«Η ασφάλιση της αστικής ευθύνης των διοικούντων Ανώνυμης Εταιρίας»

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΛΟΝΙΚΗΣ ΝΟΜΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Τομέας Εμπορικού και Οικονομικού Δικαίου Ασφαλιστικό Δίκαιο Διπλωματική Εργασία «Η ασφάλιση της αστικής ευθύνης των διοικούντων Ανώνυμης Εταιρίας» του Βουγιούκα Χρήστου (ΑΜ: 400652) Επιβλέπουσα: Χατζηνικολάου-Αγγελίδου Ράνια, Καθηγήτρια Θεσσαλονίκη, Δεκέμβριος 2015. 1

Περιεχόμενα Συντομογραφίες... 4 Εισαγωγή... 5 ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ... 6 Ο καλυπτόμενος κίνδυνος... 6 Ι. Αντικείμενο της ασφάλισης... 6 ΙΙ. Εσωτερική ευθύνη... 6 ΙΙΙ. Εξωτερική ευθύνη... 12 ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ... 15 Η ασφαλιστική σύμβαση... 15 Κεφάλαιο πρώτο... 15 I. Νομική φύση της σύμβασης... 15 II. Το επιτρεπτό ή επιβεβλημένο της σύναψης της... 23 Α. Η συμβατότητα της με το εταιρικό δίκαιο... 23 Κεφάλαιο δεύτερο... 24 Η χρηματοδότηση της σύμβασης από την ανώνυμη εταιρία... 24 I. Φύση των ασφαλίστρων... 24 II. Αρμοδιότητα για τη σύναψη της σύμβασης... 27 III. Οι οικονομικά παράμετροι για τη διαμόρφωση των ασφαλίστρων και των ασφαλιστικών ποσών... 30 Κεφάλαιο τρίτο... 31 Υποχρεώσεις των μερών... 31 I. Το ασφαλιστικό βάρος της προσυμβατικής αναγγελίας... 34 A. Το ασφαλιστικό βάρος κατά τo Ν 2496/1997... 34 Β. Το περιεχόμενο της προσυμβατικής αναγγελίας... 39 Γ. Τα υπεύθυνα για την τήρηση του ασφαλιστικού βάρους πρόσωπα και οι συνέπειες από την παράβασή του.... 40 ΙΙ. Η επίταση του ασφαλιστικού κινδύνου... 46 ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ... 52 Κεφάλαιο πρώτο... 52 2

Η ασφαλιστική κάλυψη... 52 Ι. Γενικά... 52 II. Τα ασφαλιζόμενα πρόσωπα... 54 ΙΙΙ. Η ασφαλισμένη δραστηριότητα... 59 Α. οι ζημιογόνες πράξεις... 59 Β. Συνήθεις εξαιρέσεις... 60 Γ. Η εξαίρεση των δόλιων ενεργειών... 64 Δ. ειδικές ρήτρες εξαιρέσεων... 64 IV. Χρονική διάρκεια της κάλυψης:... 66 V. Ο ασφαλιζόμενος κίνδυνος... 72 Α. Γενικά... 72 Β. Ο όρος αξίωση... 73 Γ. Οι εταιρικές αξιώσεις... 75 Κεφάλαιο δεύτερο... 76 Η ασφαλιστική περίπτωση... 76 Ι. Η επέλευση της ασφαλιστικής περίπτωσης... 76 ΙΙ. Οι υποχρεώσεις και τα δικαιώματα του ασφαλισμένου μετά την ασφαλιστική περίπτωση79 Α. Αξίωση ελευθέρωσης και Αξίωση νομικής προστασίας... 79 1. Η έννοια της ασφαλιστικής ζημίας-αξίωση ελευθέρωσης... 79 2. Δικαιούχοι της ασφαλιστικής αποζημίωσης... 87 3. Η αρχή χωρισμού των δικών αστικής ευθύνης και ασφαλιστικής κάλυψης... 90 4. Βάσιμες αβάσιμες αξιώσεις... 91 5. Η κάλυψη της νομικής προστασίας... 94 Β. Το ασφαλιστικό βάρος της αναγγελίας της ασφαλιστικής περίπτωσης ως ειδικότερη υποχρέωση... 103 Επίλογος... 107 Βιβλιογραφία-αρθρογραφία... 108 3

Συντομογραφίες Εδ. ΕλλΔνη Εδάφιο Ελληνική Δικαιοσύνη (περιοδικό) ΕπισκΕΔ Επισκόπιση Εμπορικού Δικαίου (περιοδικό) Εφ. ΔΦΝ Εφετετείο Δελτίο Φορολογικής Νομοθεσίας (περιοδικό) ΕΕμπΔ Επιθεώρηση Εμπορικού Δικαίου (περιοδικό) ΚΠολΔ Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας Λογ Λογιστής (περιοδικό) ΜΠρ Μονομελές Πρωτοδικείο ΝοΒ Νομικό Βήμα (περιοδικό) Ο.π. όπου παραπάνω Παρ. παράγραφος ΠειρΝ Σελ. Πειραϊκή Νομολογία (περιοδικό) σελίδα Συν. Συνήγορος (περιοδικό) ΧρΙΔ Χρονικά Ιδιωτικού Δικαίου (περιοδικό) 4

Εισαγωγή Τα τελευταία χρόνια κυρίως μετά το επιχειρηματικό-ηθικό σκάνδαλο του αμερικάνικου συγκροτήματος «Enron», του οποίου η πτώχευση και η κατάρρευση λόγω απόκρυψης στοιχείων από ορκωτούς ελεγκτές, παρέσυρε σε συντριβή μισθωτούς και μετόχους της εταιρίας, εξελίχθηκε μία νέα (τουλάχιστον για τη χώρα μας) μορφή αστικής ευθύνης, η ασφάλιση αστικής ευθύνης διοικητών και διευθυντικών στελεχών επιχειρήσεων, η οποία γνώρισε μεγάλη διάδοση στις ΗΠΑ και τελευταία βρίσκει εφαρμογή και στη χώρα μας, κυρίως από θυγατρικές και υποκαταστήματα. Στη διάδοση αυτή εκτός των άλλων έχει συντελέσει η νομοθετική και νομολογιακή επίταση των περιπτώσεων ευθύνης των διοικούντων έναντι της εταιρίας και τρίτων, οι περίοδοι εταιρικής οικονομικής κρίσης διεθνώς, που συνδέονται με αντίστοιχη αύξηση της εταιρικής αφερεγγυότητας, και η τάση των δανειστών να στρέφονται ολοένα και συχνότερα ατομικά και κατά των διοικούντων ή αποκλειστικά κατά αυτών. Η ασφάλιση, λοιπόν, αυτή, η οποία στη διεθνή πρακτική έχει καθιερωθεί να αναφέρεται με τον αμερικάνικο όρο «Directors and Officers liability insurance» ή με τα αρχικά των πρώτων συνθετικών «D&OS liability insurance» καλύπτει τη ζημία των διοικούντων ανωνύμων εταιριών, από την έγερση εναντίον τους αξιώσεων τρίτων (δανειστών, εργαζομένων, μετόχων) ή και της ίδιας της εταιρίας για ζημιογόνες και αμελείς (όχι από δόλο) πράξεις ή παραλείψεις κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους, με βάση τους αναληφθέντες από την ασφαλιστική εταιρία κινδύνους. Με τον πρόχειρο αυτόν ορισμό αποδεικνύεται, ότι το είδος αυτό ασφάλισης αποτελεί έναν εναλλακτικό και ως ένα βαθμό αξιόπιστο μηχανισμό χρηματοδότησης τόσο της ίδιας της εταιρίας και των τρίτων ζημιωθέντων, όσο και κυρίως των διοικούντωνασφαλισμένων, σε περίπτωση επέλευσης των καλυπτόμενων κινδύνων, καθώς το διαχειριστικό σφάλμα ή οι νομοθετικές παραβάσεις κατά την διαχείριση της εταιρίας δεν παραμένουν «στο τέλος της ημέρας» εις βάρος της ατομικής περιουσίας των διοικούντων, ούτε ως συλλογικό βάρος στους μετόχους ή τους συμβαλλομένους με την εταιρία, αλλά το κόστος ευθύνης μετακυλίεται κατεξοχήν στον ασφαλιστή. 5

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ Ο καλυπτόμενος κίνδυνος Ι. Αντικείμενο της ασφάλισης Αντικείμενο της κάλυψης στην ασφάλιση της αστικής ευθύνης των μελών ΔΣ ανώνυμης εταιρίας αποτελεί η ζημία στην περιουσία τους, από αξιώσεις της εταιρίας και τρίτων προσώπων. Για το λόγο αυτό και πριν από την ανάλυση των ασφαλιστικών παραμέτρων κρίνεται σκόπιμη η σύντομη σκιαγράφηση των περιπτώσεων ευθύνης και των βάσεων προστασίας της εταιρίας και των τρίτων (εργαζομένων, μετόχων, δανειστών) εναντίον των διαχειριστών της ανώνυμης εταιρίας. Τόσο στην Ελλάδα, όσο και διεθνώς, η αστική ευθύνη των μελών του ΔΣ διαχωρίζεται σε εσωτερική, δηλαδή στην ευθύνη, που φέρουν τα μέλη της διοίκησης έναντι της εταιρίας και σε εξωτερική, όρος που αναφέρεται στην ευθύνη των διοικούντων έναντι των τρίτων δανειστών της εταιρίας, των μετόχων αυτής, αλλά και έναντι του Δημοσίου. Το ζήτημα βέβαια της σκιαγράφησης της ευθύνης δεν είναι καθόλου απλό ζήτημα καθώς είναι δύσκολο να προσδιοριστούν εκ των προτέρων οι ακριβείς υποχρεώσεις των μελών της διοίκησης ή οι περιπτώσεις ζημιογόνας συμπεριφοράς, οπότε και τα μέλη της διοίκησης αντιμετωπίζουν διαρκώς έναν μη προσδιορίσιμο κίνδυνο, ιδίως σε αποφάσεις, που ενέχουν, εκ της φύσεως τους, ιδιαίτερα, αυξημένο επιχειρηματικό ρίσκο. ΙΙ. Εσωτερική ευθύνη Η εσωτερική ευθύνη των μελών του ΔΣ θεμελιώνεται στο άρθρο 22α 1 εδ.α ΚΝ 2190/1920, σύμφωνα με το οποίο : «Παν μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου ευθύνεται έναντι της εταιρείας κατά την διοίκησιν των εταιρικών υποθέσεων διά παν αυτού πταίσμα.». 6

Η στοιχειοθέτηση ευθύνης των διοικούντων προϋποθέτει την υπαίτια και ζημιογόνα για την εταιρία αθέτηση των υποχρεώσεών τους. Πρόκειται ουσιαστικά για το παράνομο και το υπαίτιο, ως αυτοτελείς όρους της υποκειμενικής ευθύνης. Συνήθης παρίσταται η διάκριση των υποχρεώσεων των εταιρικών διοικητών σε δύο επιμέρους κατηγορίες, ήτοι την υποχρέωση επιμέλειας (18, 22 και 22 α 1,2 ΚΝ.2190/1920) και την υποχρέωση (οργανικής) πίστης (duty of loyalty) 1. Η υποχρέωση οργανικής πίστης, θεμελιώνεται στην ιδιαίτερη σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ της εταιρίας και των διοικητών της, και καλείται να λειτουργήσει ως αντίβαρο στις αυξημένες δυνατότητες επιρροής που αυτοί διαθέτουν, αναφορικά με την πορεία των εταιρικών υποθέσεων και, ιδίως, τη διαχείριση της εταιρικής περιουσίας. Ενόψει αυτών, σκόπιμο είναι να επισημανθεί, ότι οι δεσμεύσεις που απορρέουν από την υποχρέωση πίστης, δεν ταυτίζονται απόλυτα με αυτές που επιτάσσει η γενική αρχή της συναλλακτικής καλής πίστης, αφού σε σχέση με αυτές, είναι αυξημένης εκτάσεως και εντάσεως (ΑΚ 281,288) 2. Οι προαναφερθείσες υποχρεώσεις επιμέλειας και (οργανικής) πίστης είναι δύο αόριστες έννοιες, γενικής φύσεως, από τις οποίες, εξειδικευόμενες στη συγκεκριμένη κάθε φορά περίπτωση, απορρέουν δέσμες πολυάριθμων κατ ιδίαν ειδικότερων υποχρεώσεων 3. Για να γίνουμε πιο συγκεκριμένοι, θα αναφέρουμε ορισμένες από αυτές: 1 Βλ. Χ. Λιβαδά., εις Το Δίκαιο της Ανώνυμης Εταιρίας, Επιμέλεια : Περάκης Ε., 3 η Έκδοση, 2010, σελ. 978. Πρβλ. όμως Α.Ι. Φρέρη, εις Ανώνυμες Εταιρίες, Επιστ. Διεύθυνση: Β. Aντωνόπουλος.,- Σ.Μούζουλας., Τόμος ΙΙ, εκδόσεις ΣΑΚΚΟΥΛΑ Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2013, (σημ. 7) σελ. 164, ο οποίος υποστηρίζει ότι πρόκειται, ουσιαστικά, για μία κύρια υποχρέωση- ήτοι αυτή της επίδειξης καλής πίστης κατά την εκτέλεση της παροχής κατ άρθρο 288 ΑΚ- η οποία φαινομενικά προσλαμβάνει διπλή υπόσταση, αναδεικνύοντας τον εξέχοντα χαρακτήρα της υποχρέωσης πίστης των διοικητών της ΑΕ. 2 Βλ. Χ. Λιβαδά., ό. π., σελ. 978, Α.Ι. Φρέρη, ό. π., σελ. 164, Γ. Σωτηρόπουλο, Η ευθύνη των μελών του Διοικητικού Συμβουλίου για επιχειρηματικές επιλογές, Πρακτικά 12ου Πανελλ. Συνεδρ. Εμπορ., «Σύγχρονα Ζητήματα εταιρικής ευθύνης», Νομική Βιβλιοθήκη 2003, σελ. 158,160. Από νομολογία βλ. ενδεικτικά ΕφΑθ 4860/2006, ΕΕμπΔ 2007, σελ. 590 επόμ., 592, ΠΠρΛαρ 316/2010, ΕπισκΕΔ 2010, σελ. 893 επόμ., 898,899, οι οποίες υιοθετούν την εξής διατύπωση : «τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου υπέχουν απέναντι στην εταιρία υποχρέωση πίστης. Η υποχρέωση αυτή η οποία είναι απόρροια του χαρακτήρα της σχέσης που συνδέει το μέλος του διοικητικού συμβουλίου με την εταιρία, ως σχέσης εμπιστοσύνης, ξεπερνά τα όρια της γενικής αρχής της καλής πίστης (άρθρα 288 και 281 ΑΚ), καθώς παρουσιάζει άλλη ποιοτική διάσταση και ένταση.». 3 Βλ. Χ. Λιβαδά, ό. π. (σημ. 9), σελ. 978, 979, Μ.-Θ. Μαρίνο, Ζητήματα εφαρμογής του κανόνα επιχειρηματικής κρίσεως (business judgement rule) στο εταιρικό και πτωχευτικό δίκαιο, ΔΕΕ 2009, σελ. 653 επόμ., 653, ο οποίος επισημαίνει ότι η διακριτική ευχέρεια των μελών του ΔΣ εκδηλώνεται εντονότερα στο πλαίσιο της υποχρέωσης επιμελούς διοίκησης, εν αντιθέσει με την υποχρέωση πίστης, στο πλαίσιο της οποίας η διακριτική ευχέρεια είναι ελάχιστη. Πρβλ. ΕφΑθ 4860/2006, ΕΕμπΔ 2007, σελ. 590 επόμ., 592, ΠΠρΛαρ 316/2010, ΕπισκΕΔ 2010, σελ. 893 επόμ., 898, στο πλαίσιο των οποίων γίνεται δεκτό ότι : «Αντίστροφα, αυτή η ανασφάλεια δικαίου επιτρέπει στο διοικητικό συμβούλιο να επιδιώξει την κατοχύρωση των θέσεων του στις ίδιες αόριστες, γενικές και ελαστικές 7

Η υποχρέωση επιμέλειας επιτάσσει στα μέλη του ΔΣ να τηρούν τις υποχρεώσεις, που απορρέουν από το νόμο και το καταστατικό, με βασικό στόχο την προώθηση του εταιρικού συμφέροντος 4. Και ενώ η τήρηση των υποχρεώσεων που απορρέουν από το νόμο ή το καταστατικό αποτελεί ζήτημα ευχερώς διαπιστώσιμο, ωστόσο, η αξιολόγηση της προαγωγής του εταιρικού συμφέροντος, παρουσιάζει δυσχέρειες, καθώς αυτό ερμηνεύεται άλλοτε μονοσήμαντα ως συμφέρον των μετόχων και άλλοτε ευρύτερα ως συμφέρον της επιχείρησης, με αναφορά ιδίως στους εργαζομένους, τους προμηθευτές και το δημόσιο συμφέρον. Παρά τις διαφοροποιούμενες προσεγγίσεις, στο πλαίσιο της ελληνικής έννομης τάξης, γίνεται δεκτό ότι τα μέλη του ΔΣ υπέχουν ευθύνη προώθησης των ενδοεταιρικών συμφερόντων, υποχρεούμενα, ωστόσο, στην παράλληλη τήρηση της κοινής νομοθεσίας (π.χ. περί προστασίας του περιβάλλοντος, ασφάλεια εργασίας κλπ). Υπό συγκεκριμένες, μάλιστα, προϋποθέσεις γίνεται ανεκτή η λήψη αποφάσεων, στο πλαίσιο της επονομαζόμενης εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, με γνώμονα την προάσπιση εξωεταιρικών συμφερόντων (π.χ. παροχή bonus σε εργαζομένους, τοποθέτηση φίλτρων στις μονάδες παραγωγής), στο μέτρο που βελτιώνεται μακροπρόθεσμα η εικόνα της εταιρίας («εταιρική κοινωνική ευθύνη») 5. Ειδικότερα στο πλαίσιο της υποχρέωσης επιμελούς διοίκησης εντάσσεται, επιπλέον, η φροντίδα της νόμιμης οργάνωσης και λειτουργίας της εταιρικής επιχείρησης, των διαδικασιών λήψης αποφάσεων, η πληροφόρηση των άλλων οργάνων και των τρίτων, η μη ανάληψη υπέρμετρων επιχειρηματικών κινδύνων και η δέσμευση του ασκούντος διαχειριστικά καθήκοντα να συνεργάζεται και να ασκεί συνολική (γενικής φύσεως) εποπτεία στα λοιπά μέλη του διοικητικού οργάνου, ακόμα και στις περιπτώσεις καταμερισμού των επιμέρους αρμοδιοτήτων 6. Εξάλλου, στις περιπτώσεις ιδιαιτέρως επικίνδυνων για την εταιρία αποφάσεων, ο εταιρικός διοικητής οφείλει, πέραν της έννοιες, κατά τρόπο ώστε να υποστηρίξει την «ορθότητα» της αποφάσεώς του, έννοια επίσης ελαστική και αόριστη στο μέτρο που το κριτήριο του χαρακτηρισμού μιας πράξης ή παράλειψης ως «ορθής» εξετάζονται κατά περίπτωση και με βάση τις ισχύουσες τη συγκεκριμένη στιγμή συνθήκες.» 4 Βλ. Γ. Σωτηρόπουλο, ό.π. σελ. 159. 5 Βλ. Ν. Ρόκα, Εμπορικές Εταιρίες, Έκδοση6 η, εκδόσεις Α.ΣΑΚΚΟΥΛΑ Αθήνα, Κομοτηνή 2008, σελ. 341, Χ. Λιβαδά, ό. π. (σημ. 9), σελ. 981, Τις ενδεχόμενες συνέπειες ταυτόχρονης επιδίωξης ασύμβατων μεταξύ τους συμφερόντων επισημαίνει και ο Α. Καραγκουνίδης, Η υποχρέωση πίστης των μελών του διοικητικού συμβουλίου (Ιδίως μετά το Ν.3604/2007) εις Ζητήματα από το νέο δίκαιο της ανώνυμης εταιρίας (επιμ. : M.Θ. Μαρίνος), 2009, σελ. 199, 200, ο οποίος μεταφέρει χαρακτηριστικά την φράση : «Η διοίκηση που υπηρετεί ταυτόχρονα περισσότερους «κυρίους» δεν είναι υπόλογη εντέλει απέναντι σε κανέναν». 6 Βλ. Ν. Τέλλη, Υπογραφή και ευθύνη των διαχειριστών της εταιρίας περιορισμένης ευθύνης, εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη Αθήνα 1994, (σημ. 7), σελ. 141, Γ. Γασπαρινάτο, Υποχρέωση εποπτείας των μελών του ΔΣ ανώνυμης εταιρίας, Σημ. στην ΕφΑθ 4101/2005, ΔΕΕ 2006, σελ. 1024 επόμ., 1026, 1027. 8

αρνητικής ψηφοδοσίας, να κλιμακώσει 7 την αντίδρασή του, προς το σκοπό ματαίωσής της επιχειρούμενης πράξης. Η υποχρέωση πίστης, τώρα, επιτάσσει στους διοικητές της ΑΕ να πράττουν ό, τι προάγει (θετικό περιεχόμενο) και να αποφεύγουν ό, τι εμποδίζει (αρνητικό περιεχόμενο) την ευόδωση του εταιρικού σκοπού 8. Ειδικότερες εκφάνσεις της (ορισμένες εκ των οποίων αποτυπώνονται και νομοθετικά) συνιστούν ενδεικτικώς : α) κατά πρώτο λόγο, η υποχρέωση των διοικητών να μην αποκαλύπτουν επιχειρηματικές πληροφορίες για τις οποίες έλαβαν γνώση, εξαιτίας ακριβώς της ιδιότητάς τους (ΑΚ 288) (λ.χ. επιχειρηματικά σχέδια), β) η απαγόρευση κάθε πράξης μέλους της διοίκησης, με την οποία επιδιώκεται ατομικό συμφέρον το οποίο συγκρούεται αντικειμενικά με το εταιρικό (άρθρ.22α 3 α ΚΝ 2190/1920), λ.χ. η συστηματική διενέργεια ταξιδιών αναψυχής το οικονομικό βάρος των οποίων φέρει πολλές φορές η εταιρία κλπ 9, γ) Επιπλέον, η προληπτικού χαρακτήρα υποχρέωση έγκαιρης και επαρκούς αποκάλυψης ενδεχόμενων ιδίων συμφερόντων στα λοιπά μέλη του διαχειριστικού οργάνου (άρθρ.22α 3,3β ΚΝ 2190/1920), ώστε να καταστεί εφικτή η αποτροπή ενδεχόμενης σύγκρουσης (π.χ. μέσω αφαίρεσης εξουσίας εκπροσώπησης για μια ή περισσότερες πράξεις κλπ) 10. Υποχρέωση αποκάλυψης υφίσταται στις περιπτώσεις σύγκρουσης του ατομικού συμφέροντος του διοικητή όχι μόνο με το συμφέρον της εταιρίας αλλά και των συνδεδεμένων με αυτήν εταιριών (άρθρ.22α 3,3β σε συνδυασμό με άρθρ. 38 5 περ.β., 32 Ν. 4308/2014) 11. Στην ίδια κατεύθυνση κινείται και η νεοεισαχθείσα στο άρθρο 22α παράγραφος 3γ 12, η οποία προβλέπει ότι εφόσον δηλωθεί περίπτωση σύγκρουσης συμφέροντος ή συντρέχει τέτοια περίπτωση, εφαρμόζεται το άρθρο 66 ΑΚ, περί στέρησης δικαιώματος ψήφου. 7 Για το φάσμα των κλιμακούμενων αντιδράσεων βλ. αναλυτικά σε Ν. Τέλλη ό. π. (σημ. 7), σελ. 140,141, ο οποίος αναλύει το αντίστοιχο ζήτημα στην περίπτωση της Ε.Π.Ε. 8 Βλ. Χ. Λιβαδά, ό. π. (σημ. 9), σελ. 982,983. Κατά τον Α.Ι. Φρέρη, ό. π. (σημ. 7) σελ. 165, η υποχρέωση πίστης, ως έννοια γένους, αποτελεί και την μοναδική υποχρέωση των διοικητών, στους κόλπους της οποίας εντάσσονται όλα τα επιμέρους είδη και υποείδη των παρεπόμενων υποχρεώσεων. 9 Βλ. Χ. Λιβαδά, ό. π. (σημ. 9), σελ. 986. 10 Βλ. Α. Καραγκουνίδη, ό. π. (σημ. 13), σελ. 211, Χ. Λιβαδά, ό. π. (σημ. 9), σελ. 987, όπου και περαιτέρω παραπομπές. 11 Το άρθρο 38 Ν.4308/2014 επέφερε από 1.1.2015 την κατάργηση, μεταξύ άλλων, και του άρθρου 42 ε ΚΝ.2190/1920, προβλέποντας παράλληλα ότι ενδεχόμενη παραπομπή στην προαναφερθείσα διάταξη θεωρείται ότι αναφέρεται στο άρθρο 32 Ν.4308/2014 (άρθρο 38 5 περ. β ). 12 Η 3γ προστέθηκε στο άρθρο 22 α ΚΝ.2190/1920 με το άρθρο 3 Ν. 4156/2013. 9

Οι επιμέρους αυτές υποχρεώσεις βαρύνουν τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου τόσο ατομικά, όσο και συλλογικά, καθιστώντας τα, εις ολόκληρον, ευθυνόμενα για την αποκατάστασή της, σε περίπτωση παραβίασης τους και πρόκλησης ζημίας στην εταιρία (κατ άρθρο 481 13 και 926 ΑΚ 14 ). Κατά την κρατούσα άποψη 15, πρόκειται για ευθύνη εκ του νόμου, αδικοπρακτικού χαρακτήρα, στο μέτρο που παραβιάζονται εκ του νόμου υποχρεώσεις ή κατ άλλη διατύπωση, για οργανική ευθύνη, 16 στο μέτρο που οι διοικούντες συνδέονται με την εταιρία με μια ειδική (οργανική) έννομη σχέση. Δεν λείπουν, ωστόσο, και φωνές 17 που, θεωρώντας ως καθαρά συμβατική τη σχέση των διοικούντων με την εταιρία, χαρακτηρίζουν την ευθύνη συμβατική ή αδικοπρακτική, ανάλογα με το εάν αυτοί παραβίασαν συμβατική υποχρέωση ή τέλεσαν αδικοπραξία σε βάρος της. Ευθύνη, πάντως, δεν στοιχειοθετείται όταν ο εταιρικός διοικητής έχει εξασφαλίσει προηγούμενη σύννομη απόφαση της Γενικής Συνέλευσης (άρθρο 22α 2 18 του ΚΝ. 2190/1920). Στη βάση μιας τελολογικής ερμηνείας των διατάξεων για τις ελαττωματικές αποφάσεις, υπενθυμίζεται ότι οι μη σύννομες αποφάσεις της ΓΣ δεν δημιουργούν υποχρέωση συμμόρφωσης για το ΔΣ, 13 Άρθρο 481 «Παθητική ενοχή εις ολόκληρον Οφειλή εις ολόκληρον υπάρχει όταν σε περίπτωση περισσότερων οφειλετών της ίδιας παροχής καθένας απ' αυτούς έχει την υποχρέωση να την καταβάλει ολόκληρη, ο δανειστής όμως έχει το δικαίωμα να την απαιτήσει μόνο μία φορά». 14 Βλ. Άρθρο 926 «Αν από κοινή πράξη περισσοτέρων προήλθε ζημία ή αν για την ίδια ζημία ευθύνονται παράλληλα περισσότεροι, ενέχονται όλοι εις ολόκληρον. Το ίδιο ισχύει και αν έχουν ενεργήσει περισσότεροι συγχρόνως ή διαδοχικά και δεν μπορεί να εξακριβωθεί τίνος η πράξη επέφερε τη ζημία». Αποτελεί δε ξεχωριστό ζήτημα η μετέπειτα διεξαγωγή δίκης μεταξύ των ευθυνόμενων μελών, με αντικείμενο την άσκηση του κατ άρθρο 927 ΑΚ δικαιώματος αναγωγής. 15 Υπέρ της άποψης αυτής οι Κ. Παμπούκης, Ζητήματα από την ευθύνη για τη διοίκηση της Ανώνυμης Εταιρίας, ΕΕμπΔ 1985, σελ. 365 επόμ., 370,371, Ιδίου, Εισαγωγικό σημείωμα στην ΕφΘεσ 1801/2008, ΕπισκΕΔ 2008, σελ. 1164 επόμ., 1167, Γ. Σωτηρόπουλος, Παρατηρήσεις στην ΠΠρΑθ 419/2005, ΕΕμΔ 2005, σελ. 308 επόμ., 318, Ιδίου, ό. π. (σημ.1) σελ. 163. 16 Υπέρ της άποψης αυτής ο Ν. Τέλλης, Υπογραφή και ευθύνη των διαχειριστών της εταιρίας περιορισμένης ευθύνης, 1994, σελ. 111,112, ο οποίος αναφέρεται μεν στο αντίστοιχο ζήτημα χαρακτηρισμού της ευθύνης των διαχειριστών της ΕΠΕ, η ομοιότητα, ωστόσο, της διάταξης του άρθρου 26 Ν.3190/1955 με αυτήν του άρθρου 22α 1 Ν.2190/1920, δεν δύναται παρά να οδηγήσει σε ανάλογα αποτελέσματα (βλ. σχετικά σε Α.Ι. Φρέρη εις Ανώνυμες Εταιρίες, Επιστ. Διεύθυνση: Aντωνόπουλος Β.,-Μούζουλας Σ., Τόμος ΙΙ, 2013, σελ. 176, υποσημ. 62). 17 Βλ. Ι. Μάρκου, Το διοικητικό Συμβούλιο της ΑΕ, εκδόσεις ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ 2015, σελ. 265. Πρβλ. ΕφΑθ 4860/2006, ΕΕμπΔ 2007, σελ. 590 επόμ., 590, ΠΠρΑθ 419/2005, ΕΕμΔ 2005, σελ. 308 επόμ., 311, ΠΠρΛαρ 316/2010, ΕπισκΕΔ 2010, σελ. 893 επόμ., 897, στις οποίες γίνεται ξεκάθαρα λόγος για συρροή αξιώσεων, εφόσον η ζημιογόνος πράξη ή παράλειψη των μελών του ΔΣ αποτελεί ταυτόχρονα και αδικοπραξία. 18 Βλ. άρθρο 22 α παρ. 2 «Η ευθύνη αυτή δεν υφίσταται προκειμένου για πράξεις ή παραλείψεις που στηρίζονται σε σύννομη απόφαση της γενικής συνέλευσης ή που αφορούν εύλογη επιχειρηματική απόφαση η οποία ελήφθη με καλή πίστη, με βάση επαρκείς πληροφορίες και αποκλειστικά προς εξυπηρέτηση του εταιρικού συμφέροντος». 10

το οποίο αντιθέτως υποχρεούται να μην τις εκτελέσει. 19. Συνεπώς, από δογματικής άποψης η συμμόρφωση προς σύννομη απόφαση της ΓΣ ιδρύει λόγο αποκλεισμού της ευθύνης 20. Σημειωτέον πως η άπρακτη παρέλευση της προθεσμίας προσβολής θεραπεύει την άκυρη ή ακυρώσιμη απόφαση της ΓΣ, οπότε κατ ερμηνεία του νόμου θα θεωρηθεί και αυτή σύννομη 21. Η ευθύνη τους, επίσης, θα ματαιωθεί και αν το μέλος του ΔΣ, επίσης κατ άρθρο 22 α παρ.2 «αποδείξει ότι κατέβαλε την επιμέλεια του συνετού επιχειρηματία. Η επιμέλεια αυτή κρίνεται με βάση και την ιδιότητα του κάθε μέλους και τα καθήκοντα που του έχουν ανατεθεί», όπως επίσης, και αν αποδείξει 22, ότι δε συμμετείχε στην πράξη και πρόσθετα, ότι κατέβαλε κάθε προσπάθεια ματαίωσης της απόφασης αυτής ή η απουσία του ήταν δικαιολογημένη. Τέλος ευθύνη των διοικούντων της εταιρίας παύει να υπάρχει εφόσον η ΑΕ να προβεί σε παραίτηση ή συμβιβασμό, ως προς ενδεχόμενες αξιώσεις της κατ άρθρο 22 α παρ. 4 23. Σε περίπτωση παράβασης των ανωτέρω υποχρεώσεων και καθηκόντων (ατομική ή εις ολόκληρον ευθύνη του μέλους/μέλη του ΔΣ) το κύριο μέσο προστασίας την ανώνυμης εταιρίας είναι η έγερση της εταιρικής αγωγής, μέσω του ΔΣ, που αποτελεί το διαχειριστικό της όργανο, δικαστικώς και εξωδίκως 24 (22β κν 2190/1920). 19 Βλ. Μ.-Θ. Μαρίνο, Ο κανόνας της επιχειρηματικής κρίσεως ΧρΙΔ 2009, σελ 116. 20 Βλ. Μ-Θ Μαρίνο, Σύννομη απόφαση της ΓΣ ως λόγος απαλλαγής του Διοικητικού Συμβουλίου από την ευθύνη του έναντι του νομικού προσώπου Συμβολή στην ερμηνεία του άρθρου 22 α εδ. γ του ν. 2190/1920 ΔΕΕ 2012, σελ. 8. 21 Μ.-Θ. Μαρίνο, ό. π. (σημ. 22), ΔΕΕ 2012, σελ 8 22 Υπάρχει αντιστροφή του βάρους απόδειξης. Απαλλάσσεται, έτσι, η εταιρία, η οποία αντικειμενικά αδυνατεί να υπολογίσει και να αποδείξει ευχερώς το «ποσοστό» της αιτιώδους συμβολής του κάθε μέλους στην επέλευση της ζημίας, από το σχετικό βάρος απόδειξης, η απόδειξη του οποίου μετατίθεται στο μέλος του ΔΣ. 23 Βλ. Σ.Μούζουλα. εις Το Δίκαιο της Ανώνυμης Εταιρίας, Επιμέλεια : Περάκης Ε., Τόμος 3 ος, Β Έκδοση, εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη 2000, σελ 151, 152, Αντωνόπουλο.Β, Δίκαιο Ανώνυμης Εταιρίας και Ε.Π.Ε, Γ έκδοση, εκδόσεις Σάκκουλα Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2009, σελ. 444, πρέπει να επισημανθούν τα εξής: σύμφωνα με την διάταξη του άρθρου 22 α 4, οι πράξεις αυτές, επί ποινή ακυρότητας, λαμβάνουν χώρα μόνο μετά την παρέλευση διετίας από τη γένεση της αξιώσεως και αφού προηγηθεί ιδιαίτερη απόφαση της συνήθους(τακτικής ή έκτακτης) Γ.Σ. της εταιρίας. Εφόσον ο νόμος δεν προβλέπει ειδικώς, αρκεί η συνήθης απαρτία και πλειοψηφία του εκπροσωπούμενου στη ΓΣ μετοχικού κεφαλαίου, με την πρόσθετη προϋπόθεση να μην αντιτίθεται σε αυτήν μειοψηφία, που εκπροσωπεί το 1/5 του μετοχικού κεφαλαίου, κατά τρόπο ρητό αλλά όχι κατ ανάγκην και αιτιολογημένο. Ως αντίθεση δεν νοείται η αποχή από την ψηφοφορία ούτε η λευκή ψήφος. 24 Αξίζει να σημειωθεί, ότι έχει καταβληθεί μια θεωρητική προσπάθεια εισαγωγής μιας εταιρικής ατομικής αγωγής, στο πρότυπο της αμερικανικής derivative action του άρθρου 26 παρ.2 περί Ε.Π.Ε. και του άρθρου 67 παρ.4 για την Ι.Κ.Ε., όπου κάθε εταίρος μπορεί να ασκήσει την αγωγή στο όνομά του, ως μη δικαιούχος διάδικος, ζητώντας καταβολή στην εταιρία. Ωστόσο, η προσπάθεια αυτή προσκρούει σταθερά στο δικονομικής φύσης ζήτημα της νομιμοποίησης του μετόχου (ως μη δικαιούχου διαδίκου). Από την άλλη οι τρίτοι-δανειστές της εταιρίας, μπορούν μόνο πλαγιαστικώς να ασκήσουν την εταιρική αγωγή υπό τις προϋποθέσεις του άρθρου 72 του ΚΠολΔ «Οι δανειστές 11

ΙΙΙ. Εξωτερική ευθύνη Από την άλλη πλευρά, στην έννοια των τρίτων στους οποίους αναφέρεται η εξωτερική ευθύνη των διοικούντων, περιλαμβάνονται οι μέτοχοι, οι εργαζόμενοι, οι πελάτες, οι προμηθευτές, οι πιστωτές, αλλά και το ίδιο το δημόσιο 25. Κατά πάγια θέση τρίτοι μπορούν να αξιώσουν την αποκατάσταση της ζημίας τους (μέσω των διατάξεων περί αδικοπραξίας) έναντι των μελών της διοίκησης στις περιπτώσεις, που έχουν υποστεί άμεση ζημία και έχει παραβιαστεί προστατευτικός, επιτακτικός ή απαγορευτικός, υπέρ των συμφερόντων τους κανόνας δικαίου ή έχει προσβληθεί απόλυτο αγαθό αυτών: Κλασσικό παράδειγμα προστατευτικών υπέρ των δανειστών της εταιρίας διατάξεων αποτελούν οι δικλείδες ασφαλείας του μετοχικού κεφαλαίου και της απαίτησης επαρκούς κεφαλαιοδότησης. Όσον αφορά τους κανόνες επιμέλειας του κν 2190/1920, που προαναφέρθηκαν, κρατούσα είναι η θέση, ότι οι εν λόγω διατάξεις είναι προστατευτικές μόνο υπέρ το νομικού προσώπου της εταιρίας, την περιουσία του οποίου διαχειρίζονται οι διοικούντες, οπότε και δεν μπορεί να γίνει επίκληση τους από τους τρίτους, ακόμη και από τους μετόχους, οι οποίοι και δε συνδέονται καθοιονδήποτε τρόπο με τους διοικούντες 26. Σε περίπτωση, λοιπόν, που υπάρχει παράβαση απαγορευτικών κανόνων, οι αξιώσεις των μετόχων και των πιστωτών της εταιρίας μπορούν να στηριχθούν στις διατάξεις περί αδικοπραξίας για την αποκατάσταση της άμεσης ζημίας τους κατά των νομίμων διοικητών της εταιρίας (άρθρο 914 ΑΚ), μαζί με τους οποίους θα ευθύνεται κατά το άρθρο 71 ΑΚ (σε συνδυασμό με 926 27 ΑΚ) εις ολόκληρον και το νομικό πρόσωπο έχουν δικαίωμα να ζητήσουν δικαστική προστασία ασκώντας τα δικαιώματα του οφειλέτη τους εφόσον εκείνος δεν τα ασκεί, εκτός αν συνδέονται στενά με το πρόσωπό του». 25 Βλ. ΕφΘεσ 2303/1999, ΔΕΕ 1999, σελ. 1143. 26 Βλ. Μ.Γ. Βαρελά ό.π. σελ. 21. 27 Βλ. Άρθρο 926 «Ζημία από περισσοτέρους Αν από κοινή πράξη περισσοτέρων προήλθε ζημία ή αν για την ίδια ζημία ευθύνονται παράλληλα περισσότεροι, ενέχονται όλοι εις ολόκληρον. Το ίδιο ισχύει και αν έχουν ενεργήσει περισσότεροι συγχρόνως ή διαδοχικά και δεν μπορεί να εξακριβωθεί τίνος η πράξη επέφερε τη ζημία». 12

της εταιρίας 28, οπότε και όλα τα πρόσωπα θα τελούν σε σχέση ομοδικίας 29. Συνεπώς, από την εξωτερική ευθύνη μπορεί να πηγάσει και εσωτερική, όταν οι τρίτοι στραφούν και κατά της εταιρίας και η τελευταία αναζητήσει την ευθύνη των μελών του ΔΣ, κατ άρθρο 22β κν. 2190/1920. Περαιτέρω η ατομική αξίωση των μετόχων μπορεί επίσης να θεμελιωθεί στις διατάξεις περί αδικοπραξίας και στην περίπτωση παράβασης κανόνων δικαίου, που έχουν τεθεί προς το συμφέρον τους. Τέτοιους κανόνες εισάγουν οι διατάξεις περί ισολογισμού, περί εγγράφων και δημοσιεύσεων, αλλά και η αρχή της ισότητας ή οι κανόνες, που διασφαλίζουν την δυναμική θέση του μετόχου μέσα στην εταιρία, όπως λ.χ. στην περίπτωση προσβολής του δικαιώματος προτίμησης λόγω παράνομης αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου ή απόκρυψης κερδών κατά την κατάρτιση των ετήσιων οικονομικών καταστάσεων ή διανομής πλασματικά περισσότερων κερδών ή άνισων κερδών. Περαιτέρω, η άμεση ζημία του μετόχου στοιχειοθετείται και στην περίπτωση παραπλανητικών δηλώσεων, οι οποίες επηρεάζουν την τιμή της μετοχής. Αντίστοιχα, ό μέτοχος νομιμοποιείται να εγείρει τις αξιώσεις του στις περιπτώσεις υπεξαίρεσης ή παρακράτησης του μερίσματος του 30 ή σε περίπτωση παράβασης των διατάξεων του καταστατικού, που προκάλεσε βλάβη σε αυτόν ατομικά 31. Περεταίρω η έκδοση νέων σε αδικαιολόγητη χαμηλή τιμή, η εσφαλμένη εφαρμογή των κανόνων σύνταξης του ισολογισμού, που επιφέρει μείωση των διανεμόμενων κερδών ή η μη διανομή διανεμητέων κερδών στοιχειοθετεί αντίστοιχα άμεση ζημία του μετόχου. Αντίστοιχα προστατευτικές υπέρ των δανειστών νομοθετικές διατάξεις είναι μεταξύ άλλων οι διατάξεις περί δόλιας παρέλκυσης της περίπτωσης ή περί μη ορθής τήρησης των βιβλίων ή ειδικές διατάξεις του ποινικού δικαίου, που αντίστοιχα παρέχουν το πραγματικό της ΑΚ 914, όπως το αδίκημα της έκδοσης ακάλυπτης επιταγής, η συκοφαντική δυσφήμιση, η απάτη, η καταδολίευση δανειστών. 28 Βλ. Ν.Κ.Ρόκα, Εμπορικές εταιρίες, έκδοση 5 η, εκδόσεις Α. Σάκκουλας, Αθήνα, Κομοτηνή, 2006, σελ. 315. 29 Εννοείται, ότι σε περίπτωση ευθύνης εις ολοκληρον περισσότερων ατόμων, όπως στην εσωτερική ευθύνη έτσι και εδώ, κατ άρθρο 927 «Εκείνος που κατά το προηγούμενο άρθρο κατέβαλε ολόκληρη την αποζημίωση έχει δικαίωμα αναγωγής κατά των λοιπών..». 30 Βλ. Σ. Μούζουλας, ΔΦΝ 1992, σελ. 489. 31 Βλ. Σ. Μούζουλας, ΔΦΝ 1992, σελ. 489. 13

Όσον αφορά τις διαχειριστικές παραβάσεις, που επηρεάζουν έμμεσα τους τρίτους, δανειστές και μετόχους της εταιρίας, επειδή οι περιπτώσεις πλήρωσης του πραγματικού του άρθρου 914 ΑΚ είναι περιορισμένες, κυρίως λόγω της απαίτησης ύπαρξης άμεσης ζημίας στο πρόσωπο των ζημιωθέντων, καθίσταται ιδιαίτερα πολύτιμη η διάταξη της ΑΚ 919, εφόσον συντρέχουν όλα τα στοιχεία της. Κατά τα γενικώς ισχύοντα για την ενεργοποίηση της διάταξης αυτής απαιτείται γενικός δόλος ζημίωσης των εν λόγω προσώπων, ενώ αρκεί ο δράστης να διέβλεψε στη γενική κατεύθυνση της ζημίας, οπότε και η γενική αποδοχή της ζημίας των μετόχων ή των δανειστών επαρκεί για την ενεργοποίηση της διάταξης, εφόσον και καθόσον αποδεικνύεται αντίθετη στα χρηστά ήθη. Ειδικότερα, η βάση αυτή ενεργοποιείται στις περιπτώσεις, όπου υπάρχει απαλλοτρίωση σημαντικών περιουσιακών εταιρικών στοιχείων με στόχο τη βλάβη των εταιρικών δανειστών και των μετόχων 32 ή επί παροχής ψευδών πληροφοριών ή διενέργειας πράξεων, που οδηγούν μετά βεβαιότητας στην άμεση ζημία αυτών ή όταν υπάρχει δόλια παράλειψη τη υποχρέωσης διαφώτισης. Περαιτέρω, η καταπίεση της μειοψηφίας στην ανώνυμη εταιρία όταν δεν δικαιολογείται από το συμφέρον της εταιρίας συνιστά ανήθικη πράξη και εφόσον πληρούνται και τα άλλα στοιχεία, που η διάταξη θέτει, γεννάται ομοίως αξίωση αποζημίωσης 33. 32 Βλ. ΑΠ 1298/2006, ΕλλΔνη 2006, σελ. 1407. 33 Βλ. Κοκκίνης, Λουκάς. Αφερεγγυότητα κεφαλαιουχικής εταιρίας και ευθύνη διοικούντων έναντι εταιρικών δανειστών (επιμέλεια σειράς Νικόλαος Κ. Ρόκας), έκδοση 1 η, εκδόσεις ΑΝΤ.Ν.ΣΑΚΚΟΥΛΑΣ- Αθηνα, 2001, σελ. 316. 14

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ Η ασφαλιστική σύμβαση Κεφάλαιο πρώτο I. Νομική φύση της σύμβασης Η ασφάλιση της αστικής ευθύνη των μελών της διοίκησή ΑΕ αποτελεί γενική, μη υποχρεωτική ασφάλιση της αστικής ευθύνης, καθώς τόσο κατά το ελληνικό δίκαιο (άρθρο 25 34 Ν 2496/1997), όσο και στην αλλοδαπή δεν προβλέπεται ως υποχρεωτική η σύναψή της (με εξαίρεση εκείνης η οποία είναι υποχρεωτική από το νόμο και ρυθμίζεται από τη διάταξη του άρθρου 26 του Ν. 2496/1997), ενώ αντίστοιχα οι τρίτοι ζημιωθέντες δεν αντλούν απευθείας δικαιώματα κατά του ασφαλιστή από το νόμο 35. Από τη διάταξη, δε αυτή του άρθρου 25 του Ν. 2496/1997 προκύπτει ότι η ασφάλιση της γενικής αστικής ευθύνης καλύπτει τις δαπάνες και την αποζημίωση που απαιτούνται για την ικανοποίηση αξιώσεων τρίτων κατά του ασφαλισμένου και οι οποίες γεννήθηκαν από πράξεις και παραλείψεις του από τους συγκεκριμένους επιχειρησιακούς κινδύνους (των διαχειριστικών καθηκόντων των μελών του ΔΣ), που έχουν ρητώς αναληφθεί και συμφωνηθεί για ασφαλιστική κάλυψη 36. Λόγω του ανωτέρω περιεχομένου της, η ασφάλιση της αστικής ευθύνης των μελών της διοίκησής ΑΕ ταξινομείται στην ασφάλιση ζημιών καθώς υπάρχει συγκεκριμένη ασφαλιστική κάλυψη. Δεν καταβάλλεται, δηλαδή, ένα κατ' αποκοπήν ποσό (όπως στην ασφάλιση ποσού, όπου η κάλυψη είναι αφηρημένη), αλλά αποκαθίσταται, μόνο η συγκεκριμένη και μόνο ζημία, που προκαλείται στην περιουσία του ασφαλισμένου, 34 Βλ. Αρθρο 25 «Ασφάλιση αστικής ευθύνης. Η ασφάλιση αστικής ευθύνης περιλαμβάνει τις δαπάνες, που προέρχονται άμεσα από την απόκρουση και ικανοποίηση αξιώσεων τρίτων κατά του λήπτη της ασφάλισης, που γεννήθηκαν από πράξεις ή παραλείψεις του για τις οποίες είχε συμφωνηθεί ασφαλιστική κάλυψη. Δεν παρέχεται κάλυψη, αν οι πράξεις ή οι παραλείψεις προκλήθηκαν από δόλο του λήπτη της ασφάλισης ή του ασφαλισμένου». 35 Βλ. ΕφΛαμ 211/2005, δημοσιευμένη στη νομική βάση ΝΟΜΟΣ. 36 Βλ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου Ράνια, Ιδιωτικό Ασφαλιστικό Δίκαιο, Δ έκδοση, εκδόσεις ΣΑΚΚΟΥΛΑ Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2014, σελ. 251. 15

από την πραγματοποίηση του ασφαλισμένου κινδύνου (άρθρα 1 και 11 παρ. 1 Ασφ.Ν.), οπότε και ισχύει και πρωταρχικά και σε αυτήν η αρχή απαγόρευσης πλουτισμού του ασφαλισμένου 37. Επιπλέον, η ασφάλιση ευθύνης, ως ασφάλιση ζημίας, είναι από τη φύση της κατά την κρατούσα άποψη, ασφάλιση παθητικού. Καλύπτει τον ασφαλισμένο, κατ αρχήν από τη δημιουργία χρεών στην περιουσία του βασισμένων σε νόμο ή σε σύμβαση, τα οποία δημιουργούνται από αξιώσεις τρίτων, που βασίζονται στην αστική του ευθύνη 38. Συνέπεια του χαρακτηρισμού της ασφάλισης ευθύνης ως ασφαλίσεως παθητικού, κατά μία άποψη είναι, ότι δεν υπάρχει η παραδοσιακή έννοια του ασφαλιστικού συμφέροντος, διότι δεν υφίσταται κάποιο ενεργητικό στοιχείο της περιουσίας με το οποίο να μπορεί να συνδεθεί η ασφαλιζόμενη σχέση 39. Ασφαλιστικό συμφέρον υπάρχει στην ασφάλιση ενεργητικού, όπου βέβαια, εκείνο, που ασφαλίζεται δεν είναι το ίδιο το πράγμα ή η απαίτηση, αλλά η οικονομική σχέση, που πρέπει να διατηρείται και κατά το χρόνο επέλευσης της ασφαλιστικής περίπτωσης 40 και που συνδέει το πρόσωπο με το κάθε στοιχείο της ενεργητικής περιουσίας του, που προσδιορίζεται στη σύμβαση και αποτελεί το αντικείμενο του ασφαλιστικού συμφέροντος 41. Αντίθετα στην ασφάλιση παθητικού, αντικείμενο της ασφάλισης είναι η ευθύνη του ασφαλισμένου, τόσο έναντι της καταβολής αποζημιώσεων σε τρίτους, όσο και των δικαστικών εξόδων, η οποία όμως δεν μπορεί να προσδιοριστεί κατά την κατάρτιση της σύμβασης, όπως και η οικονομική της αξία 42. Η ευθύνη δεν μπορεί να είναι αντικείμενο συμφέροντος, εφόσον γεννιέται μόνον όταν πραγματοποιηθεί ο ασφαλισμένος κίνδυνος και γενικότερα τα παθητικά στοιχεία μιας περιουσίας δεν είναι δυνατόν να υπολογισθούν εκ των προτέρων για να αποτελέσουν αντικείμενο ασφαλιστικού συμφέροντος 43. 37 Βλ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου Ράνια, ό.π. σελ. 33. 38 Βλ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου Ράνια, Η Ασφάλιση Ευθύνης και Ιδιαίτερα η υποχρεωτική ασφάλιση ευθύνης από αυτοκινητιστικά ατυχήματα, Διδακτορική Διατριβή, εκδόσεις ΣΑΚΚΟΥΛΑ-Θεσσαλονίκη, 1986, σελ. 13. 39 Βλ. Moeller, ΕΕμπΔ 1956, σελ. 14. 40 Βλ. Ι. Μανιατόπουλο, Η ασφαλιστική περίπτωσις, ΕΕμπΔ 1957, σελ.3. 41 Βλ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου Ράνια, Ιδιωτικό Ασφαλιστικό Δίκαιο, Δ έκδοση, εκδόσεις ΣΑΚΚΟΥΛΑ Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2014, σελ. 210. 42 Βλ. Μ.Γ.Βαρελά, Η ασφάλιση της αστικής ευθύνης των μελών της διοίκησης ΑΕ, εκδόσεις ΝΟΙΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ 2008, σελ. 30. 43 Βλ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου Ράνια ό.π. σελ. 212, Ι.Ρόκα, Ιδιωτική Ασφάλιση, έκδοση 11 η, εκδόσεις ΑΝΤ. ΣΑΚΚΟΥΛΑ Αθήνα-Κομοτηνή 2006, σελ. 115. 16

Σύμφωνα με μία άλλη προσέγγιση 44, με την ασφάλιση της περιουσίας ως ασφάλιση παθητικού ασφαλίζεται ο κίνδυνος δημιουργίας ή επαύξησης παθητικού της περιουσίας του ασφαλισμένου, οπότε το ασφαλιστικό συμφέρον αναφέρεται στη διατήρηση της περιουσίας είτε από τον κίνδυνο μείωσής της, είτε από τη δημιουργία παθητικού: Κατά την αντίθετη, αυτή, άποψη υπάρχει ασφαλιστικό συμφέρον που συνίσταται στην ευθύνη προς αποζημίωση και το οποίο αναφέρεται ως συμφέρον ευθύνης. Συνεπώς, στην ασφάλιση της γενικής αστικής ευθύνης ασφαλίζεται η περιουσία ή το συγκεκριμένο αγαθόν αυτής, που θυσιάζεται για την κάλυψη της ζημιάς. Υποστηρίζεται, μάλιστα, ότι κατά το ισχύον ιδίως δίκαιο δεν αφήνονται περιθώρια για την ανάπτυξή αντίθετων θεωριών περί ανυπαρξίας ασφαλιστικού συμφέροντος καθώς σύμφωνα με το άρθρο 11 του Ν 2496/1997 μπορεί να ασφαλιστεί κάθε περιουσία για την οποία υπάρχει έννομο συμφέρον, ενώ σύμφωνα με το άρθρο 11 παρ. 1 του ίδιου νόμου η ζημία μπορεί να συνίσταται στην δαπάνη για την απόκρουση απαιτήσεων, οπότε και οι τελευταίες αποτελούν παθητικό, που μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο του ασφαλιστικού συμφέροντος. Συνεπώς, εν προκειμένω ασφαλιστικό συμφέρον είναι το συμφέρον που έχει ο ασφαλισμένος, ότι η περιουσία του δεν θα επιβαρυνθεί με χρέη. Συνεχίζοντας την κατηγοριοποίηση της σύμβασης, η ασφάλιση της αστικής ευθύνης των μελών της διοίκησης ανήκει στις μη καταναλωτικές ασφαλίσεις, δηλαδή στις ασφαλίσεις, που συνάπτονται για εμπορικούς, βιομηχανικούς ή γενικότερα επαγγελματικούς λόγους, οπότε και έχει αμφιμερώς εμπορικό χαρακτήρα, γεγονός που επιτρέπει, στις περιπτώσεις που ειδικά τούτο στο νόμο ορίζεται, τη συνομολόγηση εξαιρέσεων από τις προβλέψεις του Ν 2496/1997 45. Βέβαια, δεν είναι εντελώς ξεκάθαρο το ζήτημα, αν θεωρείται η συγκεκριμένη ασφάλιση, αμιγώς επαγγελματική ασφάλιση ή όχι ή περιέχει απλώς, κάποια στοιχεία της τελευταίας, οπότε με αναφορά σε αυτά να δημιουργούνται κάποιες εξαιρέσεις σε σχέση με τις ρυθμίσεις του Ασφ.Ν 46. 44 Βλ. Παπαχρονόπουλος, ΕλλΔνη 2002, σελ. 1265 και 1270. και Γ.Ψαρουδάκη Ασφαλιστικό συμφέρον, εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη 2014, σελ.11-12. 45 Βλ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου Ράνια, Ιδιωτικό Ασφαλιστικό Δίκαιο, Δ έκδοση, εκδόσεις ΣΑΚΚΟΥΛΑ Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2014, σελ. 37. 46 Βλ. Μ.Γ.Βαρελά ό.π. σελ. 12, που αναφέρει στη σελ. ότι η ασφάλιση των μελών του ΔΣ «Λόγω του περιεχομένου της διαφέρει από την ασφάλιση της επαγγελματικής αστικής ευθύνης, που συνήθως αποδίδεται ως «Errors' and Omissions' Liability Insurance», η οποία αποτελεί κατεξοχήν κάλυψη της επαγγελματικής ευθύνης κατά την άσκηση συγκεκριμένου επαγγέλματος» ενώ σε άλλο κομμάτι προς 17

Συνήθης μορφή της είναι η σύναψη της ασφάλισης από την (ανώνυμη) εταιρία 47, ως λήπτρια της ασφάλισης, δηλαδή, αντισυμβαλλόμενη του ασφαλιστή, για λογαριασμό των μελών του διοικητικού συμβουλίου, κατ άρθρο 9 48 ν. 2496 (αρχή ελευθερίας των συμβάσεων), ως ασφαλισμένων (ασφάλιση ξένου συμφέροντος, καθώς ασφαλιζόμενος είναι άλλο πρόσωπο από τον αντισυμβαλλόμενο του ασφαλιστή) οπότε και παίρνει τη μορφή της σύμβασης υπέρ τρίτου και μάλιστα κατά το συνήθως συμβαίνον γνήσιας (αυτό διότι το δικαίωμα προσδοκίας στην ασφαλιστική αποζημίωση γεννιέται αμέσως και απευθείας στο πρόσωπο του τρίτουασφαλιζόμενου, ΑΚ 411), εφόσον τούτο προκύπτει από τη σύμβαση 49. Συνεπώς υποστήριξη της ανωτέρω θέσης αναφέρει πως τα μέλη του ΔΣ ασκούν μόνο διαχειριστική δραστηριότητα και όχι επαγγελματική «Η ασφάλιση αυτή αφορά κατεξοχήν την εταιρία, στην οποία έχουν διοριστεί τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου και η οποία ασκεί επαγγελματική δραστηριότητα ενώ τα μέλη της μόνο διαχειριστική». Η ίδια, βέβαια, στο σημείο, που γίνεται λόγος για τη κάλυψη της νομικής προστασίας, κάνει επίκληση της εξαίρεσης του άρθρου 7 παρ. 3, περί συνομολόγησης επαγγελματικής ασφάλισης αναφέροντας την ασφάλιση της αστικής ευθύνης των μελών του ΔΣ, ως επαγγελματική (βλ. στο κομμάτι της παρούσας εργασίας για την νομική κάλυψη, όπου παραθέτουμε τη σχετική παραπομπή) Βλ. και Χατζηνικολάου-Αγγελίδου Ράνια, ό.π. σελ. 258, η οποία αντιθέτως αναφέρει «Όταν τα διοικητικά και διευθυντικά στελέχη, στο πλαίσιο των επαγγελματικών τους καθηκόντων». 47 To γεγονός, ότι συνάπτει τη σύμβαση η εταιρία, έχει πυροδοτήσει, ιδιαιτέρως, την αλλοδαπή, μία μεγάλη συζήτηση κατά πόσο μπορεί να ενταχθεί στο «καθήκον επιμέλειας» και η υποχρέωση σύναψης ασφάλισης της αστικής ευθύνης υπέρ τους, ως (σιωπηρός) όρος της σχέσης της εταιρίας με τα μέλη της διοίκησης. Η, κατά το ελληνικό δίκαιο, ισχύουσα θέση είναι, ότι χωρίς την ύπαρξη αντίστοιχου συμβατικού όρου δεν μπορεί να αξιωθεί η σύναψη μίας τέτοιας ασφάλισης, καθώς δεν υπάρχει νομοθετική διάταξη, που να καθιερώνει ειδική υποχρέωση επιμέλειας και πίστης της εταιρίας έναντι των μελών του ΔΣ, από την οποία, ειδική αυτή σχέση εμπιστοσύνης, να μπορεί να συναχθεί σχετική υποχρέωση. Η με βάση την αντίθετη στο γερμανικό δίκαιο θέση υποστηρίζει ότι στο πλαίσιο της επιμέλειας και πίστης της εταιρίας έναντι των μελών του ΔΣ, εντάσσεται και η υποχρέωση σύναψης και διατήρησης ασφάλισης αστικής ευθύνης για τα μέλη του ΔΣ, τα οποία θα αναλάβουν μάλιστα και τη σύναψη της Βλ. Μ.Γ.Βαρελά ό.π. σελ. 40. 48 Βλ. άρθρο 9 «Ασφάλιση για λογαριασμό 1. Ο λήπτης της ασφάλισης μπορεί να συμβληθεί στην ασφαλιστική σύμβαση για λογαριασμό δικό του ή τρίτου. Ο τρίτος μπορεί και να μην ορίζεται στο ασφαλιστήριο (ασφάλιση για λογαριασμό όποιου ανήκει). Σε περίπτωση αμφιβολίας, η σύμβαση θεωρείται ότι καταρτίσθηκε για λογαριασμό του λήπτη της ασφάλισης. 2. Τον λήπτη της ασφάλισης βαρύνουν όλες οι υποχρεώσεις που απορρέουν από την ασφαλιστική σύμβαση, εκτός από εκείνες που από τη φύση τους πρέπει να εκπληρωθούν από τον ασφαλισμένο. Ο ασφαλισμένος έχει τις ίδιες υποχρεώσεις με τον λήπτη της ασφάλισης, εφόσον έχει λάβει γνώση της σύμβασης και έχει τη δυνατότητα να τις εκπληρώσει». 49 Βλ. Σ.Δ.Ψυχομάνη, ΔΕΕ 2007, σελ. 768, όπου αναλύεται η περίπτωση ομαδικής ασφάλισης εργαζομένων. Επισημαίνεται, ότι οι αρχικές ασφαλιστικές συμβάσεις, ισχύουν ως γνήσιες συμβάσεις υπερ τρίτων, οι οποίες έγιναν αποδεκτές από τους εργαζομένους ρητά ή σιωπηρά, επομένως γεννούν υποχρεώσεις της αντισυμβληθείσης ασφαλιστικής εταιρίας εκπληρωτέες ευθέως προς τους εργαζομένους (411-412). Αντίθετα εφόσον οι εργαζόμενοι δε συμμετείχαν στη κατάρτιση νέων τροποποιητικών συμβάσεων, οι οποίες είναι δυσμενέστερες των πρώτων και δεν τις αποδέχτηκαν, δεν δεσμεύονται από αυτές καθώς κάτι τέτοιο δεν προκύπτει από τις συνολογηθείσες συμβάσεις τους. 18

συνομολογείται ως ασφάλιση υπέρ τρίτου, όπου δικαιούχος του ασφαλίσματος είναι διαφορετικό πρόσωπο από τον αντισυμβαλλόμενο του ασφαλιστή και ο τρίτος ασφαλισμένος, δηλαδή το μέλος της διοίκησης της ανώνυμης εταιρίας, μπορεί απευθείας να αξιώσει το ασφάλισμα από τον ασφαλιστή 50. Με τη διευκρίνιση αυτή η ασφάλιση της αστικής ευθύνης των μελών της διοίκησης διαχωρίζεται σαφώς από την ασφάλιση της αστικής ευθύνης της ίδιας της εταιρίας σε περίπτωση ζημίας τρίτου, οπότε ασφαλισμένη και δικαιούχος του ασφαλίσματος είναι η εταιρία για την βλάβη που υφίσταται η περιουσία της 51 52. βλ. επίσης ΠΠρΑθ 1517/2002, ΕπιΔικΙΑ 2003, σελ. 86, αφορά ασφάλιση εμπορευμάτων μεταφερόμεωνω, όπου έχει συμφωνηθεί, ότι το φορτίο θα ταξιδεύει με κίνδυνο του αγοραστή (αυτό καθώς το άρθρο 522 ΑΚ είναι ενδοτικού δικαίου). Γιαυτό το λόγο και έχει συναφθεί από τον πωλητή ασφαλιστική σύμβαση, αφορώσα τη μεταφορά του φορτίου με αντισυμβαλλόμενο τον πωλητή και ασφαλισμένο τον αγοραστή (η σύμβαση δηλαδή αφορά ξένο συμφέρον). Από την σύμβαση προκύπτει βούληση των μερών ο τρίτος (αγοραστής) να δικαιούται να απαιτήσει απευθείας την παροχή από τον υποσχεθεντα ασφαλιστή (411 ΑΚ), ο δε αντισυμβαλλόμενος πωλητής δικαιούται απλώς να απαιτήσει από τον ασφαλιστή να καταβάλει το ασφάλισμα στον αγοραστή, βλ. επίσης ΕφΑΘ 4/2006, ΔΕΕ 2006, σελ. 509, αφορά σύμβαση χερσαίας μεταφοράς, όπου από την σύμβαση προκύπτει βούληση των μερών ο τρίτος (αγοραστής) να δικαιούται να απαιτήσει απευθείας την παροχή από τον υποσχεθεντα ασφαλιστή (411 ΑΚ), ο δε αντισυμβαλλόμενος πωλητής δικαιούται απλώς να απαιτήσει από τον ασφαλιστή να καταβάλει το ασφάλισμα στον αγοραστή. 50 Βλ. Ι. Ρόκας, Ιδιωτική Ασφάλιση, έκδοση 6 η, εκδόσεις Α. ΣΑΚΚΟΥΛΑ Αθήνα- Κομοτηνή 1998, παρ. 94, 95, 96, 97 και ΑΠ 1597/2001, ΕΕμπΔ 2002, σελ. 365, ΕφΑΘ 120/2002, ΔΕΕ 2002, σελ. 503. 51 Βλ. ΕφΑΘ 4939/2003, που αφορά χρηματιστηριακή εταιρία, που ασφαλίζει την αστική της ευθύνη. 52 Αξίζει να σημειωθεί, ότι είναι πιθανόν η ασφάλιση της αστικής ευθύνης της ίδιας της εταιρίας με την αντίστοιχη για λογαριασμό των μελών του ΔΣ, να συνάπτονται με τέτοιο τρόπο, ώστε να αλληλοεπηρεάζονται και να αλληλοσυμπληρώνονται. Οι παρακάτω περιπτώσεις αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα, που συναντώνται στην αλλοδαπή, όπου θεωρούνται διαδεδομένες και ανεπτυγμένες αυτού τους είδους οι ασφαλίσεις. Συγκεκριμένα: Η ασφάλιση της επαγγελματικής αστικής ευθύνης, που συνήθως αποδίδεται ως «Errors' and Omissions' Liability Insurance», και που αφορά κατεξοχήν την εταιρία, στην οποία έχουν διοριστεί τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου μπορεί να προσφέρεται συμπληρωματικά με την ασφάλιση της αστικής ευθύνης των διοικούντων από τον ίδιο τον ασφαλιστή ή να ενσωματώνονται στο ίδιο ασφαλιστήριο: Ειδικότερα, δεν αποκλείεται να έχει συμφωνηθεί η κάλυψη της περιουσιακής ζημίας λογω άσκησης της ασφαλισμένης δραστηριότητας και να καλύπτεται ειδικά και επιπλέον η ευθύνη των μελών του οργάνου διοίκησης, εφόσον εκπροσώπησαν το νομικό πρόσωπο στις συγκεκριμένες ζημίες, οπότε και με αυτή την κάλυψη συνομολογούνται ασφαλίσεις για όλες τις περιπτώσεις, που στρέφονται τρίτοι ευθέως κατά της εταιρίας ή των μελών της διοίκησης. Περαιτέρω, η σύμβαση της αστικής ευθύνης των μελών του διοικητικού συμβουλίου είναι δυνατόν να συνδυαστεί και με την ασφάλιση της ζημίας από ποσά που θα καταβάλει σε τρίτους ή στους διοικούντες της για τη ζημία, που προκαλείται από τους τελευταίους: Στην περίπτωση αυτή η ανώνυμη εταιρία δεν είναι μόνο λήπτρια της ασφάλισης, αλλά και ασφαλισμένη ενώ η ασφάλιση αυτή είναι αυτοτελής και αναφέρεται ως «Corporate Reimbursement Coverage». Το είδος αυτό ασφάλισης χρησιμοποιείται ιδιαίτερα στις ΗΠΑ και στην Αγγλία, όπου έχουν αναπτυχθεί τρεις τύποι ασφαλιστηρίων: Ο τύπος A (side Α), ο οποίος καλύπτει τους διοικούντες στο μέτρο και στο βαθμό που δεν έχουν ικανοποιηθεί από την εταιρία, ο τύπος Β (side Β) που καλύπτει την εταιρία στο μέτρο και στο βαθμό που έχει αποκαταστήσει τη ζημία των μεμονωμένων διοικούντων και ο τύπος C (side C), που είναι νεότερος στην ασφαλιστική αγορά και, καλύπτει και την ίδια την εταιρία για τη δική της αστική ευθύνη έναντι τρίτων, με κύριο περιεχόμενο τις παραβάσεις χρηματιστηριακής νομοθεσίας. 19

Η συνομολόγησή της ως σύμβασή υπέρ τρίτου διευκολύνει την κάλυψη της εις ολόκληρον ευθύνης των μελών του ΔΣ, παρόντων, μελλοντικών και παρελθοντικών, συντείνει στην αποφυγή κενών και άλλων ελλείψεων στη σύμβαση και εξοικονομεί ασφάλιστρα, τα οποία και θα ήταν σημαντικά υψηλότερα, εφόσον η κάλυψη ήταν ατομική, ενώ θα συνεπαγόταν αντίστοιχα σημαντική αύξηση και στις διοικητές αμοιβές. Το πλεονέκτημα βέβαια που δημιουργείται για την ανώνυμη εταιρία είναι ότι αυτή συνήθως κατέχει το ασφαλιστήριο και μπορεί να το χρησιμοποιήσει μόνη αυτή στις αντιδικίες με τα μέλη της διοίκησης 53. Με την ανωτέρω κατασκευή η λήπτρια της ασφάλισης δηλαδή η ανώνυμη εταιρία συνάπτει την ασφάλιση προς όφελος των μελών του διοικητικού συμβουλίου ως ασφαλισμένων προσώπων και δανειστών του ασφαλίσματος, ενώ αυτή παραμένει οφειλέτη των ασφαλίστρων έναντι του ασφαλιστή. Ως λήπτρια της ασφάλισης δεν έχει καμία απευθείας αξίωση στο ασφάλισμα, παρά μόνο δικαιούται να απαιτήσει την καταβολή αυτού στον ασφαλισμένο 54. Επειδή, ακριβώς, το δικαίωμα στο ασφάλισμα ανήκει στα μέλη του διοικητικού συμβουλίου, σε περίπτωση πτώχευσή της λήπτριας της ασφάλισης η ασφαλιστική αποζημίωση δεν εντάσσεται στην πτωχευτική περιουσία 55. Η κατασκευή αυτή ταυτόχρονα και σύμφωνα με όσα εξειδικεύονται κατωτέρω, καθιστά την ΑΕ και υπεύθυνη (μαζί με τους ασφαλισμένους) για την τήρηση των υποχρεώσεων από το ασφαλιστήριο, ενώ η ίδια είναι η μόνη που μπορεί να το καταγγείλει ή να το τροποποιήσει ή να ασκήσει το δικαίωμα εναντίωσης (κατ άρθρο 2 παρ. 5 και 6 Ν. 2496/1997) 56. Βέβαια αν οι τρίτοι-ασφαλισμένοι, που δεν συμμετέχουν στην κατάρτιση των νέων τροποποιητικών συμβάσεων, οι οποίες μπορεί να είναι δυσμενέστερες των πρώτων και κατά συνέπεια συνιστούν συμβάσεις σε βάρος τους, δηλαδή σε βάρος τρίτων, δεν τις αποδεχθούν, δεν δεσμεύονται από αυτές και Αρκετά συχνά, επιπλέον, καλύπτεται συνδυαστικά και η αστική ευθύνη της ίδιας της λήπτριας της ασφάλισης (της ανώνυμης εταιρίας) έναντι τρίτων, γεγονός που δημιουργεί ζητήματα στη κατανομή του ασφαλιστικού ποσού και των εξόδων της νομικής προστασίας, όταν ενέχονται σωρευτικά νομικό πρόσωπο και οι διοικούντες αυτού,βλ Μ.Γ.Βαρελά ό.π. σελ. 12. 53 Βλ. Μ.Γ.Βαρελά ό.π. σελ. 32. 54 Βλ. ΕφΑΘ 4/2006, ΔΕΕ 2006, σελ. 509 και ΠΠρΑθ 1517/2002, ΕπιΔικΙΑ 2003, σελ. 86, όπου αναφέρθηκαν και ανωτέρω. 55 Βλ. Μ.Γ. Βαρελά ό.π. σελ. 33. 56 Βλ. ΜΠρΛαρ 106/2004 δημοσιευμένη στη νομική βάση ΝΟΜΟΣ. 20

είναι άκυρες σύμφωνα την αρχή της σχετικότητας των ενοχών 57, διαπίστωση χωρίς σημαντική αξία, καθώς συνήθως τα ασφαλιστήρια είναι ετήσια 58. Αντίθετα, η βασική δέσμευση των μελών του ΔΣ είναι η μη πλήρωση των προϋποθέσεων εκείνων που θα τα αφήσουν χωρίς κάλυψη, δηλαδή η μη παράβαση των ασφαλιστικών βαρών. Αξίζει να αναφερθεί, ότι ενώ η λήπτρια της ασφάλισης δεν εκπροσωπεί τους ασφαλισμένους, δηλαδή δεν ενεργεί ως αντιπρόσωπος τους, ώστε τα αποτελέσματα να επέρχονται απευθείας στο πρόσωπο τους, αλλά στο όνομα της, για λογαριασμό, βέβαια, των ασφαλισμένων, γι αυτό και στο πρόσωπο της κρίνεται η ικανότητα δικαιοπραξίας, ό δόλος, η πλάνη κ.λπ 59. Λόγω της διαμόρφωσης αυτής της σύμβασης ως υπέρ τρίτου, σε συνδυασμό με τα άρθρα 173 ΑΚ (κατά την ερμηνεία της δήλωσης βουλήσεως αναζητείται η αληθινή βούληση χωρίς προσήλωση στις λέξεις) και 200 ΑΚ (ερμηνεία με βάση την καλή πίστη ) οι ασφαλισμένοι αρκεί να είναι οριστοί και όχι ορισμένοι, δηλαδή δεν είναι αναγκαίο να προσδιορίζονται ονομαστικώς ή και αριθμητικώς αρκεί να προσδιορίζονται επαρκώς και να καθίσταται διαγνωστό από την ίδια την σύμβαση υπέρ τίνων προσώπων εκδηλώθηκε το ενδιαφέρον (δηλαδή υπο ποία ιδιότητα τα πρόσωπα καλύπτονται), κατασκευή που επιτρέπει και την κάλυψη των προσώπων, που στο μέλλον θα αναλάβουν τη διοίκηση της ανώνυμης εταιρίας 60. Συνεπώς, οι ασφαλισμένοι έχουν άμεσο δικαίωμα κατά του ασφαλιστή, ενώ τα δικαιώματά τους κατά του λήπτη της ασφάλισης για την κάλυψη, που παρέχεται ή για τους όρους αυτής καθορίζονται από τη σχέση που τους συνδέει με την ανώνυμη εταιρία και τη φύση της υπόσχεσης σύναψης και διατήρησης της σχετικής σύμβασης ως παροχής από την ανώνυμη εταιρία, η οποία αναλύεται κατωτέρω. Πέραν των ανωτέρω, επειδή με τη συγκεκριμένη ασφάλιση καλύπτεται μία ομάδα προσώπων με κοινά χαρακτηριστικά, δηλαδή την ιδιότητα των μελών του διοικητικού συμβουλίου ΑΕ, η σύμβαση αυτή αποτελεί και ομαδική σύμβαση, η οποία καλύπτει την ευθύνη του καθενός ασφαλισμένου αυτοτελώς 61. Η ομαδική ασφάλιση αποτελεί πολυπρόσωπη ασφάλιση, στην οποία συνήθως υπάγονται συμφέροντα που υπόκεινται 57 Βλ. Σ.Δ.Ψυχομάνη, ΔΕΕ 2007, σελ. 768, όπου αναλύεται αυτή η περίπτωση. 58 Βλ. Μ.Γ. Βαρελά ό.π. σελ. 33. 59 Βλ. Χ. Βερβενιώτη, ΕπισκΕΔ 2007, σελ. 690 (αφορά ομαδική ασφάλιση εργαζομένων). 60 Βλ. ΕφΑθ 120/2002, ΔΕΕ 2002, σελ. 506. 61 Βλ. Μ.Γ.Βαρελά ό.π. σελ. 34. 21

στον ίδιο κίνδυνο 62. Ειδικότερα, ως ομαδική ασφάλιση, που στερείται ειδικής νομοθετικής πρόβλεψης και χαίρει μόνο αποσπασματικής ρύθμισης στο άρθρο 29 παρ.3 63 Ν 2496/1997, χαρακτηρίζεται η περίπτωση, όπου με μία ασφαλιστική σύμβαση ιδρύονται περισσότερες ασφαλιστικές σχέσεις, έτσι ώστε να υπάρχει απέναντι στον ασφαλιστή ένας αντισυμβαλλόμενος και πολλοί ασφαλισμένοι, οι οποίοι κάτω υπό τις ίδιες προϋποθέσεις υπόκεινται στους ίδιους κινδύνους 64. Υποστηρίζεται, ωστόσο, ότι η ομαδική ασφάλιση είναι μία σύμβαση πλαίσιο όπου δημιουργούνται περισσότερες επιμέρους ασφαλιστικές συμβάσεις 65. Η πρώτη θέση φαίνεται ορθότερη 66, διότι η ασφαλιστική σύμβαση είναι μία και ενιαία και ισχύει γα όλους τους ασφαλισμένους. Μεταξύ του ασφαλιστή και κάθε ασφαλισμένου ιδρύεται μία ασφαλιστική σχέση και όχι μια σύμβαση 67. Λόγω του πολυπρόσωπου αυτού συνδέσμου η είσοδος και η έξοδος κάθε ασφαλισμένου αναγγέλλεται στον ασφαλιστή 68. Συνήθως εκδίδεται ένα ασφαλιστήριο που παραδίδεται στον αντισυμβαλλόμενο-εργοδότη, τα δε μέλη της ομάδας καθορίζονται στο ασφαλιστήριο με αντικειμενικά κριτήρια, δηλαδή με βάση κάποιες ιδιότητες ή δραστηριότητες τους, ενώ για κάθε ασφαλισμένο εκδίδεται ένα αποδεικτικό ασφάλισης για την κατοχύρωση της νομικής του θέσης 69. Η έκλειψη της ιδιότητας που ενέταξε το πρόσωπο στους ασφαλισμένους της ομαδικής ασφάλισης δεν επιφέρει τη λύση της σύμβασης, αλλά αυτή παύει να παράγει αποτελέσματα μόνο ως προς το συγκεκριμένο ασφαλισμένο, του οποίου η σχέση έχει λήξει ή έχει λυθεί χωρίς να θίγεται και το κύρος της υπόλοιπης σύμβασης, γεγονός που ενισχύει τη φύση της σύμβασης ως ενιαίας με πολλές ασφαλιστικές σχέσεις κατά την κρατούσα άποψη 70. 62 Βλ. Χ. Βερβενιώτη, ΕπισκΕΔ 2007, σελ. 689. 63 Βλ. άρθρο 29 παρ. 3 «..3. Στην ατομική ασφάλιση ο λήπτης της ασφάλισης έχει δικαίωμα να ζητήσει από τον ασφαλιστή την εξαγορά της ασφάλισης μετά πάροδο χρονικού διαστήματος που προβλέπεται στο ασφαλιστήριο και το οποίο δεν μπορεί να είναι μεγαλύτερο των τριών (3) ετών. Στην ομαδική ασφάλιση μπορεί να συμφωνηθεί κάτι διαφορετικό». 64 Βλ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου Ράνια, Η ομαδική ασφάλιση προσώπων ως ασφάλιση ποσού, Ενθύμημα Αλκή Αργυριάδη, εκδόσεις ΑΝΤ. ΣΑΚΚΟΥΛΑ 1996, σελ. 1199, βλ. Αλκή Αργυριάδη, Δικαιούχος από Ομαδική Ασφάλιση Ατυχήματος, ΕΕμπΔ 1985, σελ. 741, ΜΠρΑθ 903/1999, σελ. 111. 65 Βλ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου Ράνια ό.π. σελ. 1200, όπου αναφέρεται η συγκεκριμένη άποψη ενδεικτικά. 66 Βλ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου Ράνια ό.π. σελ. 1200. 67 Βλ. Μ.Γ. Βαρελά ό.π. σελ. 35. 68 Βλ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου Ράνια ό.π. σελ. 1200. 69 Βλ. Χ. Βερβενιώτη, ΕπισκΕΔ 2007, σελ. 690. 70 Βλ. Χατζηνικολάου-Αγγελίδου Ράνια ό.π. σελ. 1218. 22