Αφού δεν είχε νέα ευχάριστα να πει καλύτερα να μη μας πει κανένα 1 Πέτρος Παπασαραντόπουλος Γνώρισα τον Cas Mudde μέσα από τα κείμενά του για την ακροδεξιά, που τον καθιέρωσαν ως έναν από τους κορυφαίους μελετητές στον κόσμο σε θέματα πολιτικού εξτρεμισμού, ριζοσπαστισμού και λαϊκισμού. Το βιβλίο του Λαϊκιστικά Ριζοσπαστικά Δεξιά Κόμματα στην Ευρώπη 2 θεωρείται ένα βιβλίο σταθμός στην επιστημονική έρευνα και έχει κατακτήσει σημαντικές διεθνείς διακρίσεις. Έχοντας τη χαρά και την τιμή να επιμεληθώ και να προλογίσω εκδόσεις βιβλίων του στα ελληνικά, εκτίμησα ιδιαίτερα, πέρα από τον συγγραφέα, τον ανοιχτόκαρδο χαρακτήρα του, την ειλικρίνεια και την ευθύτητά του. Πρόκειται για έναν πραγματικό φίλο, που χαίρεται κανείς όχι μόνον να συμφωνεί αλλά και να διαφωνεί μαζί του. Τα πρόσφατα ερευνητικά του ενδιαφέροντα για τον λαϊκισμό που, εκτός από μια σειρά άρθρων σε επιστημονικά περιοδικά, έχουν οδηγήσει στην έκδοση του βιβλίου Λαϊκισμός στην Ευρώπη και την Αμερική Απειλή ή Διόρθωση για τη δημοκρατία;, που επιμελήθηκε μαζί με τον Cristóbal 1 Στίχοι Διονύσης Σαββόπουλος, από το τραγούδι «Άγγελος εξάγγελος» που περιλαμβάνεται στο άλμπουμ Βρώμικο ψωμί, 1972. Πρόκειται για μετάφραση και διασκευή στα ελληνικά ενός γνωστού τραγουδιού του Bob Dylan, του «Wicked Messenger». 2 Στα ελληνικά, Cas Mudde, Λαϊκιστικά Ριζοσπαστικά Δεξιά Κόμματα στην Ευρώπη. Επίκεντρο, 2011.
10 Cas Mudde Rovira Kaltwasser 3, τον οδήγησαν να μελετήσει συστηματικά την ελληνική περίπτωση, ιδίως με την άνοδο του ΣΥΡΙ- ΖΑ στην εξουσία μετά τις εκλογές του Ιανουαρίου 2015. Στον παρόντα τόμο περιλαμβάνονται, στο πρώτο μέρος, 11 κείμενά του όπου ανατέμνει την ελληνική πραγματικότητα με σπάνια διεισδυτικότητα και κυρίως με την ο- πτική γωνία του εξωτερικού παρατηρητή που του επιτρέπει να συγκρίνει, να αξιολογεί και να προβλέπει με έναν, όσο το δυνατό, αντικειμενικό τρόπο. Αρχίζοντας από το πρώτο κείμενο που γράφτηκε το βράδυ των εκλογών της 25ης Ιανουαρίου, και συνεχίζοντας στο ίδιο μοτίβο μέχρι το τελευταίο κείμενο που δημοσιεύτηκε στην «Καθημερινή» τον Οκτώβριο του 2015, ο Mudde καταλήγει σε μια σειρά από συμπεράσματα για την ελληνική πολιτική σκηνή που μπορούν να συμπυκνωθούν στα ακόλουθα σημεία: Ο ΣΥΡΙΖΑ απέτυχε, πρώτα και κύρια, επειδή το κόμμα και τα ηγετικά του στελέχη για να μην μιλήσουμε για τον εταίρο του στον κυβερνητικό συνασπισμό, τους Ανεξάρτητους Έλληνες δεν ήταν καλά προετοιμασμένοι για να κυβερνήσουν. Ήταν καλοπροαίρετοι ερασιτέχνες, στην καλύτερη περίπτωση. Η κεντρική πολιτική επιλογή του ΣΥΡΙΖΑ για συμμετοχή στην Ευρωζώνη χωρίς τήρηση των αρχών της λιτότητας και των κανόνων της Ευρωζώνης ήταν μια εξωπραγματική φαντασίωση. Οι πολιτικοί που θέλουν να οικοδομήσουν μια διαφορετική Ευρώπη πρέπει να αποδεχτούν, έστω και απρόθυμα, 3 Cas Mudde, Cristóbal Rovira Kaltwasser (επιμ.), Λαϊκισμός στην Ευρώπη και την Αμερική Απειλή ή Διόρθωση για τη δημοκρατία;. Επίκεντρο, 2013.
ΣΥΡΙΖΑ: H ιάψευση της Λαϊκιστικής Υπόσχεσης 11 ότι η πολιτική είναι ένα επάγγελμα με συγκεκριμένους κανόνες και απαιτεί συγκεκριμένες δεξιότητες. Για να ε- πιτύχεις οτιδήποτε στην πολιτική, όπως την αλλαγή των κανόνων, θα πρέπει, σύμφωνα με την περίφημη ρήση του συντηρητικού Γερμανού πολιτικού Όττο φον Μπίσμαρκ, να κατέχεις «την τέχνη του εφικτού» και όχι απλώς να διαλαλείς «την αλήθεια». Η Ευρώπη, σε αντίθεση με όσα υποστήριζε ο ΣΥΡΙΖΑ, δεν πρόκειται να στραφεί προς τα αριστερά. Παράλληλα, δεν προβλέπει κάποια θεμελιώδη αλλαγή στη λειτουργία της. Η Ελλάδα δεν πρόκειται να γίνει Βαϊμάρη. Στην πραγματικότητα, η επιλογή του Τσίπρα να ξανακάνει κυβέρνηση με τους ΑΝΕΛ αντί με το ΠΑΣΟΚ- ΔΗΜΑΡ ή με το Ποτάμι, μετά τις εκλογές του Σεπτεμβρίου, είναι σημάδι πως θέλει να φτιάξει ένα άλλο ΠΑ- ΣΟΚ, το λαϊκιστικό κόμμα της πατριωτικής αριστεράς του Ανδρέα Παπανδρέου: οργισμένο στη ρητορεία, ρεαλιστικό στην πράξη. Το πρόβλημα, κατά τον Mudde είναι ότι το αυθεντικό ΠΑΣΟΚ δεν είχε οικοδομηθεί τόσο πάνω στη ρητορική ή στην πολιτική, αλλά πάνω στις πελατειακές σχέσεις. Υπογραμμίζει ότι αυτές ήταν οι τελευταίες εκλογές που ο Τσίπρας μπόρεσε να κερδίσει ξεκάθαρα βασιζόμενος στην αποτυχία των άλλων υποψηφίων. Την επόμενη φορά, είτε αυτό είναι σε έναν χρόνο είτε σε τέσσερα, οι ψηφοφόροι θα κρίνουν αυτόν, και όχι τους αντιπάλους του. Είναι άραγε έτοιμος για κάτι τέτοιο ο Τσίπρας, αναρωτιέται ο Mudde. Διακινδυνεύει την πρόβλεψη ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θα υποστεί (μεγάλη) ήττα στις επόμενες εκλογές, όταν οι ψηφοφόροι
12 Cas Mudde του θα έχουν αντιμετωπίσει τις συνέπειες του τρίτου μνημονίου. Πιστεύει ότι το κόμμα θα καταφέρει να αναρρώσει για τον απλό λόγο ότι, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα έως και μεσοπρόθεσμα, θα υπάρχει απόλυτη έλλειψη α- ξιόπιστων αντιπάλων στην (πατριωτική) Αριστερά. Υποστηρίζει ότι η εποχή του δικομματισμού στην Ελλάδα τελείωσε. Η ΝΔ θα λάβει στις επόμενες εκλογές τουλάχιστον ένα 10% λιγότερες ψήφους, παρά κάποιες δευτερεύουσες επιτυχίες, και το ίδιο θα ισχύσει και για τον ΣΥΡΙΖΑ ως διάδοχο του παλιού ΠΑΣΟΚ. Αναγκαστικά, αυτά τα δύο κόμματα θα πρέπει να στηρίζονται σε μικρότερα κόμματα για να σχηματίσουν κυβέρνηση συνασπισμού. Οι παραπάνω διαπιστώσεις, που αποδομούν πλήρως τη ρητορεία του κυβερνώντος κόμματος, αιτιολογούν και τον τίτλο του βιβλίου, που μιλάει για τη διάψευση της λαϊκιστικής υπόσχεσης του ΣΥΡΙΖΑ. Προκειμένου να τεκμηριώσει τις θέσεις του, ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τα εργαλεία της Συγκριτικής Πολιτικής και της Πολιτικής Επιστήμης, προσφεύγοντας συχνά σε συγκρίσεις με τις εμπειρίες άλλων χωρών. Αυτό τον οδηγεί σ ένα επιπρόσθετο συμπέρασμα, στο ότι «ο ΣΥΡΙΖΑ θα ήταν καλύτερο να θεωρηθεί ένα παράδειγμα ελληνικού εξαιρετισμού παρά μια ευρωπαϊκή εμπροσθοφυλακή». Η Ελλάδα αποτελεί τόσο ιστορική όσο και σύγχρονη εξαίρεση στον γενικό κανόνα στην Ευρώπη. Με βάση τα παραπάνω, δεν διστάζει να διατυπώσει την ά- ποψη ότι «οι Έλληνες είναι αυτοί που δημιούργησαν το δυσλειτουργικό σύστημα και οι Έλληνες είναι αυτοί που θα πρέπει να βρουν μια λύση σε αυτό. Παρόλο που ο ρόλος των ελληνικών ελίτ είναι μεγάλος, το πελατειακό σύστημα και η διαφθορά δεν θα μπορούσαν να γίνουν ενδημικά και
ΣΥΡΙΖΑ: H ιάψευση της Λαϊκιστικής Υπόσχεσης 13 πανταχού παρόντα χαρακτηριστικά χωρίς την ανοχή μεγάλου μέρους του πληθυσμού». Στα δεύτερο μέρος του βιβλίου περιλαμβάνονται τέσσερις συνεντεύξεις που έχει δώσει στην Ελίνα Τζανουδάκη, τον Γρηγόρη Μπέκο, τον Αντώνη Γαλανόπουλο και τον υπογράφοντα. Η τελευταία συνέντευξη περιλαμβάνει και σημεία για τα οποία ανάμεσα στον συγγραφέα και τον επιμελητή του τόμου έχουν γίνει ομηρικές συγκρούσεις, όπως για το αν ο ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να μετεξελιχθεί σ ένα «κανονικό» κόμμα και το εάν η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι νεοφιλελεύθερη ή όχι. Στο τρίτο μέρος του βιβλίου περιλαμβάνονται σημαντικά κείμενα του Mudde για τη Φιλελεύθερη Δημοκρατία και τον Εξτρεμισμό, που δίνουν τη δυνατότητα εμβάθυνσης σε έννοιες που για πολλούς παραμένουν ασαφείς. Είναι ιδιαίτερα παρήγορη η διαπίστωση του συγγραφέα ότι «στις αρχές του 20ού αιώνα μόνο περίπου δέκα χώρες στον κόσμο θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν δημοκρατικές, και μόνο αν παραβλέψουμε το γεγονός ότι ο μισός πληθυσμός (οι γυναίκες) αποκλείονταν από το δικαίωμα ψήφου. Σήμερα, η δημοκρατία είναι ηγεμονική σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο, με πάνω από το 85% του πληθυσμού σε κάθε χώρα να υποστηρίζει στην πραγματικότητα τις δημοκρατικές αξίες». Στα παράρτημα του βιβλίου περιλαμβάνοντα άρθρα που είχαν δημοσιευθεί σε αφιέρωμα του περιοδικού The Books Journal για τον λαϊκισμό. Κείμενα του Cas Mudde, του Γιάννη Βούλγαρη και του υπογράφοντα, με συγκλίνουσες και αποκλίνουσες απόψεις, σε έναν διάλογο που συνεχίζει να παραμένει ανοιχτός.
14 Cas Mudde Πιστεύουμε ότι το βιβλίο αυτό, η πρώτη χρονολογικά επιστημονική μελέτη υψηλής εκλαΐκευσης για το φαινόμενο του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία, τοποθετημένο σ ένα ευρύτερο πλαίσιο, θεωρητικό, γεωγραφικό και πολιτικό, θα δώσει τη δυνατότητα ενός γόνιμου προβληματισμού. Περιλαμβάνει κείμενα τεκμηριωμένα, που αποφεύγουν την απλούστευση και τα εύκολα συμπεράσματα. Ακόμα και αν ο συγγραφέας δεν είχε νέα ευχάριστα να πει, ας αποφύγουμε να πούμε «καλύτερα να μη μας πει κανένα». Πέτρος Παπασαραντόπουλος Θεσσαλονίκη, Νοέμβριος 2015