιμές το ετήσιο ύψος των Ακαθάριστων Επενδύσεων παγίου κεφαλαίου, τόσο στην εριφέρεια ελοποννήσου όσο και στη χώρα, έλαβε την υψηλότερη τιμή του το έτος 2007, ενώ κοινή είναι και η τάση μείωσης των επενδύσεων το 2008, τάση που αναμένεται να συνεχιστεί έως και σήμερα. REMACO A.E. Σελίδα 67

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ 180,0% αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Διάγραμμα 13: Ακαθάριστες Επενδύσεις παγίου κεφαλαίου (έτος βάσης 2000) 130,0% 80,0% 30,0% -20,0% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008-70,0% Ελλάδα ελοπόννησος ηγή: Επεξεργασία στοιχείων ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011- εριφερειακοί Εθνικοί Λογαριασμοί Σε σύγκριση με τις αντίστοιχες επενδύσεις στο σύνολο της χώρας παρατηρείται σημαντική υστέρηση στο ποσοστό επενδύσεων στο τομέα των λοιπών υπηρεσιών (9,5% στη εριφέρεια έναντι 19,5% στη χώρα). Επίσης, υστέρηση παρατηρείται και στον ρωτογενή Τομέα (5,1% στη εριφέρεια έναντι 6,2% στη χώρα), στη Βιομηχανία/ Ενέργεια (5,1% στη εριφέρεια έναντι 8,2% στη χώρα) και στις Κατασκευές (1,8% στη εριφέρεια έναντι 2,7% στη χώρα). Αντίστοιχα αυξημένη ποσοστιαία συμμετοχή ακαθάριστων επενδύσεων παρουσιάζεται στο Εμπόριο/Επισκευές οχημάτων/τουρισμό & Εστίαση (36,1% στη εριφέρεια έναντι 26,8% στη χώρα) και στη Χρηματοπιστωτική διαμεσολάβηση/ διαχείριση ακίνητης περιουσίας/ εκμίσθωση και επιχειρηματικές δραστηριότητες (42,4% στη εριφέρεια έναντι 36,6% στη χώρα). Διάγραμμα 14: Διάρθρωση Ακαθάριστων Επενδύσεων παγίου κεφαλαίου 2008 42,4% 36,1% 36,6% 26,8% 19,5% 6,2% 8,2% 5,1% 5,1% 2,7% 1,8% 9,5% Γεωργία, κτηνοτροφία, δάση, αλιεία Βιομηχανία συμπεριλαμβανομένης και της ενέργειας Κατασκευές Ελλάδα Χονδρικό και λιανικό Χρηματοπιστωτική εμπόριο, επισκευές διαμεσολάβηση, οχημάτων και ειδών διαχείριση ακίνητης οικιακής χρήσης, περιουσίας, εκμίσθωση ξενοδοχεία και και επιχ/τικές εστιατόρια, μεταφορές δραστηριότητες και επικοινωνίες ελοπόννησος ηγή: Επεξεργασία στοιχείων ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011- εριφερειακοί Εθνικοί Λογαριασμοί Άλλες υπηρεσίες REMACO A.E. Σελίδα 68

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης 6.4 Στοιχεία Μητρώου Επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στην εριφέρεια Σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα δημοσιευμένα στοιχεία του Μητρώου Επιχειρήσεων της ΕΛ.ΣΤΑΤ. (2007) στην εριφέρεια ελοποννήσου δραστηριοποιούνταν το 5,1% του συνολικού αριθμού επιχειρήσεων της χώρας. Ο κύκλος εργασιών των ως άνω επιχειρήσεων αποτελούσε το 2,4% του συνολικού κύκλου εργασιών των επιχειρήσεων της χώρας, δείγμα του σημαντικά μικρότερου μεγέθους των επιχειρήσεων της εριφέρειας ελοποννήσου. Η κατανομή των επιχειρήσεων στο επίπεδο των εριφερειακών Ενοτήτων της εριφέρειας, καθώς και η συμμετοχή των επιχειρήσεων των εριφερειακών Ενοτήτων στο συνολικό κύκλο εργασιών των επιχειρήσεων της εριφέρειας αποτυπώνονται στα Διαγράμματα που ακολουθούν. Διάγραμμα 15: οσοστιαία κατανομή επιχειρήσεων ανά Ε 2006 26,47% 19,26% 14,37% 14,81% 25,08% ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011- Μητρώο Επιχειρήσεων Διάγραμμα 16: Κύκλος Εργασιών επιχειρήσεων ανά Ε 2006 22,65% 20,99% 12,54% 12,16% 31,66% ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011- Μητρώο Επιχειρήσεων REMACO A.E. Σελίδα 69

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Από τα παραπάνω Διαγράμματα προκύπτει ότι η εριφερειακή Ενότητα Μεσσηνίας και η εριφερειακή Ενότητα Κορινθίας συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο μέρος της επιχειρηματικής δραστηριότητας (πάνω από το 50%) τόσο σε αριθμό επιχειρήσεων, όσο και ως προς το ύψος του Κύκλου Εργασιών των επιχειρήσεων, ενώ ακολουθούν κατά σειρά οι εριφερειακές ενότητες Αρκαδίας. Αργολίδας, Λακωνίας και Στοιχεία ανά τομέα οικονομικής δραστηριότητας παρουσιάζονται στα ανάλογα κεφάλαια της μελέτης (Ενότητες 6.1 έως 6.3). 6.5 Αγορά Εργασίας 6.5.1 Απασχόληση Ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός της εριφέρειας ελοποννήσου, με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Eurostat (έτος 2010) ανήλθε στις 267,9 χιλιάδες άτομα, που αποτελούν το 5,3% του συνολικά οικονομικά ενεργού πληθυσμού της χώρας, πράγμα που την κατατάσσει στην έκτη μεταξύ των εριφερειών της χώρας. Η μεγαλύτερη συγκέντρωση οικονομικά ενεργού πληθυσμού εντοπίζεται στις εριφέρειες Αττικής και Κεντρικής Μακεδονίας (54% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της χώρας), ενώ στις εριφέρειες Θεσσαλίας, Δυτικής Ελλάδας, Κρήτης, ελοποννήσου, Ανατολικής Μακεδονίας- Θράκης και Στερεάς Ελλάδας το αντίστοιχο ποσοστό κυμαίνεται μεταξύ του 6,5% και 4,9%. Διάγραμμα 17: Οικονομικά Ενεργός ληθυσμός των εριφερειών της Ελλάδας ως οσοστό του συνολικού οικονομικά ενεργού πληθυσμού της χώρας (έτος 2010) Αττική 37,3% Κεντρική Μακεδονία 16,7% Θεσσαλία Δυτική Ελλάδα Κρήτη ελοπόννησος Αν. Μακεδονία - Θράκη Στερεά Ελλάδα Ήπειρος Νότιο Αιγαίο Δυτική Μακεδονία Ιόνια Νησιά Βόρειο Αιγαίο 6,5% 6,4% 5,6% 5,3% 5,3% 4,9% 3,1% 2,7% 2,4% 2,1% 1,6% ηγή: Eurostat 2011 Regional Statistics Η εξέλιξη του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της εριφέρειας σε σύγκριση με την εξέλιξη του αντίστοιχου μεγέθους στο επίπεδο της χώρας παρουσιάζεται στο Διάγραμμα που ακολουθεί (μεταβολή του οικονομικά ενεργού πληθυσμού με έτος βάσης το 2000). Με βάση τα στοιχεία, ο οικονομικά REMACO A.E. Σελίδα 70

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης ενεργός πληθυσμός της εριφέρειας μειώνεται τα τελευταία χρόνια, αντίθετα με ότι συμβαίνει στο επίπεδο της χώρας. Αυτό πιθανότατα σημαίνει ότι μέρος του οικονομικά ενεργού πληθυσμού μεταναστεύει εκτός της εριφέρειας μετά το έτος 2007. Έτη σημαντικής πτώσης του οικονομικά ενεργού πληθυσμού στη εριφέρεια αποτέλεσαν επίσης και το 2004 (έτος τέλεσης των Ολυμπιακών αγώνων) όσο και το 2001. Διάγραμμα 18: Εξέλιξη Οικονομικά Ενεργού ληθυσμού της εριφέρειας ελοποννήσου και της Ελλάδας (έτος βάσης 2000) 110,0% 108,0% 106,0% 104,0% 102,0% 100,0% 98,0% 96,0% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Ελλάδα ελοπόννησος ηγή: Eurostat 2011 Regional Statistics Σύμφωνα με το Διάγραμμα που ακολουθεί διακρίνεται έντονη μεταβλητότητα της κατανομής του οικονομικά ενεργού μεταξύ των Ενοτήτων της εριφέρειας. Κυρίως η Μεσσηνία δείχνει να ενισχύεται, καθώς διατηρεί το 29,2% του Οικονομικά Ενεργού ληθυσμού της εριφέρειας έναντι ποσοστού 21,8% το 2000. Αυτό μεταφράζεται σε αύξηση κατά σχεδόν 23.000 άτομα (ποσοστιαία αύξηση της τάξης του 40%). Τάσεις ενίσχυσης, αλλά σε μικρότερο βαθμό δείχνει η Αργολίδα (20,2% το 2009 έναντι 16,6% το 2000) και η Λακωνία (15,9% το 2009 έναντι 14,5% το 2000). Αντίθετα, τόσο η Κορινθία όσο και η Αρκαδία εμφανίζουν σημαντική πτώση. Ιδιαίτερα η Αρκαδία παρουσιάζει μείωση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού από 19,7% το 2000 σε 11,5% το 2009. Αυτό μεταφράζεται στην απώλεια άνω των 20.000 ατόμων (ποσοστιαία μείωση της τάξης του 39,1%). Η Κορινθία από την άλλη πλευρά παρουσιάζει μείωση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού από 27,4% το 2000 σε 23,2% το 2009. REMACO A.E. Σελίδα 71

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Διάγραμμα 19: Εξέλιξη Κατανομής Οικονομικά Ενεργού ληθυσμού της ερ. ελοποννήσου στις Ε 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία ηγή: Eurostat 2011 Regional Statistics Με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Eurostat, o απασχολούμενος πληθυσμός της εριφέρειας, το 2010 υπολογίζεται σε 241,5 χιλ. άτομα, που αντιστοιχούν στο 5,5% των απασχολουμένων της χώρας. Για την περίοδο 2000-2010 η μέγιστη απασχόληση καταγράφηκε το έτος 2008 (254,8 χιλ. άτομα), ενώ στη συνέχεια παρουσιάζεται σαφής η τάση μείωσης της απασχόλησης. Αναφορικά με την κατά φύλο διάρθρωση της απασχόλησης, εμφανίζονται έντονες διακυμάνσεις στην απασχόληση των γυναικών στη εριφέρεια, αντίθετα με ότι συμβαίνει στο επίπεδο της χώρας, όπου παρατηρείται μια αργή αλλά σταθερή βελτίωση της συμμετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας. Η συμμετοχή των γυναικών στην απασχόληση το 2010 ανήλθε στο 39% της συνολικής απασχόλησης, ποσοστό σχετικά υψηλότερο της αρχής της δεκαετίας (37,7%) και ελαφρά χαμηλότερο του αντίστοιχου δείκτη της χώρας (40,1%) για το 2010. Διάγραμμα 20: Εξέλιξη της συμμετοχής των Γυναικών στην Απασχόληση στη εριφέρεια ελοποννήσου και στην Ελλάδα 41% 40% 39% 38% 37% 36% 35% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 ηγή: Eurostat 2011 Regional Statistics Ελλάδα ελοπόννησος REMACO A.E. Σελίδα 72

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Αναφορικά με τη κατανομή της απασχόλησης σε ηλικιακές ομάδες, στη εριφέρεια ελοποννήσου απασχολούνται εργαζόμενοι 45 ετών και άνω σε ποσοστό υψηλότερο του αντίστοιχου της χώρας (43,2% στη εριφέρεια ελοποννήσου έναντι 39,5% στη χώρα). Επιπλέον, η εριφέρεια ελοποννήσου υπερέχει της χώρας στους απασχολούμενους κάτω των 24 ετών (6,7% στη εριφέρεια ελοποννήσου έναντι 5,1% στη χώρα). Αντίθετα, στις ηλικιακές ομάδες 25 44 ετών, η απασχόληση στη εριφέρεια ελοποννήσου εμφανίζεται αισθητά μειωμένη σε σύγκριση με το επίπεδο της χώρας (50,1% στη εριφέρεια ελοποννήσου έναντι 55,4% της χώρας). Διάγραμμα 21: Συμμετοχή των Ηλικιακών Ομάδων στην Απασχόληση στη εριφέρεια ελοποννήσου και στην Ελλάδα έτος 2010 25,4% 22,2% 30,1% 27,9% 24,8% 24,8% 12,8% 15,1% 6,7% 5,1% 3,3% 1,9% 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 Άνω των 65 Ελλάδα ελοπόννησος ηγή: Eurostat 2011 Regional Statistics Στο Διάγραμμα που ακολουθεί παρουσιάζεται το ποσοστό απασχόλησης των διαφόρων ηλικιακών ομάδων, στο επίπεδο της εριφέρειας ελοποννήσου, της χώρας, της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της ΕΕ- 15 το έτος 2010. Από τα στοιχεία του Διαγράμματος διαπιστώνεται το ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό απασχόλησης της εριφέρειας ελοποννήσου στην ηλικιακή ομάδα 55 64 ετών και το σχετικά υψηλό ποσοστό απασχόλησης στην ηλικιακή ομάδα άνω των 65 ετών. Απεναντίας, στις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες τα ποσοστά απασχόλησης της εριφέρειας βρίσκονται σε αντίστοιχα επίπεδα με εκείνα της ΕΕ, της ΕΕ-15 και της Ελλάδας. Εξαίρεση αποτελεί η ηλικιακή ομάδα 15 24 ετών, στην οποία το ποσοστό απασχόλησης στο επίπεδο της εριφέρειας είναι μεν υψηλότερο της χώρας (27,7% έναντι 20,4%) αλλά υστερεί σημαντικά έναντι της ΕΕ-27 (34%) και της ΕΕ-15 (36,9%). Ειδικά για την ηλικιακή κατηγορία 20-64 ετών το επίπεδο απασχόλησης στην εριφέρεια το 2010, ανέρχονταν στο 68,7%, έναντι 64% του αντίστοιχου της χώρας και 70% του στόχου της Ευρώπης 2020. REMACO A.E. Σελίδα 73

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Διάγραμμα 22: οσοστό Απασχόλησης στις Ηλικιακές Ομάδες στη εριφέρεια ελοποννήσου, στην Ελλάδα, στην ΕΕ και στην ΕΕ-15 έτος 2010 74,9 75,1 74,2 71,4 80,0 79,8 77,3 77,8 77,6 78,3 74,2 70,9 36,9 34,0 53,1 48,3 46,3 42,3 27,2 20,4 4,7 4,5 5,8 4,0 15-24 25-34 35-44 45-54 55-64 Άνω των 65 EE-27 EE-15 Ελλάδα ελοπόννησος ηγή: Eurostat 2011 Regional Statistics Χαρακτηριστικό της διάρθρωσης της απασχόλησης στην εριφέρεια ελοποννήσου αποτελεί ο μεγάλος αριθμός αυτοαπασχολούμενων. Ειδικότερα το ποσοστό των αυτοαπασχολούμενων επί των συνολικά απασχολούμενων στην εριφέρεια ανέρχεται στο 45,9% το 2010, έναντι 30,3% της χώρας, 14,7% της ΕΕ- 15 και 15,2% της ΕΕ-27. Η επίδοση αυτή την κατατάσσει στη πρώτη θέση μεταξύ των εριφερειών με το μεγαλύτερο ποσοστό αυτοαπασχολούμενων. Την ίδια περίοδο το ποσοστό συμμετοχής των συμβοηθούντων στην οικογενειακή επιχείρηση στη συνολική απασχόληση της εριφέρειας ήταν σημαντικά υψηλότερο του αντίστοιχου της χώρας (9,1% έναντι 5,7%), επίδοση που την κατατάσσει στην δεύτερη θέση μεταξύ των εριφερειών (μετά την εριφέρεια Θεσσαλίας). Τα στοιχεία παρουσιάζονται στα ακόλουθα Διαγράμματα. REMACO A.E. Σελίδα 74

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Διάγραμμα 23: Διάρθρωση της απασχόλησης στη εριφέρεια ελοποννήσου - έτος 2010 Αττική ΜΙΣΘΩΤΟΙ 78,4% Νότιο Αιγαίο Βόρειο Αιγαίο Κεντρική Μακεδονία 62,9% 62,6% 62,4% Δυτική Μακεδονία Αν. Μακεδονία - Θράκη Στερεά Ελλάδα Κρήτη Δυτική Ελλάδα Ήπειρος Θεσσαλία Ιόνια Νησιά ελοπόννησος 55,9% 55,8% 55,7% 54,6% 51,7% 51,3% 49,7% 48,9% 45,1% ελοπόννησος Ιόνια Νησιά Ήπειρος Δυτική Ελλάδα Θεσσαλία Κρήτη Αν. Μακεδονία - Θράκη Στερεά Ελλάδα Δυτική Μακεδονία Βόρειο Αιγαίο Κεντρική Μακεδονία Νότιο Αιγαίο Αττική ΑΥΤΟΑΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ 45,9% 42,2% 41,0% 39,7% 38,4% 37,2% 36,7% 36,6% 36,3% 32,9% 31,8% 31,6% 19,5% REMACO A.E. Σελίδα 75

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ Θεσσαλία 11,9% αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης ΣΥΜΒΟΗΘΟΥΝΤΕΣ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗ ΕΙΧΕΙΡΗΣΗ ελοπόννησος Ιόνια Νησιά Δυτική Ελλάδα Κρήτη Δυτική Μακεδονία Στερεά Ελλάδα Ήπειρος Αν. Μακεδονία - Θράκη Κεντρική Μακεδονία Νότιο Αιγαίο Βόρειο Αιγαίο 9,1% 8,8% 8,7% 8,2% 7,7% 7,6% 7,6% 7,5% 5,8% 5,5% 4,5% Αττική 2,2% ηγή: Eurostat 2011 Regional Statistics Τα στοιχεία σχετικά με το επίπεδο εκπαίδευσης των απασχολούμενων με βάση το έτος 2010 παρουσιάζονται στα Διαγράμματα που ακολουθούν. Μεγάλο μέρος των απασχολούμενων της εριφέρειας ελοποννήσου (ποσοστό 44,5%), έχουν ολοκληρώσει έως και τη ρωτοβάθμια εκπαίδευση, κάτι που τη κατατάσσει στη τέταρτη θέση, μετά τις εριφέρειες Ιονίων νήσων, Νοτίου Αιγαίου και Κρήτης, σαφώς πάνω από το Μ.Ο. της χώρας (ποσοστό 33,3%). Αντίστοιχα, το ποσοστό των απασχολούμενων που έχει ολοκληρώσει τη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση και Μετά δευτεροβάθμια εκπαίδευση ανέρχεται στο 38,8%, κάτι που κατατάσσει τη εριφέρεια στη τέταρτη θέση, μετά τις εριφέρειες Βορείου Αιγαίου, Αττικής και Νοτίου Αιγαίου, ελαφρώς κάτω από το Μ.Ο. της χώρας (ποσοστό 39,2%). Τέλος, το ποσοστό των απασχολούμενων που έχει ολοκληρώσει τη Τριτοβάθμια εκπαίδευση ανέρχεται στο 16,8%, κάτι που κατατάσσει τη εριφέρεια στην Ενδέκατη θέση, επάνω μόνο από τις εριφέρειες Ιονίων Νήσων και Νοτίου Αιγαίου, σαφώς κάτω από το Μ.Ο. της χώρας (ποσοστό 27,6%). REMACO A.E. Σελίδα 76

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Διάγραμμα 24: Διάρθρωση της απασχόλησης με βάση το επίπεδο εκπαίδευσης - έτος 2010 Έως Α'βάθμια Εκπαίδευση 47,8% 45,4% 45,4% 44,5% 44,1% 43,7% 43,3% 43,0% 40,6% 39,1% 33,1% 32,9% 21,4% Ιόνια Νησιά Νότιο Αιγαίο Ανατολική ελοπόννησος Κρήτη Ήπειρος Δυτική Ελλάδα Στερεά Μακεδονία - Ελλάδα Θράκη Δυτική Μακεδονία Θεσσαλία Κεντρική Μακεδονία Βόρειο Αιγαίο Αττική 46,7% 43,6% Β'Βάθμια & Μετα-Β'Βάθμια Εκπαίδευση 39,9% 38,8% 38,4% 37,6% 37,4% 35,5% 35,4% 35,0% 34,3% 33,4% 32,5% Βόρειο Αιγαίο Αττική Νότιο Αιγαίο ελοπόννησος Στερεά Ελλάδα Κεντρική Μακεδονία Δυτική Μακεδονία Ιόνια Νησιά Κρήτη Θεσσαλία Ήπειρος Δυτική Ελλάδα Ανατολική Μακεδονία - Θράκη 35,0% Γ'Βάθμια Εκπαίδευση 29,4% 25,9% 23,4% 22,1% 22,0% 22,0% 20,5% 20,4% 18,6% 16,8% 16,8% 14,7% Αττική Κεντρική Μακεδονία Θεσσαλία Δυτική Ελλάδα Ανατολική Μακεδονία - Θράκη Ήπειρος Δυτική Μακεδονία Κρήτη Βόρειο Αιγαίο Στερεά Ελλάδα ελοπόννησος Ιόνια Νησιά Νότιο Αιγαίο ηγή: Eurostat 2011 Regional Statistics Η τομεακή κατανομή της απασχόλησης, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία της Eurostat, χαρακτηρίζεται την περίοδο 2000-2010 από τη στροφή στον τριτογενή τομέα, σε βάρος της απασχόλησης του πρωτογενή τομέα. Ειδικότερα, όπως αποτυπώνεται στο επόμενο Διάγραμμα, ο τριτογενής τομέας της εριφέρειας απασχολεί το 2010 το 52,10% των συνολικά απασχολούμενων της REMACO A.E. Σελίδα 77

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης εριφέρειας (έναντι 47,88% το 2000), ποσοστό αισθητά χαμηλότερο από το αντίστοιχο της χώρας (67,80%). Αντίστοιχα, ο πρωτογενής τομέας της εριφέρειας απασχολεί το 2010 το 29,40% των συνολικά απασχολούμενων της εριφέρειας (έναντι 36,28% το 2000), ποσοστό σημαντικά υψηλότερο του αντίστοιχου της χώρας (12,50%). Το ποσοστό απασχόλησης της εριφέρειας στον δευτερογενή τομέα το 2010 είναι ελαφρώς υψηλότερο του επίπεδου του 2000 (18,50% έναντι 15,85%), ενώ στο σύνολο της χώρας παραμένει στα ίδια περίπου επίπεδα (19,57% έναντι 19,70%). Κατά συνέπεια η αύξηση της απασχόλησης στον τριτογενή τομέα στην εριφέρειας ελοποννήσου πραγματοποιείται σε βάρος της απασχόλησης στον πρωτογενή τομέα. Διάγραμμα 25: Τομεακή κατανομή απασχόλησης ετών 2000 και 2010 ηγή: Επεξεργασία στοιχείων Eurostat Στο επίπεδο της κλαδικής διάρθρωσης της απασχόλησης, εμφανίζεται σαφής μείωση του επιπέδου απασχόλησης της «Γεωργίας, κτηνοτροφίας, Δασών και αλιείας», καθώς η απασχόληση μειώνεται από το 36,3% το 2000 στο 30% περίπου της συνολικής απασχόλησης. Σε μικρότερο βαθμό, μείωση εμφανίζεται στο επίπεδο των «Κατασκευών» (από 8,2% το 2000 στο 7% το 2008). Αντίθετα, ελαφρά τάση ενίσχυσης εμφανίζεται στους κλάδους της «Βιομηχανίας / Ενέργειας» (από 7,7% το 2000 στο 9,9% το 2008), της «Χρηματοπιστωτικής διαμεσολάβησης, διαχείρισης ακίνητης περιουσίας, εκμίσθωσης και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων» (από 4,1% το 2000 στο 5,8% το 2008) και των «Λοιπών Υπηρεσιών» (από 18,5% το 2000 στο 22% το 2008). REMACO A.E. Σελίδα 78

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Διάγραμμα 26: Κλαδική Διάρθρωση της απασχόλησης 2000-2008 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Γεωργία, κτηνοτροφία, δάση, αλιεία Βιομηχανία συμπεριλαμβανομένης και της ενέργειας Κατασκευές Χονδρικό και λιανικό εμπόριο, επισκευές οχημάτων και ειδών οικιακής χρήσης, ξενοδοχεία και εστιατόρια, μεταφορές και επικοινωνίες Χρηματοπιστωτική διαμεσολάβηση, διαχείριση ακίνητης περιουσίας, εκμίσθωση και επιχ/τικές δραστηριότητες Άλλες υπηρεσίες ηγή: Επεξεργασία στοιχείων ΕΛ.ΣΤΑΤ. 6.5.2 Ανεργία Ραγδαία είναι η τάση αύξησης του ποσοστού ανεργίας στην εριφέρεια μετά το 2008, ως αποτέλεσμα της παρατεταμένης ύφεσης που μαστίζει τη χώρα. Μάλιστα με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία της Έρευνας Δυναμικού της ΕΛ.ΣΤΑΤ., παρουσιάζεται έκρηξη του ποσοστού ανεργίας κατά 4,4 ποσοστιαίες μονάδες για το 2011 σε σχέση με το αντίστοιχο του 2010. Οι ρυθμοί αύξησης του επιπέδου ανεργίας στην εριφέρεια είναι χαμηλότεροι της χώρας, αποτέλεσμα του ούτως ή άλλως χαμηλού επιπέδου του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της εριφέρειας. Το ποσοστό ανεργίας του εργατικού δυναμικού της εριφέρειας ελοποννήσου το 2011 ανέρχεται στο 14,25%, ποσοστό χαμηλότερο από εκείνο στο επίπεδο της χώρας (17,65%). Η εριφέρεια ελοποννήσου, μετά τη εριφέρεια Ιονίων Νήσων, παρουσιάζει το χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας μεταξύ των εριφερειών της χώρας. Τα στοιχεία παρουσιάζονται στο Διάγραμμα που ακολουθεί. REMACO A.E. Σελίδα 79

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Διάγραμμα 27: οσοστό ανεργίας 2011 ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. Επεξεργασία Τριμηνιαίων Ερευνών Εργατικού Δυναμικού 2011 Όπως φαίνεται και από το επόμενο Διάγραμμα, το ποσοστό ανεργίας στη εριφέρεια ακολουθεί διαχρονικά τις τάσεις της χώρας, εντούτοις παραμένει σε όλη την εξεταζόμενη ερίοδο σε σαφώς χαμηλότερα επίπεδα, παραπλήσια με αυτά που επικρατούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Διάγραμμα 28: Εξέλιξη ποσοστού ανεργίας 2000 2010 13,0 12,0 11,0 10,0 9,0 8,0 7,0 6,0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 ΕΕ-27 ΕΕ-15 Ελλάδα ελοπόννησος ηγή: Eurostat 2011 Regional Statistics Αναφορικά με την εσωτερική κατανομή της ανεργίας στις εριφερειακές Ενότητες κατά την περίοδο 2000-2009 το υψηλότερο ποσοστό ανεργίας εμφανίζεται στη Ε Αρκαδίας (10,6%), στη Ε Κορινθίας (ποσοστό ανεργίας 9,4%) και στη Ε Αργολίδας (ποσοστό ανεργίας 8,8%). Στις τρείς αυτές REMACO A.E. Σελίδα 80

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης εριφερειακές Ενότητες το ποσοστό ανεργίας ξεπερνά το μέσο όρο της εριφέρειας. Αντίθετα, χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας σε σχέση με την εριφέρεια ελοποννήσου εμφανίζεται στην Ε Μεσσηνίας (6,8%) και στη Ε Λακωνίας (5,1%). Στη Ε Λακωνίας όμως, εμφανίζεται η μεγαλύτερη ποσοστιαία αύξηση της ανεργίας τη περίοδο 2000 2009, η οποία ανέρχεται στο 70% (από μόλις 3% το 2000 στο 5,1% το 2009). Αντίθετα, σημαντική πτώση παρουσιάζεται στη Ε Μεσσηνίας (-43,8%, από 12,1% το 2000 στο 6,8% το 2009). 15,0 Διάγραμμα 29: Εξέλιξη ποσοστού ανεργίας Ε ελοποννήσου 2000-2009 13,0 11,0 9,0 7,0 5,0 3,0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία Ελλάδα ίνακας 27: οσοστό Ανεργίας των εριφερειακών Ενοτήτων της εριφέρειας ελοποννήσου 2000 2009 Μεταβολή 2000-2009 Αργολίδα 8,8% 8,8% 0,0% Αρκαδία 14,1% 10,6% -24,8% Κορινθία 8,6% 9,4% 9,3% Λακωνία 3,0% 5,1% 70,0% Μεσσηνία 12,1% 6,8% -43,8% ελοπόννησος 9,7% 8,0% -17,5% Ελλάδα 11,4% 9,5% -16,7% ηγή: Eurostat 2011 Regional Statistics Δεδομένου ότι σημαντικός δείκτης της πορείας εξέλιξης του κοινωνικού προβλήματος της ανεργίας είναι το ποσοστό των μακροχρόνια ανέργων, στο επόμενο Διάγραμμα παρουσιάζεται το συγκεκριμένο μέγεθος για τις εριφέρειες της χώρας, την Ελλάδα, την ΕΕ-27 και την ΕΕ-15. Με βάση τα στοιχεία του Διαγράμματος αυτού, η ελοπόννησος κατέχει ποσοστό μακροχρόνιας ανεργίας της τάξης του 5,65%, μέγεθος που σε αντίθεση με το ποσοστό ανεργίας προσιδιάζει το ποσοστό μακροχρόνιας ανεργίας της REMACO A.E. Σελίδα 81

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης χώρας (ποσοστό 5,64%) και είναι σημαντικά υψηλότερο έναντι των αντίστοιχων μεγεθών στην ΕΕ-27 (ποσοστό 3,84%) και στην ΕΕ-15 (ποσοστό 3,82%). Διάγραμμα 30: οσοστό Μακροχρόνια ανέργων - 2010 ΕΕ-27 ΕΕ-15 Ελλάδα Δυτική Μακεδονία Αν. Μακεδονία - Θράκη Ήπειρος Κεντρική Μακεδονία Στερεά Ελλάδα Δυτική ελλάδα ελοπόννησος Θεσσαλία Αττική Βόρειο Αιγαίο Κρήτη Ιόνια Νησιά Νότιο Αιγαίο ηγή: Eurostat 2011 Regional Statistics 2,10 3,19 3,84 3,82 4,38 3,95 5,10 5,02 5,64 5,65 5,96 7,00 6,84 7,85 7,70 7,53 Όπως φαίνεται και από το επόμενο Διάγραμμα, το ποσοστό Μακροχρόνιας ανεργίας στη εριφέρεια ακολουθεί διαχρονικά τις τάσεις της χώρας, παραμένοντας σε όλη την εξεταζόμενη ερίοδο σε παραπλήσια επίπεδα, και σαφώς υψηλότερα από αυτά που επικρατούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Εξαίρεση αποτελεί το έτος 2002, όταν υπήρξε σημαντική πτώση της μακροχρόνιας ανεργίας στη ελοπόννησο, σε επίπεδα κάτω από το Μέσο όρο της Ελλάδας (3,84% έναντι 5,29%) και της ΕΕ-27 (ποσοστό 4,21%). Διάγραμμα 31: Εξέλιξη ποσοστού Μακροχρόνιας ανεργίας 2000-2010 6,00 5,00 4,00 3,00 2,00 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 ΕΕ-27 ΕΕ-15 Ελλάδα ελοπόννησος ηγή: Eurostat 2011 Regional Statistics REMACO A.E. Σελίδα 82

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Αποτέλεσμα της σημαντικής διαφοροποίησης της έντασης του προβλήματος της ανεργίας και του προβλήματος της Μακροχρόνιας ανεργίας η οποία παρατηρείται στη εριφέρεια ελοποννήσου, αποτυπώνεται στο μερίδιο της μακροχρόνιας ανεργίας. Με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία, το μέγεθος αυτό για τη εριφέρεια ελοποννήσου ανέρχεται στο 57,42%, σαφώς υψηλότερο από το Μέσο όρο της χώρας (ποσοστό 45,03%), Ο δείκτης αυτός μάλιστα για τη εριφέρεια είναι ο δεύτερος υψηλότερος μετά τη εριφέρεια Ηπείρου (ποσοστό 59,68%). Διάγραμμα 32: Μερίδιο Μακροχρόνιας ανεργίας 2010 ΕΕ-27 ΕΕ-15 Ελλάδα Ήπειρος ελοπόννησος Στερεά Ελλάδα Αν. Μακεδονία - Θράκη Κεντρική Μακεδονία Δυτική ελλάδα Δυτική Μακεδονία Βόρειο Αιγαίο Θεσσαλία Αττική Κρήτη Ιόνια Νησιά Νότιο Αιγαίο 14,76 21,56 33,83 40,10 40,16 45,03 59,68 57,42 54,60 54,06 51,93 51,02 50,68 48,74 42,20 40,85 ηγή: Eurostat 2011 Regional Statistics Ενδιαφέρουσα είναι η συγκριτική αποτύπωση της εξέλιξης του Μεριδίου της μακροχρόνιας ανεργίας στη εριφέρεια ελοποννήσου, την Ελλάδα, την ΕΕ-15 και την ΕΕ-27. Από την αποτύπωση αυτή διακρίνεται καθαρά το γεγονός ότι το μέγεθος αυτό διατηρείται σε υψηλά επίπεδα για τη εριφέρεια σχεδόν σε όλη την εξεταζόμενη περίοδο. Εξαίρεση αποτελεί το έτος 2002, στο οποίο υπήρξε σημαντική κάμψη του μεγέθους, κυρίως λόγω της πρόσκαιρης κάμψης της μακροχρόνιας ανεργίας. Επιπλέον, από τη συγκριτική αποτύπωση της εξέλιξης του Μεριδίου της μακροχρόνιας ανεργίας διαπιστώνεται ότι έτος ακμής του φαινομένου αποτέλεσε το 2006 τόσο για την Ελλάδα (μερίδιο 54,33%) όσο και για τη ελοπόννησο (μερίδιο 62,86%) και ενώ για την Ευρώπη η ακμή αυτή υπήρξε σαφώς νωρίτερα το έτος 2000. Από το 2006 έως το 2009 παρατηρείται μια σταδιακή αποκλιμάκωση του φαινομένου, οπότε και η τάση αυτή δείχνει να αντιστρέφεται και πάλι. REMACO A.E. Σελίδα 83

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ 65,00 αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Διάγραμμα 33: Εξέλιξη Μεριδίου Μακροχρόνιας ανεργίας 2000-2010 60,00 55,00 50,00 45,00 40,00 35,00 30,00 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 ΕΕ-27 ΕΕ-15 Ελλάδα ελοπόννησος ηγή: Eurostat 2011 Regional Statistics Τέλος, σε ότι αφορά ανάλυση του ποσοστού ανεργίας στις ευαίσθητες ομάδες του πληθυσμού και συγκεκριμένα στις γυναίκες, τα στοιχεία παρουσιάζονται στο ακόλουθο Διάγραμμα. Από τα στοιχεία παρατηρείται διαχρονικά χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας των γυναικών στη εριφέρεια από ότι συμβαίνει στη χώρα για όλη την εξεταζόμενη περίοδο. Εξαίρεση αποτελεί το έτος 2009, οπότε και το ποσοστό ανεργίας των γυναικών στη ελοπόννησο και τη χώρα εμφανίζονται παρόμοια, ως αποτέλεσμα της τάσης μείωσης της διαφοράς που εμφανίστηκε από το 2004 και μετά. αρόλα αυτά θα πρέπει να σημειωθεί ότι μετά από μια περίοδο αποκλιμάκωσης της γυναικείας ανεργίας, από το 2008 και μετά εμφανίζεται επιδείνωση του μεγέθους αυτού τόσο στη ελοπόννησο όσο και στην Ελλάδα. Εντούτοις, το έτος 2010 η εριφέρεια ελοποννήσου εμφανίζει ποσοστό γυναικείας ανεργίας της τάξης του 14,3%, κάτι που την κατατάσσει στη τρίτη θέση με το χαμηλότερο ποσοστό μετά το Βόρειο Αιγαίο (ποσοστό 14,1%) και τη εριφέρεια Αττικής (ποσοστό 14,3%). Διάγραμμα 34: Εξέλιξη Ανεργίας των γυναικών 2000-2010 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 ηγή: Eurostat 2011 Regional Statistics ΕΕ-27 ΕΕ-15 Ελλάδα ελοπόννησος REMACO A.E. Σελίδα 84

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Αναφορικά με την εσωτερική κατανομή της ανεργίας των γυναικών στις εριφερειακές Ενότητες, το υψηλότερο ποσοστό εμφανίζεται στη Ε Αρκαδίας (ποσοστό ανεργίας 17,6%), στη Ε Κορινθίας (ποσοστό ανεργίας 15,2%) και στη Ε Αργολίδας (ποσοστό ανεργίας 14,2%). Στις τρείς αυτές εριφερειακές Ενότητες το ποσοστό ανεργίας των γυναικών ξεπερνά το ΜΟ της εριφέρειας. Αντίθετα, χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας των γυναικών από ότι εμφανίζεται στο σύνολο της εριφέρειας ελοποννήσου εμφανίζεται στη Ε Μεσσηνίας (ποσοστό ανεργίας 10,9%) και στη Ε Λακωνίας (ποσοστό ανεργίας 10%). Στη Ε Λακωνίας όμως, εμφανίζεται η μεγαλύτερη ποσοστιαία αύξηση της ανεργίας των γυναικών τη περίοδο 2000 2009, η οποία ανέρχεται στο 69,5% (από μόλις 5,9% το 2000 στο 10% το 2009). Αντίθετα, σημαντική πτώση παρουσιάζεται στη Ε Μεσσηνίας (-43,8%, από 19,4% το 2000 στο 10,9% το 2009). REMACO A.E. Σελίδα 85

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης ίνακας 28: οσοστό Ανεργίας γυναικών των εριφερειακών Ενοτήτων της εριφέρειας ελοποννήσου 2000 2009 Αργολίδα 13,6% 14,2% Αρκαδία 21,4% 17,6% Κορινθία 15,3% 15,2% Λακωνία 5,9% 10,0% Μεσσηνία 19,4% 10,9% ελοπόννησος 15,9% 13,2% Ελλάδα 17,2% 13,1% ηγή: Eurostat 2011 Regional Statistics Από την άλλη πλευρά, σε ότι αφορά την ανεργία στους νέους 15 έως 24 ετών, η ελοπόννησος εμφανίζει το 2010 το χαμηλότερο ποσοστό μεταξύ όλων των εριφερειών της χώρας. Η εξέλιξη του μεγέθους αυτού σε σύγκριση με την Ελλάδα εμφανίζει έντονη μεταβλητότητα. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η εριφέρεια από το 2003 έως και το 2007 εμφάνιζε ανεργία στους νέους υψηλότερη από το Μ.Ο της χώρας. Από το 2008 και μετά η τάση αυτή έχει αντιστραφεί, κυρίως λόγω της συγκράτησης της αύξησης της ανεργίας των νέων στη ελοπόννησο έναντι των υπολοίπων εριφερειών της χώρας. Διάγραμμα 35: Εξέλιξη Ανεργίας των νέων (ηλικιακή ομάδα 15 24) 2000-2010 32,9 29,2 27,9 28,2 27,3 27,9 28,4 28,2 26,8 26,8 26,9 25,9 26,0 25,8 25,2 24,5 22,9 22,1 21,2 25,8 23,3 27,1 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 ηγή: Eurostat 2011 Regional Statistics Ελλάδα ελοπόννησος Τέλος, αναφορικά με την εσωτερική κατανομή της ανεργίας στους νέους 15 έως 24 ετών στις εριφερειακές Ενότητες, το υψηλότερο ποσοστό εμφανίζεται στη Ε Αρκαδίας (ποσοστό ανεργίας 49,3%) και στη Ε Κορινθίας (ποσοστό ανεργίας 27,5%). Στις δύο αυτές εριφερειακές Ενότητες το ποσοστό ανεργίας των νέων ξεπερνά το ΜΟ της εριφέρειας. Επιπλέον, στη Ε Κορινθίας, εμφανίζεται η μεγαλύτερη ποσοστιαία αύξηση της ανεργίας στους νέους τη περίοδο 2000 2009, η οποία ανέρχεται στο 53,6% (από 17,9% το 2000 στο 27,5% το 2009). Αντίθετα, χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας στους νέους από ότι εμφανίζεται στο σύνολο της εριφέρειας ελοποννήσου εμφανίζεται στη Ε Λακωνίας (ποσοστό ανεργίας 17,1%), στη Ε Μεσσηνίας (ποσοστό ανεργίας 18,7%), και στη Ε Αργολίδας REMACO A.E. Σελίδα 86

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης (ποσοστό ανεργίας 20%). Στη Ε Μεσσηνίας μάλιστα, εμφανίζεται σημαντική πτώση η οποία ανέρχεται στο -51,9%, από 38,9% το 2000 στο 18,7% το 2009. ίνακας 29: οσοστό Ανεργίας των νέων (15 έως 24 ετών) των εριφερειακών Ενοτήτων της εριφέρειας ελοποννήσου 2000 2009 Αργολίδα 22,8% 20,0% Αρκαδία 45,8% 49,3% Κορινθία 17,9% 27,5% Λακωνία 13,3% 17,1% Μεσσηνία 38,9% 18,7% ελοπόννησος 27,9% 23,3% Ελλάδα 29,2% 25,8% ηγή: Eurostat 2011 Regional Statistics Συνολικά, αποτιμώντας τη συνολική κατάσταση στην εριφέρεια διαπιστώνεται ότι η δραματική επιδείνωση της ελληνικής οικονομίας την τελευταία τριετία, με κύριο χαρακτηριστικό την παρατεταμένη μείωση της οικονομικής δραστηριότητας και την εντεινόμενη ύφεση, είχε άμεσο αντίκτυπο στο μέτωπο της απασχόλησης και της ανεργίας στην εριφέρεια ελοποννήσου. Ειδικά χαρακτηριστικά της απασχόλησης στην εριφέρεια ελοποννήσου αποτελούν τα δομικά και διαρθρωτικά της προβλήματα που εντοπίζονται: 1) στη τάση μείωσης, μετά το 2007, του οικονομικά ενεργού της πληθυσμού της, σε αντίθεση με την σταθερά ανοδική τάση στο σύνολο της χώρας, 2) στην υψηλή συμμετοχή των μεγάλων ηλικιακών ομάδων στο σύνολο του απασχολούμενου δυναμικού («γηρασμένο» εργατικό δυναμικό), 3) στο μεγάλο ποσοστό συμμετοχής των αυτοαπασχολούμενων στη συνολική απασχόληση (το υψηλότερο μεταξύ του συνόλου των εριφερειών της χώρας), 4) στο χαμηλό εκπαιδευτικό επίπεδο του απασχολούμενου δυναμικού της, 5) στο επίμονα για μια σειρά ετών υψηλό μερίδιο της μακροχρόνιας ανεργίας στο σύνολο του πληθυσμού των ανέργων. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της απασχόλησης και της ανεργίας στο επίπεδο των Ενοτήτων της εριφέρειας Αρκαδία δραματική μείωση του οικονομικά ενεργού της πληθυσμού και τα υψηλότερα επίπεδα ανεργίας μεταξύ των Ενοτήτων της εριφέρειας, Αργολίδα - τάσεις ενίσχυσης του οικονομικά ενεργού της πληθυσμού με διακυμάνσεις και επίπεδο ανεργίας το 2009 ελαφρά υψηλότερο του μέσου της εριφέρειας, Κορινθία τάσεις μείωσης του οικονομικά ενεργού της πληθυσμού μέχρι το 2007 και στη συνέχεια ανάκαμψη, υψηλό ποσοστό ανεργίας, REMACO A.E. Σελίδα 87

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Λακωνία σταθεροποίηση οικονομικά ενεργού πληθυσμού σε υψηλότερο επίπεδο από αυτό του 2000, το χαμηλότερο ποσοστό ανεργίας μεταξύ των Ενοτήτων της εριφέρειας Μεσσηνία σταθερά δυναμική αύξηση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της και χαμηλά επίπεδο ανεργίας. 6.6 Τομείς Οικονομικής Δραστηριότητας 6.6.1 ρωτογενής Τομέας Όπως ήδη αναφέρθηκε χαρακτηριστικό της μορφολογίας της εριφέρειας είναι οι μεγάλοι ορεινοί της όγκοι (50,1% της έκτασης), οι οποίοι καταλαμβάνουν το κεντρικό της τμήμα, ενώ μόνο το 19,9% αυτής είναι πεδινό (και το 30% ημιορεινό), κυρίως στις παραθαλάσσιες περιοχές όπου σχηματίζονται αρκετές πεδιάδες. Ωστόσο, παρά το μικρό ποσοστό των πεδινών εκτάσεων, η εριφέρεια διαθέτει μερικές από τις πιο εύφορες περιοχές της χώρας, όπως ο Αργολικός κάμπος και ο κάμπος της Κορινθίας. Συνολικά μεγέθη πρωτογενή τομέα Ως αποτέλεσμα των ανωτέρω, ο πρωτογενής τομέας της εριφέρειας ελοποννήσου διατηρεί ένα πολύ σημαντικό μέγεθος της οικονομικής ζωής. Η εριφέρεια ελοποννήσου συμμετείχε το 2009 κατά 9,5% στην Ακαθάριστη ροστιθέμενη Αξία του πρωτογενή της χώρας και περίπου κατά 6,3% στη συνολική εριφερειακή Ακαθάριστη ροστιθέμενη Αξία. Η εξέλιξη της εριφερειακής Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας του ρωτογενούς τομέα παρουσιάζεται στο Διάγραμμα που ακολουθεί. Διάγραμμα 36: Εξέλιξη Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας ρωτογενούς τομέα της εριφέρειας ελοποννήσου (σε εκατομμύρια ) 2000 2009 665 794 742 820 732 775 767 674 627 628 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011- εριφερειακοί Εθνικοί Λογαριασμοί: 2009 (προσωρινά στοιχεία) Στο επίπεδο των εριφερειακών Ενοτήτων, εμφανίζονται σημαντικές διακυμάνσεις στην παραγόμενη Ακαθάριστη ροστιθέμενη Αξία. Μπορεί να εξαχθεί το συμπέρασμα ότι η Ε Μεσσηνίας και η Ε Αργολίδας είναι οι πλέον ισχυρές εριφερειακές ενότητες σε αυτό το τομέα διαχρονικά, παρά τη σημαντική πτώση που εμφανίζεται στη Μεσσηνία από το 2005 και μετά. Απεναντίας, η Αρκαδία είναι η REMACO A.E. Σελίδα 88

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης εριφερειακή Ενότητα της ελοποννήσου με τη διαχρονικά χαμηλότερη συμβολή στην Ακαθάριστη ροστιθέμενη Αξία του ρωτογενούς τομέα. Διάγραμμα 37: Εξέλιξη Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας ρωτογενούς τομέα των Ε της εριφέρειας 250 230 210 190 170 150 130 110 90 70 ελοποννήσου (σε εκατομμύρια ) 2000 2008 50 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011- εριφερειακοί Εθνικοί Λογαριασμοί Απασχόληση πρωτογενή τομέα Σε ότι αφορά την απασχόληση στο ρωτογενή Τομέα, η εριφέρεια ελοποννήσου βρίσκεται στη πρώτη θέση ανάμεσα σε όλες τις εριφέρειες της χώρας, αναφορικά με το μερίδιο της απασχόλησης στο ρωτογενή τομέα. Συγκεκριμένα, στη εριφέρεια απορροφάται το 29,4% του απασχολούμενου πληθυσμού, όταν ο Μ.Ο. της χώρας ανέρχεται μόλις στο 12,5%. Τα στοιχεία παρουσιάζονται στο ίνακα που ακολουθεί. Διάγραμμα 38: οσοστό απορρόφησης των απασχολούμενων στο ρωτογενή τομέα έτος 2010 ηγή: Eurostat 2011 Regional Statistics Διαχρονικά, η εξέλιξη του απασχολούμενου προσωπικού στο πρωτογενή τομέα της εριφέρειας ως ποσοστό του συνολικά απασχολούμενου προσωπικού παρουσιάζεται στο επόμενο Διάγραμμα. Τα REMACO A.E. Σελίδα 89

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης στοιχεία εκτείνονται έως και το έτος 2008 προκειμένου να εξασφαλιστεί η συγκρισιμότητα τους, δεδομένου ότι από το 2008 και ύστερα ακολουθεί διαφορετική στατιστική ταξινόμηση των κλάδων οικονομικής δραστηριότητας (ΣΤΑΚΟΔ). Από τα στοιχεία προκύπτει μια σχετική σταθερότητα των απασχολούμενων στο ρωτογενή τομέα ως ποσοστό του συνολικά απασχολούμενου πληθυσμού. Εξαίρεση αποτελεί το έτος 2004 (χρονιά των Ολυμπιακών αγώνων), όταν υπήρξε σημαντική πτώση, η οποία όμως γρήγορα αντιστράφηκε το επόμενο έτος. Επιπλέον, σχετικά σημαντική πτώση εμφανίζεται το έτος 2006 (κατά 2,7%) η οποία δείχνει να διατηρείται έως και το 2008. Διάγραμμα 39: οσοστό απορρόφησης των απασχολούμενων στο ρωτογενή τομέα 2000-2008 36,3% 34,3% 33,8% 34,3% 31,1% 33,3% 32,5% 29,8% 29,7% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 ηγή: Eurostat 2011 General and Regional Statistics Στο επίπεδο των εριφερειακών Ενοτήτων, επιβεβαιώνεται η ανοδική πορεία της εριφερειακής Ενότητας Μεσσηνίας, στην οποία απασχολείται το 2008 το 25,1% του δυναμικού του τομέα. Εξαιρετικά δυναμικός διαχρονικά παραμένει ο τομέας τόσο στη Ε Λακωνίας όσο και στη Ε Κορινθίας παρά τη πτώση που παρουσιάζεται (από 27,5% το 2000 στο 23% το 2008). Αντιθέτως, σημαντική διαφαίνεται η αποδυνάμωση της απασχόλησης του τομέα στη Ε Αρκαδίας. REMACO A.E. Σελίδα 90

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Διάγραμμα 40: οσοστό συμμετοχής των Ε της εριφέρειας ελοποννήσου στην απασχόληση του 30,0% ρωτογενούς τομέα 2000-2008 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 ηγή: Eurostat 2011 General and Regional Statistics Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία Διάρθρωση και χαρακτηριστικά γεωργίας κτηνοτροφίας Η συμμετοχή της εριφέρειας ελοποννήσου στα εθνικά μεγέθη της γεωργίας είναι σημαντική. Με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. (έτους 2007), η εριφέρεια ελοποννήσου διατηρεί το 12,6% των γεωργικών και κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων της χώρας, κάτι που τη κατατάσσει στη δεύτερη θέση μετά τη εριφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, στην οποία εδράζεται το 14,4% των γεωργικών εκμεταλλεύσεων της χώρας. Απεναντίας, η συνολικά χρησιμοποιούμενη γεωργική έκταση ανέρχεται στο 10,6% της συνολικά χρησιμοποιούμενης γεωργικής έκτασης της χώρας, κάτι που κατατάσσει την εριφέρεια ελοποννήσου στη τέταρτη θέση μεταξύ των εριφερειών, μετά τη Κεντρική Μακεδονία, τη Θεσσαλία και την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Ο πολυτεμαχισμός και το μικρό μέγεθος του κλήρου αποτελεί διαρθρωτικό πρόβλημα για την εριφέρεια ελοποννήσου, καθώς σε κάθε εκμετάλλευση αντιστοιχούν κατά Μ.Ο 34,5 στρέμματα, έκταση ιδιαίτερα χαμηλή, που τη κατατάσσει στην ένατη θέση, αρκετά χαμηλότερα από το Μ.Ο. της χώρας (41,2 στρέμματα ανά εκμετάλλευση). REMACO A.E. Σελίδα 91

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Διάγραμμα 41: Έκταση (σε στρέμματα) ανά αγροτική κτηνοτροφική εκμετάλλευση έτος 2007 Δυτική Μακεδονία Ανατολική Μακεδονία & Θράκη Κεντρική Μακεδονία 59,6 57,9 79,6 Θεσσαλία 53,1 Σύνολο χώρας Στερεά Ελλάδα 41,2 40,7 Βόρειο αιγαίο Δυτική Ελλάδα Νότιο αιγαίο ελοπόννησος 36,4 34,8 34,5 34,5 Ήπειρος Κρήτη Ιόνια νησιά Αττική 25,6 23,2 20,9 18,3 ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011 Διάρθρωση Γεωργικών - Κτηνοτροφικών Εκμεταλλεύσεων 2007 Στο επίπεδο των εριφερειακών Ενοτήτων της εριφέρειας ελοποννήσου, στη Ε Μεσσηνίας συγκεντρώνεται το μεγαλύτερο μέρος των γεωργικών κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων της εριφέρειας (ποσοστό 29,2%) και ακολουθεί η Ε Λακωνίας (ποσοστό 22,3%). Αντίθετα, στη Ε Αρκαδίας συγκεντρώνεται ο μικρότερος αριθμός εκμεταλλεύσεων της εριφέρειας (ποσοστό 14,2%). Επιπλέον, στη Ε Λακωνίας συγκεντρώνεται το μεγαλύτερο μέρος των χρησιμοποιούμενων εκτάσεων της εριφέρειας (ποσοστό 26%) και ακολουθεί η Ε Μεσσηνίας (ποσοστό 24,4%). Αντίθετα, στη Ε Αργολίδας συγκεντρώνεται η μικρότερη έκταση εκμεταλλεύσεων της εριφέρειας (ποσοστό 15,8%). Κατόπιν των ανωτέρω, στη περιφέρεια επικρατούν δύο τάσεις σε ότι αφορά τη μέση έκταση των γεωργικών κτηνοτροφικών εκμεταλλεύσεων. Αφενός, στους Νομούς Λακωνίας και Αρκαδίας το μέγεθος των γεωργικών εκμεταλλεύσεων είναι σχετικά υψηλό και πλησιάζει το Μ.Ο. της χώρας, αφετέρου στους Νομούς Μεσσηνίας και Κορινθίας το μέγεθος του κλήρου είναι ιδιαίτερα μικρό, χαμηλότερο και από το Μ.Ο. της εριφέρειας. REMACO A.E. Σελίδα 92

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Διάγραμμα 42: Έκταση (σε στρέμματα) ανά αγροτική κτηνοτροφική εκμετάλλευση έτος 2007 39,4 40,2 41,2 32,0 34,5 35,5 28,9 Μεσσηνία Κορινθία ελοπόννησος Αργολίδα Αρκαδία Λακωνία ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011 Διάρθρωση Γεωργικών - Κτηνοτροφικών Εκμεταλλεύσεων 2007 Σύνολο χώρας Από το σύνολο των συνολικά χρησιμοποιούμενων γεωργικών εκτάσεων της εριφέρειας το 2007, το 44,8% αποτελούν αρδευόμενες εκτάσεις (εκτάσεις που χρησιμοποιούν νερό άρδευσης με οποιονδήποτε τρόπο όπως π.χ. ιδιωτική ή κοινοτική γεώτρηση και δίκτυο, γειτνίαση με πηγές νερού, ποτάμια κλπ.) ενώ το 40% αποτελούν αρδευθείσες εκτάσεις. Αντίστοιχα, το 2005 οι αρδευόμενες εκτάσεις αποτελούσαν το 46,3% των συνολικά χρησιμοποιούμενων γεωργικών εκτάσεων της εριφέρειας και οι αρδευθείσες το 39% των συνολικά χρησιμοποιούμενων γεωργικών εκτάσεων της εριφέρειας. Σημειώνεται ότι οι αυξανόμενες ανάγκες για άρδευση των γεωργικών εκτάσεων σε πολλές περιοχές της εριφέρειας έχει οδηγήσει στην υποβάθμιση του υδροφόρου ορίζοντα, ενώ παράλληλα εντοπίζονται ελλείψεις σε αρδευτικές παροχές. Σημαντική παράμετρος για την αντιμετώπιση των παραπάνω προβλημάτων και τη βελτίωση της παραγωγικότητας της γεωργικής γης αποτελεί η κατεύθυνση της εριφέρειας για την ανάπτυξη έργων συγκέντρωσης και διάθεσης ομβρίων υδάτων (φράγματα) για γεωργική χρήση (Μηναγιώτικο φράγμα, φράγμα του Τάνου και το αρδευτικό του Φαλάνθου κ.α.). Ο ορθολογικός σχεδιασμός και η κατάλληλη τεχνική και περιβαλλοντική τεκμηρίωση των παραπάνω έργων αποτελεί προϋπόθεση για αποτελεσματική αξιοποίηση των δυνατοτήτων που παρέχονται, λαμβάνοντας υπόψη και τις αστοχίες από τις προσπάθειες ανάπτυξης ανάλογων έργων στο παρελθόν. Στο σύνολο των γεωργικών εκτάσεων της εριφέρειας, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. (2005) κυριαρχούν οι Δενδρώδεις καλλιέργειες (62,6%) και ακολουθεί η κατηγορία των λοιπών εκτάσεων (18,9%), οι οποίες περιλαμβάνουν οικογενειακούς λαχανόκηπους, μόνιμα λιβάδια και βοσκότοπους, άγονους βοσκότοπους, φυτώρια, άλλες πολυετείς φυτείες και οι αγραναπαύσεις). Σημαντικό μέρος όμως των γεωργικών εκτάσεων της εριφέρειας καταλαμβάνεται και από ετήσιες καλλιέργειες (12,5%). Στην κατά εριφερειακή Ενότητα κατανομή των γεωργικών εκτάσεων, η Αρκαδία έχει τις περισσότερες ετήσιες καλλιέργειες και λοιπές εκτάσεις (37,1% και 39,7% των αντίστοιχων εκτάσεων). Σημαντικές εκτάσεις Ετήσιων καλλιεργειών εντοπίζονται και στη Κορινθία (26,3% των αντίστοιχων καλλιεργειών), η οποία κατέχει τις περισσότερες εκτάσεις στις οποίες καλλιεργούνται αμπέλια και σταφιδάμπελα (66,7% REMACO A.E. Σελίδα 93

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης των αντίστοιχων καλλιεργειών). Εκτάσεις στις οποίες καλλιεργούνται αμπέλια και σταφιδάμπελα εντοπίζονται σε σημαντικό βαθμό και στη Μεσσηνία (21,8% των αντίστοιχων καλλιεργειών) ενώ στις υπόλοιπες εριφερειακές ενότητες η καλλιέργεια αυτή είναι ήσσονος σημασίας (κάτω του 7% των γεωργικών εκτάσεων). Τέλος, η Λακωνία διατηρεί τις περισσότερες δενδρώδεις καλλιέργειες (32,7% των αντίστοιχων καλλιεργειών), με τη Μεσσηνία να κατέχει τη δεύτερη θέση (28,4% των αντίστοιχων καλλιεργειών). ίνακας 30: Κατανομή Γεωργικών Εκτάσεων των εριφερειακών Ενοτήτων της εριφέρειας ελοποννήσου σε Ετήσιες καλλιέργειες βασικές χρήσεις (σε χιλ. στρέμματα) έτος 2005 Σύνολο εριφέρειας ελοποννήσου Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία 501 90 186 132 37 56 100% 17,96% 37,13% 26,35% 7,39% 11,18% Αμπέλια και σταφιδάμπελα Δενδρώδεις καλλιέργειες Λοιπές εκτάσεις 243 9 15 162 5 53 100% 3,70% 6,17% 66,67% 2,06% 21,81% 2518 442 239 298 824 716 100% 17,55% 9,49% 11,83% 32,72% 28,44% 761 100 302 126 101 132 100% 13,14% 39,68% 16,56% 13,27% 17,35% ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011 Διάρθρωση Γεωργικών-Κτηνοτροφικών Εκμεταλλεύσεων 2005 Στη εριφέρεια ελοποννήσου παράγεται σημαντική αξία της φυτικής παραγωγής της Ελλάδας. Σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. (2007) η εριφέρεια είναι η πέμπτη μεγαλύτερη παραγωγός της χώρας, καθώς σε αυτή παράγεται το 10,5% της συνολικής αξίας της φυτικής παραγωγής της χώρας. Συγκεκριμένα, η εριφέρεια ελοποννήσου είναι η μεγαλύτερη παραγωγός εριφέρεια Νωπών φρούτων, Εσπεριδοειδών, τροπικών φρούτων, σταφυλιών και κρασιού και η δεύτερη μεγαλύτερη παραγωγός Βρώμης και μειγμάτων θερινών δημητριακών, Ελαιούχων σπόρων και καρπών, ατάτας, φρούτων και ελαιολάδου. Στο επίπεδο της παραγωγής σε τόνους, με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. (2009), διακρίνεται η σημαντικότητα της παραγωγής δενδροκομικών προϊόντων (π.χ. πορτοκάλια, βερίκοκα), αμπελουργικών προϊόντων και κηπευτικών καλλιεργειών. Αναλυτικά στοιχεία παραγωγής των κυριότερων γεωργικών προϊόντων της εριφέρειας παρουσιάζονται στο ίνακα που ακολουθεί. REMACO A.E. Σελίδα 94

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης ίνακας 31: αραγωγή κύριων αγροτικών προϊόντων στη εριφέρεια ελοποννήσου (έτος 2009) Κατηγορία ροϊόντος / ροϊόν Αροτραίες καλλιέργειες Βρώσιμα Όσπρια Βιομηχανικά Φυτά Συγκαλιεργούμενο καλαμπόκι αραγωγή ελοποννήσου (σε τόνους) οσοστό στο σύνολο της Ελλάδας Συμμετοχή στο σύνολο της παραγωγής της εριφέρειας Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία Βρώμη 11.420 13,1% 14,0% 53,2% 15,8% 7,8% 9,2% 553 8,6% 0,0% 44,3% 16,3% 13,4% 26,0% Λαθούρια 49 14,3% 0,0% 2,0% 98,0% 0,0% 0,0% Κουκιά 204 7,4% 10,8% 49,0% 28,9% 2,0% 9,3% Αραχίδα (Φυστίκι Αράπικο) 950 56,4% 0,0% 0,0% 0,0% 2,0% 98,0% Κτηνοτροφικά Φυτά Κτηνοτροφικοί καρποί 1.481 5,9% 7,4% 51,0% 35,3% 2,3% 4,1% επονοειδή και ατάτες Καρπούζια και πεπόνια 82.055 10,4% 8,1% 1,9% 2,4% 12,0% 75,6% Κηπευτικές καλλιέργειες ατάτες 117.959 12,7% 3,3% 45,7% 6,0% 6,9% 38,2% Κουνουπίδια - λάχανα 36.778 15,1% 47,1% 23,7% 9,9% 7,3% 12,0% Τομάτες νωπής χρήσης 89.031 13,4% 15,0% 13,0% 13,0% 30,4% 28,6% Κρεμμύδια ξερά 17.372 9,1% 1,8% 2,9% 1,3% 88,8% 5,2% Μπάμιες 1.238 9,0% 38,9% 3,2% 4,1% 19,5% 34,3% Μελιτζάνες 16.486 24,5% 31,0% 25,4% 3,8% 24,2% 15,6% Φασολάκια χλωρά 8.693 12,7% 20,1% 12,1% 22,4% 7,5% 37,9% Κολοκυθάκια 14.779 17,8% 36,8% 12,1% 16,0% 5,9% 29,1% Άλλα λαχανοκομικά είδη 81.307 13,7% 53,2% 13,7% 9,1% 9,2% 14,7% Αμπελουργικά ροϊόντα Μούστος 55.680 15,4% 12,0% 18,3% 35,8% 9,2% 24,6% Επιτραπέζια σταφύλια 75.815 37,1% 1,3% 0,3% 97,7% 0,2% 0,5% Κορινθιακή Σταφίδα 16.255 44,0% 0,1% 0,0% 46,9% 0,0% 53,0% Σταφίδα σουλτανίνα 2.378 17,0% 0,1% 0,0% 98,7% 0,0% 1,3% Δενδροκομικά ροϊόντα Λεμόνια 13.444 17,9% 10,0% 4,9% 45,0% 20,2% 19,9% ορτοκάλια 653.535 68,3% 62,3% 0,3% 0,8% 35,3% 1,3% Μανταρίνια 43.760 33,8% 67,1% 4,9% 2,0% 23,1% 2,9% Αχλάδια 7.654 10,4% 13,7% 51,3% 19,3% 5,4% 10,3% Μήλα 16.805 6,5% 0,2% 87,1% 9,4% 1,4% 2,0% Βερίκοκα 39.797 63,9% 63,0% 0,5% 35,4% 0,2% 0,9% Καρύδια 2.698 12,2% 5,8% 49,3% 13,2% 14,7% 16,9% Επιτραπέζιες ελιές 23.727 8,1% 1,6% 22,3% 0,2% 39,1% 36,8% Ελιές ελαιοποίησης 587.107 29,5% 4,1% 6,2% 7,8% 17,2% 64,8% Ελαιόλαδο 2007/2008 71.996 23,6% 11,9% 4,9% 11,6% 23,9% 47,8% ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. REMACO A.E. Σελίδα 95

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Από την άλλη πλευρά, η συμβολή της εριφέρειας στην κτηνοτροφική δραστηριότητα της χώρας υπολείπεται της αντίστοιχης γεωργικής. Η αξία της ζωικής παραγωγής της εριφέρειας το 2007 τη κατατάσσει στην όγδοη θέση μεταξύ των εριφερειών της χώρας, διατηρώντας το 7,3% της συνολικής αξίας των κτηνοτροφικών προϊόντων που παράγεται στην Ελλάδα. αρά ταύτα θα πρέπει να σημειωθεί το γεγονός ότι η εριφέρεια είναι η τρίτη μεγαλύτερη παραγωγός εριφέρεια αυγών. Στο επίπεδο της παραγωγής σε τόνους, τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. (2009) για τη εριφέρεια παράγεται παρουσιάζονται στο ίνακα που ακολουθεί. Από τα στοιχεία του ίνακα διακρίνεται η σημαντικότητα της παραγωγής μελιού, αυγών και ψαριών εσωτερικών υδάτων. ίνακας 32: αραγωγή κύριων ζωικών προϊόντων στη εριφέρεια ελοποννήσου (έτος 2009) Κατηγορία ροϊόντος / ροϊόν Κτηνοτροφικά προϊόντα Κρέας (ζώων και πουλερικών) αραγωγή ελοποννήσου (σε τόνους) οσοστό στο σύνολο της Ελλάδας Συμμετοχή στο σύνολο της παραγωγής της εριφέρειας Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία Γάλα 120.792 6,0% 22,7% 22,4% 13,7% 26,2% 15,0% 29.060 6,8% 17,9% 25,2% 21,1% 19,3% 16,5% Τυρί μαλακό 9.975 8,7% 20,3% 15,0% 16,6% 20,3% 27,8% Βούτυρο νωπό 92 6,0% 23,9% 39,1% 13,0% 12,0% 12,0% Βούτυρο σκληρό 49 9,4% 36,7% 30,6% 18,4% 8,2% 6,1% Μαλλιά προβάτων 557 6,6% 26,8% 28,9% 18,9% 9,3% 16,2% Μέλι 2.689 16,3% 15,8% 38,2% 8,7% 19,8% 17,6% Αυγά (χιλ. τεμ.) 220.326 11,4% 14,0% 11,7% 61,6% 6,4% 6,2% Ψάρια εσωτ. Υδάτων 4.293 14,7% 84,6% 11,6% 0,0% 0,3% 3,5% ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. Στο ακόλουθο Διάγραμμα παρουσιάζεται η διάρθρωση της αξίας ζωικής και φυτικής παραγωγής στι εριφέρειες της χώρας. Διάγραμμα 43: Διάρθρωση Ζωικής και Φυτικής αραγωγής της Ελλάδας έτος 2007 25% 20% 15% 10% 5% 0% Aνατολική Μακεδονία, Θράκη Κεντρική Μακεδονία Δυτική Μακεδονία Θεσσαλία Ήπειρος Ιόνια Νησιά Δυτική Ελλάδα Στερεά Ελλάδα Φυτική αραγωγή Ζωική αραγωγή Σύνολο ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011 Διάρθρωση Γεωργικών - Οικονομικοί Λογαριασμοί Γεωργίας 2007 ελοπόννησος Αττική Βόρειο Αιγαίο Νότιο Αιγαίο Κρήτη REMACO A.E. Σελίδα 96

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ ροϊόντα Ο και ΓΕ και καλάθι προϊόντων εριφέρειας αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Στη εριφέρεια ελοποννήσου παράγεται σημαντικός αριθμός προϊόντων.ο.. (ροστατευόμενης Ονομασίας ροέλευσης) και.γ.ε. (ροστατευόμενης Γεωγραφικής Ένδειξης), τα οποία είναι τα ακόλουθα: Κατηγορία ροϊόντος ροϊόν Ο/ ΓΕ Ελαιόλαδο Λυγουριό Ασκληπιείου Κροκεές Λακωνίας έτρινα Λακωνίας Κρανίδι Αργολίδας Λακωνία Καλαμάτα Φοινίκι Λακωνίας Εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο Τροιζηνία Ο Ο Ο Ο ΓΕ Ο Ο Ο Ελιές Ελιά Καλαμάτας Ο Τυριά Φρούτα Λαχανικά Ξυροί καρποί Όσπρια Φέτα Σφέλα Τσακώνικη μελιτζάνα Λεωνιδίου Μήλα Ντελίσιους ιλαφά Τριπόλεως Κορινθιακή Σταφίδα Βοστίτσα ροϊόντα Ζωικής ροέλευσης Μέλι Ελάτης Μαινάλου Βανίλια Ο Ο Ο Ο Ο Ο Επιπλέον, αίτημα προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει διαβιβαστεί για την αναγνώριση του προϊόντος «Φασόλια βανίλιες Φενεού». Ιδιαίτερα σημαντικό μοχλό ανάπτυξης της τοπικής κι εθνικής οικονομίας αποτελούν στην Ευρώπη εδώ και χρόνια τα καλάθια αγροτικών προϊόντων κάθε περιφέρειας. Στη ελοπόννησο έχει εγκριθεί ήδη από το Σεπτέμβριο του 2011 η πρόταση για το καλάθι προϊόντων της εριφέρειας, το οποίο αποτελείται από το σύνολο των χαρακτηριστικών προϊόντων της περιοχής, τα οποία καλλιεργούνται παραδοσιακά, αναδεικνύουν την ταυτότητα της περιοχής, έχουν ισχυρή φήμη και μπορούν ν αποτελέσουν πόλο έλξης και την «αιχμή του δόρατος» για την ανάπτυξη της περιοχής. Τα προϊόντα αυτά: αράγονται σε κρίσιμες ποσότητες Συνδέονται με το διατροφικό πρότυπο της περιοχής Είναι βιώσιμα και Έχουν εξαγωγικό προσανατολισμό ή να καλύπτουν επισιτιστικές ανάγκες τόσο της περιοχής όσο και της χώρας REMACO A.E. Σελίδα 97

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ Ο στόχος του καλαθιού προϊόντων εριφέρειας ελοποννήσου είναι: αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Η προώθηση των προϊόντων άριστης ποιότητας, με ταυτότητα εριφέρειας Η βιωσιμότητα των γεωργικών εκμεταλλεύσεων Η ανάδειξη της περιοχής Η προώθηση της πράσινης ανάπτυξης (βιολογική καλλιέργεια, ολοκληρωμένη διαχείριση, Ο, ΓΕ, παραδοσιακά προϊόντα) Tο καλάθι πελοποννησιακών αγροτικών προϊόντων προσδιορίζεται από εννέα πτυχές, οι οποίες είναι η εξής: 1. ροσδιορισμός του καλλιεργητικού πλάνου της περιφέρειας 2. ροώθηση στις αγορές των προϊόντων μέσω των αγροδιατροφικών συμπράξεων 3. Συμβολαιακή γεωργία και κτηνοτροφία 4. Η ίδρυση δημοπρατηρίου αγροτικών προϊόντων με στόχο οι αγρότες να πωλούν άμεσα την παραγωγή τους στους λιανέμπορους και να απολαμβάνουν καλύτερη τιμή στα προϊόντα τους 5. ιστοποίηση προϊόντων ποιότητας με σκοπό την ασφάλεια και την υγιεινή των προϊόντων 6. Δόμηση υπηρεσίας στήριξης σε κάθε Νομό (αξιοποίηση κτηνιάτρων και γεωπόνων των υπηρεσιών του ΥΑΑΤ, της εριφέρειας, των Δήμων) 7. Σύσταση ερευνητικής πλήρης αγροκτηνοτροφικής μονάδας εφαρμοσμένης έρευνας σε επίπεδο εριφέρειας 8. Οργάνωση των αγροτών σε συνεταιρισμούς και ομάδες παραγωγών για κρίσιμα προϊόντα 9. Μεταποίηση αγροτικών προϊόντων Αναλυτικά, το Καλάθι Αγροτικών ροϊόντων της εριφέρειας ελοποννήσου περιλαμβάνει τα ακόλουθα προϊόντα: Ελαιόλαδο (Ο Καλαμάτα, Ο Λακωνίας, ΓΕ Λακωνίας, ετρίνας, Κρεοκεών Φοινικίου, Αργολίδας) Ελιές καλαμών Οίνοι (Αγιωργίτικο Νεμέας, Μοσχοφίλερο Μαντινείας,Μονεμβασιά -Μαλβαζία) Σταφίδα (Κορινθιακή, Σουλτανίνα) Εσπεριδοειδή και παράγωγα ηδύποτα (λικέρ) Σύκα Μήλα Τριπόλεως (ιλαφά Ντελίσιους) Καρπούζι Μεσσηνίας REMACO A.E. Σελίδα 98

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ Κηπευτικά θερμοκηπίου (τομάτες, αγγούρια, πιπεριές, μελιτζάνες) Σκόρδα Τρίπολης Όσπρια (Φάβα Φενεού, Φακές) ατάτες Αρωματικά φυτά (Ταϋγετος, άρνωνας, Μαίναλο, κλπ) Τυρί Φέτα Ο, Σφέλα, Ταλαγάνι Μεσσηνίας Μέλι (Μαινάλου Ο, Ταϋγετος, κλπ) Aιγοπρόβειο κρέας Κατσικάκι Ταϋγέτου σύγκλινο Μάνης Βόειο κρέας Χοίρειο κρέας Σηροτροφία Ψάρια Ζυμαρικά ελοποννήσου Επιτραπέζια σταφύλια (φράουλα, σουλτανίνα) Αγκινάρα Ιρίων, Αγριαγκινάρα Μικρομάνης Μελιτζάνα Τσακώνικη (Λεωνίδιο) Αλιεία και Υδατοκαλλιέργειες αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Στην ευρύτερη περιοχή των θαλάσσιων περιοχών που περιβάλλουν την εριφέρεια ελοποννήσου ασκείται σημαντική θαλάσσια αλιευτική δραστηριότητα. Ο συνολικός αριθμός αλιευτικών σκαφών της εριφέρειας ελοποννήσου ανέρχεται στο 10% περίπου των σκαφών της χώρας, υπολειπόμενων όμως σε ιπποδύναμη και δυναμικότητα (στοιχεία Ε.. Αλιείας 2007-2013). Οι ποσότητες αλιευμάτων της περιόδου 2003-2009 αποτυπώνονται στον ίνακα που ακολουθεί. ίνακας 33: Θαλάσσια Αλιεία κατά περιοχή 2003-2009 (σε τόνους) εριοχές Αλιείας 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Κόλποι, Κυπαρισσιακός και Μεσσηνιακός 409,5 704,1 223,0 169,7 255,4 138,8 189,2 Λακωνικός Κόλπος 268,7 167,7 400,1 366,2 359,8 411,6 378,5 Κόλποι, Αργολικός και Σαρωνικός 7.067,8 7.142,4 5.786,7 5.939,2 5.377,0 5.417,4 6.236,0 Κορινθιακός Κόλπος 1.148,2 1.345,9 1.245,3 1.170,9 941,8 788,1 696,8 Σύνολο Χώρας 89.612,3 91.055,0 90.402,0 96.694,3 93.596,2 83.820,9 81.821,4 REMACO A.E. Σελίδα 99

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Στον Αργολικό και Σαρωνικό Κόλπο, όπου παρατηρείται και η μεγαλύτερη αλιευτική δραστηριότητα, κυριαρχεί η αλιεία με γρι-γρι (κυκλικά δίχτυα) και η μέση αλιεία, στους Κόλπους Λακωνικό, Κυπαρισσιακό και Μεσσηνιακό η μέθοδος και τα εργαλεία των μικρών κυκλικών διχτυών. Σημειώνονται τα προβλήματα του κλάδου που προκαλούνται από τη ρύπανση των θαλάσσιων περιοχών, όπως η νιτρορύπανση του Αργολικού Κόλπου από την υπερβολική χρήση λιπασμάτων στις γεωργικές καλλιέργειες, καθώς και η υπεραλίευση που έχουν επιδράσει αρνητικά στα υδάτινα οικοσυστήματα και τα ιχθαποθέματα. Χαρακτηριστικό τέλος των υποδομών θαλάσσιας αλιείας στην εριφέρεια ελοποννήσου αποτελεί η απουσία οργανωμένης ιχθυόσκαλας, η ανάγκη ανάπτυξης νέων αλιευτικών καταφυγίων, καθώς και επενδύσεων αναβάθμισης και προστασίας/ασφάλειας των υφιστάμενων αλιευτικών καταφυγίων από τους έντονους κυματισμούς και τη διάβρωση των ακτών. Σημαντική συγκέντρωση δραστηριοτήτων του κλάδου της υδατοκαλλιέργειας και ιδιαίτερα της εντατικής ιχθυοκαλλιέργειας θαλασσίων ειδών (ένας κατ εξοχήν εξαγωγικός κλάδος) εντοπίζεται στην εριφέρεια ελοποννήσου, η οποία βρίσκεται στη δεύτερη θέση σε αριθμό μονάδων παραγωγής τσιπούρας και λαυρακιού μετά τη Στερεά Ελλάδα. Οι μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας στην εριφέρεια, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. του 2006, απασχολούν το 8,96% των εργαζομένων του κλάδου της χώρας και διαθέτουν εγκαταστάσεις με υδάτινο όγκο που υπερβαίνει το 17,8% του συνόλου της χώρας. Οι Ε Αργολίδας και Κορινθίας συγκαταλέγονται στις περιοχές της χώρας με υψηλή συγκέντρωση ιχθυοκαλλιεργητικών μονάδων, αλλά και μονάδων τυποποίησης και εμπορίας αλιευτικών προϊόντων. Σύμφωνα με το Ειδικό λαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις υδατοκαλλιέργειες στην εριφέρεια ελοποννήσου ως ιδιαίτερα ανεπτυγμένες χαρακτηρίζονται θαλάσσιες περιοχές της Κορινθίας, Αργολίδας αλλά και της Αρκαδίας, με τις δύο πρώτες χαρακτηρίζονται ως εριοχές Άτυπης Συγκέντρωσης Μονάδων (ΑΣΜ), δηλαδή περιοχές σε μεταβατική κατάσταση πριν τη θεσμοθέτηση εριοχών Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (ΟΑΥ). Η υπάρχουσα δυναμικότητα των μονάδων σε παραγωγή αλιευμάτων, σύμφωνα με την Μελέτη καθορισμού ΟΑΥ ελοποννήσου, ανέρχεται σε: 5.500 τόνους/έτος ιχθείς στις περιοχές όρμου Βουρλιά και Νήσου λατειάς της Αργολίδας, 5.340 τόνους/έτος ιχθείς στο Δυτικό Σαρωνικό (Σοφικό-Σελόντα), και 1.900 τόνους/έτος ιχθείς στις κεντρικές και νότιες ακτές της Αρκαδίας ( Όρμοι Κατελάνος και Καλαμάκι). 225 τόνους/έτος ιχθείς στη Μεσσηνία (Ανατολικά Ν. Σαπιέντζα και Βόρεια Ν Σχίζα). Οι δύο πρώτες περιοχές, σύμφωνα με το Ειδικό χωροταξικό, θεωρούνται κορεσμένες περιοχές και δεν κρίνεται σκόπιμη η εγκατάσταση νέων μονάδων μέχρι τη χωροταξική διευθέτηση των υφιστάμενων, ενώ οι περιοχές της Μεσσηνίας δεν προτείνεται να θεσμοθετηθούν ως ΟΑΥ. REMACO A.E. Σελίδα 100

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Σημειώνεται ότι στην εριφέρεια εντοπίζονται μονάδες εσωτερικής αλιείας που το 2009 παρήγαγαν το 14,7% της συνολικής παραγωγή στην χώρα. Η Κορώνη ως πρέσβειρα της Μεσογειακής Διατροφής Το 2010, με κοινή πρωτοβουλία της Ισπανίας, της Ιταλίας, του Μαρόκου και της Ελλάδας, εντάχθηκε η Μεσογειακή Διατροφή στον κατάλογο της Άυλης ολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Για την πληρέστερη προετοιμασία του φακέλου, οι τέσσερις χώρες που στήριξαν την κοινή υποψηφιότητα αποφάσισαν να υποδείξουν από μία περιοχή όπου η Μεσογειακή Διατροφή ως πολιτισμικό αγαθό αποκτά διάσταση εμβληματική. Οι φορείς που ανέλαβαν τον φάκελο υποψηφιότητας από ελληνικής πλευράς, μετά από πρόταση της Διεύθυνσης Νεότερης ολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου ολιτισμού και Τουρισμού, αποφάσισαν η ελληνική πλευρά να εκπροσωπηθεί από την Κορώνη, έναν ιστορικό τόπο με έντονη μεσογειακή διάσταση, ιδανικό παράδειγμα τοπικής κοινωνίας, όπου οι παραδοσιακές αξίες της μεσογειακής διατροφής αποτελούν ακόμα καθημερινή εμπειρία. Το ελαιόλαδο, οι φημισμένες κορωναίικης ποικιλίας ελιές, το κρασί, οι σταφίδες, η μεγάλη ποικιλία χορταρικών, βοτάνων και αρωματικών φυτών, που παράγεται εδώ και αιώνες, το στάρι, τα όσπρια, τα ψάρια και τα ντόπια γαλακτοκομικά προϊόντα συγκροτούν τη διατροφική ταυτότητα της συγκεκριμένης περιοχής. Με την ένταξη στον κατάλογο της Άυλης ολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, η Μεσογειακή Διατροφή κατοχυρώθηκε ως το πλέον ολοκληρωμένο και πολυδιάστατο αγαθό, που το συνθέτουν τα τοπικά αγροτικά προϊόντα, οι μέθοδοι παραγωγής, το αγροτικό τοπίο, το κλίμα, το έδαφος, οι διατροφικές συνήθειες, η κοινωνικότητα, ο πολιτισμός, τα ήθη, τα έθιμα και η παράδοση. ρόσφατα πραγματοποιήθηκαν επαφές ανάμεσα σε εκπροσώπους των πόλεων Κορώνη (Ελλάδα), Cilento (Ιταλία), Soria (Ισπανία) και η μαροκινή Chefchaouen, όπου αποφασίστηκε η δημιουργία ενός ιστοτόπου που θα περιλαμβάνει πληροφορίες για τις δραστηριότητες των τεσσάρων πόλεων και ένα λεξικό της μεσογειακής διατροφής, ενώ συμφώνησαν στη λειτουργία μόνιμης γραμματείας, την ευθύνη της οποίας θα αναλάβει για τα επόμενα δύο χρόνια η Κορώνη. Μερικές από τις κινήσεις που θα πραγματοποιηθούν για να αναδείξουν τον πολιτιστικό χαρακτήρα που έχει η μεσογειακή διατροφήκαθώς συνοδεύεται από παραδόσεις, μύθους, μουσικές, καθημερινές συνήθειες, τοπία- αποτελούν η αδελφοποίηση των τεσσάρων πόλεων, η διοργάνωση εβδομάδων γαστρονομίας και η ετήσια επιλογή μέσω διαγωνισμού ενός μαθητή-πρέσβη της μεσογειακής διατροφής κλπ. αράλληλα οι ενέργειες αυτές μπορούν να αποτελέσουν σημαντική πηγή εσόδων για τις τοπικές κοινωνίες, Συνολικά από την αποτίμηση της κατάστασης του πρωτογενή τομέα, προκύπτει ότι βασικά διαρθρωτικά προβλήματα αποτελούν ο πολυτεμαχισμός και το μικρό μέγεθος του κλήρου, η γήρανση του αγροτικού πληθυσμού, η χαμηλή ενσωμάτωση τεχνολογιών και καινοτομιών στην παραγωγή, η μικρή διείσδυση της βιολογικής καλλιέργειας και η ανυπαρξία αποτελεσματικού μηχανισμού και δικτύων διάθεσης των προϊόντων στην αγορά (τοπική, εθνική, διεθνή). REMACO A.E. Σελίδα 101

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Ο πρωτογενής τομέας παρόλη τη συρρίκνωσή του διατηρεί αναγνωρίσιμη δυναμικότητα, ικανή να αποτελέσει τον πυλώνα της ανάπτυξης της οικονομίας της εριφέρειας. Σε συνδυασμό και συνέργεια με τους λοιπούς παραγωγικούς τομείς ο πρωτογενής τομές και κυρίως η γεωργία μπορεί να αποτελέσει τον πόλο γύρω από το οποίο μπορούν να αναπτυχθούν και να συνδυασθούν σειρά δραστηριοτήτων (πολιτισμός, αγροτοτουρισμός, μεταποίηση αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων), που θα ολοκληρώνουν το αναπτυξιακό πρότυπο της εριφέρειας. Στην κατεύθυνση αυτή φαίνεται να οδηγούν και να συγκλίνουν οι τάσεις που αρχίζουν να εμφανίζονται στο σύνολο της χώρας, με τη στροφή της οικονομικής δραστηριότητας στον πρωτογενή τομέα. Έμφαση επίσης σε αυτή την κατεύθυνση θα πρέπει να δοθεί στην αξιοποίηση των βιολογικών καλλιεργειών, τα προϊόντα ονομασίας προέλευσης, γεωγραφικής ένδειξης και ολοκληρωμένης διαχείρισης, καθώς και οι επενδύσεις στα δίκτυα διανομής, τον τεχνολογικό εκσυγχρονισμό της παραγωγής και στις δεξιότητες του ανθρώπινου δυναμικού του τομέα. 6.6.2 Δευτερογενής Τομέας Οι εξελίξεις στο δευτερογενή τομέα της εριφέρειας θα πρέπει να εξετάζονται πάντα σε συνάρτηση με την ιδιαιτερότητα της εριφέρειας, η οποία έγκειται στην ύπαρξη της βιομηχανικής ζώνης που εξυπηρετεί ανάγκες του μητροπολιτικού κέντρου της χώρας, η οποία διοικητικά υπάγεται στη εριφερειακή Ενότητα Κορινθίας, όπου είναι εγκατεστημένες βιομηχανικές επιχειρήσεις εθνικής σημασίας και εμβέλειας, οι οποίες δεν συνδέονται με την οικονομία της εριφέρειας, όπως είναι διυλιστήρια, μεταλλουργικές βιομηχανίες κλπ. Μία δεύτερη ιδιαιτερότητα σχετίζεται με την ύπαρξη στη Μεγαλόπολη του δεύτερου σημαντικότερου ενεργειακού κέντρου της χώρας. Στη εριφέρεια ελοποννήσου επίσης έχουν αναπτυχθεί τρεις (3) οργανωμένες Βιομηχανικές εριοχές, οι οποίες είναι οι εξής: 1. ΒΙ.Ε. Τρίπολης στη Ε Αρκαδίας 2. ΒΙ.Ε. Μελιγαλά στη Ε Μεσσηνίας 3. ΒΙ.Ε. Καλαμάτας (Σπερχογεία) στη Ε Μεσσηνίας Η δυναμικότητα των υφιστάμενων εγκαταστάσεων υποδοχής της μεταποιητικής δραστηριότητας στην εριφέρεια ελοποννήσου κρίνονται ανεπαρκείς για την κάλυψη των αυξανόμενων αναγκών στέγασης των επιχειρήσεων σε οργανωμένους χώρους. Η απασχόληση στο δευτερογενή τομέα το 2010, αντιπροσωπεύει το 18,5% του συνολικά απασχολούμενου πληθυσμού, μια επίδοση που κατατάσσει τη εριφέρεια στην έβδομη θέση μεταξύ των εριφερειών της χώρας, όταν ο Μ.Ο. της χώρας ανέρχεται στο 19,7%. Τα στοιχεία παρουσιάζονται στο ίνακα που ακολουθεί. REMACO A.E. Σελίδα 102

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Διάγραμμα 44: οσοστό απορρόφησης των απασχολούμενων στο Δευτερογενή τομέα έτος 2010 ηγή: Eurostat 2011 Regional Statistics Διαχρονικά, η εξέλιξη του απασχολούμενου προσωπικού στο δευτερογενή τομέα της εριφέρειας ως ποσοστό του συνολικά απασχολούμενου προσωπικού παρουσιάζεται στο επόμενο Διάγραμμα. Τα στοιχεία εκτείνονται έως και το έτος 2008 προκειμένου να εξασφαλιστεί η συγκρισιμότητα τους, δεδομένου ότι από το 2008 και ύστερα ακολουθεί διαφορετική στατιστική ταξινόμηση των κλάδων οικονομικής δραστηριότητας (ΣΤΑΚΟΔ). Από τα στοιχεία προκύπτει έντονη σταθερότητα των απασχολούμενων στο Δευτερογενή τομέα ως ποσοστό του συνολικά απασχολούμενου πληθυσμού. Χαρακτηριστικό είναι ότι κατά την εξεταζόμενη περίοδο, η απασχόληση στο τομέα δεν υπήρξε σε κανένα σημείο χαμηλότερη του 15% ή υψηλότερη του 17%. Διάγραμμα 45: οσοστό απορρόφησης των απασχολούμενων στο δευτερογενή τομέα 2000-2008 15,8% 15,4% 15,7% 16,6% 16,1% 15,9% 16,5% 16,8% 16,7% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 ηγή: Eurostat 2011 General and Regional Statistics Στο επίπεδο των εριφερειακών Ενοτήτων, επιβεβαιώνεται η αύξηση της συμμετοχής της απασχόλησης στην εριφερειακή Ενότητα Μεσσηνίας, στην οποία απασχολείται το 2008 το 29,5% του δυναμικού του REMACO A.E. Σελίδα 103

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης τομέα. Εξαιρετικά δυναμικός διαχρονικά παραμένει ο τομέας στη Ε Κορινθίας παρά τη πτώση που παρουσιάζεται μετά το 2001. Αντιθέτως, σημαντική διαφαίνεται η αποδυνάμωση της απασχόλησης του τομέα στη Ε Αρκαδίας (από 24,6% το 2000 στο 17,2% το 2008). Διάγραμμα 46: οσοστό συμμετοχής των Ε της εριφέρειας ελοποννήσου στην απασχόληση του 40,0% Δευτερογενούς τομέα 2000-2008 35,0% 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία ηγή: Eurostat 2011 General and Regional Statistics Το ποσοστό των ακαθάριστων επενδύσεων στη μεταποίηση στο σύνολο των επενδύσεων είναι χαμηλότερο από το αντίστοιχο ποσοστό για το σύνολο της χώρας. αράλληλα όμως παρατηρείται τάση αύξησης των μικρών μεταποιητικών μονάδων και κυρίως των μονάδων στον κλάδο των κατασκευών που αντισταθμίζει την μείωση της απασχόλησης από τις μεσαίες και μεγάλες μονάδες. Σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. (Μητρώο Επιχειρήσεων 2007), στην εριφέρεια ελοποννήσου το έτος 2007 λειτουργούσαν 13.516 επιχειρήσεις του δευτερογενή τομέα με ετήσιο κύκλο εργασιών 2,1 δισ. Ευρώ. Κυρίαρχη δραστηριότητα του δευτερογενή τομέα στην εριφέρεια ελοποννήσου είναι η Μεταποίηση και Ενέργεια, η οποία παρήγαγε το 72,1% της ΑΑ του δευτερογενή τομέα, παρουσιάζοντας σημαντική αύξηση του ποσοστού συμμετοχής της κατά την τριετία 2006-2008. REMACO A.E. Σελίδα 104

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Διάγραμμα 47: Εξέλιξη Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας Δευτερογενούς τομέα της εριφέρειας ελοποννήσου (σε εκατομμύρια ) 2000 2009 2.608 2.713 2.733 2.677 2.370 2.079 1.996 1.912 1.926 2.039 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011- εριφερειακοί Εθνικοί Λογαριασμοί: 2009 (προσωρινά στοιχεία) Στο επίπεδο των εριφερειακών Ενοτήτων, δεν εμφανίζονται σημαντικές διακυμάνσεις στην παραγόμενη Ακαθάριστη ροστιθέμενη Αξία. Εξαίρεση αποτελεί η Ε Κορινθίας, στην οποία εντοπίζονται σημαντικές μεταπτώσεις. Σε κάθε περίπτωση, η Ε Κορινθίας διατηρεί την σαφή ισχυρή της θέση, ενώ οι υπόλοιπες Ε, βρίσκονται σε σαφώς χαμηλότερο επίπεδο. Οι Ε Αρκαδίας και Μεσσηνίας, βελτιώνουν τη θέση τους, ενώ αντίθετα οι Ε Αργολίδας και Λακωνίας διατηρούνται σταθερές. Διάγραμμα 48: Εξέλιξη Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας Δευτερογενούς τομέα των Ε της εριφέρειας ελοποννήσου (σε εκατομμύρια ) 2000 2008 1.400 1.200 1.000 800 600 400 200 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011- εριφερειακοί Εθνικοί Λογαριασμοί Στον κλάδο της ενέργειας, στη εριφέρεια ελοποννήσου με βάση τα πλέον πρόσφατα στοιχεία από τη ΔΕΣΜΗΕ (2009) αναλογεί το 5,1% της συνολικής κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας της χώρας. Η εριφέρεια καταναλώνει ηλεκτρική ενέργεια σε υψηλότερο ποσοστό έναντι του Μ.Ο. της Ελλάδας REMACO A.E. Σελίδα 105

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης όπως είναι φυσιολογικό για γεωργικές χρήσεις (ποσοστό 11% έναντι 4,7%) και για οικιακή χρήση (38,8% έναντι 34,1%). Απεναντίας, στη εριφέρεια παρά την ύπαρξη σημαντικού αριθμού μεταποιητικών μονάδων καταναλώνεται σαφώς μικρότερο ποσοστό ηλεκτρικής ενέργειας για βιομηχανική χρήση έναντι του Μ.Ο. της χώρας (13,9% έναντι 24%). Διάγραμμα 49: Κατανομή κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας των Ε της εριφέρειας ελοποννήσου έτος 2009 55,9% 39,4% 27,8% 31,0% 23,1% 21,0% 16,6% 21,9% 20,4% 14,1% 15,4% 13,6% 9,4% 14,6% 8,1% 27,4% 20,4% 27,0% 23,1% 14,1% 14,9% 12,3% 12,6% 6,4% 23,6% 21,5% 23,1% 20,6% 11,7% 9,0% Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία Οικιακή χρήση Εμπορική χρήση Βιομηχανική χρήση Γεωργική χρήση Δημόσιες & Δημοτικές Αρχές Φωτισμός οδών ηγή: ΔΕΣΜΗΕ 2009 Στο επίπεδο των εριφερειακών Ενοτήτων, ο μεγαλύτερος καταναλωτής ενέργειας είναι η Ε Κορινθίας (30,9% της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας της εριφέρειας) και ακολουθεί η Ε Αργολίδας (23% της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας της εριφέρειας) και η Ε Μεσσηνίας (20% της κατανάλωσης ηλεκτρικής ενέργειας της εριφέρειας). Όπως είναι αναμενόμενο, το μεγαλύτερο μέρος της ηλεκτρικής ενέργειας που προορίζεται για βιομηχανική χρήση απορροφάται από τη Ε Κορινθίας (ποσοστό 55,9% της κατανάλωσης της εριφέρειας) ενώ το μεγαλύτερο μέρος της ηλεκτρικής ενέργειας που προορίζεται για γεωργική χρήση απορροφάται από τη Ε Αργολίδας (ποσοστό 39,4% της κατανάλωσης της εριφέρειας), από τη Ε Λακωνίας (ποσοστό 23,1% της κατανάλωσης της εριφέρειας) και από τη Ε Κορινθίας (ποσοστό 20,4% της κατανάλωσης της εριφέρειας). Στη εριφέρεια ελοποννήσου, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΔΕΣΜΗΕ (Νοέμβριος 2011) λειτουργούν συνολικά 30 εγκαταστάσεις ΑΕ και ΣΗΘΥΑ, συνολικής ισχύος 298,6 MW, που αντιπροσωπεύουν το 19,7% της συνολικής εγκατεστημένης ισχύος παραγωγής ΑΕ στη χώρα. Η συντριπτική πλειοψηφία της εγκατεστημένης ισχύος στην εριφέρεια προέρχεται από χερσαία αιολικά πάρκα. Στο εσωτερικό της εριφέρειας μεγαλύτερη συγκέντρωση εγκατεστημένων μονάδων παρουσιάζεται στην Ε Αργολίδας (7 εγκαταστάσεις ισχύος 138 περίπου KW) και στην Ε Αρκαδίας (8 εγκαταστάσεις 107,1 MW). Χαρακτηριστικό του επενδυτικού ενδιαφέροντος για την παραγωγή ενέργειας στην εριφέρεια ελοποννήσου αποτελεί το γεγονός ότι, μέχρι τα μέσα του 2010, είχαν εκδοθεί από τη Ρυθμιστική Αρχή REMACO A.E. Σελίδα 106

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ Ενέργειας 62 Αποφάσεις άδειας παραγωγής ενέργειας αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης συνολικής ισχύος 604,63 MW, που αντιπροσωπεύουν το 14,1% περίπου της συνολικής αδειοδοτηθείσας ισχύος παραγωγής ΑΕ στη χώρα. Το 84% της παραπάνω ισχύος αφορά σε εγκαταστάσεις αιολοικής ενέργειας, ενώ η μεγαλύτερη συγκέντρωση παρατηρείται στη Ε Λακωνίας (44,2% της συνολικής ισχύος) και στις Ε Αργολίδας και Αρκαδίας (28,2% και 16,9%) αντίστοιχα. Τέλος, έως τον Οκτώβριο του 2010, από την Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας είχαν εκδοθεί 242 Αποφάσεις Εξαίρεσης από την Υποχρέωση Λήψης Άδειας αραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας από φωτοβολταϊκά πάρκα, συνολικής δυναμικότητας 25,5 ΜW, ενώ σε διαδικασία αξιολόγησης υπήρχαν 653 αιτήσεις συνολικής δυναμικότητας 69,1 MW. Αντίστοιχα, έως τον Μάιο του 2010, είχαν εκδοθεί 25 αποφάσεις Εξαίρεσης από την Υποχρέωση Λήψης Άδειας Εφεδρικών Η/Ζ συνολικής δυναμικότητας 8 MW περίπου. Συνολικά ο δευτερογενής τομέας της περιφέρειας ελοποννήσου χαρακτηρίζεται από: την ύπαρξη μεγάλων χωρικών συγκεντρώσεων δραστηριοτήτων, που επηρεάζουν τα συνολικά μεγέθη του τομέα, στη Βιομηχανική ζώνη Κορίνθου Αττικής (επιχειρήσεις εθνικής σημασίας και εμβέλειας) και στο ενεργειακό κέντρο της Μεγαλόπολης και στη χαμηλή διασπορά δραστηριοτήτων στις υπόλοιπες περιοχές της εριφέρειας, το χαμηλό μέγεθος των επιχειρήσεων (μέση απασχόληση και κύκλος εργασιών) που διακρίνει τις περιοχές χαμηλής χωρικής συγκέντρωσης, σημαντικούς πόρους και δυνατότητες παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (αιολική ενέργεια και φωτοβολταϊκά πάρκα), την ύπαρξη τριών οργανωμένων χώρων υποδοχής μεταποιητικών δραστηριοτήτων, με αυτή της ΒΙΕ Τρίπολης να είναι η εγγύτερη στο μητροπολιτικό κέντρο της Αττικής, που όμως δεν μπορούν να καλύψουν τις ανάγκες του κλάδου, εξειδίκευση της μεταποίησης στους κλάδους της βιομηχανίας τροφίμων και ποτών, ξύλου και μη μεταλλικών ορυκτών. 6.6.3 Τριτογενής Τομέας Απασχόληση Ο τριτογενής τομέας στην εριφέρεια ελοποννήσου απορροφά το 52,1% της απασχόλησης στη εριφέρεια το 2010 (έναντι 67,8% του τομέα στο σύνολο της χώρας), μια επίδοση που κατατάσσει τη εριφέρεια στην ενδέκατη θέση μεταξύ των εριφερειών της χώρας. REMACO A.E. Σελίδα 107

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Διάγραμμα 50: οσοστό απορρόφησης των απασχολούμενων στο Τριτογενή τομέα 2010 ηγή: Eurostat 2011 Regional Statistics Διαχρονικά, η εξέλιξη του απασχολούμενου προσωπικού στο τριτογενή τομέα της εριφέρειας ως ποσοστό του συνολικά απασχολούμενου προσωπικού παρουσιάζεται στο επόμενο Διάγραμμα. Από τα στοιχεία προκύπτει σχετική μεταβλητότητα των απασχολούμενων στο Τριτογενή τομέα ως ποσοστό του συνολικά απασχολούμενου πληθυσμού. Διάγραμμα 51: οσοστό απορρόφησης των απασχολούμενων στο Τριτογενή τομέα 2000-2008 52,8% 52,6% 52,6% 50,4% 50,5% 50,8% 50,6% 49,1% 47,9% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 ηγή: Eurostat 2011 General and Regional Statistics Στο επίπεδο των εριφερειακών Ενοτήτων, επιβεβαιώνεται η αυξημένη συμμετοχή της απασχόλησης στην εριφερειακή Ενότητα Μεσσηνίας, στην οποία απασχολείται το 2008 το 29,8% του συνολικού δυναμικού του τομέα. Υψηλά ποσοστά απασχόλησης διατηρεί ο τομέας στη Ε Κορινθίας παρά τη πτώση που παρουσιάζεται μετά το 2001. Αντιθέτως, χαμηλό ποσοστό απασχόλησης διατηρεί ο τομέας στη Ε Λακωνίας και τη Ε Αρκαδίας. REMACO A.E. Σελίδα 108

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Διάγραμμα 52: οσοστό συμμετοχής των Ε της εριφέρειας ελοποννήσου στην απασχόληση του 35,0% Τριτογενούς τομέα 2000-2008 30,0% 25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 ηγή: Eurostat 2011 General and Regional Statistics Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία Αριθμός επιχειρήσεων και Ακαθάριστη ροστιθέμενη Αξία Σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα στοιχεία της ΕΛ.ΣΤΑΤ. (Μητρώο Επιχειρήσεων 2007), στην εριφέρεια ελοποννήσου το έτος 2007 λειτουργούσαν 33.260 επιχειρήσεις του τριτογενή τομέα με ετήσιο κύκλο εργασιών 5,7 δισ. Ευρώ. Η πορεία της συνολικά παραγόμενης Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας που παράγεται στο τομέα, παρουσιάζεται στο ακόλουθο Διάγραμμα. Με βάση τα στοιχεία αυτά, παρατηρείται διαρκής αύξηση της παραγόμενης ΑΑ του τομέα στη εριφέρεια (από τα 3,7 δις το 2000 στα 6,7 δις το 2009). Διάγραμμα 53: Εξέλιξη Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας Τριτογενούς τομέα της εριφέρειας ελοποννήσου (σε εκατομμύρια ) 2000 2009 4.722 5.255 5.376 5.804 6.269 6.578 6.698 3.755 3.776 4.207 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011- εριφερειακοί Εθνικοί Λογαριασμοί: 2009 (προσωρινά στοιχεία) Στο επίπεδο των εριφερειακών Ενοτήτων, εμφανίζεται διαρκής βελτίωση της Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας. Η Ε Μεσσηνίας συγκεντρώνει τη μεγαλύτερη ΑΑ της εριφέρειας (1,7 δις ) REMACO A.E. Σελίδα 109

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης και ακολουθεί η Ε Κορινθίας (1,5 δις ), η ε Αργολίδας (1,3 δις ), η Ε Αρκαδίας (1,1 δις ) και η Ε Λακωνίας (0,9 δις ). Διάγραμμα 54: Εξέλιξη Ακαθάριστης ροστιθέμενης Αξίας Τριτογενούς τομέα των Ε της εριφέρειας 2.000 ελοποννήσου (σε εκατομμύρια ) 2000 2008 1.600 1.200 800 400 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011- εριφερειακοί Εθνικοί Λογαριασμοί Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία Τουριστική Δραστηριότητα Κρίσιμος παράγοντας για την ανάπτυξη του τριτογενή τομέα είναι ο Τουρισμός, με την σχετική δραστηριότητα να αναπτύσσεται με αργούς ρυθμούς στην εριφέρεια, διατηρώντας ένα χαμηλό ποσοστό συμμετοχής στην συνολική τουριστική δραστηριότητα της χώρας. Τουριστικές Αφίξεις Σαφής είναι η τάση αύξησης των τουριστικών αφίξεων την περίοδο 2002-2010 στην εριφέρεια ελοποννήσου. Το μερίδιο συμμετοχής της εριφέρειας στις συνολικές αφίξεις στο σύνολο της χώρας ανέρχεται διαχρονικά μεταξύ 6,5% (τα έτη 2002, 2006 και 2009) και 7,0% (2004). REMACO A.E. Σελίδα 110

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Διάγραμμα 55: Εξέλιξη Αφίξεων τουριστών στη εριφέρεια ελοποννήσου 2000 2010 1.200.000 1.000.000 800.000 600.000 253.859 251.239 215.942 303.069 282.195 301.860 245.836 270.317 308.490 400.000 200.000 537.465 559.506 613.834 598.446 607.407 687.727 700.375 763.966 734.712 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 ΗΜΕΔΑΟΙ ΑΛΛΟΔΑΟΙ ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2012 Το έτος 2009 καταγράφεται ως έτος με το μεγαλύτερο αριθμό αφίξεων ημεδαπών της δεκαετίας (763.966 αφίξεις), ενώ το έτος 2010 έτος με τον μεγαλύτερο συνολικό αριθμό αφίξεων τουριστών (1.043.202 αφίξεις), με το μερίδιο στις συνολικές αφίξεις της χώρας να ανέρχεται στο 6,6%. Χαρακτηριστικό της τουριστικής κίνησης της εριφέρειας αποτελεί η μεγάλη συμμετοχή αφίξεων των ημεδαπών στις συνολικές αφίξεις τουριστών σε ποσοστά της τάξης του 70%, σε αντίθεση με την κατάσταση που υπάρχει στο σύνολο της χώρας (πάνω από το 50% των αφίξεων αποτελούν οι αφίξεις αλλοδαπών). Οι αφίξεις ημεδαπών τουριστών διαχρονικά εμφανίζουν αυξητικές τάσεις, ενώ με διακυμάνσεις από έτος σε έτος παρατηρείται στις αφίξεις αλλοδαπών. Στο επίπεδο των εριφερειακών Ενοτήτων, διαχρονικά σημαντικούς τουριστικούς προορισμούς της εριφέρειας αποτελούν η Ε Αργολίδας και η Ε Κορινθίας, οι οποίες διατηρούν ή/και αυξάνουν διαχρονικά το ειδικό τους βάρος στις αφίξεις τουριστών. Αντίθετα, οι Ε Μεσσηνίας και Λακωνίας που το 2002 κατείχαν το 24,75% και 18,30% των συνολικών αφίξεων, χάνουν έδαφος (το 2010 υποδέχθηκαν το 19,46% και 12,29% των συνολικών αφίξεων τουριστών της εριφέρειας). Το μικρότερο μερίδιο τέλος στις αφίξεις κατέχει η Ε Αρκαδίας (7,21% το 2010). REMACO A.E. Σελίδα 111

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ 400.000 350.000 300.000 250.000 200.000 150.000 100.000 αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Διάγραμμα 56: Εξέλιξη Αφίξεων τουριστών στη εριφέρεια ελοποννήσου 2000 2010 50.000 0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Ε Αργολίδας Ε Αρκαδίας Ε Κορινθίας Ε Λακωνίας Ε Μεσσηνίας ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2012 αρόλα αυτά, θα πρέπει να τονιστεί το γεγονός ότι στα τουριστικά camping της ελοποννήσου, οι αφίξεις τουριστών αντιπροσωπεύουν το 19,7% των συνολικών αφίξεων στη χώρα, αν και η συμμετοχή των camping στο ελληνικό τουριστικό προϊόν είναι σχετικά μικρή, καθώς το 2010, οι αφίξεις στη χώρα ανήλθαν σε περίπου 400 χιλιάδες, όταν οι αφίξεις σε ξενοδοχειακά καταλύματα ανήλθαν σε 15,8 εκατομμύρια. Αντίστοιχα, στη εριφέρεια ελοποννήσου οι αφίξεις τουριστών σε εγκαταστάσεις camping ανήλθαν σε 79 χιλιάδες όταν στα ξενοδοχειακά καταλύματα ξεπέρασαν το 1 εκατομμύριο. Διανυκτερεύσεις σε τουριστικά καταλύματα Με βάση τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία (έτος 2010), η εριφέρεια ελοποννήσου αν και απορροφά το 6,6% των συνολικών αφίξεων της χώρας, το μερίδιο της στις διανυκτερεύσεις ανέρχεται μόλις στο 3,8%. Η αναντιστοιχία στα στοιχεία αφίξεων και διανυκτερεύσεων, αποτελεί σαφές δείγμα ότι η ελοπόννησος είναι περισσότερο τόπος προορισμού ημερήσιων εκδρομών, παρά τόπος διαμονής αναψυχής ή / και επαγγελματικού τουρισμού. Χαρακτηριστικό του παραπάνω αποτελεί ο δείκτης του μέσου χρόνου παραμονής των επισκεπτών στις τουριστικές μονάδες (αριθμός διανυκτερεύσεων/αφίξεις), που το 2010 για τα ξενοδοχειακά καταλύματα της εριφέρειας πλην camping ανήλθε στις 2,36 έναντι 4,1 ημέρες του αντίστοιχου δείκτη της χώρας. Το ίδιο έτος ο μεγαλύτερος χρόνος παραμονής εντοπίζεται στην Ε Κορινθίας (2,62 ημέρες) και ο χαμηλότερος στην Ε Αρκαδίας (1,98 ημέρες). Αντίστοιχα ο μέσος χρόνος παραμονής των αλλοδαπών τουριστών είναι ελαφρά υψηλότερος του μέσου χρόνου παραμονής του συνόλου των τουριστών (2,69 ημέρες), αλλά παραμένει σε χαμηλότερα επίπεδα από αυτά της χώρας (5,38 ημέρες). Το μεγαλύτερο μέσο χρόνο παραμονής αλλοδαπών τουριστών παρουσιάζει η Ε Μεσσηνίας, περιοχή εγκατάστασης ξενοδοχειακών μονάδων πολλών αστέρων (4,67 ημέρες), ενώ ακολουθεί η Ε Κορινθίας (3,53 ημέρες). REMACO A.E. Σελίδα 112

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Ο αριθμός διανυκτερεύσεων αλλοδαπών τουριστών παρουσιάζει σημαντικές διακυμάνσεις μεταξύ των ετών, ενώ αντίθετα μέχρι το 2009 αυξάνεται σταθερά ο αριθμός διανυκτερεύσεων των ημεδαπών τουριστών. Όπως προκύπτει από τα στοιχεία του Διαγράμματος που ακολουθεί η εριφέρεια εξαρτάται κατά κύριο λόγο από τον εσωτερικό τουρισμό. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι το ποσοστό των διανυκτερεύσεων αλλοδαπών τουριστών φθίνει με τη πάροδο του χρόνου, από 45% το 2000 σε 33,8% το 2010. Ανησυχητική επόμενα είναι και η ορατή προοπτική μείωσης των διανυκτερεύσεων από τον εσωτερικό τουρισμό, λόγω της παρατεταμένης οικονομικής κρίσης που πλήττει τα εισοδήματα του ημεδαπού πληθυσμού (ήδη το 2010 παρουσιάζεται μείωση των διανυκτερεύσεων των ημεδαπών τουριστών κατά 100 χιλ. ημέρες περίπου σε σχέση με το 2009). Το πρόβλημα επιτείνεται και από το γεγονός της διαρκώς μειούμενης, από το 2005, επισκεψιμότητας των αξιόλογων αρχαιολογικών χώρων της εριφέρειας, απόθεμα που παραδοσιακά λειτουργούσε θετικά στην τουριστική κίνηση της περιοχής. Διάγραμμα 57: Εξέλιξη Διανυκτερεύσεων τουριστών στη εριφέρεια ελοποννήσου 2000 2010 3.000.000 2.500.000 2.000.000 1.500.000 1.000.000 500.000 0 938.096 864.403 798.553 846.313 784.660 1.033.282 776.744 938.603 748.142 1.581.531 1.520.832 1.264.130 1.281.184 1.257.888 1.144.776 1.201.056 1.110.294 1.082.905 846.867 1.724.787 829.991 1.627.478 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 ΗΜΕΔΑΟΙ ΑΛΛΟΔΑΟΙ ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2012 Στο επίπεδο των εριφερειακών Ενοτήτων, επιβεβαιώνονται τα στοιχεία των αφίξεων, με βάση τα οποία διαχρονικά σημαντικούς τουριστικούς προορισμούς της εριφέρειας αποτελούν η Ε Αργολίδας και η Ε Κορινθίας, ενώ από την άλλη πλευρά, η Ε Μεσσηνίας, η οποία στην αρχή της δεκαετίας διατηρούσε σημαντική θέση δείχνει να χάνει έδαφος. Απεναντίας, διαχρονικά μικρός αριθμός διανυκτερεύσεων και τουριστών εντοπίζεται στις Ε Λακωνίας και Αρκαδίας. REMACO A.E. Σελίδα 113

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Διάγραμμα 58: Εξέλιξη Διανυκτερεύσεων τουριστών στη εριφέρεια ελοποννήσου 2000 2010 900.000 800.000 700.000 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2012 Ε Αργολίδας Ε Αρκαδίας Ε Κορινθίας Ε Λακωνίας Ε Μεσσηνίας Δυναμικότητα και χαρακτηριστικά τουριστικών καταλυμάτων εριφέρειας Αναφορικά με την τουριστική προσφορά, η εριφέρεια ελοποννήσου το 2010, συγκεντρώνει το 6,95% των τουριστικών κλινών της χώρας. Αναλυτικά, η εριφέρεια συγκεντρώνει το 8,37% των Ξενοδοχειακών και ομοειδών καταλυμάτων της χώρας, τα περισσότερα εκ των οποίων εδράζονται στη Ε Αργολίδας (ποσοστό 24,2%) και τη Ε Μεσσηνίας (ποσοστό 21,6%). αρόλα αυτά, σε όλες τις Ε της ελοποννήσου εντοπίζεται σημαντικός αριθμός ξενοδοχειακών καταλυμάτων καθώς στη Ε Λακωνίας, η οποία διατηρεί την τελευταία θέση μεταξύ των Ε της εριφέρειας, είναι εγκατεστημένο το 15,9% των ξενοδοχειακών καταλυμάτων της εριφέρειας. Από την άλλη πλευρά, στη εριφέρεια ελοποννήσου εντοπίζεται ιδιαίτερα σημαντικός αριθμός τουριστικών camping, τα οποία αντιπροσωπεύουν το 2010 το 19,4% των συνολικών καταλυμάτων της χώρας. Ο μεγαλύτερος αριθμός αυτού του είδους των μονάδων εντοπίζεται κυρίως στη Ε Αργολίδας (ποσοστό 36,1% των camping της εριφέρειας) και τη Ε Μεσσηνίας (ποσοστό 29,5% των camping της εριφέρειας). REMACO A.E. Σελίδα 114

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Διάγραμμα 59: Κατανομή τουριστικών μονάδων στη εριφέρεια ελοποννήσου έτους 2010 180 160 22 140 120 6 10 18 100 5 80 60 40 149 98 114 122 133 20 0 Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία Ξενοδοχειακά Καταλύματα Camping ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011 Συνολικά, η δυναμικότητα της εριφέρειας ελοποννήσου σε επίπεδο κλινών (τόσο σε ξενοδοχειακού τύπου και ομοειδή καταλύματα, όσο και σε τουριστικά κάμπινγκ) ανέρχεται σε 52.194 κλίνες. Από αυτές, οι 14.680 αφορούν δυναμικότητα των κάμπινγκ (61 σε όλη την εριφέρεια) και οι 37.514 αφορούν Ξενοδοχεία και ομοειδή καταλύματα (616 σε όλη την εριφέρεια). Το σύνολο των κλινών της εριφέρειας ελοποννήσου αποτελεί το 6,1% των κλινών της χώρας. Ακολουθεί διάγραμμα όπου απεικονίζει την κατανομή των τουριστικών κλινών στις εριφερειακές Ενότητες. Διάγραμμα 60: Κατανομή τουριστικών κλινών ελοποννήσου στις εριφερειακές Ενότητες έτος 2010 26% 31% 16% 19% 8% Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2011 Το μέσο μέγεθος των τουριστικών μονάδων στην εριφέρεια είναι μικρότερο από το αντίστοιχο σε επίπεδο χώρας, καθώς ο αριθμός των κλινών ανά τουριστική μονάδα ανέρχεται στο 77,1 στη εριφέρεια, τη στιγμή που στο επίπεδο της χώρας ανέρχεται στο 84,6. Στο επίπεδο των εριφερειακών REMACO A.E. Σελίδα 115

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Ενοτήτων, μόνο η Ε Αργολίδας ξεπερνά το Μ.Ο. της χώρας, καθώς στη Ε αυτή αντιστοιχούν 94,6 κλίνες ανά τουριστική μονάδα. αράλληλα, διαφοροποίηση μεταξύ εριφέρειας ελοποννήσου και συνόλου χώρας διαπιστώνεται και στην ποιότητα των τουριστικών κλινών, με δεδομένο ότι στην εριφέρεια ελοποννήσου το ποσοστό συμμετοχής υψηλής τάξης τουριστικών κλινών στο σύνολο των προσφερόμενων τουριστικών κλινών, είναι μικρότερο από εκείνο σε επίπεδο χώρας. Αναλυτικά, ενώ τα ποσοστά συμμετοχή των κλινών 5 αστέρων είναι παραπλήσιο (13,2% στη εριφέρεια έναντι 13,4% στη χώρα), υπάρχει σημαντική διαφορά στις τουριστικές κλίνες 4 αστέρων (17,6% στη εριφέρεια έναντι 25,8% στη χώρα). Σημαντική συμμετοχή των κλινών 5 αστέρων ως προς το σύνολο των τουριστικών κλινών εντοπίζεται στη Ε Μεσσηνίας (εγκατεστημένη μονάδα υψηλών προδιαγραφών και μεγάλης δυναμικότητας), ενώ αντίθετα στη Ε Λακωνίας δεν εντοπίζονται τουριστικές κλίνες 5 αστέρων. Διάγραμμα 61: Κατανομή ξενοδοχειακών κλινών της εριφέρειας ελοποννήσου σε κατηγορίες αστέρων έτος 2010 43,9% 43,7% 34,1% 34,6% 35,0% 33,0% 30,2% 30,1% 26,5% 25,8% 17,6% 24,4% 23,3% 13,4% 13,2% 9,9% 7,3% 5,0% 4,6% 10,9% 27,3% 17,6% 0,5% 29,8% 15,7% 15,7% 3,8% 6,5% 36,9% 12,6% 25,8% 24,2% 13,0% 4,0% Ελλάδα ελοπόννησος Αργολίδα Αρκαδία Κορινθία Λακωνία Μεσσηνία 1* 2** 3*** 4**** 5***** ηγή: Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο της Ελλάδας - 2010 Συνολικά, παρόλα τα σημαντικά βήματα που έχουν γίνει, εκτιμάται ως κρίσιμη η ανάγκη περαιτέρω αναβάθμισης των υποδομών του ξενοδοχειακού δυναμικού και της ποιότητας των προσφερόμενων τουριστικών υπηρεσιών. ληρότητα τουριστικών μονάδων εριφέρειας Ένα άλλο στοιχείο που διαπιστώνεται η σαφής τάση μείωσης της πληρότητας των τουριστικών μονάδων της εριφέρειας. αράλληλα σημαντικά χαμηλότερη είναι η πληρότητα των τουριστικών καταλυμάτων στην εριφέρεια ελοποννήσου έναντι της αντίστοιχης της χώρας, δείκτης ο οποίος κινείται διαχρονικά, μεταξύ του 30% και του 40%. Το 2010 μάλιστα, η πληρότητα των τουριστικών μονάδων της REMACO A.E. Σελίδα 116

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης εριφέρειας ανέρχεται στο 30,8% (έναντι 48,1% της χώρας), που αποτελεί τη χαμηλότερη επίδοση της δεκαετίας. Η τάση μείωσης της διαφοράς πληρότητας μεταξύ εριφέρειας και χώρας που εντοπίζεται, οφείλεται στην πτώση του δείκτη στο επίπεδο της Ελληνικής επικράτειας με ταχύτερους ρυθμούς από ότι στο επίπεδο της εριφέρειας. 70% Διάγραμμα 62: ληρότητα ξενοδοχειακών καταλυμάτων 2000-2010 65% 60% 55% 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Ελλάδα ελοπόννησος ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2012 Συγκρίνοντας τις πληρότητες μεταξύ των ετών 2010 και 2000, σημαντικές απώλειες παρουσιάζουν οι Ε Αρκαδίας και Λακωνίας. Σημαντικό είναι επίσης να τονιστεί το γεγονός ότι καμία Ε της ελοποννήσου δεν εμφανίζει πληρότητα το 2009 υψηλότερη από το 2000. Έντονη επίσης είναι η διαφοροποίηση ως προς το επίπεδο πληρότητας των ξενοδοχειακών καταλυμάτων, μεταξύ των εριφερειακών Ενοτήτων της ελοποννήσου. Όπως φαίνεται και στο Διάγραμμα που ακολουθεί εντοπίζεται σαφώς καλύτερη επίδοση στη Ε Αργολίδας (μέση πληρότητα 2000-2010 43,6%), με τη Ε Μεσσηνίας να ακολουθεί (38,5%). Οι Ε Κορινθίας (35,1%), Λακωνίας (31,3%) και Αρκαδίας (27,3%) επιτυγχάνουν μέσα επίπεδα πληρότητας χαμηλότερα της εριφέρειας (37,2%). Επιπλέον, θα πρέπει να τονιστεί το γεγονός ότι η ληρότητα των τουριστικών καταλυμάτων της εριφέρειας εμφανίζουν τάση πτώσης τα τελευταία χρόνια. REMACO A.E. Σελίδα 117

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ 55% αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Διάγραμμα 63: ληρότητα ξενοδοχειακών καταλυμάτων 2000-2010 50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 ελοπόννησος Ε Αργολίδας Ε Αρκαδίας Ε Κορινθίας Ε Λακωνίας Ε Μεσσηνίας ηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ. 2012 αρουσίαση Αποτελεσμάτων Έρευνας εδίου στα ξενοδοχεία της Ελλάδος σε σχέση με την Γεωγραφική εριφέρεια ελοποννήσου 9 (ΙΤΕ 2011) Ακολουθεί η αποτύπωση των κυριότερων στοιχείων που προέκυψαν από την ετήσια έρευνα πεδίου του ΙΤΕ για την ξενοδοχειακή αγορά, που πραγματοποιήθηκε τον Σεπτέμβριο του 2011, με ιδιαίτερη έμφαση στα αποτελέσματα που προέκυψαν και αφορούν την γεωγραφική εριφέρεια ελοποννήσου. ίνακας 34: Μέση ληρότητα σε Ξενοδοχεία (%) ΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Μάιος Δ% Αύγουστος Δ% 2009 2010 2011 10/09 11/10 2009 2010 2011 10/09 11/10 Αττική 58,90 61,08 70,89 3,70 16,21 60,59 53,67 55,40-11,42 3,22 Κεντρική Ελλάδα (χωρίς Αττική) 40,87 39,09 28,93-4,36-25,99 67,46 63,8 60,40-5,43-5,33 Ήπειρος - Θεσσαλία 52,79 46,12 36,10-12,63-21,73 69,91 65,04 60,43-6,97-7,09 Μακεδονία - Θράκη 59,54 50,88 39,66-14,54-22,05 76,41 72,33 66,09-5,34-8,63 ελοπόννησος 36,29 36,70 34,15 1,13-6,95 79,26 73,13 75,00-7,73 2,56 Νησιά Αιγαίου 46,06 40,14 38,95-12,85-2,96 79,72 70,29 74,34-11,83 5,76 Κρήτη 55,76 54,74 50,46-1,83-7,82 88,24 89,06 87,65 0,93-1,58 Κυκλάδες - Δωδεκάνησα 49,24 47,67 50,31-3,19 5,54 83,67 85,13 89,87 1,74 5,57 9 εριλαμβάνονται οι εριφερειακές Ενότητες Αχαΐας και Ηλείας που ανήκουν διοικητικά στην εριφέρεια Δυτικής Ελλάδας REMACO A.E. Σελίδα 118

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Νησιά Ιονίου 54,17 51,03 47,66-5,80-6,60 91,67 86,55 87,99-5,59 1,66 Σύνολο Χώρας 51,43 47,33 48,28-7,97 2,01 79,54 75,84 77,78-4,65 2,56 Η μέση πληρότητα των ξενοδοχείων στην εριφέρεια ελοποννήσου όπως αποτυπώνεται στον ίνακα παρουσιάζεται μειωμένη για τον μήνα Μάιο του 2011 σε σχέση με τον Μάιο του 2010 (κατά 6,95%) πάνω από τον μέσο όρο της χώρας (αύξηση 2,01%), ενώ για τον μήνα Αύγουστο 2011 σε σχέση με τον αντίστοιχο του 2010, παρουσιάζει αύξηση ίδια με την μέση αύξηση του συνόλου της χώρας (2,56%). ίνακας 35: Μέση Τιμή Δωματίου ανά εριφέρεια ( ) ΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Μάιος Δ% Αύγουστος Δ% 2009 2010 2011 10/09 11/10 2009 2010 2011 10/09 11/10 Αττική 106,63 108,90 98,54 2,13-9,51 122,22 118,68 98,83-2,90-16,73 Κεντρ. Ελλάδα (χωρίς Αττική) 63,92 61,20 52,04-4,26-14,97 80,63 77,38 65,67-4,03-15,13 Ήπειρος - Θεσσαλία 72,79 68,29 56,11-6,18-17,84 91,80 84,83 65,35-7,59-22,96 Μακεδονία - Θράκη 71,21 67,40 68,73-5,35 1,97 117,67 110,15 102,36-6,39-7,07 ελοπόννησος 75,00 75,42 68,26 0,56-9,49 98,00 98,71 95,17 0,72-3,59 Νησιά Αιγαίου 48,60 44,69 51,65-8,05 15,57 72,80 66,74 70,63-8,32 5,83 Κρήτη 63,38 61,47 66,35-3,01 7,94 99,58 97,37 106,55-2,22 9,43 Κυκλάδες - Δωδεκάνησα 59,63 57,95 61,32-2,82 5,82 102,19 97,84 109,55-4,26 11,97 Νησιά Ιονίου 60,00 57,20 55,07-4,67-3,72 107,29 103,56 107,41-3,48 3,72 Σύνολο Χώρας 67,90 65,80 65,28-3,09-0,78 103,52 99,42 100,16-3,96 0,74 ίνακας 36: Μέσο Έσοδο ανά Δωμάτιο 2010 και διαφορά (%) σε σχέση με το 2009 ΕΡΙΦΕΡΕΙΑ 5***** 4**** 3*** 2** 1* Μ.Ο. Αττική 45.230,39 20.710,39 11.884,90 11.810,42 4.456,33 28.095,12-1,48% -24,59% -10,45% -4,91% 23,34% 5,00% Κεντρική Ελλάδα 25.813,95 9.741,14 7.011,69 4.716,90 5.166,45 8.661,92 Ήπειρος - Θεσσαλία Μακεδονία - Θράκη -3,68% 12,59% -13,33% 18,60% 7,64% 6,11% 32.551,78 12.981,10 7.031,77 5.921,41 2.408,00 9.848,64-2,54% 25,82% -39,25% 30,62% -4,25% -24,04% 21.267,56 11.307,18 8.640,11 4.624,81 3.140,30 11.132,57-29,56% -31,61% -38,37% -29,00% -48,16% -35,09% ελοπόννησος 21.365,36 13.030,26 7.418,80 5.131,85 3.284,21 10.495,80-30,39% -27,01% -18,25% 29,91% -15,13% Νησιά Αιγαίου 11.958,90 7.013,67 9.567,72 2.264,13 7.800,81-27,67% 12,91% 17,29% 28,46% 6,09% Κρήτη 19.448,40 13.709,84 7.977,08 4.901,94 3.143,49 12.837,41-30,32% -16,62% 0,31% -22,04% 5,66% -10,03% REMACO A.E. Σελίδα 119

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ Κυκλάδες - Δωδεκάνησα αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης 15.857,36 12.667,25 8.065,82 6.610,21 5.142,73 12.285,90-20,01% -28,69% -6,27% 10,19% 216,83% -11,30% Νησιά Ιονίου 18.476,60 13.636,53 6.586,02 4.190,41 1.229,91 10.109,67-9,45% -17,91% -38,74% -47,60% 75,70% -29,73% ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 24.532,65 13.887,44 8.043,30 5.912,10 3.544,18 13.274,39-16,07% -21,72% -25,41% -13,01% 2,32% -15,39% Στους παραπάνω ίνακες αποτυπώνεται η μέση τιμή δωματίου και το μέσο έσοδο ανά δωμάτιο ανά κατηγορία ξενοδοχείου. Από την ανάλυση προκύπτει πως για τον Μάιο του 2011 η εριφέρεια ελοποννήσου, διαθέτει την τρίτη υψηλότερη τιμή ανά δωμάτιο (68,26 ), μετά την εριφέρεια Αττικής (98,54 ) και οριακά πιο κάτω από την εριφέρεια Μακεδονίας Θράκης (68,73 ), ενώ προκύπτει μείωση της τιμής κατά περίπου 9% σε σχέση με τον Μάιο του 2009. Για τον Αύγουστο 2011 διαθέτει την τέταρτη χαμηλότερη τιμή (95,17 ), ενώ έχει πραγματοποιηθεί οριακή μείωση της τιμής σε σχέση με τον Αύγουστο του 2009 (-2,89%). Σε ότι αφορά την σύγκριση του μέσου εσόδου δωματίου τα έτη 2009 και 2010 στην εριφέρεια ελοποννήσου παρατηρείται μείωση κατά 15,13%, περίπου ίση με την μέση μείωση που υπέστη το σύνολο της χώρας (-15,39%), ενώ σε ότι αφορά το μέσο έσοδο για το 2010 αυτό διαμορφώθηκε στις 10,945,80 χαμηλότερα κατά περίπου 2.780 από τον πανελλαδικό μέσο όρο. ίνακας 37: Εκτίμηση της Συνολικής Απασχόλησης στα Ξενοδοχεία ανά εριφέρεια ΕΡΙΦΕΡΕΙΑ Απασχόληση Μάι. 10 Απασχόληση Μάι. 11 Δ% Μάι.11/ Μάι. 10 Απασχόληση Αύγ. 10 Απασχόληση Αύγ. 11 Δ% Αυγ.11/ Αυγ.10 Αττική 15.896 12.569-20,93 15.911 12.825-19,39 Κεντρική Ελλάδα (χωρίς Αττική) 3.078 3.594 16,75 4.077 5.277 29,44 Ήπειρος - Θεσσαλία 4.612 5.812 26,03 5.335 6.532 22,43 Μακεδονία - Θράκη 13.614 11.378-16,42 16.069 14.694-8,56 ελοπόννησος 9.917 8.700-12,27 11.816 11.332-4,10 Νησιά Αιγαίου 2.857 3.055 6,92 3.505 3.801 8,45 Κρήτη 24.982 24.974-0,03 27.919 30.618 9,67 Κυκλάδες - Δωδεκάνησα 25.444 28.516 12,07 28.403 35.787 26,00 Νησιά Ιονίου 11.226 13.282 18,32 13.404 16.431 22,59 ΣΥΝΟΛΟ ΧΩΡΑΣ 111.626 111.880 0,23 126.439 137.298 8,59 REMACO A.E. Σελίδα 120

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης ίνακας 38: Απασχόληση Αλλοδαπών στα Ξενοδοχεία (%) ΕΡΙΦΕΡΕΙΑ 5***** 4**** 3*** 2** 1* Σύνολο Μάι. Αυγ. Μάι. Αυγ. Μάι. Αυγ. Μάι. Αυγ. Μάι. Αυγ. 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11 Μάι. Αυγ. 11 11 Αττική 9,60 10,08 13,19 13,23 21,01 22,89 27,62 26,63 5,51 5,51 14,57 14,85 Κεντρ. Ελλάδα (χωρίς Αττική) Ήπειρος - Θεσσαλία Μακεδονία - Θράκη 10,00 10,10 22,43 20,19 14,02 9,75 28,95 23,69 11,68 3,89 19,87 16,19 10,32 10,21 16,38 13,87 13,57 18,66 19,82 19,71 5,77 4,87 16,33 16,90 15,65 21,43 15,67 13,88 20,68 23,31 14,80 17,90 12,40 9,55 16,93 19,57 ελοπόννησος 7,12 8,86 17,91 15,63 31,49 34,40 16,06 22,35 9,04 18,07 19,22 21,95 Νησιά Αιγαίου - - 22,61 24,86 11,71 15,45 23,38 20,11 18,29 18,29 15,04 17,36 Κρήτη 16,38 19,90 17,91 20,07 25,72 23,68 27,07 29,67 39,16 33,80 20,69 22,70 Κυκλάδες - Δωδεκάνησα 22,99 31,75 28,63 35,25 43,22 45,58 29,94 33,56 58,33 36,09 29,47 35,40 Νησιά Ιονίου 20,63 25,76 14,69 17,21 36,13 36,10 30,92 27,73 29,60 29,60 23,97 25,19 Σύνολο Χώρας 15,79 20,05 19,79 22,07 25,75 27,24 24,87 26,43 23,37 19,13 21,06 23,50 Τέλος, σε ότι αφορά την απασχόληση, κατά τον μήνα Μάιο 2011 στην εριφέρεια ελοποννήσου απασχολούνταν συνολικά 8.700 άτομα μειωμένα κατά 12,27% σε σχέση με τον Μάιο του 2010. Η μείωση αυτή είναι η τρίτη μεγαλύτερη ανάμεσα στις αναφερόμενες γεωγραφικές εριφέρειες, μετά της Αττικής και της Μακεδονίας-Θράκης. Τον Αύγουστο του 2011 στην εριφέρεια ελοποννήσου απασχολούνταν 11.332 άτομα στα ξενοδοχεία, μειωμένα κατά 4,10% σε σχέση με τον Αύγουστο του 2010, ενώ η πανελλαδική τάση ήταν αύξηση των απασχολούμενων κατά 8,59%. Σε ότι αφορά την απασχόληση αλλοδαπών σε ξενοδοχεία για τους μήνες Μάιο και Αύγουστο 2011 αυτοί ανέρχονταν σε 19,22% και 21,95% αντίστοιχα χαμηλότερα από τον εθνικό μέσο όρο (21,06% και 23,50%). Τουριστικά Ακίνητα Σύμφωνα με υπό υιοθέτηση νομοθετική διάταξη προβλέπεται η μεταβίβαση της κυριότητας, διαχείρισης και εκμετάλλευσης από την «Εταιρεία Τουριστικών Ακινήτων Α.Ε.» στην εριφέρεια ελοποννήσου των κάτωθι ακινήτων και εδαφικών εκτάσεων: REMACO A.E. Σελίδα 121

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης ίνακας 39: Τουριστικά Ακίνητα και Εδαφικές Εκτάσεις ΕΤΑ Α.Ε. που θα περιέλθουν στην κυριότητα της εριφέρειας ελοποννήσου εριφερειακή Ενότητα Ακίνητο εριγραφή.ε. Αρκαδίας Λεωνίδιο Κυνουρίας Οικόπεδο εμβαδού 303 τ.μ..ε. Αργολίδας.Ε. Κορινθίας.Ε. Λακωνίας αλαιός Σιδηροδρομικός Σταθμός Ναύπλιου Νέος Σιδηροδρομικός Σταθμός Ναύπλιου Κτήμα αλαιάς Κορίνθου Καζίνο Λουτρακίου Ιαματική ηγή Λουτρακίου Κτήμα Βάθειας Ξενία Σπάρτης Εδαφική έκταση μετά αναψυκτηρίου εμβαδού 19.790 τ.μ. Εδαφική έκταση εμβαδού 5.355 τ.μ. Εδαφική έκταση συνολικού εμβαδού 15.073 τ.μ. με Τουριστικό ερίπτερο Έκταση συνολικού εμβαδού 25.179 τ.μ. Υδροθεραπευτικές εγκαταστάσεις σε εδαφική έκταση εμβαδού 1.875 τ.μ. Έκταση συνολικού εμβαδού 710 τ.μ. Εδαφική έκταση 10.063 τ.μ. με το ξενοδοχειακό συγκρότημα Η εριφέρεια προβλέπεται να συμμετέχει στην ανάδειξη, αξιοποίηση, συντήρηση και αποκατάσταση καθώς και στη βελτίωση των υφιστάμενων τουριστικών υποδομών, καθώς και στην μετέπειτα εκμετάλλευση τους. Η παραχώρηση των παραπάνω ακινήτων στην εριφέρεια ελοποννήσου ενισχύει το ρόλο της και αποτελεί σημαντικό βήμα και εργαλείο για την άσκηση της αναπτυξιακής περιφερειακής πολιτικής. Συνολικά στην εριφέρεια εντοπίζονται περιοχές ώριμης τουριστικής ανάπτυξης όπως είναι οι αστικές περιοχές του Ναυπλίου, Λουτρακίου και της Καλαμάτας, οι παραθαλάσσιες περιοχές (όπως το όρτο Χέλι, Ερμιόνη, Τολό, Γύθειο, Μονεμβασιά κ.α.), καθώς και οι περιοχές παραθεριστικής κατοικίας γύρω από τα ημιαστικά κέντρα (όπως το Ξυλόκαστρο, Μελίσσι, Κιάτο, Βραχάτι και οι Άγιοι Θεόδωροι). Αντίστοιχα στις ορεινές ζώνες εντοπίζονται δυναμικές τουριστικές περιοχές (Γορτυνία, Βόρεια Μαντινεία), περιοχές ενταγμένες σε δίκτυα περιήγησης-διημέρευσης-επίσκεψης (Μυστράς, Μάνη) και άλλες ορεινές περιοχές όπου κυριαρχεί ο περιηγητικός και φυσιολατρικός τουρισμός, μια μορφή τουρισμού που έχει έντονα ποιοτικά χαρακτηριστικά και συγκεντρώνει επισκέπτες με ειδικά ταξιδιωτικά ενδιαφέροντα. αρά το έντονο ανάγλυφο δεν υπάρχουν υποδομές χιονοδρομικού τουρισμού, με εξαίρεση το χιονοδρομικό κέντρο Μαινάλου. Ορειβατική δραστηριότητα αναπτύσσεται στους ορεινούς όγκους της Ζήρειας, του Μαινάλου, των Γορτυνιακών Βουνών, του άρνωνα και του Ταϋγέτου, ενώ οι δραστηριότητες rafting και kayak που οργανώνονται στους ποταμούς Λούσιο και Αλφειό συγκεντρώνουν επισκέπτες από όλη την Ελλάδα. REMACO A.E. Σελίδα 122

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Τέλος οι μοναδικές οργανωμένες περιοχές ιαματικού τουρισμού εντοπίζονται στο Λουτράκι. Συνολικά η τουριστική δραστηριότητα στην εριφέρειας ελοποννήσου χαρακτηρίζεται από το δυισμό: ορεινού παραθαλάσσιου τουρισμού, που η μεταξύ τους σχέση είναι αδύναμη έως ανύπαρκτη, με το πρώτο να κυριαρχεί στην ενδοχώρα και να προσελκύει επισκέπτες με ειδικά ταξιδιωτικά ενδιαφέροντα (περιήγηση, τουρισμός εμπειρίας) και το δεύτερο στις περιοχές εγκατάστασης ξενοδοχειακών συγκροτημάτων μαζικού τουρισμού (παράλια Κορινθίας και Καλαμάτας), εσωτερικού τουρισμού και τουρισμού αλλοδαπών, με τον πρώτο να κυριαρχεί και τον δεύτερο να κατευθύνεται κυρίως σε περιοχές οργανωμένων ξενοδοχειακών εγκαταστάσεων υψηλών προδιαγραφών (Καλαμάτα, Κόρινθος), τουρισμού Σαββατοκύριακου και τουρισμού διακοπών, με τον πρώτο να κυριαρχεί και να προσελκύει επισκέπτες σε συγκεκριμένους προορισμούς και ενδιαφέροντα (Ναύπλιο, αρχαιολογικοί και πολιτιστικοί χώροι, περιήγηση) και το δεύτερο να απευθύνεται κυρίως σε οικογένειες και μεγάλο μερίδιο αλλοδαπών. Χαρακτηριστικό επίσης της κατάστασης του τουρισμού είναι η έλλειψη ολοκληρωμένων προτάσεων τουριστικών πακέτων, που θα αξιοποιούν και θα αναδεικνύουν το πλούσιο απόθεμα τόσο των επιμέρους χωρικών ενοτήτων (τοπία, θάλασσα, πολιτιστικό και ιστορικό απόθεμα, τοπική παραγωγή, παραδοσιακοί οικισμοί), όσο και συνολικά της ελοποννήσου. Χαρακτηριστικά του νέου αναπτυξιακού προτύπου στα οποία διαθέτει συγκριτικό πλεονέκτημα η εριφέρεια ελοποννήσου αποτελούν: Η δυνατότητα ανάπτυξης των εναλλακτικών μορφών τουρισμού με την αξιοποίηση των μοναδικής αξίας φυσικών πόρων (περιοχές φύσης υπό προστασία που καλύπτουν το 25% της έκτασης της εριφέρειας, μη επιβαρυμένες από την ανθρώπινη δραστηριότητα αξιόλογες ορεινές και θαλάσσιες περιοχές μοναδικού κάλους διαθέσιμες για εμπειρίες και περιήγηση), καθώς και του πλούσιου πολιτιστικού, ιστορικού και αξιόλογου κτιριολογικού αποθέματος (Μνημεία αγκόσμιας ολιτιστικής Κληρονομιάς της ΟΥΝΕΣΚΟ, λοιποί αρχαιολογικοί πόροι και ιστορικά μνημεία και περιοχές, παραδοσιακοί οικισμοί), Η δυνατότητα διαμόρφωσης και προώθησης ολοκληρωμένων τουριστικών πακέτων, που αξιοποιούν το συγκριτικά πλεονεκτήματα και το ειδικό απόθεμα των επιμέρους περιοχών και θα ικανοποιούν διαφορετικές ανάγκες και εμπειρίες (θάλασσα, περιήγηση σε τοπία φύσης και παραδοσιακούς οικισμούς, πολιτιστικά δρώμενα/φεστιβάλ και εκδηλώσεις, αθλητικές δραστηριότητες στη θάλασσα και στο βουνό), Η δυνατότητα ολοκλήρωσης του τουριστικού προϊόντος με την αξιοποίηση συνεργειών με τους παραδοσιακούς κλάδους και τις τοπικές δραστηριότητες της περιοχής (δρόμοι κρασιού και λαδιού, προϊόντα Ο και ΓΕ, υπηρεσίες εστίασης και τοπική γαστρονομία) και την ανάπτυξη διατομεακών/κλαδικών συνεργασιών για την προσέλκυση τουριστών, REMACO A.E. Σελίδα 123

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Τα μεγάλα εθνικής και διεθνούς εμβέλειας πολιτιστικά και άλλα γεγονότα, όπως είναι το Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου, ροϋπόθεση βέβαια για την εφαρμογή του νέου προτύπου τουριστικής ανάπτυξης αποτελεί η βελτίωση και αναβάθμιση των υποδομών και των υπηρεσιών τουρισμού, η αναδιάταξη του τρόπου προώθησης του τουριστικού προϊόντος, με τη χρήση σύγχρονων εργαλείων και μηχανισμών και την αξιοποίηση των ΤΕ, η διαμόρφωση ισχυρού brand name τουριστικού προορισμού και τέλος η βελτίωση των υποδομών της εριφέρειας (οδικές και θαλάσσιες μεταφορές και επικοινωνίες, τουριστικά καταφύγια και μαρίνες, βασικές υποδομές και δίκτυα ποιότητας ζωής). REMACO A.E. Σελίδα 124

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ 7 Εσωτερική Οργάνωση εριφέρειας ελοποννήσου αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Οι υπηρεσίες της εριφέρειας ελοποννήσου, διαρθρώνονται σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο όπως προκύπτουν, από τον Οργανισμό της (.Δ.131-2010/ΦΕΚ224-27.12.2010). Οι περιφερειακές υπηρεσίες κατανέμονται στις περιφερειακές ενότητες και υπάγονται σε οργανωτικές μονάδες της Κεντρικής Υπηρεσίας, όπως απεικονίζεται στο σχετικό Οργανόγραμμα (βλ. επόμενη σελίδα). REMACO A.E. Σελίδα 125

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ Εικόνα 11: ΟΡΓΑΝΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ(μέχρι τρίτου βαθμού ιεραρχικού επιπέδου) αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Αντιπεριφερειάρχης Αργολίδας Νομική Υπηρεσία Αντιπεριφερειάρχης Αρκαδίας Αντιπεριφερειάρχης Κορινθίας εριφερειάρχης ελοποννήσου Αυτοτελής Διεύθυνση ολιτικής ροστασίας Ε Αργολίδας, Αρκαδίας, Κορινθίας, Λακωνίας, Μεσσηνίας Αυτοτελές Τμήμα Εσωτερικού Ελέγχου Αντιπεριφερειάρχης Λακωνίας Αυτοτελές Τμήμα αλλαϊκής Άμυνας & ολιτικής Σχεδίασης Εκτάκτων Αναγκών (.ΑΜ..Σ.Ε.Α.) Αντιπεριφερειάρχης Μεσσηνίας Αυτοτελές Γραφείο Τύπου & Δημοσίων Σχέσεων Γενική Διεύθυνση Αναπτυξιακού ρογραμματισμού, εριβάλλοντος & Υποδομών Γενική Διεύθυνση Εσωτερικής Λειτουργίας Γεν. Δ/νση εριφερειακής Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής Γενική Δ/νση Ανάπτυξης Γενική Διεύθυνση Μεταφορών & Επικοινωνιών Γενική Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας & Κοινωνικής Μέριμνας Δ/νση Αναπτυξιακού ρογραμματισμού Δ/νση εριβ/ντος & Χωρικού Σχεδιασμού Δ/νση Διαφάνειας & Ηλεκτρ. Διακυβέρνησης Δ/νση Εξυπηρέτησης του ολίτη Δ/νση Αγροτικής Οικονομίας Δ/νση Κτηνιατρικής Δ/νση Βιομηχανίας, Ενέργειας & Φυσ. όρων Δ/νση Δια Βίου Μάθησης, Απασχόλησης, Εμπορίου & Τουρισμού Διευθύνσεις Μεταφορών & Επικοινωνιών Ε Αργολίδας, Αρκαδίας, Κορινθίας, Λακωνίας, Μεσσηνίας Δ/νση Δημόσιας Υγείας Δ/νση Κοινωνικής Μέριμνας Δ/νση Τεχνικών Έργων εριφέρειας & Ε Αργολίδας, Αρκαδίας, Κορινθίας, Λακωνίας, Μεσσηνίας Δ/νση Διοίκησης Δ/νση Οικονομικού Δ/νσεις Αγρ. Οικονομίας & Κτηνιατρικής Ε Αργολίδας, Αρκαδίας, Κορινθίας, Λακωνίας, Μεσσηνίας και της Τριφυλίας Δ/νσεις Ανάπτυξης Ε Αργολίδας, Αρκαδίας, Κορινθίας, Λακωνίας, Μεσσηνίας Δ/νσεις Δημόσιας Υγείας & Κοιν. Μέριμνας Ε Αργολίδας, Αρκαδίας, Κορινθίας, Λακωνίας, Μεσσηνίας Δ/νσεις Διοικητικού - Οικονομικού Ε Αργολίδας, Κορινθίας, Λακωνίας, Μεσσηνίας REMACO A.E. Σελίδα 126

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ Ακολουθεί η ανάλυση του Οργανογράμματος ανά Γενική Διεύθυνση: αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Εικόνα 12: Γενική Διεύθυνση Αναπτυξιακού ρογραμματισμού, εριβάλλοντος & Υποδομών Γεν. Διεύθυνση Αναπτ/κού ρογρ/σμου, εριβάλλοντος και Υποδομών Δ/νση Αναπτυξιακού ρογραμματισμού Δ/νση εριβ/ντος & Χωρικού Σχεδιασμού Δ/νση Τεχνικών Έργων εριφέρειας & Ε Αργολίδας, Αρκαδίας, Κορινθίας, Λακωνίας, Μεσσηνίας Τμήμα Σχεδιασμού ερ/κης ολιτικής Τμήμα Χωρικού Σχεδιασμού Τμήμα Συγκοινωνιακών Έργων Τμήμα Εφαρμογής ρογραμμάτων & Έργων Τμήμα Κινήτρων ερ/κης Ανάπτυξης Τμήμα εριβάλλοντος Τμήμα Υδροοικονομίας Τμήμα Εργαστηρίων Τμήμα Τεχνικών Έργων Τμήμα Τεκμηρίωσης Τμήματα ερ/ντος & Υδροοικονομίας Ε Αργολίδας, Ε Αρκαδίας, Ε Κορινθίας, Ε Λακωνίας, Ε Μεσσηνίας Τμήμα Δομών εριβάλλοντος REMACO A.E. Σελίδα 127

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Εικόνα 13: Γενική Διεύθυνση εριφερειακής Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής Γεν. Δ/νση εριφερειακής Αγροτικής Οικονομίας & Κτηνιατρικής Δ/νση Αγροτικής Οικονομίας Δ/νση Κτηνιατρικής Δ/νσεις Αγρ. Οικονομίας & Κτηνιατρικής των Ε Αργολίδας, Αρκαδίας, Κορινθίας, Λακωνίας, Μεσσηνίας και της Τριφυλίας Τμήμα ρογραμματισμού Τμήμα Υγείας των Ζωών Τμήμα οιοτικού & Φυτοϋγειονομικού Ελέγχου Τμήμα Φυτικής & Ζωικής αραγωγής Τμήμα Κτηνιατρικής Δημόσιας Υγείας Τμήμα Φυτικής & Ζωικής αραγωγής Τμήμα Αλιείας Τμήμα Κτηνιατρικής Αντίληψης Φαρμάκων Τμήμα Κτηνιατρικής Τμήμα Αλιείας Τμήμα Τοπογραφίας, Επικοισμού και Αναδασμού REMACO A.E. Σελίδα 128

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Εικόνα 14: Γενική Διεύθυνση Εσωτερικής Λειτουργίας Γενική Διεύθυνση Εσωτερικής Λειτουργίας Δ/νση Διαφάνειας & Ηλεκτρ. Διακυβέρνησης Δ/νση Εξυπηρέτησης του ολίτη Δ/νση Διοίκησης Δ/νση Οικονομικού Δ/νσεις Διοικητικού - Οικονομικού Ε Αργολίδας, Κορινθίας, Λακωνίας, Μεσσηνίας Τμήμα Διαφάνειας Τμήμα Συντονισμού Τμήμα ροσωπικού Τμήμα ροϋπολογισμού & Λογιστικής Διαχείρισης Τμήμα ροσωπικού & Μισθοδοσίας Τμήμα Σχεδιασμού & Υποστήριξης Συστημάτων Φορέα Τμήμα Σχεδιασμού Τμήμα Συλλογικών Οργάνων Τμήμα Ταμειακής Υπηρεσίας Τμήμα Λογιστικής Διαχείρισης Τμήμα Υποστήριξης εριφερειακών Συστημάτων Τμήμα Γραμματείας Τμήμα ροσόδων & εριουσίας Τμήμα Ταμειακής Υπηρεσίας Τμήμα ρομηθειών Τμήμα ρομηθειών Τμήμα Σχεδιασμού Ηλεκτρονικών Υπηρεσιών για τον ολίτη Τμήμα Μισθοδοσίας Τμήμα Γραμματείας Τμήματα ληροφορικής Ε Αργολίδας, Κορινθίας, Λακωνίας, Μεσσηνίας REMACO A.E. Σελίδα 129

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Εικόνα 15: Γενική Διεύθυνση Ανάπτυξης Γενική Δ/νση Ανάπτυξης Δ/νση Βιομηχανίας, Ενέργειας & Φυσ. όρων Δ/νση Δια Βίου Μάθησης, Απασχόλησης, Εμπορίου & Τουρισμού Δ/νσεις Ανάπτυξης Ε Αργολίδας, Αρκαδίας, Κορινθίας, Λακωνίας, Μεσσηνίας Τμήμα Τεχνικών Εφαρμογών Τμήμα Υποστήριξης της Εκπαίδευσης Τμήμα Χορήγησης Αδειών, Ανάπτυξης, Ενέργειας & Φυσικών όρων Τμήμα Διοικητικών Διαδικασιών Τμήμα δια Βίου Μάθησης & αιδείας Τμήμα Επαγγέλματος Τμήμα Απασχόλησης Τμήμα Εμπορίου και Τουρισμού Τμήμα Εμπορίου Τμήμα δια Βίου Μάθησης, αιδείας & Απασχόλησης Τμήμα Τουρισμού Τμήμα Γραμματειακής Υποστήριξης Εικόνα 16: Γενική Διεύθυνση Μεταφορών & Επικοινωνιών Γενική Διεύθυνση Μεταφορών & Επικοινωνιών Διευθύνσεις Μεταφορών & Επικοινωνιών Ε Αργολίδας, Αρκαδίας, Κορινθίας, Λακωνίας, Μεσσηνίας Τμήμα Αδειών Κυκλοφορίας Τεχνικό Τμήμα Τμήμα Χορήγησης Αδειών Οδήγησης Τμήμα ΚΤΕΟ Τμήμα Γραμματειακής Υποστήριξης REMACO A.E. Σελίδα 130

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης Εικόνα 17: Γενική Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Μέριμνας Γενική Διεύθυνση Δημόσιας Υγείας & Κοινωνικής Μέριμνας Δ/νση Δημόσιας Υγείας Δ/νση Κοινωνικής Μέριμνας Δ/νσεις Δημόσιας Υγείας & Κοιν. Μέριμνας Ε Αργολίδας, Αρκαδίας, Κορινθίας, Λακωνίας, Μεσσηνίας Τμήμα Υπηρεσιών & Επαγγελμάτων Υγείας Τμήμα Δημόσιας Υγιεινής Τμήμα Κοινωνικής Αγωγής Τμήμα Κοινωνικών Υπηρεσιών Τμήμα εριβαλλοντικής Υγιεινής και Υγειονομικού Ελέγχου Τμήμα Κοινωνικής Αλληλεγγύης Τμήμα ρόληψης & ροαγωγής της Υγείας Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας Τμήμα Φαρμάκων και Φαρμακείων Τμήμα Αθλητισμού & ολιτισμού Οι αρμοδιότητες της κάθε Διεύθυνσης της εριφέρειας ελοποννήσου αποτυπώνονται στο.δ.131 (ΦΕΚ 224-27.12.2010) που αποτελεί τον Οργανισμό της. 7.1 Αρμοδιότητες Συλλογικών Οργάνων Αρμοδιότητες του εριφερειακού Συμβουλίου Το εριφερειακό Συμβούλιο ασκεί όλες τις αρμοδιότητες που ανήκουν στην περιφέρεια, εκτός από εκείνες που έχουν ανατεθεί με ρητή διάταξη σε άλλο όργανο της περιφέρειας ή έχουν μεταβιβαστεί από το ίδιο το εριφερειακό Συμβούλιο σε Επιτροπή του. Το εριφερειακό Συμβούλιο είναι αρμόδιο για: 1. την έγκριση και παρακολούθηση του επιχειρησιακού προγράμματος της περιφέρειας, 2. την έγκριση και παρακολούθηση αναπτυξιακών προγραμμάτων κατά την κείμενη νομοθεσία, 3. την έγκριση του προϋπολογισμού και του απολογισμού της περιφέρειας, 4. την επιβολή τελών, εισφορών και δικαιωμάτων, 5. την απαλλοτρίωση ακινήτων, 6. την εκποίηση, ανταλλαγή και δωρεά ακινήτων, καθώς και τη σύσταση εμπράγματων δικαιωμάτων, REMACO A.E. Σελίδα 131

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης 7. την αγορά, παραχώρηση χρήσης, μίσθωση και εκμίσθωση κινητών και ακινήτων, 8. τη σύναψη δανείων, 9. την έγκριση του κανονισμού των εργασιών του, του κανονισμού των εργασιών της οικονομικής επιτροπής και των επιτροπών του άρθρου 164, καθώς και του οργανισμού των υπηρεσιών της περιφέρειας, 10. την πλήρωση των κενών οργανικών θέσεων προσωπικού της περιφέρειας, 11. το πρόγραμμα των εκτελεστέων έργων και προμηθειών, 12. τη σύσταση επιτροπών στις οποίες μεταβιβάζει αρμοδιότητές του. Αρμοδιότητες της Εκτελεστικής Επιτροπής Η Εκτελεστική Επιτροπή ασκεί τις ακόλουθες αρμοδιότητες: 1. Συντονίζει την κατάρτιση και έχει την ευθύνη της υλοποίησης του επιχειρησιακού προγράμματος της περιφέρειας, το οποίο και εισηγείται στο περιφερειακό συμβούλιο. 2. Καταρτίζει και εισηγείται στο περιφερειακό συμβούλιο τα τομεακά προγράμματα δράσης και έχει την ευθύνη της υλοποίησής τους. 3. Συγκεντρώνει και αξιολογεί τις προτάσεις των υπηρεσιών της περιφέρειας στο πλαίσιο της προετοιμασίας για την κατάρτιση του προϋπολογισμού και εισηγείται το προσχέδιο του προϋπολογισμού προς την οικονομική επιτροπή. 4. Συντάσσει και εισηγείται προς το περιφερειακό συμβούλιο τις προβλεπόμενες εκθέσεις πεπραγμένων. 5. Έχει την ευθύνη για την πιστή εκτέλεση του προϋπολογισμού. 6. αρακολουθεί, αξιολογεί και συντονίζει τη δράση των υπηρεσιών της περιφέρειας. 7. Εισηγείται στο περιφερειακό συμβούλιο το σχέδιο: i) οργανισμού εσωτερικής υπηρεσίας, ii) κανονισμού λειτουργίας υπηρεσιών, iii) κανονισμού μέτρησης και αξιολόγησης της απόδοσης των περιφερειακών υπηρεσιών. 8. Εισηγείται στο περιφερειακό συμβούλιο σχέδιο χάρτας δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των πολιτών και μεριμνά για την έκδοση, ενημέρωση και διακίνηση οδηγού του πολίτη για τις παρεχόμενες υπηρεσίες της περιφέρειας σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή. 9. Εισηγείται το σχέδιο του κανονισμού πληροφόρησης των πολιτών και του κανονισμού διαβούλευσης. 10. Εισηγείται τα σχέδια αντιμετώπισης εκτάκτων αναγκών και φυσικών καταστροφών, σε εναρμόνιση με τα αντίστοιχα σχέδια της Γενικής Γραμματείας ολιτικής ροστασίας. REMACO A.E. Σελίδα 132

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης 11. αρακολουθεί, αξιολογεί και συντονίζει τη δράση των νομικών προσώπων που ανήκουν στην εποπτεία της περιφέρειας. 12. Καταρτίζει τον κανονισμό λειτουργίας της. Αρμοδιότητες της Οικονομικής Επιτροπής Η Οικονομική Επιτροπή είναι αρμόδια για: 1. Την κατάρτιση σχεδίου του προϋπολογισμού της περιφέρειας και την εισήγηση στο περιφερειακό συμβούλιο για ψήφιση. 2. Την κατάρτιση, επεξεργασία, προέλεγχο του απολογισμού και υποβολή σχετικής έκθεσης στο περιφερειακό συμβούλιο. 3. Την κατάρτιση των όρων, τη σύνταξη των διακηρύξεων, τη διεξαγωγή και κατακύρωση κάθε μορφής δημοπρασιών και διαγωνισμών, καθώς και τη συγκρότηση των ειδικών επιτροπών διεξαγωγής και αξιολόγησης από μέλη της ή ειδικούς επιστήμονες, υπαλλήλους της περιφέρειας ή δημόσιους υπαλλήλους. 4. Τη μελέτη της ανάγκης σύναψης δανείων, τον καθορισμό των όρων τους και την υποβολή της σχετικής εισήγησης στο περιφερειακό συμβούλιο. 5. Την άσκηση όλων των ένδικων βοηθημάτων και των ένδικων μέσων, καθώς και την παραίτηση από αυτά. 6. Την υποβολή προσφυγών στις διοικητικές αρχές. 7. Το συμβιβασμό ή την κατάργηση δίκης που έχει αντικείμενο μέχρι ποσού δεκαπέντε χιλιάδων (15.000) ευρώ. Δεν επιτρέπεται συμβιβασμός ή κατάργηση δίκης για απαιτήσεις μισθών, επιδομάτων, αποζημιώσεων, εξόδων παράστασης, εξόδων κίνησης και γενικά μισθολογικών παροχών οποιασδήποτε μορφής, εξαιρουμένων εκείνων για τις οποίες το νομικό ζήτημα έχει επιλυθεί με απόφαση ανωτάτου δικαστηρίου. 8. Την πρόσληψη δικηγόρου και την ανάκληση της πληρεξουσιότητάς του, όταν δεν έχει προσληφθεί δικηγόρος με πάγια αντιμισθία ή ο προσληφθείς δεν έχει δικαίωμα παράστασης στο δικαστήριο που είναι διάδικος η περιφέρεια. Η αμοιβή του δικηγόρου στις περιπτώσεις αυτές ορίζεται σύμφωνα με τις διατάξεις του Κώδικα ερί Δικηγόρων, όπως ισχύουν κάθε φορά, με βάση πίνακα αμοιβών, που ελέγχεται ως προς το κανονικό των αμοιβών και θεωρείται από τον πρόεδρο του Δικηγορικού Συλλόγου της έδρας της περιφέρειας. Η Οικονομική Επιτροπή με ειδική απόφαση, που λαμβάνεται με την απόλυτη πλειοψηφία των μελών της, μπορεί να παραπέμπει συγκεκριμένο θέμα της αρμοδιότητάς της στο εριφερειακό Συμβούλιο για τη λήψη απόφασης, εφόσον κρίνει ότι αυτό επιβάλλεται από την ιδιαίτερη σοβαρότητά του. Το εριφερειακό Συμβούλιο μπορεί, για θέματα ιδιαίτερα σοβαρά, με ειδική αιτιολογία και με την REMACO A.E. Σελίδα 133

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης απόλυτη πλειοψηφία του συνόλου των μελών του, να αποφασίζει ότι θα ασκήσει το ίδιο αρμοδιότητες των προηγούμενων παραγράφων. Επιτροπές εριφερειακή Επιτροπή Ισότητας των Φύλων Σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 186, VI, του ν. 3852/2010 (ΦΕΚ 87 Α ), σε κάθε περιφέρεια συγκροτείται, με απόφαση του εριφερειάρχη, εριφερειακή Επιτροπή Ισότητας των Φύλων. Η εριφερειακή Επιτροπή Ισότητας, είναι το όργανο που έχει αναλάβει να εξειδικεύει τις γενικέςκεντρικές πολιτικές για την ισότητα σε τοπικό επίπεδο και να εισηγείται τις προτάσεις του τόσο στα αρμόδια όργανα που σχεδιάζουν και εφαρμόζουν πολιτικές και μέτρα σε τοπικό επίπεδο, όσο και στη Γενική Γραμματεία Ισότητας των Φύλων. Στην εριφέρεια ελοποννήσου με απόφαση του εριφερειάρχη ορίστηκαν τα μέλη που θα συγκροτήσουν την Επιτροπή αυτή. Η εριφερειακή Επιτροπή Ισότητας των Φύλων έχει τις ακόλουθες αρμοδιότητες: 1. Μεριμνά και υποστηρίζει την ένταξη της ισότητας των φύλων στην αναπτυξιακή πολιτική της περιφέρειας, λαμβάνοντας υπόψη τις πολιτικές της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων. 2. Διατυπώνει προτάσεις και εισηγείται προς τα αρμόδια όργανα της περιφέρειας τη λήψη των αναγκαίων μέτρων για την προώθηση της ουσιαστικής ισότητας των φύλων σε όλους τους τομείς της οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής ζωής. 3. Εισηγείται προς το περιφερειακό συμβούλιο την ένταξη έργων στις ΣΑΕ που προωθούν τα ανωτέρω μέτρα και τις σχετικές δράσεις ενημέρωσης και πληροφόρησης των πολιτών, και 4. Συνεργάζεται με το Συμβουλευτικό Κέντρο της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων, στην εριφέρεια, καθώς και με φορείς της κοινωνίας των πολιτών. εριφερειακή Επιτροπή Επαγγελματικής Κατάρτισης Η εριφερειακή Επιτροπή Επαγγελματικής Κατάρτισης, συγκροτήθηκε με την υπ αριθμ. 60888/20532/2011/24.01.2012 Απόφαση του εριφερειάρχη και αποτελείται από 20 στελέχη. Έργο της ως άνω επιτροπής είναι η διατύπωση εισηγήσεων στο εριφερειακό Συμβούλιο για θέματα επαγγελματικής κατάρτισης και σύνδεσής της με την αγορά εργασίας και ιδίως για τη διερεύνηση και εκτίμηση των ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων της αγοράς εργασίας της εριφέρειας και την ιεράρχηση των επαγγελματικών ειδικοτήτων που πρέπει να λειτουργήσουν στα Ι.Ε.Κ., στα Κ.Ε.Κ. και γενικότερα στις σχολές επαγγελματικής κατάρτισης. REMACO A.E. Σελίδα 134

ΕΙΧΕΙΡΗΣΙΑΚΟ ΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΕΛΟΟΝΝΗΣΟΥ αράρτημα: Ανάλυση & αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης 7.2 Αποτύπωση Στελέχωσης της εριφέρειας ελοποννήσου Τα στελέχη που αποτελούν την εριφέρεια ελοποννήσου είναι 1092 (συμπεριλαμβάνεται και το προσωπικό Ειδικών Θέσεων). Όπως αποτυπώνεται στο επόμενο διάγραμμα, τα στελέχη που αποτελούν Μόνιμο ροσωπικό είναι συντριπτικά περισσότερα από τα στελέχη που έχουν προληφθεί με σχέση Ιδιωτικού Δικαίου Αορίστου Χρόνου. Διάγραμμα 64: Μόνιμο προσωπικό και Ιδιωτικού Δικαίου Αορίστου Χρόνου Το επόμενο διάγραμμα αποτυπώνει την εκπαίδευση του προσωπικού. Όπως διαφαίνεται συνολικά ποσοστό περίπου 59%, έχουν φοιτήσει σε ανώτερα (περίπου 19% του συνόλου) ή ανώτατα (περίπου 40% του συνόλου) εκπαιδευτικά ιδρύματα. Ιδιαίτερα χαμηλό είναι το ποσοστό των στελεχών με Υποχρεωτική Εκπαίδευση. Διάγραμμα 65: Εκπαίδευση Στελεχών εριφέρειας ελοποννήσου REMACO A.E. Σελίδα 135