ιδαγμένο κείμενο Αριστοτέλους Πολιτικά Θ 2.1-4

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΕΜΠΤΗ 1 ΙΟΥΝΙΟΥ 2006 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΠΕΝΤΕ (5) ιδαγμένο κείμενο Αριστοτέλους Πολιτικά Θ 2.1-4 Ὅτι μὲν οὖν νομοθετητέον περὶ παιδείας καὶ ταύτην κοινὴν ποιητέον, φανερόν τίς δ ἔσται ἡ παιδεία καὶ πῶς χρὴ παιδεύεσθαι, δεῖ μὴ λανθάνειν. Νῦν γὰρ ἀμφισβητεῖται περὶ τῶν ἔργων. Οὐ γὰρ ταὐτὰ πάντες ὑπολαμβάνουσι δεῖν μανθάνειν τοὺς νέους οὔτε πρὸς ἀρετὴν οὔτε πρὸς τὸν βίον τὸν ἄριστον, οὐδὲ φανερὸν πότερον πρὸς τὴν διάνοιαν πρέπει μᾶλλον ἢ πρὸς τὸ τῆς ψυχῆς ἦθος ἔκ τε τῆς ἐμποδὼν παιδείας ταραχώδης ἡ σκέψις καὶ δῆλον οὐδὲν πότερον ἀσκεῖν δεῖ τὰ χρήσιμα πρὸς τὸν βίον ἢ τὰ τείνοντα πρὸς ἀρετὴν ἢ τὰ περιττὰ (πάντα γὰρ εἴληφε ταῦτα κριτάς τινας) περί τε τῶν πρὸς ἀρετὴν οὐθέν ἐστιν ὁμολογούμενον (καὶ γὰρ τὴν ἀρετὴν οὐ τὴν αὐτὴν εὐθὺς πάντες τιμῶσιν, ὥστ εὐλόγως διαφέρονται καὶ πρὸς τὴν ἄσκησιν αὐτῆς). Ὅτι μὲν οὖν τὰ ἀναγκαῖα δεῖ διδάσκεσθαι τῶν χρησίμων, οὐκ ἄδηλον ὅτι δὲ οὐ πάντα, διῃρημένων τῶν τε ἐλευθερίων ἔργων καὶ τῶν ἀνελευθερίων φανερόν, καὶ ὅτι τῶν τοιούτων δεῖ μετέχειν ὅσα τῶν χρησίμων ποιήσει τὸν μετέχοντα μὴ βάναυσον. Βάναυσον δ ἔργον εἶναι δεῖ τοῦτο νομίζειν καὶ τέχνην ταύτην καὶ μάθησιν, ὅσαι πρὸς τὰς χρήσεις καὶ τὰς πράξεις τὰς τῆς ἀρετῆς ἄχρηστον ἀπεργάζονται τὸ σῶμα τῶν ἐλευθέρων ἢ τὴν διάνοιαν. Α. Από το κείμενο που σας δίνεται, να μεταφράσετε στο τετράδιό σας το απόσπασμα: «ὅτι μέν οὖν νομοθετητέον ἄσκησιν αὐτῆς». Μονάδες 10 ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ

ΑΡΧΗ 2ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Β. Να γράψετε στο τετράδιό σας τις απαντήσεις των παρακάτω ερωτήσεων: Β1. «τίς δ ἔσται... ἄσκησιν αὐτῆς»: Ποια ερωτήματα θέτει ο Αριστοτέλης ως προς τους στόχους της παιδείας, και πώς ανταποκρίνεται σε αυτά η «ἐμποδών παιδεία» σύμφωνα με τα δεδομένα του κειμένου; Μονάδες 10 Β2. Ποια παιδεία θεωρείται κατά τον Αριστοτέλη αντάξια του ελεύθερου πολίτη, σύμφωνα με τα δεδομένα του κειμένου; Μονάδες 10 Β3. «Ὅτι μὲν οὖν νομοθετητέον... ἄσκησιν αὐτῆς»: Με βάση το απόσπασμα του πρωτότυπου κειμένου και το μεταφρασμένο κείμενο που ακολουθεί να εξηγήσετε γιατί ο Αριστοτέλης θεωρεί επιτακτική την ανάγκη να ρυθμίσει ο νομοθέτης τα της παιδείας της πόλεως. Αριστοτέλους Πολιτικά Α2, 16 [...] Ο άνθρωπος, από την άλλη, γεννιέται εφοδιασμένος από τη φύση με όπλα για να υπηρετήσει τη φρόνηση και την αρετή, που όμως μπορεί να τα χρησιμοποιήσει εξ ολοκλήρου και για αντίθετους σκοπούς. Γι αυτό ο δίχως αρετή άνθρωπος είναι από όλα τα όντα το πιο ανόσιο και το πιο άγριο, το χειρότερο από όλα στις ερωτικές απολαύσεις και στις απολαύσεις του φαγητού. Η δικαιοσύνη είναι στοιχείο συστατικό της πόλης είναι αυτό που συγκρατεί την τάξη στην πολιτική κοινωνία. Μονάδες 10 Β4. Ο Αριστοτέλης στο Λύκειο: Ποιες οι συνθήκες υπό τις οποίες εργάστηκε εκεί και ποιο το έργο που παρήγαγε την περίοδο αυτή; Μονάδες 10 ΤΕΛΟΣ 2ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ

ΑΡΧΗ 3ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Β5. Να γράψετε δυο ομόρριζες λέξεις της αρχαίας ή της νέας ελληνικής γλώσσας, απλές ή σύνθετες, για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: λανθάνειν, μανθάνειν, εἴληφε, διαφέρονται, νομίζειν. Μονάδες 10 Γ. Αδίδακτο κείμενο Ξενοφώντος Συμπόσιον 2.10 Καὶ ὁ Ἀντισθένης, Πῶς οὖν, ἔφη, ὦ Σώκρατες, οὕτω γιγνώσκων οὐ καὶ σὺ παιδεύεις Ξανθίππην, ἀλλὰ χρῇ γυναικὶ τῶν οὐσῶν, οἶμαι δὲ καὶ τῶν γεγενημένων καὶ τῶν ἐσομένων, χαλεπωτάτῃ; Ὅτι, ἔφη, ὁρῶ καὶ τοὺς ἱππικοὺς βουλομένους γενέσθαι οὐ τοὺς εὐπειθεστάτους ἀλλὰ τοὺς θυμοειδεῖς ἵππους κτωμένους. νομίζουσι γάρ, ἢν τοὺς τοιούτους δύνωνται κατέχειν, ῥᾳδίως τοῖς γε ἄλλοις ἵπποις χρήσεσθαι. κἀγὼ δὴ βουλόμενος ἀνθρώποις χρῆσθαι καὶ ὁμιλεῖν ταύτην κέκτημαι, εὖ εἰδὼς ὅτι εἰ ταύτην ὑποίσω, ῥᾳδίως τοῖς γε ἄλλοις ἅπασιν ἀνθρώποις συνέσομαι. ------------------------------------ ἱππικὸς = ικανός ιππέας Γ1. Να μεταφράσετε στο τετράδιό σας το κείμενο. Μονάδες 20 Γ2.α. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου: ἔφη : το δεύτερο ενικό πρόσωπο προστακτικής ενεστώτα. γιγνώσκων : το δεύτερο πληθυντικό πρόσωπο οριστικής παρακειμένου στην ίδια φωνή. ΤΕΛΟΣ 3ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ

ΑΡΧΗ 4ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ὁρῶ : το δεύτερο ενικό πρόσωπο παρατατικού στην ίδια φωνή. νομίζουσι : το τρίτο πληθυντικό πρόσωπο οριστικής μέλλοντα στην ίδια φωνή. κατέχειν : το τρίτο ενικό πρόσωπο υποτακτικής αορίστου β στην ίδια φωνή. Μονάδες 5 Γ2.β. Να γράψετε τους ζητούμενους τύπους για καθεμιά από τις παρακάτω λέξεις του κειμένου : σὺ : τη δοτική πληθυντικού αριθμού του ίδιου προσώπου. γυναικὶ : την κλητική ενικού αριθμού. θυμοειδεῖς : την ονομαστική ενικού αριθμού του ουδετέρου γένους. ἵππους : τη δοτική ενικού αριθμού. ἅπασιν : τη γενική ενικού αριθμού του θηλυκού γένους. Μονάδες 5 Γ3.α. Να προσδιορίσετε τη συντακτική θέση των παρακάτω λέξεων: γυναικί, τῶν οὐσῶν, κτωμένους, χρῆσθαι, εὖ, ἅπασιν. Μονάδες 6 Γ3.β. «Ὅτι, ἔφη, ὁρῶ... συνέσομαι»: Να βρεθούν οι υποθετικοί λόγοι του αποσπάσματος και να αναγνωριστεί το είδος τους. Μονάδες 4 ΤΕΛΟΣ 4ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ

ΑΡΧΗ 5ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Ο ΗΓΙΕΣ (για τους εξεταζομένους) 1. Στο τετράδιο να γράψετε μόνο τα προκαταρκτικά (ημερομηνία, κατεύθυνση, εξεταζόμενο μάθημα). Να μην αντιγράψετε τα θέματα στο τετράδιο. 2. Να γράψετε το ονοματεπώνυμό σας στο πάνω μέρος των φωτοαντιγράφων αμέσως μόλις σας παραδοθούν. Καμιά άλλη σημείωση δεν επιτρέπεται να γράψετε. Κατά την αποχώρησή σας να παραδώσετε μαζί με το τετράδιο και τα φωτοαντίγραφα. 3. Να απαντήσετε στο τετράδιό σας σε όλα τα θέματα. 4. Κάθε απάντηση τεκμηριωμένη είναι αποδεκτή. 5. ιάρκεια εξέτασης: τρεις (3) ώρες μετά τη διανομή των φωτοαντιγράφων. 6. Χρόνος δυνατής αποχώρησης : μετά τη 11.15 πρωινή. KΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΤΕΛΟΣ ΜΗΝΥΜΑΤΟΣ ΤΕΛΟΣ 5ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. ιδαγµένο Κείµενο-Μετάφραση Έγινε, λοιπόν, φανερό ότι πρέπει να θεσπιστούν νόµοι για την παιδεία και ότι πρέπει να την κάνουµε ίδια για όλους τώρα, ποιος θα πρέπει να είναι ο χαρακτήρας της και µε ποιον τρόπο πρέπει αυτή να ασκείται αυτά δεν πρέπει να διαφύγουν της προσοχής µας. Γιατί σήµερα υπάρχουν διαφορετικές αντιλήψεις ως προς το εκπαιδευτικό πρόγραµµα. ηλαδή δεν έχουν όλοι την ίδια γνώµη ως προς αυτά που πρέπει να µαθαίνουν οι νέοι είτε µε στόχο την αρετή είτε µε στόχο τον καλύτερο τρόπο ζωής ούτε είναι φανερό αν πρέπει η παιδεία να έχει στόχο της την άσκηση και την καλλιέργεια του νου ή τη διαµόρφωση ηθικού χαρακτήρα. Αν ξεκινήσουµε από την εκπαίδευση που παρέχεται σήµερα, η έρευνά µας θα βρεθεί αντιµέτωπη µε µεγάλη σύγχυση, και δεν είναι καθόλου φανερό αν η παιδεία πρέπει να προσφέρει αυτά που είναι χρήσιµα για τη ζωή ή αυτά που οδηγούν στην αρετή ή τα παραπανίσια / αυτά που απλώς προάγουν τη γνώση (όλες αυτές οι απόψεις έχουν βρει κάποιους υποστηρικτές). εν

υπάρχει καµία συµφωνία για τις σπουδές που οδηγούν στην αρετή (εξάλλου δεν έχουν όλοι την ίδια ιδέα για την αρετή που τιµούν εποµένως, είναι φυσικό να υποστηρίζουν διαφορετικές γνώµες και ως προς την άσκησή της.) Β1. Το όγδοο βιβλίο των Πολιτικών, από το οποίο προέρχεται το απόσπασµα είναι αφιερωµένο σε θέµατα παιδείας. Η παιδεία για τον Αριστοτέλη είναι θέµα κατεξοχήν πολιτικό, επειδή οι νέοι πρέπει να παίρνουν µόρφωση που να συνταιριάζεται µε το πολίτευµα της πόλης τους και αν παραµεληθεί η εκπαίδευσή τους µπορεί να υπάρξουν αρνητικές συνέπειες για το ίδιο το πολίτευµα. Παράλληλα, επειδή αφενός η πόλη έχει να επιτελέσει ένα έργο και να πετύχει ένα στόχο, την ευδαιµονία των πολιτών, και αφετέρου επειδή ο στόχος αυτός είναι κοινός στόχος όλων των πολιτών, γι αυτό η ενότητα του στόχου προϋποθέτει και ενότητα µέσων για την επίτευξή του. Η παιδεία, λοιπόν, είναι ένα από τα κύρια µέσα για την επίτευξη αυτού του στόχου και για το λόγο αυτό πρέπει να είναι υπόθεση του κράτους δηµόσια και όχι να αφήνεται στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Στο σηµείο αυτό «τίς δ ἔσται. ἄσκησιν αὐτῆς» ο Αριστοτέλης καταθέτει βασικές αρχές για την παιδεία και την αγωγή των νέων. Θέµα πρώτο και κύριο είναι ο καθορισµός της παιδείας (τίς δ ἔσται ἡ παιδεία) αλλά και του τρόπου µε τον οποίο αυτή πρέπει να ασκείται (πῶς χρή παιδεύεσθαι). Η ιδιάζουσα σηµασία του συγκεκριµένου θέµατος προκύπτει και από το γεγονός ότι υπήρχαν στην εποχή του διαφορετικές αντιλήψεις (ἀµφισβητεῖται) ως προς το εκπαιδευτικό πρόγραµµα και τη διδακτέα ύλη (περὶ τῶν ἔργων). Τρεις ήταν οι προσανατολισµοί της εκπαίδευσης που παρεχόταν κατά την εποχή του Αριστοτέλη, οι οποίοι υπηρετούσαν τρεις διαφορετικούς στόχους : α) «πρὸς ἀρετὴν» ή «πρὸς τὸ τῆς ψυχῆς ἦθος», η κατάκτηση

της αρετής και η διαµόρφωση ηθικού χαρακτήρα β) «πρὸς τὸν ἄριστον βίον», χρηστικές γνώσεις που στοχεύουν στην ποιότητα ζωής γ) «πρὸς τὴν διάνοιαν», άσκηση και καλλιέργεια του νου. Οι παραπάνω στόχοι της εκπαίδευσης της εποχής υπηρετούνται από ανάλογα µαθήµατα : α) «τὰ τείνοντα πρὸς τὴν ἀρετὴν», τα ηθικοπλαστικά β) «τὰ χρήσιµα πρὸς τὸν βίον», οι χρηστικές πρακτικές γνώσεις γ) «τα περιττὰ», αυτοί που απλώς προάγουν τη γνώση. Είναι φανερό, λοιπόν, ότι υπάρχει σύγχυση µεταξύ των ειδικών της εποχής αυτής ως προς τους στόχους της παιδείας και τα µαθήµατα (πάντα γὰρ. κριτάς τινας). Ακόµη και αυτοί που αποδέχονται ως πρώτο το ηθικοπλαστικό χαρακτήρα της παιδείας (πρὸς ἀρετὴν) δεν συµφωνούν ως προς το περιεχόµενο της έννοιας και κατ επέκταση ως προς τις σπουδές που οδηγούν στην κατάκτησή της (διαφέρονται). Σε άλλο χωρίο ο Αριστοτέλης αναφέρει τι αποτελούσε συνήθως την παιδεία του καιρού του : α) ανάγνωση και γραφή, β) γυµναστική, γ) µουσική, και δ) ( µερικές φορές ) σχέδιο και ζωγραφική ( ένας λόγος που δεν αναφέρει την αριθµητική είναι ίσως ότι στην Αθήνα αυτή διδασκόταν στο σπίτι και όχι στο σχολείο ).Για τα αντικείµενα ( α ) και ( δ) λέει ο Αριστοτέλης ότι είναι χρήσιµα πρὸς τὸν βίον, για το ( β ) ότι συντελεί στην καλλιέργεια της ανδρείας, και για τη µουσική ( γ ), ότι και χρησιµότητα για τη ζωή έχει και ηθική επίδραση στον άνθρωπο ασκεί. Β2 Ο Αριστοτέλης θεωρεί φυσικό και αυτονόητο σε ένα έργο πολιτικής θεωρίας να καταθέσει τις απόψεις του σε θέµατα παιδείας και εκπαίδευσης, αφού η παιδεία αποτελεί τη βάση

για όλα τα θέµατα της ζωής. Άλλωστε, η φιλοσοφία, η επιστήµη, η πολιτική η αρετή είναι ζητήµατα παιδείας. Ο φιλόσοφος, λοιπόν, σύµφωνα µε τα δεδοµένα του κειµένου, υποστηρίζει τη δηµόσια παιδεία των ελεύθερων πολιτών, που πρέπει να προσφέρεται από την πόλη, από το κράτος, να ταιριάζει µε το πολίτευµα της και να είναι ίδια («κοινήν») για όλους του νέους επιβάλλεται, δηλαδή, να έχει δηµόσιο χαρακτήρα και να µη στηρίζεται στην ιδιωτική πρωτοβουλία προϋποθέτοντας την ύπαρξη νόµων που θα ρυθµίζουν όλα τα θέµατα της. Επιπρόσθετα, ο Αριστοτέλης αφού διακρίνει τις ασχολίες σ εκείνες που ταιριάζουν σε ελεύθερους και σ εκείνες που αρµόζουν σε ανελεύθερους ανθρώπους (διῃρηµένων τῶν τε ἐλευθερίων ἒργων καί τῶν ἄνελευθερίων» ), θεωρεί κατηγορηµατικά («οὐκ ἂδηλον») ότι οι νέοι δεν πρέπει να διδάσκονται όλα τα µαθήµατα αλλά µόνο τα απαραίτητα και αναγκαία από τα χρήσιµα για την ζωή(«δεῖ διδάσκεσθαι τά ἀναγκαῖα τῶν χρησίµων»). Σαφέστερα, κρίνεται σκόπιµο να µαθαίνουν όσα από τα χρήσιµα πράγµατα δεν είναι ευτελή και δε θα τους κάνουν αγροίκους και βάναυσους («ὃσα τῶν χρησίµων µη βάναυσον»), αφού η βάναυση ασχολία («βάναυσον ἒργον» ), η ταπεινή τέχνη και µάθηση καθιστούν άχρηστο το σώµα και το νου των ελεύθερων ανθρώπων -καθώς είναι κοπιαστικές- σε σχέση µε τα έργα και την πραγµατοποίηση ενάρετων πράξεων. («ὃσαι ἀπεργάζονται ἂχρηστον το σώµα τάς πράξεις τάς τῆς ἀρετῆς»). Άρα, η

παιδεία κατά τον Αριστοτέλη θεωρείται αντάξια του ελεύθερου πολίτη όταν, εκτός από γνωστικό περιεχόµενο, έχει κυρίως ηθικοπλαστικό χαρακτήρα, όταν δηλαδή προϋποθέτει την καλλιέργεια της αρετής, η οποία απαιτεί παιδεία και άσκηση, και αποβλέπει στην πραγµάτωση έργων αρετής, στην τελείωσή της µέσα στην πόλη, την πολιτική κοινωνία. Η παιδεία, λοιπόν, συµβάλλει στη διάπλαση του ηθικού χαρακτήρα των νέων καθώς και στην ολόπλευρη διαµόρφωση της προσωπικότητάς τους παρέχοντας ακόµη όλα τα χρήσιµα στοιχεία που βελτιώνουν την ποιότητα της ζωής τους. Εξάλλου, ο δηµόσιος χαρακτήρας της παιδείας και το κοινό πρόγραµµα εκπαίδευσης για όλους τους νέους παρέχουν τη δυνατότητα σ όλους τους ελεύθερους πολίτες να µορφωθούν οµοίως και να είναι όλοι σε θέση να κατανοούν τα αγαθά του πολιτεύµατος και την αξία της οµαλής κοινωνικής συµβίωσης. Με τη διδασκαλία των µαθηµάτων προετοιµάζονται οι νέοι να ενταχθούν οµαλά στο κοινωνικό σύνολο και να υλοποιήσουν µε ενάρετα έργα τον τελικό σκοπό της πόλης, που είναι η ευδαιµονία των πολιτών. Β3 Ο Αριστοτέλης στα πλαίσια διερεύνησης του ιδανικού πολιτεύµατος ενσωµατώνει και τους προβληµατισµούς του για το ιδανικό εκπαιδευτικό σύστηµα, που θα πρέπει να ακολουθεί η πολιτεία. Αυτή η ενσωµάτωση δικαιολογείται από το γεγονός ότι οι νέοι πρέπει να µάθουν τα ιδεώδη της πολιτείας τους,για να µπορούν να διαδραµατίσουν ουσιαστικό ρόλο, όταν ενταχθούν ουσιαστικά σ αυτήν. εδοµένου ότι η σχέση ανάµεσα στο πολίτευµα και στην παιδεία είναι διαλεκτική και αµφίδροµη, ο Αριστοτέλης τονίζει

το σηµαντικό ρόλο του νοµοθέτη στη θεσµοθέτηση του τρόπου λειτουργίας της εκπαίδευσης. Συγκεκριµένα, ο νοµοθέτης οφείλει να µεριµνήσει για την εκπαίδευση των νέων, µια και η αγωγή του πολίτη πρέπει να συµβαδίζει µε το είδος του πολιτεύµατος. Άλλωστε η παραµέληση της εκπαίδευσης βλάπτει πριν από όλα το ίδιο το πολίτευµα, αφού οι νέοι πρέπει να παίρνουν µόρφωση ταιριαστή µε το πολίτευµα. Εφόσον οι πολίτες µιας πόλης έχουν να επιτελέσουν σαν σύνολο ένα κοινό σκοπό είναι φανερό ότι η παιδεία πρέπει να είναι µία και ίδια για όλους και η φροντίδα γι αυτήν είναι ανάγκη να ανήκει στο δηµόσιο και όχι στην ατοµική πρωτοβουλία.άλλωστε για την επίτευξη ενός στόχου που είναι κοινός για όλους, κοινή πρέπει να είναι και η άσκηση. Ο νοµοθέτης, λοιπόν έχοντας υπόψη του τις αρχές και τους στόχους της πολιτικής κοινωνίας αναλαµβάνει να καθορίσει ιδεολογικό υπόστρωµα της εκπαιδευτικής διαδικασίας, του προγράµµατος σπουδών και των διδακτικών στόχων. Επίσης, ο Αριστοτέλης θεωρεί ότι οι πολίτες αποτελούν µέρος του συνόλου της πολιτικής κοινωνίας και η ποιοτική τους αναβάθµιση µέσω της παιδείας θα οδηγήσει στην ποιοτική αναβάθµιση του όλου. Έτσι, ο νοµοθέτης µε ένα κοινό εκπαιδευτικό σύστηµα που ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις της πολιτικής κοινωνίας θα υποδείξει στους νέους όλους εκείνους τους τρόπους που θα τους οδηγήσουν στην ηθική τελείωση και στη συνειδητοποίηση του κοινωνικού τους ρόλου. Ο Αριστοτέλης αποδίδει ιδιαίτερη σηµασία στο ρόλο των νοµοθετών, καθώς τους καταλογίζει µεγάλη ευθύνη για την ποιοτική διάρθρωση της κοινωνίας. Ο νοµοθέτης επιφορτίζεται µε την ευθύνη να υποδείξει στους νέους ότι θα πρέπει τα όπλα που του έχει δώσει η φύση να τα θέσει στην υπηρεσία της δικαιοσύνης και των νόµων που αποτελούν και τα θεµέλια της πολιτικής κοινωνίας. Μέσω της παιδείας οι νέοι θα συνειδητοποιήσουν τη σηµασία της φρόνησης και της δικαιοσύνης, έννοιες απόλυτα συµβατές µε τη λειτουργία της πόλης, και θα µετατραπούν σε ενάρετους ανθρώπους και πολίτες. Ο Αριστοτέλης θεωρεί επιτακτική την ανάγκη να ρυθµίσει ο νοµοθέτης το εκπαιδευτικό σύστηµα, µια και η παραµέληση της

παιδείας απειλεί και την ίδια την ύπαρξη της πολιτικής κοινωνίας. Ο νέος άνθρωπος που δεν έχει διδαχθεί τα ιδεώδη της πολιτικής κοινωνίας διαµορφώνει ένα τρόπο ζωής ξένο προς τις έννοιες της δικαιοσύνης του σεβασµού και στρέφεται στην ακολασία, αναισχυντία, γιατί επικρατούν πια οι επιθυµίες και τα ένστικτα. Σ αυτή την περίπτωση ο άνθρωπος αδιαφορώντας για τη δικαιοσύνη µετατρέπεται στο πιο άγριο ζώο, το ανθρώπινο τέλος δεν εκπληρώνεται και η πολιτική κοινωνία καταρρέει. Β4. (Ερώτηση Εισαγωγής Σχολικού Βιβλίου) Επιστροφή του Αριστοτέλη στην Αθήνα: αρχίζει η τρίτη περίοδος της φιλοσοφικής του δραστηριότητας. Ο Αριστοτέλης διδάσκει στο Λύκειο. Στη Μακεδονία ο Αριστοτέλης έµεινε ως το 335. Το κλίµα που επικρατούσε τώρα στην Αθήνα ευνοούσε την επάνοδό του εκεί. Συνοδευόµενος λοιπόν από τον Θεόφραστο ξαναγύρισε στον τόπο που είχε γίνει γι αυτόν µια δεύτερη πατρίδα. Εκεί συνέχισε τις έρευνές του µαζί, φυσικά, και τη διδασκαλία του, όχι όµως πια στην Ακαδηµία, που τη διηύθυνε τώρα ο Ξενοκράτης, αλλά στο Λύκειο, το δηµόσιο γυµναστήριο στον Λυκαβηττό, όπου δίδασκαν συνήθως ρήτορες και σοφιστές. Αργότερα, όταν ο Θεόφραστος ίδρυσε σχολή που θα διαφύλαττε και θα πρόβαλλε τις διδασκαλίες του Αριστοτέλη, αυτή πήρε το όνοµα Περίπατος, ίσως από τον «περίπατον», τη στεγασµένη στοά του Λυκείου. ώδεκα χρόνια έζησε τη δεύτερη αυτή φορά ο Αριστοτέλης στην Αθήνα. Και ήταν όλα χρόνια απερίσπαστης δουλείας. Ο φιλόσοφος συνθέτει τώρα το σηµαντικότερο

µέρος των «Πολιτικών» του (έχει άλλωστε προηγηθεί κατά την περίοδο των ταξιδιών του- η συγκέντρωση των 158 «Πολιτειών» του, των µορφών διακυβέρνησης ή, όπως θα λέγαµε εµείς σήµερα, των συνταγµάτων ενός πλήθους ελληνικών πόλεων), ενώ παράλληλα συγγράφει σηµαντικό µέρος από τα «Μετά τα φυσικά» του, το βιολογικού περιεχοµένου έργο «Περί ζώων γενέσεως», τα «Ηθικά Νικοµάχεια». Β5. λανθάνειν : λάθος, λησµονιά. µανθάνειν : µαθητής, αµάθεια. εἴληφε : πρόληψη, λάφυρο. διαφέρονται : φερέφωνο, φορείο. νοµίζειν : νόµισµα, νοµισµατοκοπείο. Γ1. Αδίδακτο κείµενο-μετάφραση Και ο Αντισθένης είπε, «Πώς λοιπόν, Σωκράτη, αν και έχεις αυτή τη γνώµη, δεν εκπαιδεύεις και εσύ την Ξανθίππη, αλλά έχεις γυναίκα πάρα πολύ δύστροπη από αυτές που υπάρχουν, νοµίζω, αλλά και από αυτές που υπήρξαν και από αυτές που θα υπάρξουν;» Γιατί, είπε, βλέπω ότι και αυτοί που θέλουν να γίνουν ικανοί ιππείς δεν έχουν στην κατοχή τους τα πιο υπάκουα αλλά τα ατίθασα άλογα. Γιατί νοµίζουν ότι, αν µπορούν να συγκρατούν τέτοια άλογα, εύκολα θα χειριστούν βέβαια και τα υπόλοιπα (άλογα). Και εγώ, λοιπόν, επειδή θέλω να

χειρίζοµαι τους ανθρώπους και να (τους) συναναστρέφοµαι, έχω αυτήν, επειδή γνωρίζω καλά ότι αν αντέξω/υποφέρω αυτήν, εύκολα θα συναναστραφώ βέβαια και όλους τους άλλους ανθρώπους. Γ2α. ἔφη: φάθι γιγνώσκων: : ἐγνώκατε ὁρῶ: ἑώρας νοµίζουσι: νοµιοῡσι(ν) κατέχειν: κατάσχῃ Γ2β. σύ: ὑµιν γυναικί: (ὦ) γύναι θυµοειδεῖς: τό θυµοειδές ἳππους: τῷ ἳππῳ ἅπασιν: ἁπάσης Γ3.α. γυναικί : αντικείµενο του ρήµατος «χρὴ». τῶν οὐσῶν : επιθετική µετοχή ως γενική διαιρετική από το «χαλεπωτάτη». κτωµένους : κατηγορηµατική µετοχή, συνηµµένη στο αντικείµενο «τούς βουλοµένους» του αισθητικού ρήµατος ὁρῶ.

χρῆσθαι : τελικό απαρέµφατο, αντικείµενο της µετοχής «βουλόµενος». εὖ : επιρρηµατικός προσδιορισµός του τρόπου στο «εἰδώς». ἅπασιν : οµοιόπτωτος κατηγορηµατικός προσδιορισµός στο «ἀνθρώποις». Γ3β. (Ι) «νοµίζουσι γάρ, ἤν δύνωνται κατέχειν ρᾳδίως χρήσεσθαι». «ἤν δύνωνται κατέχειν»: ευτερεύουσα επιρρηµατική υποθετική πρόταση, εισάγεται µε τον υποθετικό σύνδεσµο ἤν, εκφέρεται µε υποτακτική (δύνωνται) και σε συνδυασµό µε την απόδοση που είναι ειδικό απαρέµφατο πλαγίου λόγου κρίσης χρόνου Μέλλοντα (χρησεσθαι), το οποίο εξαρτάται από το δοξαστικό ρήµα (νοµίζουσι) και προέρχεται από Οριστική Μέλλοντα, σχηµατίζει τον υποθετικό λόγο του προσδοκώµενου. Ο υποθετικός λόγος στον ευθύ λόγο θα είχε την ακόλουθη µορφή: «Ἢν τους τοιούτους δυνώµεθα κατέχειν, ῥᾳδίως τοῖς γε ἂλλοις ἳπποις χρησόµεθα». (ΙΙ) «εὖ εἰδώς ὃτι εἰ ταύτην ὑποίσω, ῥᾳδίως συνέσοµαι».

«εἰ ταύτην ὑποίσω» ευτερεύουσα επιρρηµατική υποθετική πρόταση, εισάγεται µε τον υποθετικό σύνδεσµο εἰ, εκφέρεται µε Οριστική Μέλλοντα (ὑποίσω) και σε συνδυασµό µε την απόδοση που είναι Οριστική Μέλλοντα σε δευτερεύουσα ειδική πρόταση κρίσης (συνέσοµαι), η οποία εξαρτάται από µετοχή γνωστικού ρήµατος (εὖ εἰδώς), σχηµατίζει τον υποθετικό λόγο του πραγµατικού (µε σηµασία προσδοκώµενου). Ο υποθετικός λόγος στον ευθύ λόγο θα είχε την ακόλουθη µορφή: (ΙΙ) «Εἰ ταύτην ὑποίσω, ῥᾳδίως τοῖς γε ἂλλοις ἅπασιν ἀνθρώποις συνέσοµαι». Επιµέλεια καθηγητών Φροντιστηρίων Βακάλη