Η ΑΝΤΙΦΑΤΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ

Η ΑΝΤΙΦΑΤΙΚΗ ΜΟΡΦΗ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ ΚΑΝΤΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Γ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 1

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η σύνθεση της Ιλιάδας έχει γίνει από τον Όμηρο και σώζεται ολόκληρη στις μέρες μας. Περιγράφει γεγονότα του τελευταίου χρόνου του πολέμου, του οποίου υπαίτια παρουσιάζεται η Ελένη. Εδώ η Ελένη παρουσιάζεται ως μια άπιστη σύζυγος που άφησε τον άντρα της για τον Πάρη. Παρόλα αυτά, δείχνει να έχει συμπαθητικό και αξιοπρεπή χαρακτήρα. Σε αντίθεση με όλα αυτά έρχεται η Ελένη του Ευριπίδη. Σύμφωνα με αυτόν, η Ελένη δεν πήγε ποτέ στην Τροία παρά μόνο το είδωλο της. Χαρακτηρίζεται ως μια όμορφη και καλή γυναίκα που πέφτει θύμα της δολοπλοκίας των θεών. Οι ποιητές προσεγγίζουν διαφορετικά τα γεγονότα και οι απόψεις τους για την Ελένη απέχουν πολύ η μία από την άλλη. Έτσι λοιπόν μας δίνεται η αφορμή να μελετήσουμε σε βάθος αυτό το θέμα στις τάξεις Β και Γ γυμνασίου. Η ΕΛΕΝΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ο Τρωικός πόλεμος έχει τις ρίζες του στο γάμο του Πηλέα και της Θέτιδας. Σ αυτή την γιορτή, δεν είχε προσκληθεί η Έριδα, κόρη της Νυκτός και θέα της ζήλιας, της διχόνοιας, του τσακωμού και του καυγά. Για να τους εκδικηθεί έριξε ένα χρυσό μήλο, πάνω στο τραπέζι που έφερε την επιγραφή <<τη καλλίστη>>, δηλαδή(αφιερωμένο) στην ομορφότερη(θεά). Ο γιός του βασιλιά της Τροίας, Πάρης, κλήθηκε να επιλέξει την ομορφότερη ανάμεσα στην Αθηνά, την Ήρα και την Αφροδίτη. Εκείνες, για να τον επηρεάσουν θετικά προς όφελος της, η 2

κάθε μία, του έταξε από κάτι. Η Ήρα υποσχέθηκε να τον κάνει απόλυτο βασιλιά της γης. Η Αθηνά, να τον κάνει τρανό πολεμιστή. Η Αφροδίτη θα του έδινε την ομορφότερη γυναίκα του κόσμου. Και ο Πάρης επέλεξε την Αφροδίτη. Κατά την δημοφιλέστερη εκδοχή, ο Πάρης ανακοίνωσε στην οικογένεια του την επιθυμία του να ταξιδέψει. Κανείς δεν έφερε αντιρρήσεις, αν και τα αδέρφια του, ο Έλενος και η Κασσάνδρα, που κατείχαν τη μαντική τέχνη, προφήτεψαν ότι ένα τέτοιο ταξίδι θα είχε συνέπεια την καταστροφή της Τροίας. Έτσι ο Φέρεκλος κατασκεύασε για λογαριασμό του Πάρη πλοία, γιατί οι Τρώες δεν ασχολούνταν ως τότε με τη θάλασσα, εξαιτίας κάποιου παλιού χρησμού που έλεγε πως η καταστροφή θα έρχονταν από τη θάλασσα. Όταν τα πλοία ετοιμάστηκαν, ξεκίνησε ο Πάρης με κατεύθυνση το παλάτι του Μενέλαου στη Σπάρτη. Φτάνοντας εκεί, ο Μενέλαος τον υποδέχθηκε θερμά και με όλες τις τιμές, που προβλέπονταν από τους κανόνες της φιλοξενίας. Δέκα μέρες αργότερα όμως αναγκάστηκε ο Μενέλαος να πάει στην Κρήτη, για να φροντίσει τους ξένους όσο γίνεται καλύτερα. Χωρίς να την εμποδίζει τίποτα πια, εκπλήρωσε η Αφροδίτη την υπόσχεση της στον Πάρη. Εκείνος είχε σαγηνευθεί από την ομορφιά της Ελένης. Κι εκείνη όμως δεν απέφευγε τα όμορφα μεγάλα μάτια του που την κοίταζαν με ερωτισμό. Έσμιξαν και αποφάσισαν να «κλεφτούν» για να ζήσουν μαζί το υπόλοιπο της ζωής τους, στην Τροία. Δούλες, θησαυροί, ρούχα φορτώθηκαν στα καράβια και επιβιβάστηκαν. Μετά από αρκετές περιπέτειες έφτασαν ωστόσο στην Τροία όπου ο Πάρης επισημοποίησε τη σχέση του με την Ελένη. 3

Γυρίζοντας ο Μενέλαος, που είχε ειδοποιηθεί από την Ίριδα, στο παλάτι του, το βρήκε άδειο όχι μόνο από γυναίκα αλλά και από τα υπάρχοντα του. Η παραβίαση των πατροπαράδοτων νόμων της φιλοξενίας και η εξύβριση του Μενέλαου από τον Πάρη προκάλεσε την οργή και την αγανάκτηση και του ίδιου του Μενέλαου και του Αγαμέμνονα, στον οποίο αμέσως προσέφυγε. Μόλις ξεπέρασαν την πρώτη έκπληξη, έστειλαν πρεσβεία στην Τροία, απαιτώντας από το βασιλιά της τον Πρίαμο να τους δώσει και την κλεμμένη γυναίκα αλλά και τους θησαυρούς που είχαν αρπαχθεί από το παλάτι του Μενέλαου. Η πρεσβεία γύρισε άπραχτη, καθώς ο Πρίαμος αρνήθηκε κατηγορηματικά, θέλοντας προφανώς να κάνει το χατίρι του γιου του. Όταν η προσπάθεια τους αυτή δεν ευδοκίμησε, κατάλαβαν ότι δεν είχαν άλλη επιλογή από τον πόλεμο. Αν και αγαπάει τον Πάρη, τον επιπλήττει γιατί δεν είναι γενναίος. Μερικές φορές μετανιώνει και νοσταλγεί την πατρίδα της, τη Σπάρτη, όπου έφτασαν μετά από περιπέτειες οχτώ χρόνων. Από τότε έζησαν ήσυχοι την υπόλοιπη ζωή τους. Όταν ο Μενέλαος επέστρεφε από την Τροία, έχοντας μαζί του την ωραία Ελένη, οι δυνατοί άνεμοι του Αιγαίου τους έφεραν στην Αίγυπτο. Εκεί ο Μενέλαος συνάντησε τυχαία τη σοφή και πρόθυμη κόρη του Πρωτέα, την Ειδοθέα, που του έδωσε οδηγίες για το πώς θα μπορούσε να αποσπάσει από τον πατέρα τις χρήσιμες πληροφορίες για το ταξίδι της επιστροφής. Ο Πρωτέας απάντησε στις ερωτήσεις του Μενέλαου, που έτσι έμαθε πως, για να του φανερώσουν οι θεοί το δρόμο της επιστροφής, έπρεπε να ανέβει τον Νείλο και να τους προσφέρει εκατόμβη, δηλαδή θυσία εκατό βοδιών. Επίσης, ότι δεν του ήταν γραφτό να πεθάνει, γιατί ο Δίας τον θεωρούσε γαμπρό του, λόγω της Ελένης, και θα του φερόταν πολύ ευνοϊκά. 4

Οι Έλληνες πήγαν στην Τροία για να διεκδικήσουν την κλεμμένη βασίλισσα, οι Τρώες απάντησαν πως δε βρισκόταν μαζί τους, όπως και ήταν η αλήθεια, οι Έλληνες αρνήθηκαν να τους πιστέψουν και ο πόλεμος άρχισε. Μόνο μετά το τέλος του πολέμου και την πτώση της Τροίας οι Έλληνες διαπίστωσαν την απουσία της Ελένης και ο Μενέλαος πήγε στη χώρα του Πρωτέα, για να φέρει πίσω γυναίκα και βιός. Επέστρεψε, έτσι, πίσω στην πατρίδα του δικαιωμένος. ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ ΟΜΗΡΟΥ ΙΛΙΑΔΑ Η Ιλιάδα (Ιλιάς) είναι ένα από τα ομηρικά έπη και σώζεται ολόκληρη στις μέρες μας. Η σύνθεση της, που κατά την παράδοση έγινε από τον Όμηρο, τοποθετείται στον 8 ο αιώνα π.χ και βασίζεται στην παράδοση προφορικής σύνθεσης και απαγγελίας ηρωικών ποιημάτων, που είχε αναπτυχθεί τους προηγούμενους αιώνες. Το ποίημα, που περιγράφει κάποια γεγονότα του δεκάτου και τελευταίου χρόνου της πολιορκίας της Τροίας (Ιλίου) από τους Έλληνες (Αχαιοί ή Αργείοι ή Δαναοί στο έπος), είναι γραμμένο σε δακτυλικό (ή ηρωικό) εξάμετρο και έχει 15.999 στοίχους Αρκετό καιρό μετά τη δημιουργία του, κατά τους Ελληνιστικούς χρόνους, χωρίστηκε σε 24 ραψωδίες(κεφάλαια) και με μικρές αλλαγές έφτασε σε αυτήν τη μορφή στις μέρες μας. Καθεμία από τις ραψωδίες δηλώνεται με ένα κεφαλαίο γράμμα του ελληνικού αλφάβητου, ενώ οι ραψωδίες της Οδύσσειας με ένα μικρό. 5

Η ΕΛΕΝΗ ΣΤΟΝ ΟΜΗΡΟ Ο Όμηρος παρουσιάζει την Ελένη ως πλάσμα ανθρώπινο με θεϊκή καταγωγή, αποφεύγει την κατάκριση και την καταδίκη, αλλά την παρουσιάζει συχνά να αυτοκαταδικάζεται 0μεταχειριζόμενη το επίθετο «κυνώπις» για τον εαυτό της. Αν και αγαπάει τον Πάρη, τον παρατά, γιατί δεν είναι γενναίος. Ο Όμηρος τη χαρακτηρίζει ομορφομαλλούσα, ομορφοπρόσωπη, ασπροχέρα, ομορφοντυμένη αλλά και φρικτή, γιατί προκάλεσε τον αφανισμό πολλών ηρώων. Ο Όμηρος δεν κρίνει την Ελένη για την πράξη της σε κανένα σημείο της Ιλιάδας. Η Ελένη παρουσιάζεται ως μια συμπαθητική, αξιοπρεπής και ενδιαφέρουσα προσωπικότητα παρά τα λάθη της. Αντιμετωπίζει καρτερικά την κατακραυγή των κατοίκων της Τροίας που υποφέρουν εξαιτίας της. Ο Όμηρος δεν περιγράφει σε κανένα σημείο την ομορφιά της Ελένης. Μόνο στην περίφημη τειχοσκοπία οι γέροντες της Τροίας χαλαλίζουν τον πόλεμο που γίνεται για μια τόσο όμορφη γυναίκα που μοιάζει με θεά. ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ-ΕΛΕΝΗ ΕΥΡΙΠΙΔΗ Η Ελένη του Ευριπίδη γράφτηκε το 412 π.χ και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά την ίδια εποχή, δηλαδή μόλις είχε τελειώσει η Σικελική εκστρατεία με την πανωλεθρία του αθηναϊκού στόλου. Παράλληλα την ίδια εποχή αναπτύσσεται το Σοφιστικό κίνημα που είχε αρχίσει να αμφισβητεί πατροπαράδοτες αξίες και προκαλούσε με την κριτική των εκπροσώπων του κρίση στο 6

δημοκρατικό πολίτευμα και φαινόμενα ασέβειας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, ο Ευριπίδης με την τραγωδία του Ελένη καταδικάζει τον πόλεμο ως πρόξενο όλων των κακών. Το παράλογο του τρωικού πολέμου, με πρόσχημα την Ελένη προσπάθησε να τονίσει σ όλα τα δράματα, που ήταν εμπνευσμένα από τον τρωικό κύκλο, ο Ευριπίδης. Έτσι στο παράλογο της άποψης ότι για μια γυναίκα μπορεί να εξοντωθεί ένας λαός και ένα κράτος και να σκοτωθούν χιλιάδες Ελλήνων ζωές, ο Ευριπίδης θα απαντήσει με το παράλογο του «ειδώλου», δηλαδή ο μύθος αξιοποιεί που λογοτεχνικά δεν είναι η ομηρική του εκδοχή, αλλά αυτή που δημιούργησε ο Λυρικός ποιητής Στησίχορος. Σύμφωνα με τον Ευριπίδη, η Ελένη δεν πήγε καθόλου στην Τροία. Εκεί πήγε μόνο το είδωλο της, ενώ η ίδια, με απόφαση της Ήρας, μεταφέρθηκε από τον Ερμή στην Αίγυπτο και τέθηκε υπό την προστασία του Πρωτέα, του εκεί βασιλιά. Μετά τον θάνατο του, όμως, η Ελένη, για να προστατευθεί από τον Θεοκλύμενο, τον γιο του Πρωτέα, ο οποίος επιμένει να την παντρευτεί, καταφεύγει ως ικέτισσα στον τάφο του βασιλιά. Εκεί της παρουσιάζεται ο Μενέλαος, ο άνδρας της. Έχει χάσει στη θάλασσα τα καράβια του και προσπαθεί να διασώσει τους λίγους συντρόφους του που κρύβονται σε μια σπήλια. Μετά την αναγνώριση, οι δύο σύζυγοι καταστρώνουν το σχέδιο απόδρασης και εξαπάτησης του Θεοκλύμενου. Ο Μενέλαος παρουσιάζεται ως φίλος του δήθεν πνιγμένου στη θάλασσα συζύγου της Ελένης και επιβιβάζεται μαζί της σε πλοίο, προκειμένου και οι δύο να προσφέρουν νεκρικές τιμές στον 7

«πνιγμένο» και να κάνουν τον ενάλιο ενταφιασμό του. Τελικά σώζονται και επιστρέφουν στην Ελλάδα. Ο ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ ΩΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΗΣ Ο Ευριπίδης στο έργο του «Ελένη» από τα πρώτα κιόλας λόγια της ηρωίδας στον Πρόλογο, μας δείχνει την πίστη του στον άνθρωπο και στον ορθό τρόπο σκέψης του. Κρίνει την ικανότητα του να σκέφτεται λογικά και να αμφισβητεί τις καθημερινές προκαταλήψεις. Επίσης, η Ελένη παρουσιάζεται από τον Ευριπίδη να είναι θύμα σε μια δολοπλοκία θεών και να μην την είχε απαγάγει ποτέ ο Πάρης, καθώς πήρε το είδωλο της. Μ αυτά τα επιχειρήματα οι Αθηναίοι αρχίζουν σιγά-σιγά να καταλαβαίνουν το σκοπό του Ευριπίδη και να σκέφτονται ορθά. Ο Ευριπίδης εξάλλου αμφισβητεί τις πλαστές παραδόσεις και δοξασίες με σκοπό να επηρεάσει τους ανθρώπους και να σκέφτονται και αυτοί έτσι. Τους παρουσιάζει ότι ο Τρωικός πόλεμος έγινε για ένα απατηλό είδωλο. Γενικά, ο πόλεμος για τον Ευριπίδη αποτελεί τον κατεξοχήν χώρο του ψεύδους, ο πόλεμος και όχι μόνο προκαλεί, άλλα και βασίζεται σε απάτες. Αίτιο του πολέμου για τους Έλληνες θεωρείται η Ελένη, για τον Ευριπίδη αίτιος των ανθρώπινων δεινών είναι ο ίδιος ο πόλεμος. Ο από σκηνής φιλόσοφος, Ευριπίδης στην τραγωδία «Ελένη» ανατρέπει την επική παράδοση για την Ελένη και μαζί με αυτήν ανατρέπεται και η βεβαιότητα των θεατών για τον κόσμο. Η συγκεκριμένη τραγωδία είναι ένα παιχνίδι ανάμεσα 8

στο «είναι» και στο «φαίνεσθαι», ανάμεσα στην άγνοια και στην γνώση, ανάμεσα στην αλήθεια και στην εντύπωση. Ωστόσο, παρόλο που χαρακτηρίζεται τραγωδία, περιέχει πολλά κωμικά στοιχεία. Ο Ευριπίδης ως ανθρωπιστής, μιλά για τις δυνατότητες του ανθρώπου την πίστη στον ορθό λόγο καθώς επίσης ασκεί κριτική στις αυθεντίες της εποχής εκείνης. Παρουσιάζει νέες απόψεις για τον άνθρωπο, την ελευθερία, την μαντική αλλά ιδιαίτερα για τον πόλεμο. Καλεί τους ανθρώπους να αμφισβητήσουν οτιδήποτε για την ανεύρεση της αλήθειας. Μιλά για τον σεβασμό στον άνθρωπο καθώς και στις δυνατότητες του. Η ΕΛΕΝΗ ΣΤΟΝ ΕΥΡΙΠΙΔΗ Την ώρα που όλη η Ελλάδα θεωρεί την Ελένη ως μια άπιστη και κακή σύζυγο, ο Ευριπίδης μας παρουσιάζει την Ελένη ως μία όμορφη, καλή και πιστή σύζυγο που αμφισβητείται από όλους τους ανθρώπους, καθώς πιστεύεται ότι είναι η αίτια του Τρωικού πολέμου. Παρόλα όσα της συνέβησαν η Ελένη φαίνεται δυνατή, κι ας έχει ελάχιστες στιγμές αδυναμίας, οπότε μιλάμε για μια δυναμική γυναίκα που προσδοκά το καλύτερο κι ελπίζει σε αυτό. Είναι πάντα ευγενική με όλους και πολύ έξυπνη καθώς κατάφερε να αποσπάσει πληροφορίες από τον Τεύκρο χωρίς εκείνος να την καταλάβει Αν και η συγγραφική σταδιοδρομία του Ευριπίδη υπήρξε έντονη, εντούτοις προξένησε υπερβολικά πολύ θόρυβο για την εποχή του και για αυτό δεν πέρασε ιδιαίτερη επιδοκιμασία από το κοινό, γεγονός που φαίνεται από ότι ο Ευριπίδης, αν 9

και συμμετείχε πενήντα χρόνια στους δραματικούς αγώνες, βγήκε πρώτος μόλις τέσσερις φορές. ΝΕΟΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ-Η ΕΛΕΝΗ ΣΤΟΝ ΣΕΦΕΡΗ Το έπος του Ομήρου η Ιλιάδα και η τραγωδία Ελένη του Ευριπίδη αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για σπουδαίους Έλληνες συγγραφείς, τα έργα των οποίων έχουν «στιγματίσει» την ελληνική λογοτεχνία στην πάροδο των χρόνων. Ο Γεώργιος Σεφέρης ασχολήθηκε συστηματικά με την Ελένη, έναν αμφιλεγόμενο χαρακτήρα και επισκεπτόμενος την γενέτειρα της γοητεύτηκε από την ομορφιά του τόπου και αποφάσισε να ασχοληθεί με την ηρωίδα. Έτσι χάρισε ένα ακόμα διαμάντι στη λογοτεχνία της χώρας μας, την Ελένη. Ακολουθεί το ποίημα του σπουδαίου μας ποιητή. ΕΛΕΝΗ «Τ αηδόνια δε σ αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες.» Αηδόνι ντροπαλό, μες στον ανασασμό των φύλλων, συ που δωρίζεις τη μουσική δροσιά του δάσους στα χωρισμένα σώματα και στις ψυχές αυτών που ξέρουν πως δεν θα γυρίσουν. Τυφλή φωνή, που ψηλαφείς μέσα στη νυχτωμένη μνήμη βήματα και χειρονομίες δε θα τολμούσα να πω φιλήματα και το πικρό τρικύμισμα της ξαγριεμένης σκλάβας. 10

«Τ αηδόνια δε σ αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάτρες.» Ποιες είναι οι Πλάτρες; Ποιος το γνωρίζει τούτο το νησί; Έζησα τη ζωή μου ακούγοντας ονόματα πρωτάκουστα, καινούργιους τόπους, καινούργιες τρέλες των ανθρώπων ή των θεών η μοίρα μου που κυματίζει ανάμεσα στο στερνό σπαθί ενός Αίαντα και μιαν άλλη Σαλαμίνα μ έφερε εδώ, σ αυτό το γυρογιάλι. Το φεγγάρι βγήκε απ το πέλαγο σαν Αφροδίτη σκέπασε τ άστρα του Τοξότη, τώρα πάει να βρει την Καρδιά του Σκορπιού, κι όλα τ αλλάζει. Πού είν η αλήθεια; Ήμουν κι εγώ στον πόλεμο τοξότης το ριζικό μου, ενός ανθρώπου που ξαστόχησε. Αηδόνι ποιητάρη, σαν και μια τέτοια νύχτα στ ακροθαλάσσι του Πρωτέα σ άκουσαν οι σκλάβες Σπαρτιάτισσες κι έσυραν το θρήνο, κι ανάμεσό τους ποιός θα το λεγε;- η Ελένη! Αυτή που κυνηγούσαμε χρόνια στο Σκάμαντρο. Ήταν εκεί, στα χείλια της ερήμου την άγγιξα, μου μίλησε «Δεν είν αλήθεια, δεν είν αλήθεια» φώναζε. «Δεν μπήκα στο γαλαζόπλωρο καράβι. Ποτέ δεν πάτησα την αντρειωμένη Τροία». Με το βαθύ στηθόδεσμο, τον ήλιο στα μαλλιά, κι αυτό το ανάστημα ίσκιοι και χαμόγελα παντού στους ώμους στους μηρούς στα γόνατα 11

ζωντανό δέρμα, και τα μάτια με τα μεγάλα βλέφαρα, ήταν εκεί, στην όχθη ενός Δέλτα. Και στην Τροία; Τίποτε στην Τροία-ένα είδωλο. Έτσι το θέλησαν οι θεοί. Κι ο Πάρης, μ έναν ίσκιο πλάγιαζε σα να ήταν πλάσμα ατόφιο κι εμείς σφαζόμασταν για την Ελένη δέκα χρόνια. Μεγάλος πόνος είχε πέσει στην Ελλάδα. Τόσα κορμιά ριγμένα στα σαγόνια της θάλασσας στα σαγόνια της γης τόσες ψυχές δοσμένες στις μυλόπετρες, σαν το σιτάρι. Κι οι ποταμοί φουσκώναν μες τη λάσπη το αίμα για ένα λινό κυμάτισμα για μια νεφέλη μιας πεταλούδας τίναγμα το πούπουλο ενός κύκνου για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη. Και ο αδερφός μου; Αηδόνι αηδόνι αηδόνι, Τ είναι θεός; Τι μη θεός; Και τι τ ανάμεσό τους; «Τ αηδόνια δεν σ αφήνουνε να κοιμηθείς στις Πλάττρες.» Δακρυσμένο πουλί, στην Κύπρο τη θαλασσοφίλητη που έταξαν για να μου θυμίζει την πατρίδα, άραξα μοναχός μ αυτό το παραμύθι, αν είναι αλήθεια πως αυτό είναι παραμύθι, 12

αν είναι αλήθεια πως οι άνθρωποι δε θα ξαναπιάσουν τον παλιό δόλο των θεών αν είναι αλήθεια πως κάποιος άλλος Τεύκρος, ύστερα από χρόνια, ή κάποιος Αίαντας ή Πρίαμος ή Εκάβη ή κάποιος άγνωστος, ανώνυμος, που ωστόσο είδε έναν Σκάμαντρο να ξεχειλάει κουφάρια, δεν το χει μες στη μοίρα του ν ακούσει μαντατοφόρους που έρχονται να πούνε πως τόσος πόνος τόση ζωή πήγαν στην άβυσσο για ένα πουκάμισο αδειανό μιαν Ελένη. Άρα, το ποίημα, και στα κειμενικά και τα εξωκειμενικά στοιχεία, ανταμώνει με τη τραγωδία του Ευριπίδη Ελένη. Ο ποιητής, με τα τρία παραθέματα από αυτήν τη τραγωδία, που σημειώνονται αμέσως μετά τον τίτλο, δεν παραπέμπει μόνο στον Ευριπίδη και στην αντιομηρική εκδοχή για την Ελένη παράλληλα, με το τρίτο παράθεμα ( Τί φη ς;/ Νεφέλης αρʹ άλλως είχομεν πόνους πέρι; ) προδηλώνει το κυρίαρχο και το κορυφαίο στοιχείο του ποιητικού νοήματος. Αλλά και πέρα από τα προκειμενικά παραθέματα, μέσα στο ίδιο το ποίημα ακούγεται γενικά ο μύθος από την Ελένη του Ευριπίδη ή, ακόμη, και αυτούσιοι στίχοι. Για παράδειγμα ο σεφερικός στίχος 13

«Τ είναι θεός; Τι μη θεός; Και τι τ ανάμεσό τους;» Ο στίχος αυτός αποτελεί μια πολύ πετυχημένη μεταφραστική απόδοση του στίχου 1137 από την Ελένη του Ευριπίδη ( ό, τι θεός ή μη θεός ή το μέσον). Όλα, βέβαια, αυτά δείχνουν με πόση τέχνη ο Σεφέρης μεταστοιχειώνει σε ποίηση έναν παλιό μύθο. 14

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Τα γεγονότα που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια του Τρωικού πολέμου και μετά από αυτόν καταγράφηκαν και αποδόθηκαν γραπτώς από τον Όμηρο και τον Ευριπίδη με πρωταγωνίστρια την Ελένη, η οποία αποτέλεσε, θα λέγαμε, μια αντιφατική μορφή. Συνοψίζοντας καταλαβαίνουμε ότι στην Ελένη δεν μπορεί να δοθεί ένας ακριβής χαρακτηρισμός, αφού οι δύο ποιητές έζησαν σε διαφορετικούς αιώνες. Ο Ευριπίδης έζησε τον 4 ο αιώνα π.χ ενώ ο Όμηρος έζησε τον 8 ο αιώνα π.χ, άρα το χρονικό διάστημα που μεσολάβησε μεταξύ τους επηρέασε τις απόψεις και τις ιδέες του καθενός για την Ελένη. Αυτό οφείλεται στις διαφορετικές πηγές του καθενός. Έτσι διαπλάθοντας τον χαρακτήρα της ηρωίδας τους, επιχειρούν να προβληματίσουν το κοινό τους καθώς και να το παροτρύνουν να εμβαθύνει εξετάζοντας τα δεδομένα της πλοκής του έπους που τους δίνονται, προκειμένου να κατανοήσουν τις απόψεις των ποιητών και να επεξεργαστούν τα «πιστεύω» τους. Ο απώτερος σκοπός δηλαδή των ποιητών είναι να «προκαλέσουν» το κοινό να διεισδύσει στα έργα τους και να υιοθετήσει τις ιδεολογίες τους. Για παράδειγμα ο Όμηρος εστιάζει στην καταστροφή την οποία μπορεί να προκαλέσει μία γυναίκα. Ο Ευριπίδης «ενσωματώνει» στο έργο του τις ανθρωπιστικές και φιλελεύθερες απόψεις του. Με τον ίδιο τρόπο και ο Σεφέρης διαμορφώνει την δικιά του Ελένη. Οι ποιητές επηρεάζουν άμεσα απ το περιβάλλον, την εποχή και τις καταστάσεις τις οποίες ο καθένας βιώνει. Έτσι, στην πάροδο των χρόνων, καταλήγουμε να έχουμε τμήματα-μέρη 15

της αρχικής εκδοχής, της Ιλιάδας, που έχουν υποστεί διασκευή και είναι προσαρμοσμένα στην αντίστοιχη χρονική περίοδο στην οποία δημιουργήθηκαν. Πολλά απ αυτά «φανερώνουν» πολιτιστικά και πολιτισμικά στοιχεία της εποχής του ποιητή. Επιπλέον, κανένας απ τους τρείς ποιητές δεν επιχειρεί να κρίνει ή να επηρεάσει την άποψη του κοινού για την Ελένη. Αντίθετα την αφήνουν να ενεργεί, προκειμένου να εκτελεστεί σωστά η παραπάνω διαδικασία. Ακόμη μέσα απ τα έργα τους συμπεραίνουμε χρήσιμα και σοφά πράγματα για την αληθινή ζωή, που φαντάζουν τόσο απλά αλλά, αν δεν προσεχθούν, μπορούν να προκαλέσουν δυστυχία. Το γεγονός ότι υπάρχουν τόσες εκδοχές, γραμμένες από σπουδαίους ποιητές της Ελλάδας στην πάροδο των ετών και τα πολύτιμα έργα τους παραμένουν «αθάνατα», δηλώνει την αναμφίβολη τάση στον ελλάδικο χώρο για την φιλοσοφία και την αναζήτηση του αγνώστου, η οποία έχει επιφέρει σπουδαία αποτελέσματα στον τομέα της ποίησης. Ο Όμηρος γράφοντας την Ιλιάδα, ενέπνευσε και άλλους σπουδαίους ποιητές να επιχειρήσουν την δημιουργία της δικιάς τους Ελένης, τα έργα των οποίων «στιγμάτισαν» την Ελληνική Λογοτεχνία, καθώς το καθένα απ αυτά αποτελεί ένα αναπόσπαστο κομμάτι της υψηλής Λογοτεχνίας της χώρας μας. 16

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ http//digital school. minedu.gov.gr Σχολικό εγχειρίδιο: Ευριπίδη Ελένη Σχολικό εγχειρίδιο: Κείμενα Νεολληνικής Λογοτεχνίας τ. Β Σχολικό εγχειρίδιο: Ιστορία Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας www.hellinica.de http//el.wikipedia.org/wiki Γιώργος Σεφέρης :Ο ποιητής και το ποιητικό του έργο. Ν.Παρίσης. Εκδόσεις Πατάκη 17