Παλαιογεωγραφική εξέλιξη της παράκτιας ζώνης σε περιοχές με μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον:

Υποβολή Πρότασης στα πλαίσια του προγράμματος Βασικής Έρευνας Κ. Καραθεοδωρή Τίτλος προτεινόμενης πρότασης Παλαιογεωγραφική εξέλιξη της παράκτιας ζώνης σε περιοχές με μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον: αρχαία Γλαρέντζα και νήσος Μόδι (Πόρος). Επιστημονική Υπεύθυνη Μαρία Γεραγά Απρίλιος 2010

Παλαιογεωγραφική εξέλιξη της παράκτιας ζώνης σε περιοχές με μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον: αρχαία Γλαρέντζα και νήσος Μόδι (Πόρος) Α. ΤΙΤΛΟΣ Παλαιογεωγραφική εξέλιξη της παράκτιας ζώνης σε περιοχές με μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον: αρχαία Γλαρέντζα και νήσος Μόδι (Πόρος). Β. ΣΤΟΧΟΣ Σκοπός της υποβαλλόμενης πρότασης είναι η ανάπλαση της παλαιογεωγραφικής εξέλιξης στις περιοχές της Βορειο-δυτικής Πελοποννήσου στην περιοχή της αρχαίας Γλαρέντζας και στην περιοχή της νήσου Μόδι (πλησίον της νήσου Πόρου) με τη χρήση σύγχρονων μεθόδων γεωφυσικής διασκόπησης και ανάλυσης ιζημάτων. Γ. ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τον τελευταίο αιώνα οι αρχαιολόγοι χρησιμοποιώντας κλασικές και σύγχρονες μεθόδους έρευνας έχουν πετύχει να ανακαλύψουν και να διαφωτίσουν πτυχές της προϊστορικής και ιστορικής ζωής. Οι περισσότερες από αυτές τις έρευνες βρίσκονται σε αρχαιολογικές θέσεις στη χέρσο καθώς η μελέτη της παράκτιας ζώνης είναι λιγότερο εφικτή. Οι περισσότερες των αρχαίων παράκτιων θέσεων σήμερα βρίσκονται βυθισμένες στη θάλασσα και η μελέτη τους απαιτεί τη χρήση σύγχρονων συστημάτων θαλάσσιας γεωφυσικής διασκόπησης. Η στρατηγική θέση της Ελλάδας στην Ανατολική Μεσόγειο καθώς και η γεωγραφία της ώθησε στην ανάπτυξη και άνθιση σημαντικών παράκτιων πόλεων και λιμανιών από την αρχαιότητα. Ο εντοπισμός και η μελέτη τους κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικός γιατί αφενός θα τροφοδοτήσουν με νέες γνώσεις την αντίληψη μας για τον αρχαίο κόσμο και αφετέρου θα αναδείξουν την πολιτισμική μας κληρονομιά. Σκοπός της υποβαλλόμενης πρότασης είναι η ανάπλαση της παλαιογεωγραφικής εξέλιξης στις περιοχές της Βορειο-δυτικής Πελοποννήσου στην περιοχή της αρχαίας Γλαρέντζας και στην περιοχή της νήσου Μόδι (πλησίον της νήσου Πόρου). Οι δύο αυτές περιοχές αποτελούσαν σημαντικά εφαλτήρια ή βρίσκονταν σε ενδιάμεσους πολυσύχναστους θαλάσσιους πλόες μεταξύ Ελλάδας-Ιταλίας και Αργοσαρωνικού κόλπου, αντίστοιχα. Για την εκπόνηση της έρευνας θα χρησιμοποιηθούν σύγχρονα συστήματα θαλάσσιας γεωφυσικής διασκόπησης (βυθόμετρο, ηχοβολιστής πλευρικής σάρωσης, τομογράφος υποδομής πυθμένα και μαγνητόμετρο) ενώ παράλληλα θα συλλεχθούν και θα αναλυθούν ιζήματα με στόχο τον εντοπισμό των βυθισμένων εγκαταστάσεων και την αναπαράσταση της γεωμορφολογίας της παράκτιας ζώνης των περιοχών. Η προτεινόμενη έρευνα θα αποτελέσει αντικείμενο διδακτορικής διατριβής και θα πραγματοποιηθεί στο Εργαστήριο Θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας (Ε.ΘΑ.ΓΕ.Φ.Ω.), του Τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, σε συνεργασία με το Φιλανδικό Ινστιτούτο, το Τμήμα Ιστορίας, αρχαιολογίας και διαχείρισης πολιτισμικών αγαθών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και το Iνστιτούτο Eνάλιων Aρχαιολογικών Eρευνών (I. EN. A. E.) Δ. ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ 1. Σημερινή γνώση στο θέμα Η μετάβαση από την τελευταία παγετώδη περίοδο στο Ολόκαινο ήταν η κύρια αιτία ανόδου της στάθμης της θάλασσας τα τελευταία 20000 χρόνια κατά 120μέτρα (Fairbanks 1

Παλαιογεωγραφική εξέλιξη της παράκτιας ζώνης σε περιοχές με μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον: αρχαία Γλαρέντζα και νήσος Μόδι (Πόρος) 1989). Η επίκλιση της θάλασσας επέφερε δραματικές αλλαγές στην παράκτια ζώνη όπως τη διαμόρφωση νησιών (π.χ. στον Ελληνικό χώρο, τα νησιά των Κυκλάδων; Perissoratis and Conispoliatis, 2003), τη διαμόρφωση κόλπων σε περιοχές που κατείχαν λίμνες (π.χ. στον Ελληνικό χώρο, ο Κορινθιακός κόλπος; Lykousis et al., 2007) και τη καταβύθιση παλαιότερων ακτών μαζί με όλες τις ανθρώπινες εγκαταστάσεις και υποδομές που πιθανόν να βρίσκονταν εκεί. Η μελέτη της παράκτιας ζώνης και της υφαλοκρηπίδας με σκοπό την αναπαράσταση των παλαιοπεριβαλλόντων και τον εντοπισμό ιχνών ανθρώπινης δραστηριότητας στοχεύει να κατανοήσει σημαντικά θέματα (Flemming, 2004) όπως: την εξάπλωση του πρωτόγονου ανθρώπινου είδους σε απομονωμένες περιοχές (π.χ. Αυστραλία) και τις δεξιότητες του στη ναυσιπλοΐα, τη συμπεριφορά, συνεισφορά και αντίδραση του ανθρώπου στη νησιωτική οικολογία, την αντίληψη του για τη θάλασσα, τον εντοπισμό και εξερεύνηση των θαλάσσιων δρόμων, τους λόγους ίδρυσης λιμανιών σε συγκεκριμένες θέσεις, τις κατασκευαστικές δυνατότητες λιμενικών εγκαταστάσεων και τη διαχείριση των λιμανιών και των παράκτιων πόλεων. Η παγκόσμια αυτή μεταβολή στη στάθμη της θάλασσας επηρέασε όπως ήταν αναμενόμενο και τον Ελληνικό χώρο, μειώνοντας σημαντικά την έκταση της χέρσου και μεταμορφώνοντας τη γεωμορφολογία της ακτής. Στις μεταβολές αυτές συνέβαλαν και τοπικοί παράγοντες όπως τεκτονικές μετακινήσεις και διαβρώσεις ή προσχώσεις της ακτής. Το αποτέλεσμα αυτών των διεργασιών είναι της τάξης των μερικών μέτρων και συνεπώς η σημασία και ο ρόλος τους είναι ιδιαίτερα σημαντικός σε αρχαιολογικές μελέτες θέσεων πρόσφατης ηλικίας (π.χ. Νεολιθικής και άνω ηλικίας) αλλά εξασθενεί σε θέσεις παλαιότερης ηλικίας (π.χ. Μεσο και Παλαιολιθικής ηλικίας). Αν και η θαλάσσια γεωαρχαιολογία είναι αρκετά ανεπτυγμένη σε παγκόσμιο επίπεδο τόσο με τον εντοπισμό και μελέτη ναυαγίων όσο και με την αναπαράσταση και εξέλιξη παράκτιων παλαιοπεριβαλλόντων, στον ελληνικό χώρο είναι ακόμη περιορισμένη. Η υποβρύχια γεωαρχαιολογία με εφαρμογή σύγχρονων μεθόδων διασκόπησης εστιάζεται κυρίως στον εντοπισμό ναυαγίων (Throckmorton et al., 1973, Sakellariou et al., 2007). Οι εφαρμογές στην παράκτια γεωμορφολογία για την αναπαράσταση της παλαιογεωγραφίας είναι περιορισμένες (Frey, 1972, Papatheodorou et al., 2005, Chalari et al., 2009) και συνήθως επικεντρώνονται στη μελέτη του χερσαίου τμήματος της σημερινής ακτής (Pavlopoulos et al., 2006). Στην υποβαλλόμενη πρόταση προτείνονται προς λεπτομερή μελέτη η περιοχή της Βορεο-δυτικής Πελοπονήσσου και η περιοχή της βραχονησίδας Μόδι (πλησίον νήσου Πόρου) (Εικ. 1). Η μελέτη στην πρώτη περιοχή θα εστιαστεί στη θέση του λιμανιού της μεσαιωνικής Γλαρέντζας, δυτικά της σύγχρονης Κυλλήνης. Ιδρύθηκε από τον πρίγκιπα Γοδεφρίγο Α Βιλλεαρδουίνο λίγο μετά τα μέσα του 13ου αι. και αποδεικνύεται τάχιστα ως το σημαντικότερο οικονομικό και αστικό κέντρο της σταυροφορικής ηγεμονίας με διεθνή ακτινοβολία. Το μεσαιωνικό λιμάνι των Σταυροφόρων οικοδομήθηκε στη θέση του αρχαίου λιμανιού της Κυλλήνης, ένα από τα λιμάνια της Ήλειδας, που εξυπηρετούσαν το ιερό της Ολυμπίας Σήμερα η θαλάσσια περιοχή ερευνάται από το Φινλανδικό Ινστιτούτο στην Αθήνα με επικεφαλή τον Jari Pakkanen σε συνεργασία με την Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων. Η υποβρύχια αρχαιολογική έρευνα διενεργείται σε συνεργασία με το Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, με επικεφαλή τη Δρ. Καλλιόπη Μπάικα. Η εξέλιξη του παράκτιου παλαιοπεριβάλλοντος στην ευρύτερη περιοχή της δυτικής Πελοποννήσου έχει μελετηθεί από τους Maroukian et al (2000) και Kraft et al (2005) 2

Παλαιογεωγραφική εξέλιξη της παράκτιας ζώνης σε περιοχές με μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον: αρχαία Γλαρέντζα και νήσος Μόδι (Πόρος) εξετάζοντας το χερσαίο τμήμα της σημερινή παράκτιας ζώνης. Επιπλέον ο Vött (2007) έχει μελετήσει θέσεις παράκτιων παλαιοπεριβαλλοντων στην ευρύτερη περιοχή του Ιονίου Πελάγους Θαλάσσια συμπεριλαμβανομένης της έτερης περιοχής της Ηλείας. Θαλάσσια γεωφυσική διασκόπηση στο διαύλο Ζακύνθου Κυλλήνης έχει πραγματοποιηθεί από τους Hasiotis et al (2005) εστιάζοντας κυρίως στον εντοπισμό κατολισθήσεων. Εικονα. 1. Χάρτες όπου σημειώνονται ενδεικτικά οι περιοχές μελέτης Στη νήσο Μόδι έχει εντοπιστεί ένα ναυάγιο ηλικίας 3.200 ετών (Eποχής του Xαλκού) που ερευνάται από το Iνστιτούτο Eνάλιων Aρχαιολογικών Eρευνών (I. EN. A. E.) με επικεφαλή το Χρ. Αγουρίδη. Η βύθιση του πλοίου συνέβη σε μία περίοδο ιδιαίτερα κρίσιμη για την προϊστορία του Aιγαίου, λόγω των ριζικών ανακατατάξεων που συντελούνται στη δομή του μυκηναϊκού κόσμου και για το λόγο αυτό φέρει ιδιαίτερης αρχαιολογικής σημασίας. Ιδιαίτερης αρχαιολογικής σημασίας είναι επίσης και η ευρύτερη περιοχή, καθώς ο Αργοσαρωνικός κόλπος αποτελούσε ένα πολυσύχναστο θαλάσσιο τόπο στον αρχαίο κόσμο. Οι Van Andel and Lianos (1984) έχουν αποδώσει την εξέλιξη τη γενική εξέλιξη της ακτογραμμής τα τελευταία 20000χρόνια χρησιμοποιώντας και μεθόδους γεωφυσικής διασκόπησης στην προσπάθεια να συνδέσουν την εξέλιξη του περιβάλλοντος με την παλαιολιθική θέση στο σπήλαιο Φράνγχθη στον Αργολικό κόλπο. Οι Papatheodorou et al (2008) επίσης με χρήση γεωφυσικών μεθόδων έχουν εκτιμήσει την εξέλιξη της ακτογραμμής στο κοντινό νησί Δοκός. Οι προτεινόμενες περιοχές έχουν αποτελέσει αντικείμενο προκαταρκτικής μελέτης για το Εργαστήριο Θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας (Ε.ΘΑ.ΓΕ.Φ.Ω.). Η υλοποίηση του προγράμματος θα πραγματοποιηθεί σε συνεργασία με το Φιλανδικό Ινστιτούτο και το Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών 3

Παλαιογεωγραφική εξέλιξη της παράκτιας ζώνης σε περιοχές με μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον: αρχαία Γλαρέντζα και νήσος Μόδι (Πόρος) του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, στην περιοχή της αρχαίας Γλαρέντζας και με το (I. EN. A. E.), στην περιοχή Μοδι. 2. Ανάπτυξη της μεθοδολογίας του προγράμματος Για τους σκοπούς της έρευνας θα χρησιμοποιηθούν πρότυπες τεχνικές που εφαρμόζονται διεθνώς σε αντίστοιχες μελέτες (Quinn et al., 1997; Church and Warren, 2008) και αυτές συνίστανται σε δύο άξονες: (α) επισκόπηση του θαλάσσιου πυθμένα με θαλάσσια γεωφυσικά συστήματα (τομογράφος υποδομής πυθμένα; Quinn, 2000, ηχοβόλισης πλευρικής σάρωσης; Quinn et al., 2002, μαγνητόμετρο; Boyce et al., 2004) και (β) ανάλυση ιζημάτων (Vött et al., 2009). Το προτεινόμενο πρόγραμμα αναμένεται να υλοποιηθεί σύμφωνα με τα επόμενα στάδια: Στάδιο 1: Εργασίες πεδίου Αναλυτικότερα για την θαλάσσια γεωφυσική διασκόπηση θα χρησιμοποιηθούν βυθόμετρο, τομογράφος υποδομής πυθμένα, ηχοβολιστής πλευρικής σάρωσης, μαγνητόμετρο και κατευθυνόμενο όχημα οπτικής παρακολούθησης. Το βυθόμετρο που θα χρησιμοποιηθεί είναι το ψηφιακό υδρογραφικό βυθόμετρο Elac Nautic Hydrostar 4300, με συχνότητες λειτουργίας 30kHz και 200kHz. Η ακρίβεια της μέτρησης του βάθους με τον συγκεκριμένο ηχοβολιστή είναι της τάξης εκατοστού του μέτρου για βάθη μέτρησης έως 50m (Εικ. 2). Η βυθομέτρηση του πυθμένα θα πραγματοποιηθεί με βάση προγραμματισμένο και πυκνό δίκτυο σε πορείες παράλληλες και κάθετες με την ακτή. Η έκταση της εργασίας θα εστιάζεται στην περιοχή μελέτης και θα επεκτείνεται στην περιβάλλουσα περιοχή. Σκοπός της εργασίας θα είναι η κατανόηση της λεπτομερούς βυθομετρίας της περιοχής. Τα αποτελέσματα θα αποτελέσουν την αρχική βάση δεδομένων πάνω στην οποία θα κατασκευαστεί λεπτομερής βυθομετρικός χάρτης της περιοχής με τη χρήση κατάλληλων λογισμικών προγραμμάτων. Επιπλέον τα στοιχεία αυτά θα αποτελέσουν βάση πάνω στην οποία θα βασισθούν οι λοιπές εργασίες πεδίου της γεωφυσικής διασκόπησης. Εικόνα 2 Το ψηφιακό υδρογραφικό βυθόμετρο Elac Nautic Hydrostar 4300 που χρησιμοποιήθηκε για τη βυθομετρική αποτύπωση Οι τομογράφοι υποδομής πυθμένα εκπέμπουν κατακόρυφη δέσμη ηχητικών κυμάτων η οποία αφού ανακλαστεί από τον πυθμένα και από επιφάνειες ασυνέχειας (μεταβολής της πυκνότητας) κάτω από αυτόν, επιστρέφει στην επιφάνεια της θάλασσας και προσλαμβάνεται από το δέκτη (Εικ. 3Α). Με τον τρόπο αυτό στοιχειοθετείται μια ακουστική τομογραφία της υποδομής του πυθμένα η οποία καλείται «γεωακουστική τομογραφία». Η δυνατότητα διείσδυσης και διακριτικότητας (resolution) εξαρτάται από τις ακουστικές γεωλογικές συνθήκες κάθε περιοχής και από τον τύπο της ακουστικής 4

Παλαιογεωγραφική εξέλιξη της παράκτιας ζώνης σε περιοχές με μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον: αρχαία Γλαρέντζα και νήσος Μόδι (Πόρος) πηγής. Οι τομογράφοι υψηλών συχνοτήτων (3.5 7.0 khz) διεισδύουν περίπου μέχρι 40 m κάτω από τον πυθμένα και έχουν διακριτική ικανότητα της τάξης των 50 cm. Στη συγκεκριμένη έρευνα θα χρησιμοποιηθεί ένας τομογράφος 3.5kHz (Pinger, O.R.E.-Geopulse) υψηλής διακριτικής ικανότητας (high resolution) που συνδυάζει ψηφιακό σύστημα καταγραφής και επεξεργασίας ακουστικών κυμάτων (TRITON Elics) (Εικ. 3Β). Η εργασία θα πραγματοποιηθεί με βάση προγραμματισμένο και πυκνό δίκτυο σε πορείες παράλληλες και κάθετες με την ακτή και θα έχει έκταση που θα εστιάζεται στην περιοχή μελέτης και θα επεκτείνεται στην περιβάλλουσα περιοχή. Σκοπός των εργασιών θα είναι ο προσδιορισμός της στρωματογραφίας του πυθμένα στην περιοχή μελέτης, ο εντοπισμός πιθανών γεωλογικών δομών που έχουν επηρεάσει την περιοχή μελέτης (π.χ. ρήγματα, διαπυρισμός) και ο εντοπισμός στόχων θαμμένων κάτω από την επιφάνεια του πυθμένα. Εικόνα 3:Α. Σχηματική αναπαράσταση της διαδικασίας εκπομπής ανάκλασης λήψης του ακουστικού παλμού, στον τομογράφο υποδομής πυθμένα. Β. Σύστημα καταγραφής ψηφιακών δεδομένων τομογράφου υποδομής, πυθμένα TRITON Imaging Inc. που θα χρησιμοποιηθεί στις έρευνες. Ο ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης (Side Scan Sonar) χρησιμοποιεί την ηχητική ενέργεια προκειμένου να αποδώσει δισδιάστατες απεικονίσεις της επιφάνειας του πυθμένα που καλούνται ηχογραφίες. Οι ηχογραφίες στοιχειοθετούνται με βάση την ηχητική ανακλαστικότητα που παρουσιάζει τοπικά ο πυθμένας, η οποία εξαρτάται κυρίως από τη γωνία πρόσπτωσης των ηχητικών κυμάτων και τη λιθολογία του πυθμένα. Η λειτουργία του συστήματος δίνει τη δυνατότητα στην πρώτη περίπτωση για τον εντοπισμό περιοχών με διαφορετικό μικροανάγλυφο (εξάρσεις - υβώματα) σε σχέση με τις περιβάλλουσες και στη δεύτερη, ανάλογα την ένταση επιστροφής των ηχητικών κυμάτων, πληροφορίες για τη σύσταση του υλικού (χοντρόκοκκο-λεπτόκοκκο, μαλακήςσκληρής υφής). Στη συγκεκριμένη έρευνα θα χρησιμοποιηθεί ένα σύστημα ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης E.G&G 272TD (Εικ. 4) που είναι ισομετρικής καταγραφής και συνδυάζει ψηφιακό σύστημα καταγραφής και επεξεργασίας σήματος (Edgetech 4100 P). Η εργασία θα πραγματοποιηθεί με βάση προγραμματισμένο και πυκνό δίκτυο σε πορείες παράλληλες και κάθετες με την ακτή. Οι πορείες θα είναι σχεδιασμένες έτσι ώστε να 5

Παλαιογεωγραφική εξέλιξη της παράκτιας ζώνης σε περιοχές με μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον: αρχαία Γλαρέντζα και νήσος Μόδι (Πόρος) επιτυγχάνεται πάντα μερική κάλυψη στις εκατέρωθεν παράλληλες ηχογραφίες. Η περιοχή μελέτης θα έχει έκταση που θα εστιάζεται στην περιοχή ενδιαφέροντος και θα επεκτείνεται στην περιβάλλουσα περιοχή. Σκοπός των εργασιών θα είναι η διερεύνηση της γεωμορφολογίας του πυθμένα και ο εντοπισμός στόχων ανθρώπινης δραστηριότητας που αναπαύονται στην επιφάνεια του πυθμένα. Εικόνα 4. Η ηχοβολιστική τορπίλη EG&G 272TD και ψηφιακό σύστημα καταγραφής και επεξεργασίας σήματος Edgetech 4100 P που θα χρησιμοποιηθούν στις έρευνες Τα μαγνητόμετρα μετρούν την ένταση του μαγνητικού πεδίου της γης και μπορούν να εντοπίσουν διακυμάνσεις του πεδίου που έχουν προκληθεί από αντικείμενα ή υλικά που περιέχουν μαγνητικά υλικά. Στη συγκεκριμένη έρευνα θα χρησιμοποιηθεί ένα σύστημα μαγνητομέτρου τύπου SeaSPY (Marine Magnetics) που αποτελείται από έναν αισθητήρα ολικού μαγνητικού πεδίου της γης τύπου Overhauser και αντίστοιχο λογισμικό ψηφιακής λήψης σήματος (Εικ. 5). Ο τύπος αυτός μαγνητομέτρου συνδυάζει λήψη σήματος προς όλες τις κατευθύνσεις (omni-directional sensors), υψηλή ταχύτητα συλλογής σήματος (4 Hz) και μικρή σχέση σήματος θορύβου (0,01 nt/hz) καθιστώντας τον ως ιδανικό σε αρχαιολογικές έρευνες. Η εργασία θα πραγματοποιηθεί με βάση προγραμματισμένο και πυκνό δίκτυο σε πορείες παράλληλες και κάθετες, σύμφωνα με τα διεθνή πρότυπα. Σκοπός των εργασιών θα είναι η κατασκευή του μαγνητικού χάρτη της περιοχής και ο εντοπισμός υποδομών και αντικειμένων ανθρώπινης δραστηριότητας. Η οπτική παρατήρηση πιθανών στόχων καθώς και η επιβεβαίωση θέσεων θα πραγματοποιηθεί με κατευθυνόμενο υποβρύχιο όχημα (ROV) τύπου Benthos MKII (Εικ. 6). 6

Παλαιογεωγραφική εξέλιξη της παράκτιας ζώνης σε περιοχές με μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον: αρχαία Γλαρέντζα και νήσος Μόδι (Πόρος) Εικόνα 5: Το θαλάσσιο μαγνητόμετρο SeaSPY (Marine Magnetics) Εικόνα 6: Κατευθυνόμενο υποβρύχιο όχημα (R.O.V.) Benthos MKII Οι εργασίες υπαίθρου θα ολοκληρωθούν με τη συλλογή πυρήνες ιζήματος. Η επιλογή των θέσεων και του απαραίτητου αριθμού πυρηνοληψίας θα καθοριστεί με βάση τα δεδομένα που θα συλλεχθούν με τη γεωφυσική και μαγνητική διασκόπηση του πυθμένα. Για την πυρηνοληψία θα χρησιμοποιηθούν πυρηνολήπτης βαρύτητας ή αρπάγη ιζήματος (Εικ. 6). Ο τύπος θα καθορισθεί από τη γεω-μορφολογία που θα παρουσιάζει ο πυθμένας. Οι πυρήνες ιζήματος θα μεταφερθούν στο χώρο του Πανεπιστημίου και μέχρι την ανάλυση τους θα διατηρηθούν σε συνθήκες ψύξης. Η ανάλυση των ιζημάτων σκοπό έχει να μας πληροφορήσει για τη λιθολογία του πυθμένα και την εξέλιξη της παλαιοπεριβαλλόντων στην παράκτια ζώνη και υφαλοκρηπίδα. Ο προσδιορισμός θέσης και η ναυσιπλοΐα καθόλη τη διάρκεια των εργασιών πεδίου θα αποδίδεται με τη χρήση δορυφορικό συστήματος προσδιορισμού θέσης (GPS) Hemisphere V100, το οποίο αποτελείται από δύο κεραίες GPS με απόσταση 0.5 μέτρων και έχει τη δυνατότητα λήψης σήματος σήματος. από γεωστατικούς δορυφόρους της EGNOS (European Geostationary Navigation Overlay Service) βελτιώνοντας τον προσδιορισμό στίγματος ( 2 m). Για την πλοήγηση του σκάφους θα χρησιμοποιηθεί το λογισμικό TritonMap (Triton Imaging). Όλα τα παραπάνω συστήματα αποτελούν εξοπλισμό του Εργαστήριου Θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας, Τμήματος Γεωλογίας (ΕΘΑΓΕΦΩ), του Τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. 7

Παλαιογεωγραφική εξέλιξη της παράκτιας ζώνης σε περιοχές με μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον: αρχαία Γλαρέντζα και νήσος Μόδι (Πόρος) Εικόνα 6: Πυρηνολήπτης βαρύτητας και αρπάγη ιζήματος Στάδιο 2: Ανάλυση και επεξεργασία δεδομένων Η ανάλυση και επεξεργασία των δεδομένων που συλλέχθηκαν από τη γεωφυσική και μαγνητική διασκόπηση του πυθμένα θα πραγματοποιηθεί στις εγκαταστάσεις του ΕΘΑΓΕΦΩ, Τμήματος Γεωλογίας, Πανεπιστημίου Πατρών, με τη χρήση εξειδικευμένων λογισμικών. Αναλυτικότερα η επεξεργασία των τομογραφιών θα περιλαμβάνει αρχικά επεξεργασία του ψηφιακού σήματος με ειδικά φίλτρα ενίσχυσης σήματος και απομάκρυνσης ανεπιθύμητου θορύβου και μετατροπή σε γεωαναφερμένες εικόνες. Η ερμηνεία των δεδομένων θα ακολουθήσει τα διεθνή πρότυπα (Damouth, 1975) και θα συνδυαστεί με τα αποτελέσματα ανάλυσης των ιζημάτων και των οπτικών παρατηρήσεων. Στη συνέχεια θα πραγματοποιηθεί τρισδιάστατη απεικόνιση της στρωματογραφίας στην κάθε περιοχή μελέτης. Τα δεδομένα που θα συλλεχθούν από τον ηχοβολιστή πλευρικής σάρωσης αρχικά θα διορθωθούν όσο αναφορά την απόσταση του πομποδέκτη (τορπίλη) από την κεραία GPS και στη συνέχεια θα επεξεργαστούν με ειδικά φίλτρα ενίσχυσης σήματος και απομάκρυνσης ανεπιθύμητου θορύβου. Για την ορθή χωρική αναφορά των ηχογραφιών, τα δεδομένα θα επεξεργαστούν με μεθόδους εντοπισμού πυθμένα (bottom tracking) και διόρθωσης εύρους της ζώνης σάρωσης (slant range correction). Το τελικό στάδιο επεξεργασίας των ηχογραφιών περιλαμβάνει τη συνένωση αυτών και τη δημιουργία μωσαϊκών. Η ερμηνεία των ηχογραφιών θα συνδυαστεί με τις οπτικές παρατηρήσεις και τις αναλύσεις των ιζήματων και θα ακολουθήσει τα διεθνή πρότυπα (Fish and Carr, 1999). Τα γεωμαγνητικά δεδομένα απαιτούν εκτενή επεξεργασία και περιλαμβάνουν διορθώσεις καθυστέρησης σήματος, διορθώσεις ύψους πτήσης τορπίλης και χωροστάθμισης των μαγνητικών προφίλ, εκκαθάριση αφαίρεση ακραίων- ανεπιθύμητων τιμών, εφαρμογή μεθόδου εξομάλυνσης των μαγνητικών προφίλ ανά πορεία, εφαρμογές μεθόδων ενδιάμεσης δειγματοληψίας. Το τελικό στάδιο επεξεργασίας των δεδομένων θα είναι η κατασκευή του γεωμαγνητικού χάρτη σε κάθε περιοχή έρευνας. 8

Παλαιογεωγραφική εξέλιξη της παράκτιας ζώνης σε περιοχές με μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον: αρχαία Γλαρέντζα και νήσος Μόδι (Πόρος) Στάδιο 3: Αναλύσεις εργαστηρίου Οι αναλύσεις των ιζημάτων θα περιλαμβάνουν κοκκομετρικές και μικροπαλαιοντολογικές μετρήσεις. Οι κοκκομετρικές αναλύσεις θα πραγματοποιηθούν σε εξειδικευμένο σύστημα Laser που διαθέτει ο Τομέας Γενικής Θαλάσσιας Γεωλογίας και Γεωδυναμικής του Τμήματος Γεωλογίας, Πανεπιστημίου Πατρών. Η διακύμανση και ποικιλότητα του κοκκομετρικού μεγέθους χρησιμοποιείται ευρέως στον εντοπισμό παλαιοπεριβαλλόντων. Στην παρούσα έρευνα επιπλέον θα χρησιμοποιηθεί και ως δείκτης αξιοπιστίας των αποτελεσμάτων των ηχογραφιών και τομογραφιών. Οι μικροπαλαιοντολογικές αναλύσεις στοχεύουν στον ποιοτικό και ποσοτικό εντοπισμό της διακύμανσης των μικροαπολιθωμάτων. Η παρουσία καθώς και η διακύμανση της αφθονίας ειδών των πλαγκτονικών και βενθονικών τρηματοφόρων καθώς και των οστρακωδών έχει αποδειχθεί άριστος δείκτης εξέλιξης παλαιοπεριβαλλόντων. Αναλυτικότερα τα πλαγκτονικά τρηματοφόρα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως δείκτες της διακύμανσης της επιφανειακής θερμοκρασίας και αλατότητας. Τα βενθονικά τρηματοφόρα καθώς και τα οστρακώδη μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως δείκτες της συγκέντρωσης του οξυγόνου στον πυθμένα, της αλατότητας και γενικότερα να περιγράψουν τον τύπο του παράκτιου περιβάλλοντος (π.χ. θαλάσσιο, λιμνοθαλάσσιο, λιμναίο, έλος κ.α.) καθώς και για διεργασίες σε αυτόν (π.χ. τσουνάμι). Για τον προσδιορισμό τους θα εφαρμοστούν τα διεθνή πρότυπα (π.χ. Vött et al., 2007). Επιπλέον στις παραπάνω εκτιμήσεις θα βοηθήσουν αναλύσεις σταθερών ισοτόπων (οξυγόνου ή/και άνθρακα) σε κελύφη τρηματοφόρων. Οι αναλύσεις αυτές έχουν ευρέως χρησιμοποιηθεί για την εκτίμηση των ωκεανογραφικών συνθηκών σε μια περιοχή. Τα κελύφη των μικροαπολιθωμάτων θα χρησιμοποιηθούν και για αναλύσεις προσδιορισμού ηλικίας. Σε αυτό το στάδιο θα πραγματοποιηθούν αναλύσεις ραδιοάνθρακα ή αν τα προς μελέτη αποτελέσματα είναι πρόσφατης ηλικίας με 210 Pb ή/και 237 Cs Σκοπός των αναλύσεων είναι ο καθορισμός του χρονικής εξέλιξης του παλαιοπεριβάλλοντος. Επιπλέον με αυτόν τρόπο θα είναι εφικτή η κατασκευή της καμπύλης μεταβολής της στάθμης της θάλασσας στην κάθε περιοχή. Στάδιο 4: Σύνθεση αποτελεσμάτων Η σύνθεση των αποτελεσμάτων όλων των γεωφυσικών και γεωμαγνητικών μεθοδολογιών καθώς και των ιζηματολογικών και μικροπαλαιοντολογικών αναλύσεων θα οδηγήσει στην αποτύπωση με ακρίβεια και αξιοπιστία της εξέλιξης του παράκτιου παλαιοπεριβάλλοντος στις περιοχές μελέτης. Τα αποτελέσματα αυτών θα αποτελέσουν βάση για κατασκευή αντίστοιχων και διαδραστικών χαρτών σε περιβάλλον GIS ώστε να είναι εύκολα διαχειρίσημα. Αν και αναμένεται να υπάρχουν ενδιάμεσες δημοσιεύσεις των αποτελεσμάτων με το πέρας των υπό μέρους σταδιών σε κάθε περιοχή, σε αυτό το στάδιο αναμένεται να προκύψουν οι συνολικές-συνθετικές δημοσιεύσεις για κάθε περιοχή μελέτης 3. Σκοπιμότητα, σημασία και συμβολή του προγράμματος Αδιαμφισβήτητα η Ελλάδα φιλοξένησε στο πέρασμα του χρόνου λαμπρούς πολιτισμούς που αποτέλεσαν θεμελιώδη προσφορά στην ανθρωπότητα. Στον αρχαίο κόσμο σημαντικό ρόλο διαδραμάτισαν τα λιμάνια της ως εφαλτήρια διακίνησης εμπορευμάτων, ιδεών και γνώσεων. Η διερεύνηση και η ανάδειξη της πολύτιμης πολιτισμικής μας κληρονομιάς είναι επιτακτική και ταυτόχρονα πρωταρχική για το επόμενο στάδιο της προστασίας και ανάδειξη τους. 9

Παλαιογεωγραφική εξέλιξη της παράκτιας ζώνης σε περιοχές με μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον: αρχαία Γλαρέντζα και νήσος Μόδι (Πόρος) Το πρόγραμμα αυτό φιλοδοξεί να συνεισφέρει προς μια τέτοια κατεύθυνση. Το πρόγραμμα θα αποτυπώσει και θα αναπλάσει με ακρίβεια τον περιβάλλοντα χώρο σε δύο θέσεις με ιδιαίτερο αρχαιολογικό ενδιαφέρον οι οποίες τοποθετούνται στα δύο αρχιπελάγη της Ελλάδας (Ιόνιο και Αιγαίο Πέλαγος), σε δύο διαφορετικές χρονικές περιόδους. Με τον τρόπο αυτό θα αναδείξει τις δύο περιοχές και θα διευρύνει τις γνώσεις μας για τη διαχείριση του παράκτιου περιβάλλοντος και των αρχαίων λιμενικών εγκαταστάσεων καθώς και για τους θαλάσσιους πλόες, στην αρχαιότητα. Επιπλέον τα συμπεράσματα που θα εξαχθούν αναμένεται να συνδεθούν και να συμπληρώσουν τις γνώσεις μας για την εξέλιξη του παλαιοπεριβάλλοντος στον ευρύτερο χώρο της κάθε περιοχής, συνεισφέροντας έτσι στην καλύτερη εκτίμηση της γεωμορφολογικής εξέλιξης της παράκτιας ζώνης του Ελληνικού χώρου. Το πρόγραμμα αναμένεται να υλοποιηθεί στα πλαίσια διδακτορικής διατριβής. Ως εκ τούτου τόσο ο/ή υποψήφιος διδάκτορας όσο και τα υπόλοιπα μέλη και συνεργάτες του ΕΘΑΓΕΦΩ θα εκπαιδευτούν σε νέες τεχνολογίες καθώς και σε μεθόδους και ερμηνείες σύνδεσης της θαλάσσιας γεωλογίας με τις ανθρωπιστικές επιστήμες. Αμφίδρομα, οι συνεργάτες που θα ειδικεύονται στην αρχαιολογία θα αποκτήσουν εμπειρία σε θαλάσσιες γεωφυσικές μεθόδους έρευνας. 4. Βιβλιογραφία Boyce, J.I., Reinhardt, E.G., Raban, A., R. Pozza, M.R., 2004. Marine Magnetic Survey of a Submerged Roman Harbour, Caesarea Maritima, Israel. The International Journal of Nautical Archaeology 33(1): 122 136 Chalari, A., G. Papatheodorou, M. Geraga, D. Christodoulou G. Ferentinos (2009). A marine geophysical survey illustrates Alexandria s Hellenistic past. Zeitschrift fur geomorphologie 53: 191-212 Church, R.A., and Warren, D.J., 2008. Sound Methods: The Necessity of Highresolution Geophysical Data for Planning Deepwater Archaeological Projects. Int J Histor Archaeol DOI 10.1007/s10761-008-0047-9 Damuth, J.E., 1975. Echo character of the western equatorial Atlantic floor and its relationships to the dispersal and distribution of terrigenous sediments. Marine Geology, 18: 17-45. Fairbanks, R.G., 1989. A 17,000 year glacio-eustatic sea level record: influence of glacial melting rates on the Younger Dryas event and deep-ocean circulation. Nature, 342: 637-642. Fish J.P., Carr, H.A., 1999. Sound underwater images. Aguide to the generation and interpretation of side scan sonar data. American Underwater Search and Survey, Ltd, pp:189 Flemming, N.C.(ed) 2004. Submarine Prehistoric Archaeology of the North Sea CBA/ Catrina Appleby 140 pp., Frey, D. 1972. Sub-bottom survey of Porto Longo harbour, Peloponnesus, Greece. The International Journal of Nautical Archaeology and Underwater Exploration 1(1): 170-175. Hasiotis T., Papatheodorou G., and Ferentinos, G., 2005. A high resolution approach in the recent sedimentation processes at the head of Zakynthos Canyon, W. Greece. Marine Geology 214: 49-73. Kraft, J.C., Rapp, G.R., Gifford, J.A., Stanley E., 2005. Coastal Change and Archaeological Settings in Elis. Hesperia 74(1): 1-39 10

Παλαιογεωγραφική εξέλιξη της παράκτιας ζώνης σε περιοχές με μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον: αρχαία Γλαρέντζα και νήσος Μόδι (Πόρος) Lykousis, V., Sakellariou, D., Moretti, I., Kaberi, E., 2007. Late Quaternary basin evolution of the Gulf of Corinth: sequence stratigraphy, sedimentation, fault- slip and subsidence rates. Tectonophysics 440: 29 51. Maroukian, H., Gaki-Papanastassiou, K., Papanastassou, D., Palyvos, N., 2000. Geomorphological observations in the coastal zone of Kyllini Peninsula, NW Peloponnesus-Greece and their relation to the seismotectonic regime of the area. Journal of coastal research 16: 853-863 Papatheodorou, G., Geraga, M., and G. Ferentinos 2008. The Reconstr uction of Prehistoric Shorelines in Dokos Island, Aegean Sea, Using Remote Sensing Techniques BAR International Series 1746: 65-71 Papatheodorou, G., Geraga, M., Ferentinos, G., 2005. The Navarino Naval Battle site, Greece an integrated remote sensing survey and a rational management approach. The International Journal of Nautical Archaeology 34(1): 95-109. Pavlopoulos, K., Karkanas, P., Triantaphyllou, M., Karymbalis, E., Tsourou, T., Palyvos, N., 2006. Paleoenvironmental evolution of the coastal plain of Marathon, Greece, during the Late Holocene: depositional environment, climate, and sea level changes. Journal of Coastal Research 22: 424 438. Perissoratis, C., Conispoliatis, N., 2003, The impacts of sealevel changes during latest Pleistocene and Holocene times on the morphology of the Ionian and Aegean seas (SE Alpine Europe). Marine Geology 196: 145-156. Quinn, R., 2000. Marine geophysical investigation of Northern Ireland. The International Journal of Nautical Archaeology 29(2): 294-298 Quinn, R., Breen, C., Forsythe, W., 2002. Integrated Geophysical Surveys of The French Frigate La Surveillante (1797), Bantry Bay, Co. Cork, Ireland. Journal of Archaeological Science 29: 413 422 Quinn, R., Bull, J. M., Dix J. K., 1997. The Mary Rose site-geophysical evidence for palaeo-scour marks. The International Journal of Nautical Archaeology 26(1): 3-16 Sakellariou, D., Georgiou, P., Mallios, A., Kapsimalis, V., Kourkoumelis, D., Micha, M., Theodoulou, Th., Dellaporta, K., 2007. Searching for Ancient Shipwrecks in the Aegean Sea: the Discovery of Chios and Kythnos Hellenistic Wreckswith the Use of Marine Geological-Geophysical Methods. The International Journal of Nautical Archaeology 36(2): 365 381 Throckmorton, P., Harold E. Edgerton, H.E., Yalouris, E., 1973. The Battle of Lepanto search and survey mission (Greece), 1971-72. The Infernational Journal of Nautical Archaeology and Underwater Exploration 2 (1): 121-1 30 Van Andel, T.H. and Lianos, N., 1984. High Resolution seismic reflection profiles for the reconstruction of post-glacial trangressive shorelines: An example from Greece. Quaternary Research 22: 31-45. Vött, A., H. Brückner, H., Brockmüller, S., Handl, M., May, S.M., Gaki- Papanastassiou, K., Herd, R., Lang, F., Maroukian H., Nelle, O., Papanastassiou, D., 2009. Traces of Holocene tsunamis across the Sound of Lefkada, NW Greece Global and Planetary Change 66: 112 128 Vött, Α., 2007.Relative sea level changes and regional tectonic evolution of seven coastal areas in NW Greece since the mid-holocene. Quaternary Science Reviews 26: 894 919 11

Παλαιογεωγραφική εξέλιξη της παράκτιας ζώνης σε περιοχές με μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον: αρχαία Γλαρέντζα και νήσος Μόδι (Πόρος) Ε. ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Η εκτέλεση του έργου αναμένεται να υλοποιηθεί σε τρία χρόνια ως εξής Στάδια Εργασίες Μήνες από έναρξη του έργου 1 Συλλογή δεδομένων πεδίου 0-2 2 Ανάλυση - ερμηνεία γεωφυσικών και γεωμαγνητικών δεδομένων 2-16 Δημοσιεύσεις των προκαταρκτικών αποτελεσμάτων Συγγραφή ενδιάμεσων εκθέσεων προόδου του έργου 3 Εργαστηριακές αναλύσεις 16-30 Δημοσιεύσεις των προκαταρκτικών αποτελεσμάτων Συγγραφή ενδιάμεσων εκθέσεων προόδου του έργου 4 Σύνθεση αποτελεσμάτων 30-36 Δημοσιεύσεις των τελικών συμπερασμάτων Συγγραφή ενδιάμεσων εκθέσεων προόδου και τελικής έκθεσης του έργου 12

Παλαιογεωγραφική εξέλιξη της παράκτιας ζώνης σε περιοχές με μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον: αρχαία Γλαρέντζα και νήσος Μόδι (Πόρος) ΣΤ. ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΑΙΤΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΥ Το ύψος της χρηματοδότησης του έργου προτείνεται να είναι 11000 το χρόνο, για 3 χρόνια (Σύνολο: 33000 ). Από το πόσο αυτό, 27060 (82%) θα δοθεί σε υποτροφίες στους μεταπτυχιακούς φοιτητές: Υποτροφία 500 το μήνα/ φοιτητή δύναται να δοθεί σε δύο μεταπτυχιακούς φοιτητές που θα συμμετέχουν στις εργασίες υπαίθρου (2 μήνες). Στον Υποψήφιο Διδάκτορα που θα συμμετέχει σε όλα τα στάδια υλοποίησης του έργου (συμμετοχή σε εργασίες υπαίθρου, ανάλυση, ερμηνεία γεωφυσικών μεθόδων και εργαστηριακές αναλύσεις καθώς και σύνθεση των αποτελεσμάτων) προτείνεται η υποτροφία των 69111 / μήνα Επιπλέον το ποσό των 3000 προβλέπεται να δοθεί για τις απαραίτητες αναλύσεις (ραδιοχρονολογήσεις και σταθερά ισότοπα) σε εξειδικευμένο εργαστήριο Τέλος το ποσό των 2000 προβλέπεται για μετακινήσεις και συμμετοχή της ομάδας σε συνέδρια και το ποσό των 940 για μετακινήσεις της ομάδας κατά τη διάρκεια των εργασιών υπαίθρου. 13

Παλαιογεωγραφική εξέλιξη της παράκτιας ζώνης σε περιοχές με μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον: αρχαία Γλαρέντζα και νήσος Μόδι (Πόρος) Ζ. ΣΥΝΘΕΣΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΚΑΙ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΘΕ ΜΕΛΟΥΣ Επιστημονική Υπεύθυνη του έργου είναι η Λέκτορας του Τμήματος Γεωλογίας, Πανεπιστημίου Πατρών, Γεραγά Μαρία στο ερευνητικό αντικείμενο της Αρχαιολογικής Ωκεανογραφίας. Ως επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας θα συντονίζει και θα κατευθύνει τα μέλη της και θα διαγράφει τους κύριους άξονες εξέλιξης του έργου. Την ομάδα συμπληρώνει ο Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήματος Γεωλογίας, Πανεπιστημίου Πατρών, Παπαθεοδώρου Γεώργιος στο ερευνητικό αντικείμενο της θαλάσσιας γεωλογίας ειδικευμένος σε θέματα γεωφυσικής, ιζηματολογίας, περιβάλλοντος και αρχαιολογίας. Θα συμβάλει σημαντικά στην ορθή συλλογή και ερμηνεία των γεωφυσικών μεθόδων καθώς και στην αξιολόγηση των αποτελεσμάτων του έργου. Στην ομάδα θα συμμετέχουν τουλάχιστον δύο μεταπτυχιακοί φοιτητές και ο-ή υποψήφιος διδάκτορας. Οι δύο μεταπτυχιακοί φοιτητές θα συμμετέχουν κυρίως στο στάδιο συλλογής δεδομένων. Ο Υποψήφιος Διδάκτορας θα συμμετέχει τόσο στη συλλογή των δεδομένων όσο και στην ερμηνεία και σύνθεση αυτών. Αναλυτικά βιογραφικά σημειώματα των κύριων μελών της ερευνητικής ομάδας επισυνάπτονται στο Παράρτημα. Επιπλέον, στην ομάδα δύναται να προστεθούν μέλη που θα βοηθήσουν στις εργασίες πεδίου ή θα εκπονήσουν τμήματα των προβλεπόμενων αναλύσεων (προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές). Τέλος, καθ όλη τη διάρκεια του προγράμματος η ομάδα θα συνεργάζεται με επιστήμονες από το Φιλανδικό Ινστιτούτο, το Τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και το Iνστιτούτο Eνάλιων Aρχαιολογικών Eρευνών (I. EN. A. E.). Με τις γνώσεις τους θα καλύψουν τον αρχαιολογικό άξονα του προγράμματος συμβάλλοντας σημαντικά στην ορθότητα των αποτελεσμάτων. 14

Παλαιογεωγραφική εξέλιξη της παράκτιας ζώνης σε περιοχές με μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον: αρχαία Γλαρέντζα και νήσος Μόδι (Πόρος) Η. ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΣ ΤΡΙΕΤΙΑΣ Συμμετοχή στα εξής προγράμματα τα οποία υλοποιήθηκαν ή υλοποιούνται στο Εργαστήριο Θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας, Τμήματος Γεωλογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών: Ετος Τίτλος προγράμματος Φορέας Χρηματοδότησης 2007-2008 GoW (Water Governance: υλοποίηση εργαλείων goveranace των υδάτινων πόρων και της προστασίας του παράκτιου θαλάσσιου INTERREG III A GREECE-ITALY (AXIS III, MEASURE 1) οικοσυστήματος) 2008 Έρευνα βυθού στον δίαυλο Φανερωμένης Σαλαμίνας - Ν. Περάμου IANTD Eastern Mediterranean 2008 Έρευνα για τον περιβαλλοντικό έλεγχο της ΕΛΤΕΡ Α.Τ.Ε. ποιότητας των ιζημάτων του λιμένα Ηγουμενίτσας 2008 Εκβάθυνση λιμενολεκάνης και εκσκαφή δίαυλου λιμένα Αλεξανδρούπολης ΕΛΤΕΡ Α.Τ.Ε 2008 Γεωλογική & σεισμική μελέτη κατά μήκος ς χάραξης του αγωγού φυσικού αερίου μέσης εσης στην περιοχή της Εύβοιας (φάση B) 2009 Χαρτογράφηση τραγάνας στη θαλάσσια περιοχή Σόγωνο του Νομού Πρέβεζας (Δυτικός Αμβρακικό κόλπος 2009 Θαλάσσια γεωφυσική διασκπόπηση του πυθμένα της λίμνης Τριχωνίδα για τον εντοπισμό διαφυγών ρευστών 2009 Γεωφυσική διασκόπηση του πυθμένα στη θαλάσσια περιοχή των νήσων Στροφάδων (Ιόνιο Πέλαγος) 2009 Θαλάσσια γεωφυσική μελέτη πυθμένα λίμνης Παμβώτιδα 2009- σήμερα HYPOX Αριθμός Συμβολαίου: 22613 2010 Θαλάσσια γεωφυσική διασκπόπηση του πυθμένα στην περιοχή Αγ. Γεώργιος Λαύριο για την πόντιση ενεργειακού καλωδίου GuD Geotechnik und Dynamik GmbH. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Πρέβεζας, Διεύθυνση Αλιείας. Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αιτωλοακαρνανίας Ιερά Μητρόπολη Ζακύνθου και Στροφάδων Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ιωαννίνων, Φορέας Διαχείρισης Λίμνης Παμβώτιδος. COMMISSION OF EUROPEAN COMMUNITIES (FP7) Terna Energy SA 15

Παλαιογεωγραφική εξέλιξη της παράκτιας ζώνης σε περιοχές με μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον: αρχαία Γλαρέντζα και νήσος Μόδι (Πόρος) Π Ρ Ο Υ Π Ο Λ Ο Γ Ι Σ Μ Ο Σ Δ Α Π Α Ν Ω Ν 1. ΥΠΟΤΡΟΦΙΕΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΙ ΦΟΙΤΗΤΕΣ (82 %) ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΜΗΝΕΣ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΜΕΣΗ ΜΗΝΙΑΙΑ ΑΜΟΙΒΗ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΔΑΠΑΝΗ Μεταπτυχιακός φοιτητής 2 500 1000 Μεταπτυχιακός φοιτητής 2 500 1000 Υποψήφιος Διδάκτορας 36 696.111 25060 Σύνολο 27060 2. ΑΝΑΛΩΣΙΜΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΟΣΟ Χημικές αναλύσεις 3000 Σύνολο 3000 3. ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΟΣΟ Συμμετοχή σε συνέδρια 2000 Μετακινήσεις στη διάρκεια των εργασιών υπαίθρου 940 Σύνολο 2940 ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΔΑΠΑΝΗ ΕΡΓΟΥ 33000 16

Παλαιογεωγραφική εξέλιξη της παράκτιας ζώνης σε περιοχές με μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον: αρχαία Γλαρέντζα και νήσος Μόδι (Πόρος) Προσωπικά στοιχεία Βιογραφικό Επιστημονικού Υπευθύνου Επώνυμο Όνομα Θέση στο Ίδρυμα Τμήμα Email Γεραγά Μαρία Λέκτορας Γεωλογίας mgeraga@upatras.gr Τηλέφωνο επικοινωνίας 2610997412 Έτος Ίδρυμα Τίτλος (πτυχίο, διδακτορικό) 1993 Πανεπιστήμιο Πατρών Γεωλογίας 2000 Πανεπιστήμιο Πατρών Ωκεανογραφίας Κύρια ερευνητική δραστηριότητα Παλαιοκλιματολογία, Αρχαιολογική ωκεανογραφία, περιβαλλοντική ωκεανογραφία Επιστημονικές εργασίες τα τελευταία 7 χρόνια (σε διεθνή περιοδικά με κριτές) Geraga, Μ., Tsaila-Monopolis, S., Ioakim, C., Papatheodorou, G., Ferentinos, G., (2005). Short-term climate changes in the southern Aegean Sea over the last 48,000 years. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology vol. 220, 311-332 Papaefthymiou, Η., G. Papatheodorou, A. Moustakli, D. Christodoulou and M. Geraga (2007): Natural radionuclides and 137Cs distributions and their relationship with sedimentological processes in Patras Harbour, Greece. Journal of Environmental Radioactivity 94, pp. 55-74. Geraga, M., Mylona, G., Tsaila-Monopoli St., Papatheodorou, G., Ferentinos, G. (2008) Northeastern Ionian Sea: Palaeoceanographic variability over the last 22 ka. Journal of Marine Systems 74:623-638 17

Παλαιογεωγραφική εξέλιξη της παράκτιας ζώνης σε περιοχές με μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον: αρχαία Γλαρέντζα και νήσος Μόδι (Πόρος) Georgiadis M., Papatheodorou G., Tzanatos E., Geraga, M., Ramfos, A., Koutsikopoulos C., Ferentinos G. (2009). Coralligène formations in the eastern Mediterranean Sea: Morphology, distribution, mapping and relation to fisheries in the southern Aegean Sea (Greece) based on high-resolution acoustics Journal of Experimental Marine Biology and Ecology 368: 44-58 Geraga, Μ., Ioakim, Chr., Lykousis, V., Tsaila-Monopolis, St., Mylona, G., (2010). The high-resolution palaeoclimatic and palaeoceanographic history of the last24,000 years in the central Aegean Sea, Greece Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology 287: 101 115 Επιστημονικές εργασίες στο αντικείμενο της πρότασης τα τελευταία 10 χρόνια (σε διεθνή περιοδικά με κριτές, συμπεριλαμβανομένων σχετικών επίσης διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, βιβλίων, βραβείων, κ.ά.) Papatheodorou, G., Geraga, M., Ferentinos, G., (2005): The Navarino Naval Battle site, Greece an integrated remote sensing survey and a rational management approach. International Journal of Nautical Archaeology vol. 34, No 1. 95-109. Etiope, G., G, Papatheodorou, D. Christodoulou, M. Geraga, P. Favali (2006): The geological links of the ancient Delphic Oracle (Greece): A reappraisal of natural gas occurrence and origin. Geology v. 34, no. 10, p. 821-824. Chalari, A., Christodoulou, D., Papatheodorou, G., Geraga, M., Stefatos, A., Ferentinos, G. (2008): Use of remote sensing and GIS in the reconstruction of coastal palaeogeography of Alexandria, Egypt, In: Y. Facorellis, N. Zacharias, K. Polokreti (eds), British Archaeological Reports (BAR) International Series 1746, ISBN 978 1 4073 01884, pp. 119-128 Papatheodorou, G., Geraga, M., Ferentinos G. (2008): The study of coastal palaeogeography of Dokos Island, Greece, using remote sensing techniques. In: Y. Facorellis, N. Zacharias, K. Polokreti (eds), British Archaeological Reports (BAR) International Series 1746, ISBN 978 1 4073 01884, pp. 65-71 Papatheodorou G., Fakiris, E., Geraga M., Ferentinos G., Koutsikopoulos C. (2008). Ghostly Images Of HMHS Britannic. Hydro International 12: 16-19 Chalari, A., G. Papatheodorou, M. Geraga, D. Christodoulou G. Ferentinos (2009). A marine geophysical survey illustrates Alexandria s Hellenistic past. Zeitschrift fur geomorphologie 53: 191-212 Ferentinos, G., Gkioni, M., Geraga M. (2009). Sea-level changes from the Middle Palaeolithic to the Early Neolithic and their Implications on the colonization of the Ionian Islands, western Greece. In Stable Places and Changing Perceptions: Cave Archaeology in Greece and Adjacent Areas. Monograph of the Danish Institute at Athens. F. Mavridis and Jesper Tae Jensen (Eds) (in press). 18

Παλαιογεωγραφική εξέλιξη της παράκτιας ζώνης σε περιοχές με μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον: αρχαία Γλαρέντζα και νήσος Μόδι (Πόρος) Αριθμός ετεροαναφορών και σημαντικές διεθνείς συνεργασίες Σύνολο: 100 ετεροαναφορές Συνεργασίες o o o o Από το 1999 έως σήμερα λαμβάνω μέρος σε θαλάσσιες γεωφυσικές έρευνες στην παράκτια ζώνη της Αλεξάνδρειας Αιγύπτου σε συνεργασία με το CENTRES d ETUDES ALEXANDRINES - CNRS (Γαλλία) με επικεφαλή τον J.Y. Empereur και το Ινστιτούτο Μελετών Αρχαίας και Μεσαιωνικής Αλεξάνδρειας με επικεφαλή το Χ. Τζάλα. Από το 2007 έως 2008 έλαβα μέρος στο πρόγραμμα GoW (Water Governance: υλοποίηση εργαλείων goveranace των υδάτινων πόρων και της προστασίας του παράκτιου θαλάσσιου οικοσυστήματος) που χρηματοδοτήθηκε στα πλαίσια του INTERREG III A GREECE-ITALY (AXIS III, MEASURE 1). Από το 2009 έως σήμερα λαμβάνω μέρος στο ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα HYPOX (COMMISSION OF EUROPEAN COMMUNITIES, Αριθμός Συμβολαίου: 22613) με σκοπό τη μελέτη ανοξικών συνθηκών (σύγχρονης και παλαιότερης ηλικίας) και την επίδραση τους στο θαλάσσιο περιβάλλον Από το 2009 έως σήμερα λαμβάνω μέρος στο πρόγραμμα «Θαλάσσια γεωφυσική έρευνα στο ναυάγιο Μαζωτού, Κύπρος» σε συνεργασία με την Ερευνητική Μονάδα Αρχαιολογίας, Πανεπιστημίου Κύπρου Συνολικός αριθμός δημοσιεύσεων σε περιοδικά: 15 19

Παλαιογεωγραφική εξέλιξη της παράκτιας ζώνης σε περιοχές με μεγάλο αρχαιολογικό ενδιαφέρον: αρχαία Γλαρέντζα και νήσος Μόδι (Πόρος) ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ Γεραγά Μαρία Σελίδες: 2-18 Παπαθεοδώρου Γεώργιος Σελίδες: 19-27 1

BΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣHΜΕΙΩΜΑ (Γεραγά Μαρία: Επιστημονική Υπεύθυνη) ΕΠΩΝΥΜΟ: ΓΕΡΑΓΑ ΟΝΟΜΑ: ΜΑΡΙΑ ΟΝΟΜΑ ΠΑΤΡΟΣ: ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΟΝΟΜΑ ΜΗΤΡΟΣ: ΜΑΡΓΕΤΑ ΕΤΟΣ και ΤΟΠΟΣ ΓΕΝΝΗΣΗΣ: 26/2/1970, Αθήνα Α. Δ. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ:AH 212864 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΟΙΚΙΑΣ: Κορυδαλλέως 31, Πάτρα. ΤΙΤΛΟΣ και ΘΕΣΗ: Λέκτορας στην Αρχαιολογική Ωκεανογραφίας, Τομέας Γενικής, Θαλάσσιας Γεωλογίας & Γεωδυναμικής, Τμήμα Γεωλογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: Εργαστήριο Θαλάσσιας Γεωλογίας & Φυσικής Ωκεανογραφίας (ΕΘΑΓΕΦΩ), Τομέας Γενικής, Θαλάσσιας Γεωλογίας & Γεωδυναμικής, Τμήμα Γεωλογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών, 265 00 Πάτρα. ΤΗΛ: 2610-997412 (εργ), 2610-621326 (οικ.) e-mail: mgeragaupatras.gr ΤΙΤΛΟΙ ΣΠΟΥΔΩΝ Πτυχίο Θετικών Επιστημών Πανεπιστημίου Πατρών, Τμήματος Γεωλογίας με βαθμό «Λίαν Καλώς» (1993) Διδακτορικό Δίπλωμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Τίτλος Διδακτορικής Διατριβής: «Παλαιοωκεανογραφικές και παλαιοκλιματολογικές συνθήκες στο ΝΔικό Αιγαίο κατά το Ολόκαινο και σχηματισμός του σαπροπηλού» (2000) ΥΠΟΤΡΟΦΙΕΣ 1. Υπότροφος στα πλαίσια του εκπαιδευτικού προγράμματος ERASMUS στο Πανεπιστήμιο Gent Βελγίου κατά το διάστημα 1/11/1992 έως 31/1/1993. 2. Μεταπτυχιακή υπότροφος του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών (ΙΚΥ) κατά το διάστημα 1995-1998. 3. Μεταπτυχιακή υπότροφος του προγράμματος INTERREG II, Ελλάδα Ιταλία κατά το διάστημα 7/2/2000-31/12/2000. 4. Μετα-διδακτορική υπότροφος του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών (ΙΚΥ) κατά το διάστημα 2001-2002. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΚΑΙ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 11/1993-08/2001: Σύμβαση ανάθεσης έργου (μέσω τη Επιτροπής Ερευνών) με το Εργαστήριο Θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας του Τμήματος Γεωλογίας του Παν/μιου Πατρών. 9/2000-8/2006: Επιστημονικός συνεργάτης του A.Τ.Ε.Ι. Μεσολογγίου στη βαθμίδα του Επίκουρου καθηγητή με πλήρη προσόντα. 3/2002-5/2007: Υπάλληλος Ιδιωτικού Δικαίου Αορίστου Χρόνου, Παν/μιο Πατρών 1

2/2002-8/2002, 2/2003-8/2003, 10/2003-2/2004, 11/2004-2/2005: Διδάσκουσα ΠΔ407/80 στη βαθμίδα Λέκτορα στο Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. 5/2007-σήμερα: Λέκτορας στο Τμήμα Γεωλογίας, Πανεπιστήμιο Πατρών. Γνωστικό αντικείμενο: Αρχαιολογική Ωκεανογραφία ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ Από το 1992 έως το 1993 στα πλαίσια της υποτροφίας ERASMUS εκπαιδεύτηκα στο Πανεπιστήμιο Gent σε εργαστηριακά θέματα θαλάσσιας ιζηματολογίας Από το 1993 συμμετέχω στα ερευνητικά προγράμματα που πραγματοποιεί το Εργαστήριο Θαλάσσιας Γεωλογίας & Φυσικής Ωκεανογραφίας (Ε.ΘΑ.ΓΕ.Φ.Ω) του Τμήματος Γεωλογίας, Πανεπιστημίου Πατρών τα οποία εντάσσονται στο γενικό αντικείμενο της Εφαρμοσμένης Ωκεανογραφίας. Στα πλαίσια των προγραμμάτων αυτών εκτελέστηκαν έρευνες με: (α) τη χρήση σύγχρονων μεθόδων θαλάσσιας γεωφυσικής διασκόπισης, (β) την ανάλυση των γεωτεχνικών και χημικών ιδιοτήτων των ιζημάτων που αποσκοπούσαν κυρίως σε μελέτες: (α) πόντισης υ/β τηλεπικοινωνιακών και ενεργειακών καλωδίων, (β) επίλυσης περιβαλλοντικών προβλημάτων που σχετίζονται με την απόρριψη και την εξάπλωση ρύπων στο θαλάσσιο περιβάλλον, (γ) παρακτίων κατολισθητικών φαινομένων, (δ) εκβάθυνσης λιμανιών, (ε) εντοπισμός, χαρτογράφηση και μελέτη θαλάσσιων οικοτόπων (πεδία Poseidonia και ροδοφυκών) και (στ) διαφυγές αέριων υδρογονανθράκων από υποθαλάσσιους κρατήρες. Από το 1994 έως σήμερα ασχολούμαι με τη μελέτη (α) παλαιοκλιματικών μεταβολών μεγάλης και μικρής διάρκειας στον Ελληνικό χώρο βάσει της μελέτης ιζημάτων πυρήνων από το Αιγαίο και Ιόνιο Πέλαγος και (β) με τη χρήση των γεωφυσικών μεθόδων διασκόπησης για την ανάπλαση της παράκτιας παλαιογεωγραφίας και τον εντοπισμό κινητών και ακίνητων μαρτυριών της ανθρώπινης δραστηριότητας στο θαλάσσιο χώρο στις περιοχές Αρχαίας Ελίκης, Ναβαρίνου, νήσο Δοκού, Σουνίου, Κυλλήνης, Κέας, Κεφαλληνίας, Κύπρου (Μαζωτός) και νήσου Πόρου (Μόδι). Από το 1999 έως σήμερα λαμβάνω μέρος σε θαλάσσιες γεωφυσικές έρευνες στην παράκτια ζώνη της Αλεξάνδρειας Αιγύπτου σε συνεργασία με το CENTRES d ETUDES ALEXANDRINES - CNRS (Γαλλία) και το Ινστιτούτο Μελετών Αρχαίας και Μεσαιωνικής Αλεξάνδρειας. Από το 2004 έως σήμερα λαμβάνω μέρος (σε συνεργασία με το Ι.Γ.Μ.Ε.) στο ερευνητικό πρόγραμμα ANAXIMANDER (EC Contract EVK3-CT-2001-00123) που σκοπό έχει τη μελέτη των υδριτών καθώς και της βιόσφαιρας που τους περιβάλλει στο θαλάσσιο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου Από το 2007 έως 2008 έλαβα μέρος στο πρόγραμμα GoW (Water Governance: υλοποίηση εργαλείων goveranace των υδάτινων πόρων και της προστασίας του παράκτιου θαλάσσιου οικοσυστήματος) που χρηματοδοτήθηκε στα πλαίσια του INTERREG III A GREECE-ITALY (AXIS III, MEASURE 1). Από το 2009 έως σήμερα λαμβάνω μέρος στο ευρωπαϊκό ερευνητικό πρόγραμμα HYPOX με σκοπό τη μελέτη ανοξικών συνθηκών (σύγχρονης και παλαιότερης ηλικίας) και την επίδραση τους στο θαλάσσιο περιβάλλον 2

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΕΡΓΟ Τα ακαδημαϊκά έτη 1997-1998, 1998-1999 και 1999-2000 εκτέλεσα το Εργαστήριο του μαθήματος «Γεωλογία Περιβάλλοντος» στους τεταρτοετείς φοιτητές του Τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών (επικουρικό έργο) Τα ακαδημαϊκά έτη 1999-2000 και 2000-2001 εκτέλεσα το Εργαστήριο του μαθήματος «Τεχνική Ωκεανογραφία» στους τριτοετείς φοιτητές του ίδιου Τμήματος (επικουρικό έργο) Τα ακαδημαϊκά έτη 1999-2000 και 2000-2001 εκτέλεσα το Εργαστήριο του μαθήματος «Μικροπαλαιοντολογία» στους δευτεροετείς φοιτητές του ίδιου Τμήματος (επικουρικό έργο) Τα ακαδημαϊκά έτη 1997-1998 και 1999-2000 εκτέλεσα τα Εργαστήρια των μαθημάτων «Θαλάσσια Οικολογία Τεταρτογενούς» και «Θαλάσσια Γεωλογία και οι Εφαρμογές της στα Θαλάσσια Έργα» του Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης (Μ.Δ.Ε.), του Τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, στην κατεύθυνση «Περιβαλλοντική Ωκεανογραφία» (επικουρικό έργο) Το ακαδημαϊκό έτος 2005 πραγματοποίησα ενισχυτικό σεμινάριο Γεωαρχαιολογίας ΣΑ77 στα πλαίσια του μαθήματος Περιβαλλοντική Αρχαιολογία στο Αναμορφωμένο Πρόγραμμα Σπουδών του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (επικουρικό έργο). Τα ακαδημαϊκά έτη από 2000 έως 2005 δίδαξα το μάθημα «Χημική Ωκεανογραφία» του τμήματος Ιχθυοκομίας Αλιείας, του Α.Τ.Ε.Ι. Μεσολογγίου (αυτοδύναμο έργο). Κατά το εαρινό εξάμηνο των ακαδημαϊκών ετών 2001-2002 και 2002-2003 δίδαξα το μάθημα «Η συμβολή της μικροπαλαιοντολογίας στη μελέτη του παλαιοκλίματος» στο Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, ως διδάσκων Π.Δ.407/80 στη βαθμίδα του Λέκτορα Κατά το χειμερινό εξάμηνο του ακαδημαϊκού έτους 2004-2005 δίδαξα το μάθημα «Η εφαρμογή των βιοδεικτών στη μελέτη ιστορικών και προϊστορικών περιβαλλόντων» στο Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, ως διδάσκων Π.Δ.407/80 στη βαθμίδα του Λέκτορα Κατά τα ακαδημαϊκά έτη 2001-2002 και 2003-2004 δίδαξα το μάθημα «Κλιματικές μεταβολές κατά το Τεταρτογενές και η επίδραση τους στον άνθρωπο κατά τους προϊστορικούς χρόνους» στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών του τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών με τίτλο «Γεωεπιστήμες και Περιβάλλον» και συγκεκριμένα στην κατεύθυνση «Περιβαλλοντική Ωκεανογραφία» (σε συνδιδασκαλία) Από την εκλογή μου στη θέση του Λέκτορα στο Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών Διδάσκω το μάθημα «Μηχανική των Ωκεανών» στους πρωτοετείς φοιτητές του Τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών (συνδιδασκαλία με Γ. Φερεντίνο) Διδάσκω το μάθημα «Η εφαρμογή των βιοδεικτών στη μελέτη ιστορικών και προϊστορικών περιβαλλόντων» στο Τμήμα Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών» στους τριτοετείς φοιτητές του ίδιου Τμήματος 3

Διδάσκω το μάθημα «Προστασία της γεωλογικής, γεωγραφικής και ανθρώπινης κληρονομιάς» στους τεταρτοετείς φοιτητές του ίδιου Τμήματος (συνδιδασκαλία με Σ. Παπαμαρινόπουλο, Γ. Φερεντίνο και Β. Τσικούρα) Διδάσκω το μάθημα «Στοιχεία Γεωλογίας και Παλαιοντολογίας» στους τριτοετείς φοιτητές στο Τμήμα Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών. Διδάσκω το μάθημα «Κλιματικές μεταβολές κατά το Τεταρτογενές και η επίδραση τους στον άνθρωπο κατά τους προϊστορικούς χρόνους» στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα Σπουδών του τμήματος Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών με τίτλο «Γεωεπιστήμες και Περιβάλλον» και συγκεκριμένα στην κατεύθυνση «Περιβαλλοντική Ωκεανογραφία» ΕΠΙΒΛΕΨΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ - ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ Κατά την περίοδο της θητείας μου ως Λέκτορας βρίσκονται σε εξέλιξη τρεις προπτυχιακές διπλωματικές εργασίες υπο την επίβλεψη μου (Σταύρου Π., Λιονάκη Ν. και Θεανώ). Επιπλέον έχουν ολοκληρωθεί τέσσερις μεταπτυχιακές διπλωματικές διατριβές εξειδίκευσης στις οποίες αποτελούσα μέλος των τριμελών συμβουλευτικών επιτροπών (Αθανασόπουλο Δ., Βαρναβίδη Ε., Θωμόπουλος Κ., Κορδέλα Στ. Και Χρονόπουλος Κ.). ΑΛΛΕΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Συμμετοχή σε προγράμματα εκπαιδευτικά σεμινάρια που διοργανώνονται από Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΚΠΕ) της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (π.χ. ΚΠΕ Καλαμάτας πρόγραμμα για τη μελέτη, παρακολούθηση θαλάσσιων ρύπων, στερεών απορριμμάτων στην ευρύτερη παράκτια ζώνη της Μεσσηνίας, ΚΠΕ Στυλίδας στα πλαίσια του Εθνικού Θεματικού Δικτύου «Κλιματικές αλλαγές ακραία καιρικά φαινόμενα», ΚΠΕ Αράχθου στα πλαίσια του Εθνικού Θεματικού Δικτύου «Γεωπεριβαλλοντικά Γεωμυθολογικά μονοπάτια» Συνεργασία με το Ινστιτούτο Μεσογειακών Ερευνών και Εκπαίδευσης στα πλαίσια του Θερινού Μεσογειακού Πανεπιστημίου (Τρίκαλα Ξυλοκάστρου, 19-23 Ιουλίου 2008, ομιλία με θέμα «Εξέλιξη του κλίματος στο παρελθόν» στα πλαίσια της Θεματικής Ενότητας «Ιστορία και καινοτόμες εκπαιδευτικές δράσεις»). Εχω συμπεριληφθεί στη λίστα κριτών του περιοδικού του Science Citation Index «Geo-marine Letters». Μέλος της Οργανωτικής Επιτροπής του 25 ου Διεθνούς Συνεδρίου της International Association of Sedimentologists (I.A.S) 2007. Μέλος της Οργανωτικής Επιτροπής του 9 ου Πανελλήνιου Συμποσίου Ωκεανογραφίας και Αλιείας 2009. 4