ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ*

ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ* Πατρίνα Παπαρρηγοπούλου-Πεχλιβανίδη Επ. καθηγήτρια Παν/μιου Αθηνών, Δικηγόρος 1. Η επαγγελματική ασφάλιση 1 έκφραση «ευελιξίας» στην κοινωνική ασφάλιση Με τον όρο «ευελιξία» νοείται η ικανότητα να κινείται κανείς με ελιγμούς την κατάλληλη στιγμή. 2 Βασική προϋπόθεση της ευελιξίας είναι η ελευθερία κινήσεων, η επιλογή. Η κοινωνική ασφάλιση εντάσσεται στο δημόσιο δίκαιο και χαρακτηρίζεται από τη νομοθετική ρύθμιση που έχει ως αποτελέσματα το γενικό και αφηρημένο των ρυθμίσεων, την υποχρεωτικότητα, την καθολικότητα και τη διευρυμένη κοινωνική αλληλεγγύη. Στην κοινωνική ασφάλιση δεν προβλέπεται κατ αρχήν συμβατική ρύθμιση και επιλογή. Η επιλογή μπορεί να νοηθεί ως επιλογή του ασφαλισμένου να υπαχθεί στην ασφάλιση, επιλογή του ασφαλιστικού καθεστώτος, επιλογή του ασφαλιστικού οργανισμού, επιλογή του είδους και της εκτάσεως της ασφαλιστικής προστασίας, επιλογή της οργανωτικής μορφής, κ.λπ. Ο Ν. 3029/2002 ενσωματώνει την ευρωπαϊκή Οδηγία 2043/41/ΕΚ για τις δραστηριότητες και την εποπτεία των ιδρυμάτων επαγγελματικών συνταξιοδοτικών παροχών (ΙΕΣΠ), εισάγει την επαγγελματική ασφάλιση και την καθιστά προαιρετική. Ο ασφαλισμένος αποφασίζει, αν θα υπαχθεί σε ταμείο επαγγελματικής ασφάλισης ή * Εισήγηση που παρουσιάσθηκε στο Συνέδριο του Ελληνοαμερικανικού Επιμελητηρίου που έγινε στην Αθήνα, στις 26.9.2011 με θέμα «Η επαγγελματική ασφάλιση και οι προοπτικές της στο σύγχρονο εργασιακό περιβάλλον». 1 Με τον όρο «επαγγελματική ασφάλιση» νοείται η συμπληρωματική της κύριας κοινωνικής ασφάλισης, προαιρετική συνταξιοδοτική προστασία που στηρίζεται στην επαγγελματική απασχόληση, λειτουργεί με βάση το κεφαλαιοποιητικό σύστημα και χρηματοδοτείται από τους εργαζόμενους και τους εργοδότες. 2 Γ. Μπαμπινιώτης Λεξικό της Nέας Ελληνικής Γλώσσας, 2 η έκδ., Κέντρο Λεξικολογίας, 2003, υπό το λ. «ευελιξία» 1

όχι. Πέραν τούτου δικαιούται να επιλέξει ένα ή περισσότερα Ταμεία Επαγγελματικής Ασφάλισης (ΤΕΑ), εφόσον λειτουργούν περισσότεροι οργανισμοί στον κλάδο της επαγγελματικής απασχόλησής του. Περαιτέρω η επιλογή εισάγεται και όσον αφορά στην οργάνωση, διοίκηση και διαχείριση των ΤΕΑ, διότι ο νόμος όρίζει ότι τα ΤΕΑ είναι ιδιωτικά μη κερδοσκοπικά νομικά πρόσωπα 3, καθορίζει το ελάχιστο περιεχόμενο του καταστατικού τους και επιτρέπει στους ιδρυτές να επιλέξουν μεταξύ περισσότερων οργανωτικών μορφών, όπως π.χ. του σωματείου ή της εταιρείας, ή να συνδυάσουν στοιχεία από περισσότερους τύπους ιδιωτικών νομικών προσώπων. Στη διοίκηση μπορεί να εισαχθεί η ισομερής εκπροσώπηση των εργοδοτών και εργαζομένων ή όχι. Τα ΤΕΑ μπορεί να ακολουθούν το κεφαλαιοποιητικό σύστημα ή το διανεμητικό, εφόσον δεν πρόκειται για συνταξιοδοτικές παροχές. Μόνο στην περίπτωση που χορηγούν συνταξιοδοτικές παροχές επιβάλλεται να ακολουθούν το κεφαλαιοποιητικό σύστημα. Τέλος, τα ΤΕΑ δικαιούνται να διαχειρισθούν τα ίδια τα περιουσιακά τους στοιχεία ή να αναθέσουν τη διαχείριση σε τρίτο πιστοποιημένο διαχειριστή ή θεματοφύλακα. Επομένως με την 3 Τα κύρια χαρακτηριστικά των ταμείων επαγγελματικής ασφάλισης του Ν. 3029/2002 είναι τα εξής: Είναι μη κερδοσκοπικά νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου. Ιδρύονται με βάση την επαγγελματική απασχόληση. Η ίδρυσή τους και η υπαγωγή σ αυτά είναι προαιρετική. Δεν διακρίνουν ως προς την υπαγωγή των ασφαλισμένων Χρηματοδοτούνται από τους εργαζόμενους και/ή τους εργοδότες. Ακολουθούν το κεφαλαιοποιητικό σύστημα όταν χορηγούν συνταξιοδοτικές παροχές. Στη διοίκηση μετέχουν και οι εργοδότες στην περίπτωση που χρηματοδοτούν το ταμείο. Η ασφαλιστική τοποθέτηση ρυθμίζεται από τον νόμο ως προς τα ανώτατα όρια κατά κατηγορία επενδύσεως. Η τήρηση των αποθεματικών είναι υποχρεωτική και τα αποθεματικά πρέπει να καλύπτουν τις υποχρεώσεις του ταμείου. Υπόκεινται στην εποπτεία του Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων ως προς τη νομιμότητα, φερεγγυότητα και προστασία των συμφερόντων των ασφαλισμένων. Υπάγονται στον έλεγχο της Εθνικής Αναλογιστικής Αρχής ως προς την οικονομική λειτουργία και βιωσιμότητα σε σχέση με το πρόγραμμα παροχών και επενδύσεων. Εξασφαλίζονται από το νόμο βασικά δικαιώματα των ασφαλισμένων, όπως η ενημέρωση, η ίση μεταχείριση ανδρών και γυναικών κ.α. 2

επαγγελματική ασφάλιση εισάγεται η επιλογή και συνακόλουθα η ευελιξία στην κοινωνική ασφάλιση. 4 2. Πώς γίνεται αντιληπτή η επαγγελματική ασφάλιση στην ΕΕ και στην Ελλάδα Η επαγγελματική ασφάλιση ενδιαφέρει την ΕΕ, διότι επιτυγχάνεται κατ αρχάς η αποδέσμευση των κρατών-μελών από ένα τμήμα των δαπανών για την κοινωνική προστασία, δεδομένου ότι δεν την χρηματοδοτούν και έτσι βελτιώνεται η δημοσιονομική τους θέση 5. Δεύτερον, αξιοποιείται το κεφαλαιοποιητικό οικονομικό σύστημα 6, τουλάχιστον, όσον αφορά στις συντάξεις κάτι που θεωρείται ότι συμβάλλει στην οικονομική ανάπτυξη. Ο Έλληνας νομοθέτης σε σχέση με τον νομοθέτη των άλλων κρατών μελών και με τον κοινοτικό νομοθέτη έκανε δύο ειδικότερες επιλογές: 1) Η επαγγελματική ασφάλιση δεν περιορίζεται στις συνταξιοδοτικές παροχές. Κάθε κίνδυνος και κάθε παροχή μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο της επαγγελματικής ασφάλισης. Συνεπώς το πεδίο εφαρμογής του Ν. 3029/2002 υπερβαίνει την προαναφερθείσα Οδηγία, η οποία περιορίζεται στις συνταξιοδοτικές παροχές. 4 Π. Παπαρρηγοπούλου Πεχλιβανίδη, Η εξέλιξη στο δίκαιο της κοινωνικής ασφάλιση, περισσότερη αγορά και περισσότερο κράτος, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2004, σ. 46-47. 5 Στην ίδια κατεύθυνση κινούνται οι περισσότερες κυβερνήσεις των κρατών μελών και ενδεικτικά του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γερμανίας κ.λ.π. βλ. P. Ring & R. McKinnon, «The pillared privatization of pension provision in the European Union: The case of the United Kingdom», European Journal of Social Security, εκδ. Kluwer Law International, 2002, σ. 6. Ο συγγραφέας τονίζει ότι η τάση στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι οι κρατικές παροχές να μειωθούν και να χορηγούνται μετά τον οικονομικό έλεγχο του αιτούντος (σ. 22). Επίσης, βλ. Y. Stevens, G. Gieselink, B. van Buggenhout, «Towards a new role for occupational pensions in Continental Europe: Elements and Techniques of Solidarity Used within Funded Occupational Pension Schemes», European Journal of Social Security, εκδ. Kluwer Law International, τ. ΙV, 2002, σ. 25 επ. 6 Κ. Κρεμαλής, Δίκαιο κοινωνικών ασφαλίσεων, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, 1985, σ. 131-133 «Κατά το κεφαλαιοποιητικό σύστημα οι ασφαλιστικές εισφορές συγκεντρώνονται με ανατοκισμό σε μεγάλα αποθεματικά ικανά να καλύψουν τους ασφαλιστικούς κινδύνους ορισμένου ατόμου (ατομική κεφαλαιοποίηση) ή κοινωνικής ομάδας (ομαδική κεφαλαιοποίηση) ή μέσο ασφάλιστρο). 3

2) Δίδεται έμφαση στα κοινωνικά χαρακτηριστικά του θεσμού. Ο κοινός νομοθέτης έχει προβλέψει ότι, εφόσον καταβάλλεται εργοδοτική εισφορά, τα ΤΕΑ αποτελούν φορείς κοινωνικής ασφαλίσεως, δεν έχουν σκοπό το κέρδος, τελούν υπό την εποπτεία του Υπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων και οι ασφαλισμένοι έχουν συγκεκριμένα δικαιώματα, όπως π.χ. προστασία δικαιωμάτων όσων έχουν ασφαλιστική προσδοκία κατά τη διάλυση των ταμείων κ.ά. Πέραν τούτων, τα εννοιολογικά χαρακτηριστικά των ΤΕΑ ταυτίζονται με τα χαρακτηριστικά των συνεταιρισμών του άρθρου 12 παρ. 5 του Συντάγματος, 7 ενώ η οργάνωση και η λειτουργία τους μπορεί να προσεγγίζουν είτε στην ιδιωτική ασφάλιση είτε στην κοινωνική. Πρόκειται για σημαντική νομοθετική επιλογή, η οποία διαφοροποιεί τα ελληνικά καθεστώτα επαγγελματικής ασφάλισης από τα αντίστοιχα άλλων κρατών -μελών της ΕΕ και τονίζει το κοινωνικό στοιχείο έναντι του οικονομικού. 8 Αυτήν την επιλογή έπρεπε οι κοινωνικοί εταίροι να την είχαν αξιοποιήσει, λαμβανομένου υπόψη ότι επειδή τα ΤΕΑ δεν διανέμουν κέρδη και τα αντίστοιχα κεφάλαια συσσωρεύονται, έχουν τη δυνατότητα είτε να μειώσουν τις εισφορές είτε να αυξήσουν τις παροχές είτε να χρηματοδοτήσουν παροχές κοινωνικής αλληλεγγύης είτε να συνδυάσουν τις δυνατότητες αυτές. Πρόκειται για ένα σημαντικό συγκριτικό πλεονέκτημα σε σχέση με τις ιδιωτικές ασφαλιστικές επιχειρήσεις, στην περίπτωση που τα ΤΕΑ έχουν εξίσου καλές αποδόσεις με αυτές. Πάντως, σε ορισμένα κράτη-μέλη της ΕΕ έχει επιτραπεί η λειτουργία της επαγγελματικής ασφάλισης και από τις ιδιωτικές ασφαλιστικές επιχειρήσεις με βάση το ειδικό καθεστώς που προβλέπει η ως άνω ευρωπαϊκή Οδηγία (άρθρο 4). Ειδικότερα, επιβάλλεται στις ιδιωτικές ασφαλιστικές επιχειρήσεις να τηρούν, διαχειρίζονται και οργανώνουν όλα τα στοιχεία του ενεργητικού και των υποχρεώσεων της επαγγελματικής ασφάλισης σε χωριστό λογαριασμό χωρίς να 7 Ο συνεταιρισμός κατά το άρθρο 12 παρ. 5 ορίζεται ως «ένωση προσώπων με μεταβλητό (όχι σταθερό κεφάλαιο) και μεταβλητό αριθμό προσώπων (ελεύθερη είσοδος και έξοδος των συνεταίρων) με κύριο σκοπό την άμεση προαγωγή της οικονομίας των μελών του δια μέσου της οικονομικής και κοινωνικής αλληλεγγύης των μελών του.»ορισμός που δίδει ο Αθ. Λιακόπουλος αναλύοντας το άρθρο 12 παρ. 5 και 6 του Συντάγµατος σε Κασιµάτης / Μαυριάς, Ερµηνεία του Συντάγµατος, τ. ΙΙ, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα,Αθήνα, 1999, σ. 5. 8 Π. Παπαρρηγοπούλου-Πεχλιβανίδη, Η εξέλιξη στο δίκαιο της κοινωνικής ασφάλισης. Περισσότερη αγορά και περισσότερο κράτος, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2004, σ. 4

υπάρχει η δυνατότητα μεταφοράς. Με βάση αυτό το ειδικό καθεστώς, στην Γαλλία για παράδειγμα, η επαγγελματική ασφάλιση παρέχεται και από ιδιωτικές ασφαλιστικές επιχειρήσεις. Στην Ελλάδα, σχετικό αίτημα είχε υποβάλλει από την πρώτη στιγμή η Ένωση Ασφαλιστικών Επιχειρήσεων και εξακολουθεί να ενδιαφέρεται για τη λειτουργία της επαγγελματικής ασφάλισης., αλλά το αίτημα αυτό δεν ευοδώθηκε μάλλον με το σκεπτικό ότι θα προκαλούσε δυσμενείς αντιδράσεις στις συνδικαλιστικές οργανώσεις η επέκταση της δραστηριότητας των ασφαλιστικών επιχειρήσεων στην κοινωνική ασφάλιση. Πρέπει πάντως να παρατηρηθεί ότι δυνατότητα λειτουργίας ΤΕΑ έχουν και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα που έχουν επίσης μεγάλη εμπειρία στη διαχείριση των επενδύσεων και εγγυήσεις φερεγγυότητας. 3. Γιατί η επαγγελματική ασφάλιση δεν έχει αναπτυχθεί στην Ελλάδα. Παρά το ότι ο νομοθέτης έκανε τα πρώτα βήματα με τον Ν. 3029/2002 και τις κανονιστικές πράξεις που κατ εξουσιοδότησή του έχουν εκδοθεί, η επαγγελματική ασφάλιση δεν έχει διαδοθεί. Tα ΤΕΑ που έχουν ιδρυθεί μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού. Τούτο οφείλεται κυρίως στους κάτωθι λόγους: Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις δεν αγκάλιασαν τον θεσμό τουλάχιστον κατά την εισαγωγή του, μάλλον διότι τον θεώρησαν ανταγωνιστικό με την κοινωνική ασφάλιση και διότι είχαν την άποψη ότι η επαγγελματική ασφάλιση αφορά μόνο στα στελέχη μεγάλων και ιδίως πολυεθνικών επιχειρήσεων και όχι στον μέσο εργαζόμενο. Το ποσοστό αναπλήρωσης του εισοδήματος από την κύρια και την επικουρική ασφάλιση μέχρι πρόσφατα ήταν υψηλό. Μόνο η κύρια ασφάλιση των ασφαλισμένων που υπάγονται στην εποπτεία της ΓΓΚΑ κυμαινόταν από 70 έως 77% του εισοδήματος της προηγούμενης της υποβολής της αίτησης πενταετίας και μαζί με την επικουρική το ποσοστό αυξανόταν ακόμη παραπάνω. Όταν κανείς έχει τόσο ικανοποιητική κάλυψη είναι προφανές ότι δεν έχει λόγο να προσφύγει στην επαγγελματική ασφάλιση. Ωστόσο, το ποσοστό αναπλήρωσης του εισοδήματος από 5

τις συντάξεις βαίνει συνεχώς μειούμενο και τούτο αναμένεται να τροφοδοτήσει το ενδιαφέρον για τις επαγγελματικές συντάξεις. Οι εργαζόμενοι έχουν την ψευδαίσθηση ότι η κύρια ασφάλιση, η επικουρική ασφάλιση και το εφάπαξ τελούν υπό την εγγύηση του Κράτους. Θεωρούν εσφαλμένα πως οτιδήποτε και αν συμβεί δεν πρόκειται να χάσουν τη σύνταξή τους. Το ορθό είναι ότι δεν θα χάσουν την ελάχιστη σύνταξη, όπως αυτή προσδιορίζεται με βάση τη δημοσιονομική κατάσταση της χώρας και τις διεθνείς υποχρεώσεις που έχει αναλάβει η Ελλάδα σε σχέση με την ελάχιστη συνταξιοδοτική προστασία. Οπωσδήποτε το εφάπαξ δεν εμπίπτει στην προστασία αυτή και κατά μία άποψη ούτε η επικουρική σύνταξη, αφού χρηματοδοτείται μόνο από εισφορές των εργοδοτών και των εργαζομένων. Οι εργαζόμενοι και οι εργοδότες δεν έχουν αντιληφθεί τη διαφορά και τα πλεονεκτήματα της επαγγελματικής ασφάλισης και ιδίως την ευελιξία που παρέχει το θεσμικό πλαίσιο, την ασφάλεια ως προς τις επενδύσεις ενόψει του ότι τα ΤΕΑ υπόκεινται στον έλεγχο της Εθνικής Αναλογιστικής Αρχής με βάση το θεσμικό πλαίσιο της προαναφερθείσας Οδηγίας και κυρίως το γεγονός ότι λειτουργούν με βάση το ευρωπαϊκό δίκαιο και ο κοινός νομοθέτης δεν μπορεί να το θίξει. Οι αποδοχές υπόκεινται υποχρεωτικά και σωρευτικά σε εισφορές για την κύρια και την επικουρική ασφάλιση. Ενόψει του ότι οι εισφορές αυτές είναι υψηλές, τα περιθώρια για την ανάπτυξη της επαγγελματικής ασφάλισης είναι μικρά, αφού οικονομικά έχουν ήδη εξαντληθεί οι εισφοροδοτικές δυνατότητες των εργαζομένων και των εργοδοτών. Όπως σήμερα έχουν τα πράγματα μόνο στους τομείς της οικονομίας που παρατηρείται ανάπτυξη μπορεί να λειτουργήσει η επαγγελματική ασφάλιση. 9 Η μειωμένη εισφοροδοτική δυνατότητα των εργοδοτών και εργαζομένων αποτελεί το μεγαλύτερο πρόβλημα στην ανάπτυξη του θεσμού της επαγγελματικής ασφάλισης. Τα φορολογικά κίνητρα που ισχύουν, αν και ελκυστικά, δεν δημιουργούν ασφάλεια, διότι η ευνοϊκή φορολογική μεταχείριση των ΤΕΑ στηρίζεται 9 Ibidem, σ. 97 κε. 6

σε απλή έγγραφη απάντηση του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών επί ερωτήματος της Γενικής Γραμματείας Κοινωνικών Ασφαλίσεων (έγγραφο με αρ. πρωτ. 1061032/1237/Α00012) σύμφωνα με την οποία στα ΤΕΑ εφαρμόζονται κατ αρχήν οι διατάξεις που ισχύουν για τα νομικά πρόσωπα ιδιωτικού δικαίου χωρίς κερδοσκοπικό χαρακτήρα. Η φορολογία επιβάλλεται επί των εισοδημάτων του ταμείου. Επίσης, οι εισφορές των εργοδοτών εκπίπτουν από το φορολογητέο εισόδημα, διότι η καταβολή των εισφορών καθίσταται υποχρεωτική από τη στιγμή που οι εργοδότες αποφασίσουν να χρηματοδοτήσουν το ΤΕΑ. Οι εισφορές των ασφαλισμένων εκπίπτουν επίσης από το συνολικό εισόδημά τους. 4. Με ποια μέτρα μπορεί ο νομοθέτης να δημιουργήσει συνθήκες ικανές να οδηγήσουν στη διάδοση της επαγγελματικής ασφάλισης. Ενόψει του ότι μειώνονται συνεχώς οι κύριες και επικουρικές συντάξεις (ως ποσοστό αναπλήρωσης του εισοδήματος που είχε ο συνταξιούχος πριν από τη συνταξιοδότησή του), ο νομοθέτης πρέπει να λάβει τα κατάλληλα μέτρα για να αναπτυχθεί η επαγγελματική ασφάλιση. Απαιτούνται ρυθμίσεις που θα εξετάζουν τη σχέση μεταξύ της επαγγελματικής ασφάλισης, της επικουρικής ασφάλισης και της κύριας ασφάλισης. Στα ευρωπαϊκά κράτη η σύνταξη είναι αποτέλεσμα του συνδυασμού του διανεμητικού συστήματος με το κεφαλαιοποιητικό. Ο συνδυασμός αυτός θεωρείται ότι συμβάλλει στο να επιλυθούν τα προβλήματα που αντιμετωπίζει το δημόσιο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, κυρίως λόγω της γήρανσης του πληθυσμού, της οικονομικής ύφεσης και άλλων τυχόν ενδογενών παραγόντων, όπως π.χ. η κακή οργάνωση και κακή λειτουργία του συστήματος. Τα θέματα αυτά δεν τα έχει αντιμετωπίσει η Ελλάδα, η οποία εξαντλείται σε αποσπασματικές και συνακόλουθα περιορισμένης εμβέλειας νομοθετικές παρεμβάσεις. 10 10 Α. Αναγνώστου εδούλη, «Ασφαλιστική µεταρρύθµιση = Νέο ασφαλιστικό σύστηµα», στο συλλογικό έργο Το Ελληνικό σύστηµα ασφαλιστικής προστασίας, (επιµ.) Γ. Αµίτσης, Α. Αναγνώστου- εδουλη, Γ. Κατρούγκαλος, δηµοσιεύσεις της Ένωσης για την Προάσπιση των Κοινωνικών ικαιωµάτων, εκδ. Νοµική Βιβλιοθήκη 2010, σ. 60 κε. 7

Για παράδειγμα θα μπορούσαν οι μισθοί/αποδοχές να υπόκεινται μέχρις ενός ποσού στην κύρια ασφάλιση. Το υπερβάλλον και πάλι μέχρις ενός ποσού να υπόκειται σε εισφορές για την υποχρεωτική επικουρική ασφάλιση και το τμήμα του μισθού/αποδοχών που ξεπερνά το όριο της υποχρεωτικής επικουρικής ασφάλισης να ασφαλίζεται προαιρετικά σε ΤΕΑ. Μια άλλη σκέψη θα ήταν να τροποποιηθεί το ισχύον θεσμικό πλαίσιο για τους οργανισμούς επικουρικής ασφαλίσεως, ώστε να ενσωματωθούν στην κύρια ασφάλιση, με την οποία παρουσιάζουν τα ίδια ακριβώς εννοιολογικά χαρακτηριστικά (νομοθετική ρύθμιση, υποχρεωτικότητα, διανεμητικό σύστημα κ.λπ.), ώστε συμπληρωματική προστασία να παρέχεται πλέον μόνο από την προαιρετική επαγγελματική ασφάλιση (η οποία λειτουργεί με το κεφαλαιοποιητικό σύστημα όταν χορηγεί συνταξιοδοτικές παροχές. Κάθε μια από τις σκέψεις που ενδεικτικά αναφέρθηκαν έχει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματά της και ασφαλώς χρειάζεται εμπεριστατωμένη μελέτη για να αξιολογηθεί η πλέον πρόσφορη εναλλακτική επιλογή. 5. Ποια τα οφέλη της επαγγελματικής ασφάλισης για τους εργοδότες και τους εργαζόμενους. Α. Για τους εργοδότες 1. Η επαγγελματική ασφάλιση αποτελεί κίνητρο για να προσελκύσουν οι εργοδότες υψηλού επιπέδου προσωπικό και για να παραμείνει το προσωπικό στην σε αυτούς. 2. Δεν είναι αμελητέα τα φορολογικά κίνητρα όσον αφορά στις εισφορές που καταβάλλουν οι εργοδότες στο ΤΕΑ. Σήμερα εκπίπτει από τις δαπάνες το σύνολο των εισφορών. 3. Οι αυξήσεις των αποδοχών μπορεί να χορηγούνται με τη μορφή των εισφορών σε ΤΕΑ και στην περίπτωση αυτή δεν εμπίπτουν στους περιορισμούς για τις αυξήσεις των αποδοχών. 8

4. Η συμμετοχή του εργοδότη στη διοίκηση του ΤΕΑ (στις περιπτώσεις που το χρηματοδοτεί) καλλιεργούνται σχέσεις εμπιστοσύνης, διαλόγου και συνεργασίας με τους εργαζόμενους, κάτι που συμβάλλει και στην αύξηση της παραγωγικότητας. Β. Για τους εργαζόμενους Το σημαντικότερο κίνητρο είναι ότι συμπληρώνουν την κοινωνικοασφαλιστική τους προστασία και μάλιστα σε μια εποχή που η προστασία αυτή συρρικνώνεται όσον αφορά στο ύψος των παροχών και δυσχεραίνεται όσον αφορά στις προϋποθέσεις απονομής των παροχών. Υπάρχει ένας κίνδυνος ως προς το ύψος των παροχών, που συνδέεται με τη γενικότερη πορεία της ελληνικής και διεθνούς οικονομίας και με την απόδοση των επενδύσεων. Η επαγγελματική ασφάλιση με δεδομένο ότι στηρίζεται στις αποδόσεις των κεφαλαίων είναι αξιόπιστη; Το ερώτημα αυτό σήμερα απασχολεί περισσότερο από ότι ποτέ ενόψει της κρίσης του χρηματοπιστωτικού συστήματος. Ωστόσο, γίνεται δεκτό ότι η διαχείριση των κεφαλαίων των ΤΕΑ είναι ασφαλέστερη της αντίστοιχης διαχείρισης των αποθεματικών της κύριας κοινωνικής ασφάλισης και στηρίζεται στην προαναφερθείσα Οδηγία της ΕΕ, δηλαδή σε ένα θεσμικό πλαίσιο που ο κοινός νομοθέτης δεν μπορεί να θίξει. Επίσης, στηρίζεται στον έλεγχο της Εθνικής Αναλογιστικής Αρχής που είναι τακτικός και γίνεται με συγκεκριμένες τεχνικές προδιαγραφές. Οι εποπτικοί αυτοί μηχανισμοί δεν αποκλείεται στο μέλλον να ενισχυθούν ακόμη περισσότερο, π.χ. να προβλεφθεί μικρότερη ανοχή στον επενδυτικό κίνδυνο, ώστε να μειωθούν ακόμη περισσότερο οι κίνδυνοι για τους ασφαλισμένους. Εξάλλου, οι επιπτώσεις από την χρηματοπιστωτική κρίση εξαρτώνται από το είδος του ταμείου (καθορισμένων παροχών ή καθορισμένων εισφορών 11.). Στα ταμεία καθορισμένων εισφορών οι ασφαλισμένοι φέρουν 11 Η μέθοδος της καθορισμένης παροχής σημαίνει ότι η παροχή υπολογίζεται με βάση έναν καθορισμένο τρόπο, που συνήθως έχει τη μορφή ενός μαθηματικού τύπου. Ειδικότερα, η παροχή υπολογίζεται ως συνάρτηση κάποιων αποδοχών ή άλλων παραγόντων. Αντίθετα, η μέθοδος της καθορισμένης εισφοράς σημαίνει ότι οι εισφορές καθορίζονται σε συγκεκριμένο επίπεδο. Ως προς τα μεικτά συστήματα, δηλαδή αυτών που συνδυάζουν το διανεμητικό σύστημα με στοιχεία του κεφαλαιοποιητικού, βλ. C. Mills, Economie de la protection sociale, εκδ. Sirey, 1994, σ. 294 κε. Το πρόβλημα των συστημάτων με καθορισμένες παροχές είναι η αστάθεια των εισφορών, δεδομένου ότι οι παροχές διαμορφώνονται σε σχέση με τα ποσά των εισφορών και την απόδοση των επενδύσεων. Οι καθορισμένες εισφορές προτιμώνται από τους εργοδότες, διότι παρέχουν ασφάλεια 9

μεγαλύτερο κίνδυνο και για τον λόγο αυτό πρέπει να είναι μειωμένη κατά το δυνατόν η επικινδυνότητα του χαρτοφυλακίου. Πάντως, επειδή οι επενδύσεις των κεφαλαίων είναι μακροχρόνιες, είναι προφανές ότι στη διάρκεια των ετών η συγκυρία δεν επηρεάζει σημαντικά τις συνολικές αποδόσεις, δεδομένου ότι εξισορροπεί η ευνοϊκή με τη δυσμενή συγκυρία. Με λίγα λόγια, η σώφρων επαγγελματική επιτρέπει στην πράξη την ασφάλεια στις τοποθετήσεις των ταμείων επαγγελματικής ασφάλισης. 12 2. Οι εκπρόσωποί των ασφαλισμένων διοικούν το ΤΕΑ και σε περίπτωση που το ΤΕΑ χρηματοδοτείται από τον εργοδότη συμμετέχει και ο εργοδότης στη διοίκηση. Στην τελευταία περίπτωση προάγονται οι σχέσεις εμπιστοσύνης, διαλόγου και συνεργασίας. Συμπερασματικά Στην Ελλάδα, η επαγγελματική ασφάλιση απευθύνεται στους κλάδους της ελληνικής οικονομίας που έχουν ανάπτυξη ή δυναμική ανάπτυξης και τούτο επειδή μόνο αυτοί οι κλάδοι μπορούν να την χρηματοδοτήσουν απρόσκοπτα. Πέραν τούτου και άλλοι λόγοι, όπως η εμπιστοσύνη στην κύρια και στην επικουρική κοινωνική ασφάλιση συνέβαλαν στο να έχει ιδρυθεί πολύ μικρός αριθμός ΤΕΑ. Στο προσεχές μέλλον η επαγγελματική ασφάλιση δεν θα είναι απλώς επιλογή των κοινωνικών εταίρων, αλλά θα καταστεί ανάγκη, λόγω της μείωσης του επιπέδου προστασίας από την κύρια και την επικουρική κοινωνική ασφάλιση. Η επί μέρους νομοθεσία για τη λειτουργία των ΤΕΑ δεν αποτελεί εμπόδιο για τη διάδοση του θεσμού, ωστόσο τούτο δεν σημαίνει ότι δεν επιδέχεται βελτιώσεων με βάση την δεκαετή εμπειρία από την και σταθερότητα ως προς το ύψος των υποχρεώσεών τους. Οι καθορισμένες εισφορές δεν εξασφαλίζουν στους εργαζόμενους το ύψος της μελλοντικής τους συντάξεως. Ο κίνδυνος για την παροχή στο σύστημα αυτό μεταβιβάζεται στον εργαζόμενο. Εάν δεν κάνει τη σωστή επένδυση, δεν εξασφαλίζει ικανοποιητική σύνταξη. Για τον λόγο αυτό έχουν ακόμη μεγαλύτερη σημασία οι κανόνες για την ασφάλεια των επενδύσεων. 12 Ν. Τεσσαροµάτης, «Ο θεσµός της επαγγελµατικής ασφάλισης διεθνώς. Προοπτικές και επιπτώσεις από την χρηµατοπιστωτική κρίση, στο στο συλλογικό έργο Το Ελληνικό σύστηµα ασφαλιστικής προστασίας, (επιµ.) Γ. Αµίτσης, Α. Αναγνώστου- εδουλη, Γ. Κατρούγκαλος, δηµοσιεύσεις της Ένωσης για την Προάσπιση των Κοινωνικών ικαιωµάτων, εκδ. Νοµική Βιβλιοθήκη 2010, σ. 249 κ.ε. Επίσης, στο ίδιο συλλογικό έργο, Φ. Θ. Ταµβακάκης, «Επαγγελµατική ασφάλιση και επαγγελµατική διαχείριση», σ. 165 κ.ε. 10

εφαρμογή του και την εμπειρία άλλων ευρωπαϊκών κρατών όπου ο θεσμός ανθεί. Η επαγγελματική ασφάλιση, όπως εφαρμόζεται στα ευρωπαϊκά κράτη έχει οφέλη και για τους εργοδότες και για τους εργαζόμενους και επιπλέον ελαφρύνει δημοσιονομικά το κράτος. Η επαγγελματική ασφάλιση θα είχε και στην Ελλάδα περιθώρια ανάπτυξης, αν είχε προηγουμένως μελετηθεί και αποφασισθεί ο πλέον πρόσφορος συνδυασμός του διανεμητικού συστήματος (κύρια και επικουρική σύνταξη) με το κεφαλαιοποιητικό (επαγγελματική σύνταξη), ώστε ο ασφαλισμένος να λαμβάνει το υψηλότερο δυνατόν ποσοστό αναπλήρωσης του εισοδήματος που είχε πριν τη συνταξιοδότησή του. 11