Η βία στην ελληνική κοινωνία

11/2012 4-2013 Η βία στην ελληνική κοινωνία 2013 Ημερομηνία δημοσίευσης 21/3/2013 www.publicissue.gr

Η Public Issue ιδρύθηκε το 2001. Εξειδικεύεται στην πολιτική και εκλογική έρευνα κοινής γνώμης, στην κοινωνική έρευνα, στην έρευνα Μέσων και στην έρευνα συμπεριφοράς καταναλωτή. Είναι μέλος της WAPOR (World Association for Public Opinion Research), της ESOMAR (European SocietyforOpinionandMarketingResearch) & του ΣΕΔΕΑ (Σύλλογος Εταιρειών Δημοσκοπήσεων & Ερευνών Αγοράς). Στοιχεία επικοινωνίας Λεωφόρος Βασιλέως Κωνσταντίνου 16, 116 35, Αθήνα, t: +30 210 7575000, f: +30 210 7575100, w: www.publicissue.gr, e: info@publicissue.gr Πηγή: Βάση Ερευνών Public Issue, 2001-2013, Πανελλαδικές τηλεφωνικές έρευνες γενικού πληθυσμού

Η βία στην ελληνική κοινωνία Διάχυτη και παγιωμένη Η εμπειρική μελέτη των φαινομένων της κοινωνικής βίας δεν είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη στην Ελλάδα. Αντιθέτως, στη διεθνή βιβλιογραφία, εκτός από την εκτεταμένη θεωρητική συζήτηση και αντιπαράθεση σχετικά με τη βία, περιλαμβάνεται και σημαντικός αριθμός κοινωνικών ερευνών, που εστιάζουν συγκεκριμένα σε πεδία, όπως είναι η βία στην οικογένεια, η βία κατά των γυναικών, η σχολική βία, η βία στα γήπεδα κλπ. Η παρούσα ανάλυση της Public Issue εξετάζει το μέγεθος και τη διάχυση της βίας στην ελληνική κοινωνία και επισημαίνει τις μεταβολές που παρουσιάστηκαν τα τελευταία επτά χρόνια 1. Επιπλέον, αποκαλύπτει ποιες ομάδες του πληθυσμού προσλαμβάνουν σήμερα εντονότερα την κοινωνική βία και εντοπίζει τους σημαντικότερους χώρους εκδήλωσής της. Σύμφωνα με πρόσφατη μέτρηση (Φεβρουάριος 2013), προκύπτει ότι η αίσθηση της βίας στην ελληνική κοινωνία (η υποκειμενική πρόσληψή της) είναι έντονη και διάχυτη. Η συντριπτική πλειοψηφία των πολιτών (86%) αναφέρει ότι υπάρχει αρκετή/πολλή βία στην κοινωνία, ενώ μόλις το 13% εκφράζει την αντίθετη άποψη (Διάγραμμα 1). Αντίστοιχα υψηλά ποσοστά αίσθησης της βίας είχαν εμφανιστεί και σε προηγούμενες μετρήσεις, του 2009 (86%) και του 2006 (84%), γεγονός που αποδεικνύει ότι η βία είναι εδώ και αρκετά χρόνια παγιωμένη στην ελληνική κοινωνία (Διάγραμμα 2). 1 Η Public Issue διερευνά τα θέματα της βίας στην ελληνική κοινωνία από το 2006. Βλ. σχετικά: http://www.publicissue.gr/802/varometro-noe-2006/ και http://www.publicissue.gr/1088/ univercity-asylum-police/ Δ.1 Εκτίμηση της βίας στη σημερινή κοινωνία, 2013 Πολλή/ Αρκετή βία 86% Όχι και τόση/ Δεν υπάρχει 13% Δ.2 Εκτίμηση της βίας στη σημερινή κοινωνία, 2006-2013 84 86 86 15 12 13 2006 2009 2013 Πολλή / Αρκετή βία Όχι και τόση / Δεν υπάρχει Χωρίς γνώμη 1% 3/12

Η κοινωνική βία δεν γίνεται αισθητή στον ίδιο βαθμό από όλες τις κοινωνικές κατηγορίες. Εκείνοι/ες που αισθάνονται σήμερα εντονότερα την κοινωνική βία είναι κυρίως(πίνακας 1): o Οι γυναίκες (92%) έναντι των ανδρών (80%), είτε επειδή έρχονται αντιμέτωπες με περισσότερα περιστατικά βίας, είτε επειδή είναι περισσότερο ευαισθητοποιημένες στην πρόσληψη τέτοιων φαινομένων. Τα αντίστοιχα ποσοστά των γυναικών που εκτιμούσαν ότι υπάρχει αρκετή/πολλή βία κατά τα έτη 2009 και 2006 ήταν 90% και 88%, ενώ τα ποσοστά των ανδρών ήταν 81% το 2009και79%το2006. o Οι νέοι/ες 18-34 ετών (91%), έναντι των άλλων ηλιακών κατηγοριών, 35-54 ετών (89%)και 55 ετώνκαι άνω(82%).τοποσοστόείναι αυξημένογιατους νέους 18-34 ετών κατά 7% (2009: 88%, 2006: 84%), ενώ για τους ενήλικες 35-54 ετών είναι αυξημένο κατά 6% (2009: 88%, 2006: 83%). Αντίθετα, για τις μεγαλύτερες ηλικίες, 55 ετών και άνω, η γενική αίσθηση σχετικά με τη βία εμφανίζεται ελαφρώς μειωμένη κατά 2%(2009: 83%, 2006: 84%). o Οι άνεργοι/ες (93%), έναντι των απασχολούμενων (84%) και του μη-ενεργού πληθυσμού (86%). Το αντίστοιχο ποσοστό των ανέργων που εκτιμούσαν ότι υπάρχει αρκετή/πολλή βία στην ελληνική κοινωνία κατά τα έτη 2009 και 2006 ήταν 83% και 85% (αύξηση 8%). Τα ποσοστά των απασχολούμενων και του μηενεργού πληθυσμού δεν παρουσιάζουν διαχρονικά σημαντικές διαφορές. o Οι πολίτες που πρόσκεινται ιδεολογικά στην Αριστερά (89%), την Κεντροαριστερά (87%) ή δηλώνουν Απολίτικοι (89%). Τα αντίστοιχα ποσοστά των πολιτών που ανήκουν ιδεολογικά στο Κέντρο, την Κεντροδεξιά και τη Δεξιά είναι 86%, 85% και 78%. Με βάση τα δεδομένα του 2013, δηλαδή, παρατηρείται συσχέτιση της πρόσληψης της (κοινωνικής) βίας με την ιδεολογική αυτοτοποθέτηση. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί, ότι η μεγαλύτερη αύξηση στην εκτίμηση της κοινωνικής βίας (+9%) εμφανίζεται, διαχρονικά, μεταξύ των πολιτών που ανήκουν ιδεολογικά στην Αριστερά, ενώ η μεγαλύτερη μείωση (-7%) μεταξύ εκείνων που αυτοτοποθετούνται στη Δεξιά. 4/12

Π.1 Υποκειμενική εκτίμηση της κοινωνικής βίας («πολλή+αρκετή»), κατά κοινωνική κατηγορία, 2006-2013 2006 2009 2013 ΣΥΝΟΛΟ 84 86 86 ΦΥΛΟ Άνδρες 79 81 80 Γυναίκες 88 90 92 ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 18-34 ετών 84 88 91 35-54 ετών 83 88 89 55 ετών και άνω 84 83 82 ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Κατώτερη 84 82 83 Μέση 85 88 87 Ανώτερη 82 87 87 ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ Ενεργοί 83 86 84 Άνεργοι 85* 83* 93 Μη-ενεργοί 85 87 86 ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ Υπάρχει δυσκολία 87-86 Τα καταφέρνουν/ζουν άνετα 79-85 ΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ Αστικά 85 88 87 Ημιαστικά 78 82* 83 Αγροτικά 84 82 85 ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ ΑΥΤΟΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ Αριστερά 80 88* 89 Κεντροαριστερά 83 91* 87 Κέντρο 88 88 86 Κεντροδεξιά 78 75* 85 Δεξιά 85 78* 78 Απολίτικοι 86 92 89 * Ενδεικτικά στοιχεία λόγω μικρής αριθμητικής βάσης 5/12

Δ.3 Εκτίμηση της βίας στη σημερινή κοινωνία, σε σύγκριση με την προηγούμενη 5ετία, 2013 Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει, επίσης, η διαπίστωση ότι η συντριπτική πλειοψηφία της ελληνικής κοινής γνώμης εκτιμά ότι τα φαινόμενα βίας έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Στο σχετικό ερώτημα, το 87% των πολιτών αναφέρει ότι τα φαινόμενα βίας στην Ελλάδα έχουν αυξηθεί τα τελευταία πέντε χρόνια, το 10% εκτιμά ότι δεν υπάρχει ουσιαστική διαφορά, και μόλις το 2% εκφράζει την άποψη ότι τα φαινόμενα αυτά έχουν μειωθεί (Διάγραμμα 3). Διαχρονικά, το ποσοστό των πολιτών που εκτιμά ότι η βία στη σημερινή κοινωνία έχει αυξηθεί εμφανίζεται διευρυμένο κατά 13%, σε σχέση με τη μέτρηση του 2006 (2009: 86%, 2006:74% - Διάγραμμα 4). Επομένως, σύμφωνα με την επικρατούσα αντίληψη, η βία στην ελληνική κοινωνία όχι μόνον είναι εδραιωμένη, αλλά και το πρόβλημα συνεχώς επιδεινώνεται. Κατά το χρονικό διάστημα 2006-2013, δραματικές μεταβολές στις κοινωνικές εκτιμήσεις, σχετικά με την έκταση της βίας, εμφανίζονται στον ανδρικό πληθυσμό της χώρας (+15%), στους πολίτες ηλικίας 35-54 ετών (+19%), στους απόφοιτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (+21%), στους απασχολούμενους (+17%), στους πολίτες που δηλώνουν ότι διαβιούν με σχετική άνεση (+17%), στους κατοίκους των ημιαστικών περιοχών (+18%) και στους πολίτες που ανήκουν ιδεολογικά στην κεντροδεξιά(+23%- Πίνακας 2). Έχει αυξηθεί 87% Δ.4 Εκτίμηση της βίας στη σημερινή κοινωνία, σε σύγκριση με την προηγούμενη 5ετία, 2006-2013 74 21 3 86 87 13 Ούτε Ούτε 10% Έχει μειωθεί 2% Χωρίς γνώμη 1% 10 1 2 2006 2009 2013 Έχει αυξηθεί Ούτε Ούτε Έχει μειωθεί 6/12

Π.2 Εκτίμηση αύξηση της βίας, σε σύγκριση με την προηγούμενη 5ετία, κατά κοινωνικά χαρακτηριστικά, 2006-2013 2006 2009 2013 ΣΥΝΟΛΟ 74 86 87 ΦΥΛΟ Άνδρες 69 83 84 Γυναίκες 79 88 90 ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 18-34 ετών 74 83* 90 35-54 ετών 72 85 91 55 ετών και άνω 77 88 83 ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Κατώτερη 77 84 83 Μέση 77 90 88 Ανώτερη 67 81 88 ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ Ενεργοί 70 85 87 Άνεργοι 76* 88* 92 Μη-ενεργοί 79 86 86 ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ Υπάρχει δυσκολία 78-87 Τα καταφέρνουν/ζουν άνετα 69-86 ΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ Αστικά 73 85 89 Ημιαστικά 68 88* 86 Αγροτικά 80 85 84 ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ ΑΥΤΟΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ Αριστερά 79 93* 92 Κεντροαριστερά 74 91* 90 Κέντρο 76 91 82 Κεντροδεξιά 66 78* 89 Δεξιά 72 72* 82 Απολίτικοι 75 84 89 * Ενδεικτικά στοιχεία λόγω μικρής αριθμητικής βάσης 7/12

Δ.5 Το σημαντικότερο πρόβλημα κοινωνικής βίας, 2006-2013 Βία στα γήπεδα 9 31 Βία στα σχολεία 36 47 Βία κατά των γυναικών 17 20 Βία κατά των μεταναστών 12 22 Βία μέσα στην οικογένεια 23 27 Καθημερινή βία στους δρόμους Όλα μαζί 18 27 34 39 2006 2013 Η βία στα σχολεία αξιολογείται από τους ερωτώμενους ως η σημαντικότερη μορφή βίας, σήμερα, στην ελληνική κοινωνία. Στο σχετικό ερώτημα, η σχετική πλειοψηφία των πολιτών ανέφερε τη βία στα σχολεία (36%) 2 και την καθημερινή βία στους δρόμους και τις γειτονιές (34%). Ακολουθούν οι περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας (23%) 3 και βίας κατά των μεταναστών (22%). Στην πέμπτη θέση των απαντήσεων, κατατάσσεται η βία κατά των γυναικών (17%) και έπεται με χαμηλότερο ποσοστό η βία στα γήπεδα (9%). Τέλος, ανιχνεύεται ένα σημαντικό ποσοστό πολιτών (27%), το οποίο εκτιμά ότι όλα αυτά τα φαινόμενα αποτελούν εξίσου σημαντικό πρόβλημα. Σε σύγκριση με την αντίστοιχη μέτρηση του 2006, η μόνη περίπτωση βίας που εμφανίζει σημαντική αύξηση (+10%) είναι η βία κατά των μεταναστών, ενώ οι υπόλοιπες περιπτώσεις εμφανίζουν μείωση, με μεγαλύτερητηβίασταγήπεδα(-22%)καιτηβίαστασχολεία(-11%)(διάγραμμα5) 4. 2 Ειδικότεραγιατοφαινόμενοτουσχολικούεκφοβισμού(bullying),βλέπετηνέρευνατουΕυρωπαϊκούΚοινοτικούΠρογράμματος Daphne III, Europe s Antibullying Campaign Project (2012), http://www.e-abc.eu/files/1/pdf/research/ School_Bullying_Greek.pdf 3 Ειδικότερα για την ενδοοικογενειακή βία κατά των γυναικών στην Ελλάδα, βλέπε τη σχετική έρευνα του Ευρωβαρομέτρου (2010), http://ec.europa.eu/public_opinion/archives/ebs/ebs_344_fact _el_el.pdf 4 Για μια αναλυτική παρουσίαση της αξιολόγησης των μορφών βίας, σύμφωνα με τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των ερωτώμενων για το 2006, βλέπε: Πίνακα 4, και Μιχάλης Χατζηκωνσταντίνου(2010),«Η βία στην ελληνική κοινωνία», στο Μαυρής Γιάννης(επιμ.), Βαρόμετρο 2006: Οι έρευνες κοινής γνώμης της Public Issue, Αθήνα, σελ. 385-396. 8/12

Η αξιολόγηση των περιστατικών βίας επηρεάζεται από τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των ερωτώμενων (Πίνακας 3). Συγκεκριμένα, οι γυναίκες είναι πιο ευαισθητοποιημένες από τους άνδρες στο ζήτημα της σχολικής βίας (40% έναντι 31%) και της βίας μέσα στην οικογένεια (27% έναντι 19%). Αντίστοιχα, το ποσοστό των ανδρών που αξιολογούν ως σημαντική τη βία στα γήπεδα, αν και μικρό, διαφέρει από εκείνο των γυναικών (13% έναντι 6%). Ο ηλικιακός παράγοντας, επίσης, διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην αξιολόγηση των περιπτώσεων βίας. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι στους νέους, ηλικίας 18-34 ετών, καταγράφονται υψηλότερα ποσοστά ευαισθητοποίησης, σχετικά με την καθημερινή βία στους δρόμους (43%), τη βία κατά των μεταναστών (26%) και τη βία κατά των γυναικών (24%). Αντίστοιχα, οι πολίτες ηλικίας 35-54 ετών έχουν μεγαλύτερη ευαισθησία για τη βία στα σχολεία (41%), προφανώς διότι αρκετοί από αυτούς είναι γονείς και έχουν καλύτερη πληροφόρηση για τη σχολική βία. Το εκπαιδευτικό επίπεδο συσχετίζεται άμεσα με τη στάση των πολιτών απέναντι στο πρόβλημα της βίας. Εν προκειμένω, διαπιστώνεται ότι τα άτομα που έχουν συμπληρώσει ανώτερο επίπεδο εκπαίδευσης είναι περισσότερο ευαισθητοποιημένοι για την καθημερινή βία στους δρόμους (40%) και για την βία κατά των μεταναστών (33%). Τα αντίστοιχα ποσοστά για τους απόφοιτους μέσης εκπαίδευσης είναι 33% και 16%, ενώ για εκείνους που έχουν ολοκληρώσει την πρωτοβάθμια εκπαίδευση, 22% και 13%. Η βία κατά των μεταναστών απασχολεί, επίσης, κυρίως τους κατοίκους των αστικών περιοχών (24%, έναντι 18% στα ημιαστικά και 19% στα αγροτικά), ενώ η ενδοοικογενειακή βία αναφέρεται κυρίως από κατοίκους ημιαστικών περιοχών(30%, έναντι 23% στα αγροτικά και 21% στα αστικά). Οι απασχολούμενοι ιεραρχούν υψηλότερα, σε σχέση με τους ανέργους και τον μη-ενεργό πληθυσμό, το πρόβλημα της βίας στους δρόμους (40%, έναντι 36% και 28%), και τη βία κατά των μεταναστών (27%, έναντι 15% και 20%). Η καθημερινή βία στους δρόμους και τις γειτονιές αναφέρεται, επίσης, ως το σημαντικότερο πρόβλημα βίας και από 4 στους 10 πολίτες(40%) που δηλώνουν ότι διαβιούν με σχετική άνεση. Η αξιολόγηση των εκδηλώσεων βίας συσχετίζεται, τέλος, και με την πολιτική τοποθέτηση. Η βία κατά των μεταναστών ενδιαφέρει κυρίως τους πολίτες που πρόσκεινται στην Αριστερά (34%) και την Κεντροαριστερά (34%), η καθημερινή βία στους δρόμους και τις γειτονιές απασχολεί κυρίως τους Κεντροδεξιούς ψηφοφόρους (49%), ενώ η βία στα σχολεία (41%) και η βία στα γήπεδα (15%) αναφέρεται κυρίως από πολίτες που δηλώνουν ότι ανήκουν ιδεολογικά στη Δεξιά παράταξη. 9/12

Π.3 Το σημαντικότερο πρόβλημα της βίας, κατά κοινωνική κατηγορία, 2013 Βία στα γήπεδα Βία στα σχολεία Βία κατά των γυναικών Βία κατά των μεταναστών Βία μέσα στην οικογένεια Καθημερινή βία στους δρόμους Όλα μαζί ΣΥΝΟΛΟ 9 36 17 22 23 34 27 ΦΥΛΟ Άνδρες 13 31 16 21 19 33 25 Γυναίκες 6 40 19 23 27 34 28 ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 18-34 ετών 8 33 24 26 25 43 17 35-54 ετών 8 41 16 22 27 38 23 55 ετών και άνω 10 31 17 21 19 27 33 ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Κατώτερη 10 32 19 13 19 22 37 Μέση 10 36 16 16 22 33 27 Ανώτερη 8 37 19 33 26 40 22 ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ Ενεργοί 9 39 18 27 27 40 21 Άνεργοι 7 35 14 15 23 36 25 Μη-ενεργοί 10 33 18 20 20 28 31 ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ Υπάρχει δυσκολία 9 35 17 23 22 32 28 Τα καταφέρνουν/ζουν άνετα 10 38 21 21 25 40 19 ΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ Αστικά 8 36 18 24 21 34 26 Ημιαστικά 12 34 19 18 30 36 25 Αγροτικά 11 36 15 19 23 30 30 ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ ΑΥΤΟΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ Αριστερά 8 31 17 34 25 35 26 Κεντροαριστερά 10 39 19 34 27 34 22 Κέντρο 9 39 21 21 19 33 28 Κεντροδεξιά 10 38 17 18 23 49 24 Δεξιά 15 41 18 18 21 30 21 Απολίτικοι 5 33 15 12 23 29 33 10/12

Π.4 Το σημαντικότερο πρόβλημα της βίας, κατά κοινωνική κατηγορία, 2006 Βία στα γήπεδα Βία στα σχολεία Βία κατά των γυναικών Βία κατά των μεταναστών Βία μέσα στην οικογένεια Καθημερινή βία στους δρόμους Όλα μαζί ΣΥΝΟΛΟ 31 47 20 12 27 39 18 ΦΥΛΟ Άνδρες 39 40 16 12 24 40 16 Γυναίκες 23 53 23 11 30 37 19 ΗΛΙΚΙΑΚΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 18-34 ετών 25 49 25 14 38 41 14 35-54 ετών 28 47 20 13 29 40 16 55 ετών και άνω 37 45 17 9 19 35 22 ΕΠΙΠΕΔΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Κατώτερη 38 49 20 9 18 35 18 Μέση 28 47 18 11 29 40 20 Ανώτερη 31 46 22 16 31 39 14 ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ Ενεργοί 31 44 20 14 31 42 14 Άνεργοι* 17 54 25 8 32 37 17 Μη-ενεργοί 33 50 18 9 21 35 22 ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΟΣ Υπάρχει δυσκολία 28 48 21 11 25 38 19 Τα καταφέρνουν/ζουν άνετα 35 46 18 14 29 39 16 ΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ Αστικά 29 46 19 13 28 37 19 Ημιαστικά 34 51 18 8 27 47 14 Αγροτικά 33 48 22 11 22 35 16 ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΗ ΑΥΤΟΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ Αριστερά 24 34 20 18 25 34 23 Κεντροαριστερά 36 47 20 14 23 42 15 Κέντρο 35 46 18 9 27 41 19 Κεντροδεξιά 41 59 23 8 32 39 9 Δεξιά 39 57 19 12 23 40 14 Απολίτικοι 22 43 17 9 31 37 24 * Ενδεικτικά στοιχεία λόγω μικρής αριθμητικής βάσης 11/12

www.publicissue.gr