ΟΙ ΜΗΝΕΣ ΚΑΙ ΕΟΡΤΕΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ (Σκόρπιο υλικό από διάφορες πηγές) ΟΙ ΜΗΝΕΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ Σύµφωνα µε το αρχαίο Αττικό ηµερολόγιο η ηµέρα άρχιζε µε την δύση του ήλιου και η χρονιά άρχιζε τη πρώτη µέρα µετά από το χειµερινό ηλιοστάσιο (µετά Σόλωνος έγινε η πρώτη ηµέρα µετά το θερινό ηλιοστάσιο ). Η µέτρηση του χρόνου γινόταν σύµφωνα µε τους σεληνιακούς µήνες, έχοντας 12 µήνες µε 29 και 30 ηµέρες εναλλάξ. Επειδή όµως το σεληνιακό έτος δεν ήταν σύµφωνο µε το ηλιακό, είχαν αναπτυχθεί διάφορες µέθοδοι για να εναρµονιστεί µε τη διάρκεια του ηλιακού έτους. Οπως πχ είχαν έναν πρόσθετο µήνα 11 ηµερών (12 ηµερών κάθε 4 χρόνια) ή πρόσθεταν τη διαφορά των 90 ηµερών της κάθε 8ετίας µε εµβόλιµους µήνες ή τελευταία µε τον 'µετώνειο κύκλο'. Η πρώτη ηµέρα του κάθε µήνα ονοµάζεται Νουµηνία και ο κάθε µήνας χωρίζεται σε 3 περιόδους των 10 ηµερών - αν η τρίτη περίοδος είχε 10 ηµέρες τότε ο µήνας ονοµάζεται Τέλειος και αν είχε 9 ηµέρες Κοίλος (κούφιος). Κάθε µέρα και κάθε µήνας είναι αφιερωµένα σε έναν ή περισσότερους θεούς. Η Νεοµηνία είναι αφιερωµένη στην Εκάτη, η 3η και η 13η στην Αθηνά, η 4η στον ιόνυσο και στην Αφροδίτη, η 6η στην Άρτεµις, η 7η στον Απόλλων, η 23η στον Ερµή και οι τρεις τελευταίες µέρες στους χθόνιους θεούς. ΠΙΝΑΚΑΣ ΜΗΝΙΑΙΩΝ ΠΕΡΙΟ ΩΝ 1 Νουµηνία-Πρώτη Ισταµένου 2 ευτέρα Ισταµένου 3 Τρίτη Ισταµένου 11 Πρώτη Μεσούντος 12 ευτέρα Μεσούντος 20 εκάτη Πρωτέρα- εκάτη Μεσούντος 21 εκάτη Λήγοντος 22 Ενάτη Λήγοντος ΠΙΝΑΞ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ΜΗΝΩΝ
ΑΤΤΙΚΟΙ ΜΗΝΕΣ Γαµηλιών (σελήνη Ιανουαρίου) Ανθεστηριών (σελήνη Φεβρουαρίου) Ελαφηβολιών (σελήνη Μαρτίου) Μουνιχιών (σελήνη Απριλίου) Θαργηλιών (σελήνη Μαϊου) Σκιροφοριών (σελήνη Ιουνίου) Εκατοµβαιών (σελήνη Ιουλίου) πρώτος µήνας του αθηναϊκού ενιαυτού Μεταγειτνιών (σελήνη Αυγούστου) Βοηδροµιών (σελήνη Σεπτεµβρίου) Πυανεψιών (σελήνη Οκτωβρίου) Μαιµακτηριών (σελήνη Νοεµβρίου) Ποσειδεών (σελήνη εκεµβρίου) 27/12-25/1 30 ηµέρες. 26/1-23/2 29 ηµέρες. 24/2-25/3 30 ηµέρες. 26/3-23/4 29 ηµέρες. 24/4-23/5 30 ηµέρες. 24/5-21/6 29 ηµέρες. 22/6-21/7 30 ηµέρες 22/7-19/8 29 ηµέρες. 20/8-18/9 30 ηµέρες. 19/9-17/10 29 ηµέρες. 18/10-16/11 30 ηµέρες. 17/11-15/12 29 ηµέρες. Αγράνια ή Αγριάνια Γιορτή προς τιµή του ιονύσου στο Άργος. Aυτή αναφέρεται από τον Hσύχιο, σχετιζόµενη µε τις τρεις θυγατέρες του Προίτου, τη Λυσίππη, την Ιφινόη και την
Ιφιάνασσα, οι οποίες αµέσως µόλις ήρθαν σε ηλικία γάµου και επειδή περιφρόνησαν τις θυσίες του ιονύσου, καταλήφθηκαν από µανία και πλανιόνταν στα βουνά της Πελοποννήσου. Τελικά οι δυο Προιτίδες θεραπεύτηκαν από το Μελάµποδα, ενώ η Ιφινόη πέθανε. Ο Μελάµποδας νυµφεύφθηκε την Ιφιάνασσα ενώ η Λυσίππη παντρεύτηκε το Βία. Ήταν Νεκύσια γιορτή, δηλαδή των νεκρών. Η γιορτή ήταν ανάλογη προς τη αυτή των Aγριωνίων, η οποία γινόταν στον Oρχοµενό της Bοιωτίας, προς τιµή του ίδιου θεού και µε αφετηρία τον ανάλογο µύθο των θυγατέρων του Μινύου. Οι Θηβαίοι είχαν και αγώνα µ' αυτό το όνοµα. Αγλαύρια ή Αγραύλια (τα) Ετήσια γιορτή των Αθηναίων προς τιµή της Αγλαύρου, κόρης του βασιλιά Κέκροπα. Η γιορτή γινόταν σε ανάµνηση της θυσίας της για τη σωτηρία της Αθήνας. Όταν κάποτε το Μαντείο των ελφών είχε δώσει χρησµό που έλεγε ότι για να σωθεί η Αθήνα από τον µακρό κι επικίνδυνο πόλεµο που την ταλαιπωρούσε έπρεπε να θυσιαστεί κάποιος Αθηναίος µε τη θέλησή του, η Άγλαυρος, παρθένα ακόµη, αποφάσισε να θυσιαστεί πέφτοντας απ'τον βράχο της Aκρόπολης. Στο σηµείο που θυσιάστηκε οι Αθηναίοι ίδρυσαν το Αγραύλειο, πάνω ακριβώς από το ιερό των ιόσκουρων. Με αυτή τη θυσία σχετίζεται η γιορτή κατά την οποία όλοι οι νέοι των Aθηνών, µόλις γίνονταν έφηβοι, πήγαιναν στο ναό της Aγραύλου, όπου έδιναν όρκο ότι θα προστάτευαν την πατρίδα και ότι θα τηρούσαν τους νόµους της: "ου καταισχυνώ όπλα τα ιερά... ίστορες θεοί τούτων Άγλαυρος, Ενυάλιος, Άρης, Ζευς, Θαλλώ, Αυξώ, Ηγεµόνη". Μετά γράφονταν στη Ληξιαρχική Γραµµατεία και παρελάµβαναν τα όπλα τους, την ασπίδα και το δόρυ. H ίδια η Aθηνά ως πολιούχος των Aθηνών ταυτιζόταν µε την Άγραυλο και ονοµαζόταν «Aγραυλίς Παρθένος». Αγητόρια ή Αγητορία ή Αγητόρειον Ήταν µία από τις εννιά ηµέρες της γιορτής των Καρνείων αλλά δεν γνωρίζουµε προς τιµή ποιου θεού γινόταν. Το όνοµά της προέρχεται από τη λέξη "αγήτωρ" (οδηγητής), επίθετο που είχαν ο ίας και ο Απόλλωνας στη Σπάρτη και ο Ερµής στη Μεγαλόπολη. Aγητής, ή Aγήτης ονοµαζόταν ο ιερέας των Καρνείων στη Σπάρτη και αγήτωρ ο ιερέας της Aφροδίτης στην Κύπρο. Την ηµέρα της Αγητορίας ο ιερέας έκανε θυσίες µε τη βοήθεια των Καρνεατών. Οι Καρνεάτες ήταν ανύµφευτοι Σπαρτιάτες που επιλέγονταν µε κλήρωση (πέντε από κάθε φυλή) για µια τετραετία και στη διάρκεια της θητείας τους δεν µπορούσαν να νυµφευθούν. Πριν από κάθε εκστρατεία, οι Σπαρτιάτες, θυσίαζαν στο βωµό του ία Αγήτορα. Οι στρατηγοί έπαιρναν το ιερό πυρ από το βωµό που είχε γίνει η θυσία και µε τη φωτιά αυτή άναβαν τις δάδες τις οποίες κρατούσαν οι επικεφαλείς του στρατεύµατος. Αγητόρεια γιορτάζονταν και στην Κύπρο και ο αγήτωρ, ο ιερέας της Αφροδίτης, οδηγούσε την ποµπή κατά τη διάρκεια της γιορτής. Αβδήρια
Αγώνες που γίνονταν προς τιµή του ήρωα Αβδήρου ιδρυτή των Αβδήρων. Οι αγώνες περιλάµβαναν πυγµή, παγκράτιο, πάλη και άλλα αγωνίσµατα. Στους αγώνες δεν έκαναν ιπποδροµίες, επειδή τον ήρωα τον είχαν κατασπαράξει τα άλογα του ιοµήδη, τα οποία είχε αναλάβει να τα φυλάξει. Χαλκεία, Αθήναια, Πάνδηµα. Στις τριάντα του αττικού µήνα Πυανεψιώνος εωρτάζονταν στην Αθήνα τα «Χαλκεία», προς τιµή των προστατών Θεών των κάθε είδους τεχνουργών, Ηφαίστου και Αθηνάς «Εργάνης». Η εορτή άρχιζε µε λαµπαδηφορία εφήβων που ξεκινούσε από την επιβώµια φωτιά του βωµού του Θεού Έρωτος στον εξωτερικό Κεραµεικό. Την ηµέρα των «Χαλκείων» άρχιζε επίσης από τις «Εργαστίνες» ιέρειες και η επίσηµη ύφανση του πέπλου της Θεάς για την ποµπή των «Παναθηναίων» (βλ. λ.). Τον 5ο αιώνα π.α.χ.χ. η εορτή επικεντρώθηκε αποκλειστικά στη λατρεία του Ηφαίστου µόνον, ενώ έναν αιώνα αργότερα καθιερώθηκε ως ειδική εορτή του χειρώνακτα εργάτη. «Χαλκεία», αυτή τη φορά όµως µε τη µορφή τοξευτικών αγώνων, συναντάµε, σύµφωνα µε τη µαρτυρία του Πινδάρου, και κατά τον εορτασµό των «Ηραίων» (βλ. λ.) του Άργους. Πτώα, Πτώϊα Εορτασµοί ανά τετραετία (µε γυµνικούς και µουσικούς αγώνες) στο Ιερό και Μαντείο του Θεού Απόλλωνος «Πτώου» στο όρος Πτώον της Βοιωτίας. Η προέλευση αυτών των αγώνων (προς τιµή του «Πτώου» Απόλλωνος ως πολεµικού Θεού εµποιούντος τον τρόµο στις καρδιές των εχθρών, αλλά και προς τιµή του τοπικού ήρωα Πτώου, της γειτονικής πόλης Ακραιφείας, υιού του Θεού Απόλλωνος και της Αθαµαντίδος Ζευξίππης) χάνεται στα βάθη της αρχαιότητας και η συνέχεια της τέλεσής τους (µε µικρή διακοπή στα τέλη του 4ου αιώνα π.α.χ.χ. λόγω της καταστροφής του ιερού από τους Μακεδόνες) εξακριβώνεται τουλάχιστον έως τον 2ο αιώνα µ.α.χ.χ. (επί Ηρώδου του Αττικού 101-177). Από τον 3ο αιώνα π.α.χ.χ. τα «Πτώα» είχαν προαχθεί σε επίσηµες εορτές του Κοινού των Βοιωτών κάτω από την επιστασία των Ακραιφνείων. Ιολάεια Λαµπροί εορτασµοί στη Σικελία, ιδίως στην πόλη Αργύριον, µε θυσίες και γυµνικούς και ιππικούς αγώνες προς τιµή του «συµβώµου» του Ηρακλέους ήρωα Ιολάου, µε βραβείο για τους νικητές χάλκινους τρίποδες και στεφάνια από µυρτιά. «Ιαολάεια» εωρτάζονταν επίσης και στην πόλη των Θηβών προς τιµή επίσης του Ιολάου, που εκεί ετιµάτο αυτεξούσια ως τοπικός ήρωας. Από τη Θήβα, τα «Ιολάεια» διαδόθηκαν αργότερα στον βοιωτικό Ορχοµενό, την Αθήνα και αλλού (η επιγραφή - ηµερολόγιο θυσιών που ανευρέθηκε στη θέση Κουκουνάρι της πεδιάδας του Μαραθώνος, αναφέρει και τελετές υπέρ του Ιολάου στη γνωστή Τετράπολι της περιοχής). Έρµαια, Ερµαία. Αγωνιστικές εορτές σε σειρά ελληνικές πόλεις (Σπάρτη, Αθήνα, Πελλήνη Αχαϊας, Φενεός, Κυλλήνη, ήλος, Αρκαδικές πόλεις, Τανάγρα κ.α.), µε γυµνικούς αγώνες και λαµπαδηφορίες παίδων κι εφήβων, προς τιµή του Θεού Ερµού «Αγωνίου» ή «Εναγωνίου», προστάτη των παλαιστρών και των Γυµνασίων. Στη Σαλαµίνα περιελάµβαναν µόνο ένα αγώνισµα, το «Στάδιον», ενώ στην Αθήνα είχαν ως κύριο
αγώνισµα τον δρόµο λαµπαδηφόρων. Στην Τανάγρα είχαν ως κύριο αγώνισµα την αρµατοδροµία. Οι Ταναγραίοι ξεκινούσαν τα «Έρµαια» µε µεγάλη ποµπή που είχε επικεφαλής τον πιο όµορφο νέο της πόλης µε ένα κριάρι στους ώµους («Κριοφόρος») προς τιµή του Θεού που η τοπική παράδοση ήθελε να έχει σώσει την Τανάγρα από επιδηµία µετά από Επιφάνειά του και καθάρσια κριοφορία (Θεός Σωτήρ). ιαβατήρια Ειδικές θυσίες των ωριέων, κατά κανόνα στο Θεό ία «Αγήτορα», που η ευοίωνη ή όχι τέλεσή τους απεφάσιζε αν ο στρατός θα διέβαινε ή όχι τα σύνορα της «πατρίδος γής» για εκστρατεία. Πρωθιερείς των θυσιών αυτών ήσαν στη Σπάρτη οι Ηρακλείδες βασιλείς, που σε θετική έκβαση των θυσιών συναπεκόµιζαν µε τελετουργικό τρόπο φωτιά από τον βωµό µε τη βοήθεια ειδικού ιερέως, του λεγόµενου «Πυρφόρου», την οποία φωτιά ώφειλαν να µεταφέρουν τουλάχιστον έως τα σύνορα της πόλης και να θυσιάσουν εκεί ξανά στο ία και την Αθηνά. Αν οι θυσίες αποδεικνύονταν ευοίωνες, ακολουθούσε µεταφορά της επιβώµιας φλόγας, µπροστά από όλο το στράτευµα και δίπλα στο «δόκανο» (δηλ. στο ιερό λάβαρο των Σπαρτιατών που ήταν ένα ξύλινο ανεικονικό άγαλµα των ιοσκούρων), µέχρι τα σύνορα των εχθρών. Γαλάξια Τα λεγόµενα «Γαλάξια» εωρτάζονταν στην Αθήνα, σε δυστυχώς άγνωστη σήµερα ηµέρα (του Ελαφηβολιώνος πάντως µήνα σύµφωνα µε την άποψη του L. Deubner), προς τιµή της Θεάς Ρέας. Στη Θεά Μητέρα προσφερόταν σπονδή «γαλαξίας», πολτώδους µείγµατος δηλαδή κριθάλευρου βρασµένου σε γάλα. Οι έφηβοι της αφιέρωναν χρυσές φιάλες και αντάλασσαν µεταξύ τους γλυκίσµατα παρασκευασµένα µε µέλι και γάλα. «Γαλάξια» εωρτάζονταν και προς τιµήν του Απόλλωνος «Γαλαξίου», στο περίφηµο Ισµήνιο Ιερό των Θηβών (µε ιδιαίτερη ποµπή στη διάρκεια των εκεί «αφνηφορίων» βλ.λ.), στο Γαλάξιον της Βοιωτίας και στη ήλο (όπου και ο οµώνυµος µήνας «Γαλαξιών» ταυτόχρονος του αθηναϊκού «Ελαφηβολιώνος»). ΕΘΙΜΑ ΚΑΙ ΕΟΡΤΕΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΛΑΚΕ ΑΙΜΟΝΙΩΝ Είναι γνωστό ότι οι πρόγονοί µας υπήρξαν εξαιρετικά σεβαστικοί απέναντι στους Θεούς αλλά και εξίσου καταφάσκοντες την Ζωή, µε κεφαλαίο το Ζ. Ο ετήσιος κύκλος της καθηµερινής ζωής, ήταν γεµάτος εορτές και µεγαλοπρεπείς ιεροπαραξίες, από τις οποίες ελάχιστες έχουν δυστυχώς διασωθεί από την ιστορική µνήµη, µε εξαίρεση το αθηναϊκό µηνολόγιο και εορτολόγιο που έχει διασωθεί σε πολύ µεγάλο τµήµα του. Για την Σπάρτη, λίγα πράγµατα έχουν δυστυχώς διασωθεί, ούτε καν το πλήρες µηνολόγιό της δεν γνωρίζουµε αφού µάς λείπουν τρείς µήνες (Γνωρίζουµε µόνο τους µήνες από τη σελήνη του Μαρτίου έως την σελήνη του Νοεµβρίου: Αρτεµίσιος, Γεράστιος, Φλιάσιος, Αγριάνιος, Υακίνθιος, Καρνείος, Πάναµος, Απελλαίος, Ηράσιος). Από την εργασία του Βλ. Ρασσιά "Εορτές & Ιεροπραξίες των Ελλήνων" (Αθήναι 1998, εκδόσεις Ανοιχτή Πόλη, Τ.Θ. 20037, Αθήναι 11810) όπου ο συγγραφέας παρουσιάζει υπερτετρακόσιες αρχαιοελληνικές εορτές, αποµονώσαµε εδώ τις σπαρτιατικές εορτές που εµείς σήµερα γνωρίζουµε και τις αναδηµοσιεύουµε