ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ «ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ» ΕΝΟΤΗΤΕΣ 1-10 Μετάφραση ΕΝΟΤΗΤΑ 1η Αφού λοιπόν η αρετή είναι δύο ειδών, απ τη μια διανοητική και απ την άλλη ηθική, η διανοητική στηρίζει και την προέλευση και την αύξησή της κατά κύριο λόγο στη διδασκαλία, γι αυτό ακριβώς χρειάζεται εμπειρία και χρόνο, ενώ η ηθική είναι αποτέλεσμα της συνήθειας απ όπου έχει πάρει και το όνομά της και παρουσιάζει μικρή διαφορά από τον εθισμό. Απ αυτό είναι φανερό ότι καμιά από τις ηθικές αρετές δεν υπάρχει μέσα μας από τη φύση γιατί ούτε ένα από αυτά που υπάρχουν εκ φύσεως δε μπορεί να συνηθίσει σε κάτι διαφορετικό, όπως για παράδειγμα η πέτρα δε θα συνήθιζε να κινείται προς τα πάνω, αφού απ τη φύση της κυλάει προς τα κάτω, ακόμη και αν κάποιος ρίχνοντάς την προς τα πάνω χιλιάδες φορές προσπαθεί να τη συνηθίσει σ αυτό, ούτε η φλόγα προς τα κάτω, ούτε τίποτε άλλο που απ τη φύση του έχει άλλη ορισμένη ιδιότητα θα μπορούσε να συνηθίσει διαφορετικά. Επομένως ούτε σύμφωνα με τη φύση, ούτε αντίθετα με τη φύση γεννιούνται οι αρετές μέσα μας αλλά σε μας που έχουμε απ τη φύση μας την ιδιότητα να τις δεχτούμε και να τις ολοκληρώσουμε με τη συνήθεια. ΕΝΟΤΗΤΑ 2η Ακόμα όσα υπάρχουν σ εμάς απ τη φύση, πρώτα αποκτούμε τη δυνατότητα για να τα υλοποιήσουμε και έπειτα προχωρούμε στις αντίστοιχες ενέργειες ( αυτό ακριβώς είναι φανερό στην περίπτωση των αισθήσεων γιατί δεν αποκτήσαμε την αντίστοιχη αίσθηση ούτε 1 / 6
επειδή είδαμε πολλές φορές, ούτε επειδή ακούσαμε πολλές φορές αλλά αντίθετα έχοντάς τις κάναμε τη χρήση τους και δεν τις αποκτήσαμε χρησιμοποιώντας τις ) τις αρετές όμως τις αποκτούμε, αφού προηγουμένως τις ασκήσουμε όπως βέβαια συμβαίνει και στις άλλες τέχνες γιατί αυτά που πρέπει να μάθουμε να τα κάνουμε αυτά τα μαθαίνουμε κάνοντάς τα, όπως για παράδειγμα κάποιοι γίνονται οικοδόμοι κτίζοντας και κιθαρίστες παίζοντας κιθάρα. Έτσι λοιπόν κάνοντας δίκαιες πράξεις γινόμαστε δίκαιοι, ενεργώντας συνετά γινόμαστε συνετοί και κάνοντας ανδραγαθήματα γινόμαστε γενναίοι. ΕΝΟΤΗΤΑ 3η Απόδειξη αποτελεί και αυτό που συμβαίνει στις πόλεις Οι νομοθέτες δηλαδή κάνουν τους πολίτες καλούς με τον εθισμό και η επιθυμία βέβαια κάθε νομοθέτη αυτή είναι, ενώ όσοι δεν το κατορθώνουν αποτυγχάνουν, και επομένως ως προς αυτό το σημείο διαφέρει ένα καλό πολίτευμα από ένα λιγότερο καλό. Επιπλέον για τους ίδιους λόγους και με τα ίδια μέσα και αποκτιέται κάθε αρετή και καταστρέφεται και το ίδιο συμβαίνει και στην τέχνη γιατί απ το παίξιμο της κιθάρας γίνονται και οι καλοί κιθαρίστες και οι κακοί. Κατ αναλογία βέβαια και οι οικοδόμοι και όλοι οι υπόλοιποι γιατί απ το καλό κτίσιμο θα προκύψουν καλοί οικοδόμοι ενώ απ το κακό κακοί. Αν βέβαια δεν ήταν έτσι τα πράγματα, καθόλου δεν θα χρειαζόταν ο δάσκαλος αλλά όλοι θα γίνονταν καλοί ή κακοί. ΕΝΟΤΗΤΑ 4η Το ίδιο λοιπόν συμβαίνει και με τις αρετές κάνοντας δηλαδή όσα συμβαίνουν στη συναλλαγή μας με τους άλλους ανθρώπους άλλοι γινόμαστε δίκαιοι και άλλοι άδικοι, επίσης κάνοντας όσα έχουν μέσα τους το στοιχείο του φόβου και αποκτώντας τη συνήθεια να αισθανόμαστε φόβο ή θάρρος, άλλοι γινόμαστε ανδρείοι και άλλοι δειλοί. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και σε σχέση με τις επιθυμίες και την οργή άλλοι δηλαδή γίνονται σώφρονες και πράοι και άλλοι ακόλαστοι και οργίλοι, οι πρώτοι με το να συμπεριφέρονται έτσι στις περιστάσεις αυτές και οι άλλοι με τον αντίθετο τρόπο. Και με δυο λόγια οι έξεις 2 / 6
γεννιούνται από την επανάληψη όμοιων ενεργειών. Γι αυτό και πρέπει να προσδίδουμε μια ορισμένη ποιότητα στις ενέργειές μας γιατί οι έξεις είναι αντίστοιχες προς τις διαφορές αυτών των ενεργειών. Δεν έχει λοιπόν μικρή σημασία να αποκτά κανείς από την πιο μικρή ηλικία αυτές ή εκείνες τις συνήθειες, αλλά έχει πολύ μεγάλη σημασία, ή μάλλον σημαίνει το παν. ΕΝΟΤΗΤΑ 5η Σημάδι αποδεικτικό των έξεων πρέπει να θεωρούμε την ευχαρίστηση ή τη δυσαρέσκεια που συνοδεύει τις πράξεις μας. Αυτός δηλαδή που μένει μακριά από τις σωματικές ηδονές και αυτό ακριβώς εδώ του προκαλεί ευχαρίστηση είναι άνθρωπος σώφρων, ενώ αυτός που δυσανασχετεί είναι ακόλαστος, και αυτός που υπομένει τις δυσκολίες και αυτό του προκαλεί ευχαρίστηση ή τουλάχιστον δεν τον δυσαρεστεί είναι ανδρείος, ενώ αυτός που το πράγμα αυτό τον δυσαρεστεί είναι δειλός. Γιατί η ηθική αρετή σχετίζεται με την ευχαρίστηση και τη δυσαρέσκεια, γιατί εξαιτίας της ευχαρίστησης κάνουμε τα ευτελή πράγματα, ενώ εξαιτίας της δυσαρέσκειας απέχουμε από τα όμορφα πράγματα. Γι' αυτό πρέπει, όπως λέει ο Πλάτωνας, να έχουμε πάρει από την πιο μικρή ηλικία εκείνη την αγωγή που θα μας κάνει να ευχαριστιόμαστε και να δυσαρεστούμαστε με αυτά που πρέπει πραγματικά. Αυτή είναι η σωστή παιδεία. ΕΝΟΤΗΤΑ 6η Δεν πρέπει όμως να το πούμε μόνο έτσι, ότι η αρετή είναι "έξη", αλλά και τι λογής "έξη" είναι. Πρέπει λοιπόν να πούμε πως η κάθε αρετή, όποιου πράγματος είναι αρετή, και το ίδιο το πράγμα το κάνει να φτάσει στην πιο τέ λεια κατάστασή του και επιπλέον το βοηθά να εκτελέσει με τον σωστό τρόπο το έργο του για παράδειγμα. η αρετή του ματιού και το ίδιο το μάτι το κάνει αξιόλογο, αλλά επίσης και το έργο του γιατί χάρη στην αρετή του ματιού βλέπουμε καλά. Όμοια η αρετή του αλόγου κάνει και το ίδιο το άλογο αξιόλογο και ικανό να τρέξει και να κρατήσει τον αναβάτη και να αντιμετωπίσει τους εχθρούς. Αν λοιπόν έτσι έχει το πράγμα σε όλες τις περιπτώσεις, τότε και του ανθρώπου η αρετή θα μπορούσε να είναι η 3 / 6
"έξη" εξαιτίας της οποίας ο άν θρωπος γίνεται καλός και εξαιτίας της οποίας θα εκτελέσει καλά το έργο του. Πώς θα γίνει αυτό, με τον ακόλουθο τρόπο θα γίνει φανερό, αν εξετάσουμε τι λογής είναι η φύση της. ΕΝΟΤΗΤΑ 7η Σε καθετί που παρουσιάζει συνοχή και μπορεί να διαιρεθεί είναι δυνατό να πάρουμε ένα κομμάτι μεγαλύτερο ή μικρότερο απ το άλλο, ένα κομμάτι ίσο με το άλλο και μάλιστα ή σε σχέση με το ίδιο το πράγμα ή σε σχέση μ εμάς. Θεωρώ όμως μέσο ενός πράγματος αυτό που απέχει εξίσου από καθεμιά απ τις άκρες, το οποίο είναι ένα και το ίδιο για όλους, ενώ σε σχέση μ εμάς αυτό που δεν είναι ούτε περισσότερο, ούτε λιγότερο αυτό όμως δεν είναι ένα, ούτε ίδιο για όλους. Για παράδειγμα αν τα δέκα είναι πολλά ενώ τα δύο λίγα, το έξι βρίσκεται στη μέση ως προς καθαυτό το πράγμα, γιατί υπερέχει και υπολείπεται εξίσου. Σύμφωνα λοιπόν με τη διδασκαλία της αριθμητικής αυτό είναι το μέσο. Σε σχέση μ εμάς όμως δε θεωρείται κατ αυτό τον τρόπο. Γιατί αν για κάποιον δέκα μνες είναι πολλές για να τις φάει ενώ δύο λίγες, ο προπονητής δε θα ορίσει έξι μνες, γιατί ίσως αυτή [η ποσότητα] είναι πολλή ή λίγη σε σχέση μ αυτόν που θα τη λάβει. Για το Μίλωνα θα είναι λίγη, ενώ γι αυτόν που μόλις ξεκίνησε τη γυμναστική πολλή. Όμοια για το δρόμο και την πάλη. Έτσι λοιπόν κάθε ειδικός αποφεύγει την υπερβολή και την έλλειψη και επιζητά το μέσο όρο και αυτό προτιμά, όχι το από καθαρά ποσοτική άποψη μέσο αλλά αυτό που καθορίζεται σε σχέση μ εμάς. ΕΝΟΤΗΤΑ 8η Αν λοιπόν κάθε επιστήμη εκπληρώνει τόσο σωστά το έργο της, αποβλέποντας προς το μέσο όρο και κατευθύνοντας προς αυτό το σημείο τις ενέργειές της [γι αυτό συνηθίζουν να προσθέτουν στο τέλος ότι δεν είναι δυνατό ούτε να αφαιρέσουμε ούτε να προσθέσουμε κάτι στα τέλεια έργα, επειδή η υπερβολή και η έλλειψη φθείρουν το καλό, ενώ το μέτρο το διαφυλάσσει και οι καλοί τεχνίτες, όπως λέμε, εργάζονται αποβλέποντας προς αυτό] η 4 / 6
αρετή όμως που είναι ακριβέστερη και καλύτερη από κάθε τέχνη, όπως ακριβώς και η φύση, θα μπορούσε να έχει ως στόχο της το μέτρο. Εννοώ λοιπόν την ηθική αρετή γιατί αυτή η ίδια αναφέρεται στα συναισθήματα και στις πράξεις, και σ αυτά υπάρχει υπερβολή και έλλειψη και το μέτρο. ΕΝΟΤΗΤΑ 9η Για παράδειγμα είναι δυνατό και να φοβάται κανείς και να έχει θάρρος και να επιθυμεί και να οργίζεται και να ευσπλαχνίζεται και γενικά να ευχαριστιέται και να λυπάται και περισσότερο και λιγότερο και στις δύο περιπτώσεις όμως όχι καλά. Αλλά τη στιγμή που πρέπει και σε σχέση με ποια πράγματα και με ποιους ανθρώπους και για ποιο λόγο και με ποιο τρόπο πρέπει και το μέτρο και το καλύτερο, αυτό ακριβώς είναι έργο της αρετής. Όμοια λοιπόν και σχετικά με τις πράξεις υπάρχει υπερβολή και έλλειψη και μέσο. Η αρετή όμως αναφέρεται στα συναισθήματα και στις πράξεις, στις οποίες η υπερβολή αποτελεί σφάλμα και κατακρίνεται, το ίδιο και η έλλειψη, ενώ το μέσο επαινείται και είναι ορθό και τα δυο αυτά σχετίζονται με την αρετή. Άρα η αρετή αποτελεί μια μεσότητα, ακριβώς, επειδή έχει ως στόχο της το μέσο. ΕΝΟΤΗΤΑ 10η Ακόμη το να κάνει κάποιος λάθος μπορεί να συμβεί με πολλούς τρόπους [γιατί το κακό είναι γνώρισμα του απείρου, όπως είκαζαν οι Πυθαγόρειοι, ενώ το καλό γνώρισμα του πεπερασμένου] ενώ το να κάνει το σωστό μπορεί να συμβεί μόνο μ έναν τρόπο [γι αυτό και το ένα είναι εύκολο ενώ το άλλο δύσκολο, εύκολο δηλ. είναι το να μην πετύχεις το στόχο σου ενώ δύσκολο να τον πετύχεις] και γι αυτούς τους λόγους λοιπόν η υπερβολή και η έλλειψη είναι γνωρίσματα της κακίας ενώ το μέτρο της αρετής. 5 / 6
Καλοί μπορούμε να γίνουμε μ ένα μόνο τρόπο κακοί όμως με πολλούς τρόπους. Επομένως η αρετή είναι συνήθεια που επιλέγεται απ το άτομο, που βρίσκεται σε μια μέση κατάσταση σε σχέση μ εμάς, η οποία καθορίζεται με τη λογική και με όποιο τυχόν τρόπο καθορίσει ο συνετός άνθρωπος. Μια μέση κατάσταση δυο κακιών, που η μια βρίσκεται απ την πλευρά της υπερβολής και η άλλη της έλλειψης και ακόμη στα συναισθήματα και στις πράξεις ισχύει το να υπολείπονται άλλες κακίες και άλλες να ξεπερνούν αυτό που πρέπει, ενώ η αρετή βρίσκει και επιλέγει το μέσο όρο. επιμέλεια:τανίδου Αγγελική 6 / 6