Η Μονή Γουβερνέτου Η Μονή Γουβερνέτου μοιάζει σαν κάστρο, με πύργους που χρησίμευαν για την προστασία από επιδρομείς. Ειδικά η εξωτερική όψη του μοναστηριού φανερώνει τις έντονες ενετικές επιδράσεις: μοιάζει με ενετικό φρούριο και έχει διαστάσεις 40 μ x 50 μ με 50 κελιά σε 2 ορόφους, πύργους στις τέσσερεις γωνίες του και ειδικές θυρίδες πολεμίστρες. Σήμερα σώζονται πλήρεις μόνο οι δυο πύργοι αλλά μπαίνοντας στον περίβολο μπορεί να δει κανείς τα υπολείματα των άλλων δύο. Το καθολικό, ο κύριος ναός του μοναστηριού, είναι αφιερωμένο στην Παναγία, γι αυτό η μονή Γουβερνέτου πήρε το όνομα Κυρία των Αγγέλων. Η εκκλησία έχει σταυροειδές σχήμα, χωρίς θόλους και νάρθηκα κάθετο στο κεντρικό κλίτος. Το πολύ ενδιαφέρον και εντυπωσιακό είναι οι ανάγλυφες εικόνες τεράτων που κοσμούν την πρόσοψη του ναού. Η τεχνοτροπία είναι επίσης αρκετά ασυνήθιστη με ενετικές επιρροές από την εποχή της Αναγέννησης και του μπαρόκ. Ο ναός ξεκίνησε να χτίζεται την εποχή των Ενετών, αλλά οι εργασίες διακόπηκαν λόγω της εισβολής των Τούρκων και των απαγορεύσεων που επέβαλλαν. Χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια για να ολοκληρωθεί ο ναός με ειδική άδεια που παραχώρησαν οι Τούρκοι κατακτητές. Δίπλα από την εκκλησία υπάρχει ένα παρεκκλήσι που είναι αφιερωμένο στον ιδρυτή της Μονής, τον Άγιο Ιωάννη τον Ερημίτη, η σπηλιά του οποίου βρίσκεται μέσα στο φαράγγι Αυλάκι. Στο πλάι του ναού υπάρχει επίσης ένα δεύτερο παρεκκλήσι αφιερωμένο στους Αγίους Δέκα. Μέσα στο χώρο της Μονής λειτουργεί ένα πολύ μικρό μουσείο, που φιλοξενεί έργα εκκλησιαστικής τέχνης και άλλα πολύτιμα κειμήλια.
Το Φαράγγι Αυλάκι Ενα πλακόστρωτο μονοπάτι οδηγεί βόρεια από τη Μονή Γουβερνέτου μέσα στο φαράγγι Αυλάκι που κατηφορίζει μέχρι τη θάλασσα. Μονή Καθολικού Η κατάβαση είναι εύκολη. Περίπου 20 λεπτά από το μοναστήρι θα συναντήσετε το περίφημο σπήλαιο Αρκουδόσπηλιος με την αρκούδα που μαρμάρωσε και έγινε ένας μεγάλος βράχος μέσα στο σπήλαιο. Συνεχίστε να κατεβαίνετε μέχρι να φτάσετε στην περίφημη Μονή Καθολικού με το ναό του Αγίου Ιωάννη του Ερημίτη. Αν συνεχίσετε για 10 λεπτά ακόμα θα φτάσετε σε ένα μικροσκοπικό κολπίσκο, που κάποτε χρησιμοποιούνταν σαν λιμάνι. Τα νερά είναι γαλαζοπράσινα και θα μπορείτε να κάνετε μια δροσιστική βουτιά. Η ιστορία της Μονής Γουβερνέτου Η Μονή Γουβερνέτου χτίστηκε το 1537 και άκμασε, αποκτώντας πολύ μεγάλη επιρροή στην περιοχή και πολύ μεγάλη περιουσία. Σε απογραφή του 1637, λίγο πριν την Τουρκική εισβολή το 1645, αναφέρεται ότι στη Μονή Γουβερνέτου ζούσαν 60 μοναχοί, ήταν δηλαδή από τα μεγαλύτερα μοναστήρια στην Κρήτη. Η Τουρκοκρατία όμως σύντομα άρχισε να επηρεάζει και την πορεία της Μονής, η οποία λεηλατήθηκε και κάηκε από τους Τούρκους, όπως και τα άλλα γειτονικά μοναστήρια. Χάθηκαν έτσι εκκλησιαστικά και ιστορικά κειμήλια ανεκτίμητης αξίας, ενώ πολλοί από τους μοναχούς θανατώθηκαν. Οι Τούρκοι επίσης κατέστρεψαν και τα ιστορικά αρχεία της μονής, η οποία αναστηλώθηκε μερικώς τα επόμενα χρόνια. Στα χρόνια του Β Παγκοσμίου Πολέμου εγκαταστάθηκε στη μονή φυλάκιο των Γερμανών για να ελέγχουν την περιοχή, όπου δόθηκαν πολλές μάχες με ομάδες της αντίστασης. Από το 2005 οι μοναχοί της Μονής Γουβερνέτου έχουν αρχίσει έργα αναστήλωσης του ναού και του περίβολου χώρου προσπαθώντας να διατηρήσουν σε άριστη κατάσταση το ιστορικό αυτό μοναστήρι της Κρήτης.
Η λατρεία της θεάς Αρτεμης στον Αρκουδόσπηλιο Ο σταλαγμίτης - αρκούδα. Ο Αρκουδόσπηλιος ήταν χώρος λατρείας από τα προιστορικά χρόνια, όπως μαρτυρούν επιγραφές που βρέθηκαν στη σπηλιά, αφιερωμένες στον Απόλλωνα και την Άρτεμη. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, στην σπηλιά λατρεύονταν χιλιάδες χρόνια πριν η θεά Αρτεμις, που οι Πελασγοί πίστευαν ότι είχε μορφή αρκούδας. Ηταν εύκολο λοιπόν να θεωρηθεί ιερός τόπος ένα σπήλαιο που μέσα του βρίσκεται σταλαγμίτης με το σχήμα του ζώου αυτού. Γύρω από το σπήλαιο υπάρχουν ερειπωμένα κτίρια που μάλλον στέγαζαν μικρό αριθμό μοναχών από τη Μονή Γουβερνέτου. Το 1637 σε απογραφή των Ενετών αναφέρεται η Παναγία της Αρκουδιάς. Ο μύθος της αρκούδας Σύμφωνα με τον τοπικό μύθο, μια αρκούδα ζούσε στη σπηλιά και έπινε κρυφά το λιγοστό νερό που στάλαζε από τους σταλακτίτες σε ένα κοίλωμα των βράχων. Οι μοναχοί, που διψούσαν και υπέφεραν χωρίς νερό, παρακάλεσαν την Παναγία να τους βοηθήσει. Η Παναγία άκουσε τις προσευχές των μοναχών και μετέτρεψε την αρκούδα σε πέτρα, τον σταλαγμίτη που βλέπουμε σήμερα μέσα στον Αρκουδόσπηλιο. Το εκκλησάκι της Υπαπαντής Στο σπήλαιο υπάρχει μικρό εκκλησάκι αφιερωμένο στην Υπαπαντή του Χριστού. Εδώ γίνεται μεγάλο πανηγύρι στις 2 Φεβρουαρίου κάθε χρόνο. Πολλοί κάτοικοι της περιοχής πηγαίνουν στη σπηλιά και διανυκτερεύουν το προηγούμενο βράδυ, φέρνοντας μαζί τους φαγητό και κρασί. Για να ζεσταθούν ανάβουν φωτιές στο εσωτερικό της σπηλιάς, γι αυτό θα δείτε την οροφή της να είναι τόσο μαυρισμένη.
Μονή Καθολικού ή Μονή Αγίου Ιωάννη του Ερημίτη Περπατώντας το μονοπάτι από τη Μονή Γουβερνέτου μέσα στο φαράγγι Αυλάκι, σε ένα υπέροχο τοπίο άγριας ομορφιάς, θα δείτε μετά από περίπου 30 λεπτά πορείας την ερειπωμένη Μονή Καθολικού ή Μονή Αγίου Ιωάννη του Ερημίτη, ή απλά Καθολικό. Τα κτίρια που βλέπουμε χτίστηκαν μάλλον λίγο μετά το 1600, αλλά η παράδοση αναφέρει ότι εδώ υπήρχε μοναστήρι πολύ παλιό, το αρχαιότερο στην Κρήτη. Δυστυχώς δεν υπάρχει καμιά ιστορική πηγή που να το επιβεβαιώνει, ενώ στην Ενετική απογραφή του 1637 δεν αναφέρεται κανένα μοναστήρι εδώ, παρά μόνο ο ναός του Αγίου Ιωάννη του Ερημίτη που ανήκε στη Μονή Γουβερνέτου. Δεν πρέπει να παραγνωρίσουμε όμως τη σημασία του ονόματος Καθολικό, καθώς έτσι λέγεται ο κύριος ναός κάθε μοναστηριού, όπου συγκεντρώνονται καθημερινά οι μοναχοί για τις προσευχές τους. Η ονομασία αυτή είναι μια ισχυρή ένδειξη για την ύπαρξη παλιού μοναστηριού, έστω κι αν έχουν χαθεί τελείως τα ίχνη του. Αναφέρεται επίσης ότι οι μοναχοί εγκατέλειψαν τη Μονή Καθολικού λόγω των πειρατικών επιδρομών και έχτισαν νέο μοναστήρι, τη Μονή Γουβερνέτου. Ερευνητές εκφράζουν αμφιβολίες γι αυτό, δεδομένου ότι η Μονή Καθολικού ήταν αφιερωμένη στον Αγιο Ιωάννη τον Ερημίτη, ενώ η Μονή Γουβερνέτου είναι αφιερωμένη στην Παναγία. Κάτι τέτοιο όμως θα ήταν μεγάλη ασέβεια προς τον άγιο του παλιότερου μοναστηριού και προβληματίζει για την αξιοπιστία της πληροφορίας αυτής.
Η σπηλιά του Αγίου Ιωάννη του Ερημίτη Δίπλα στα ερειπωμένα αλλά ιδιαίτερα εντυπωσιακά κτίρια βρίσκεται η σπηλιά όπου έζησε ο Αγιος Ιωάννης ο Ερημίτης, που πιστεύεται ότι είχε έρθει από την Αίγυπτο και έδρασε σε πολλές περιοχές στην Κρήτη, όπως στον Αζωγυρέ, πριν καταλήξει στο Ακρωτήρι. Η σπηλιά του Αγίου Ιωάννη ήταν κάποτε η κοίτη υπόγειου ποταμού και έχει μήκος πάνω από 100 μέτρα και έκταση 1500 τ.μ. Εδώ ασκήτευσε ο Αγιος Ιωάννης ο Ερημίτης τρεφόμενος με χόρτα το χειμώνα και χαρούπια το καλοκαίρι. Ο θρύλος λέει ότι στο τέλος της ζωής του δεν είχε τη δύναμη να περπατήσει πια όρθιος από την κακή διατροφή και τις κακουχίες της ασκητικής ζωής. Κάποια μέρα ένας κυνηγός που βρίσκονταν μακριά, τον πέρασε για ζώο όπως περπατούσε σκυφτός και τον τραυμάτισε με τα βέλη του. Ο άγιος επέστρεψε στη σπηλιά του τραυματισμένος και εκεί πέθανε ξαπλωμένος σε ένα βράχο, το «κρεβάτι του Αϊ Γιάννη», όπως λέγεται. Στο βράχο αυτό αποδίδουν θεραπευτικές ιδιότητες και πολλοί συνήθιζαν να σπάνε κομμάτια και να τα παίρνουν μαζί τους. Αν ακολουθήσετε το μονοπάτι για 10 λεπτά ακόμα θα φτάσετε στη θάλασσα, σε ένα μικροσκοπικό αλλά βαθύ κολπίσκο με γαλαζοπράσινα νερά, που ίσως κάποτε χρησιμοποιήθηκε σαν λιμανάκι και έχει το δικό του θρύλο: Πειρατές αποβιβάστηκαν στο σημείο αυτό και ανέβηκαν το μονοπάτι για να επιτεθούν στη Μονή Καθολικού. Οι μοναχοί τους αντιλήφθηκαν και ο Ηγούμενος καταράστηκε τους άπιστους πειρατές, που το καράβι τους μετατράπηκε σε πέτρα και δεν μπόρεσαν να φύγουν ποτέ από την Κρήτη για να επιστρέψουν στην πατρίδα τους. Αν φτάσετε στην παραλία, μην ξεχάσετε να αναζητήσετε το βράχο με το σχήμα του καραβιού!