Επενδύσεις σε ΑΠΕ: Σύντομη επισκόπηση με ειδική αναφορά στην αδειοδότηση αιολικών στην Εύβοια Γεωργία Λ. Γληνού Συντονίστρια Ομάδας Α.Π.Ε. 1
ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΑΠΕ ΤΟ 2008 ΣΕ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΠΕΔΟ (Ι) Πηγή: REN21, σελ 24 2
ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΑΠΕ ΤΟ 2008 ΣΕ ΔΙΕΘΝΕΣ ΕΠΙΠΕΔΟ (ΙΙ) Πηγή: REN21, σελ 12 3
ΕΘΝΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ (Hπειρωτικό & Μη Διασυνδεδεμένα Νησιά) ΕΘΝΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ 2005 ΕΘΝΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ 2006 14% 8% 13% 2% 7% 56% ΛΙΓΝΙΤΗΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΑΠΕ ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ-ΕΞΑΓΩΓΕΣ 9% 17% 3% 14% 7% 50% ΛΙΓΝΙΤΗΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΑΠΕ ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ-ΕΞΑΓΩΓΕΣ 56,9TWh ΕΘΝΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ 2007 59,3TWh ΕΘΝΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ 2008 17% 9% 3% 7% 14% 50% ΛΙΓΝΙΤΗΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΑΠΕ ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ-ΕΞΑΓΩΓΕΣ 5% 22% 4% 12% 9% 48% ΛΙΓΝΙΤΗΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ ΦΥΣΙΚΟ ΑΕΡΙΟ ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΑΠΕ ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ-ΕΞΑΓΩΓΕΣ 61,2TWh 61,6TWh 4
ΕΘΝΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ ΓΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΑΠΕ ΣΤΟ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ Οδηγία 77/2001: ενδεικτικός στόχος 12% συμμετοχή των ΑΠΕ στην ακαθάριστη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας στην Ε.Ε. ως το 2010. Για την Ελλάδα το ποσοστό αυτό ορίστηκε σε 20,1%. Για το 2020, προτείνονται από την Ε.Ε δεσμευτικοί στόχοι γνωστοί ως «20-20-20»: 20% συμμετοχή των ΑΠΕ στο ευρωπαϊκό ενεργειακό ισοζύγιο (10% συμμετοχή των ΑΠΕ στις μεταφορές), Οδηγία 28/2009 20% μείωση των εκπομπών αερίων του φαινομένου του θερμοκηπίου (ΑΦΘ) σε σχέση με το 1990 20% εξοικονόμηση ενέργειας Ο στόχος συμμετοχής των ΑΠΕ στη συνολική κατανάλωση ενέργειας για την Ελλάδα εξειδικεύεται σε 18%, συνεπώς εκτιμάται ότι η συμμετοχή των ΑΠΕ στην ακαθάριστη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας πρέπει να ανέλθει σε ποσοστό περί το 30%. 5
ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΣΤΟΧΟΥ ΓΙΑ ΤΟ 2010 (4η Εθνική Έκθεση για τις ΑΠΕ, ΥΠ.ΑΝ, Οκτώβριος 2007) Τεχνολογία Ισχύς 2007 (MW) Ισχύς Στόχος 2010 (MW) Συμβολή στην ηλεκτροπαραγωγή 2010 Αιολικά Μικρά ΥΗΕ Βιομάζα ΦΒ Γεωθερμία Μεγάλα ΥΗΕ Σύνολο 853 3648 10.7% 95 364 1.5% 38 103 1.1% 1 200 0.3% 0 12 0.1% 3016 3325 6.4% 4003 7652 20.1% 6
ΕΓΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΗ ΙΣΧΥΣ ΕΡΓΩΝ ΑΠΕ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (06/2009, δεν συμπεριλαμβάνονται μεγάλα υδροηλεκτρικά) ΕΓΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΗ ΙΣΧΥΣ (MW) ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΑΠΕ 2004 2005 2006 2007 2008 2009 ΑΙΟΛΙΚΑ 480,4 576,1 749,3 853,6 1015,6 1105 ΒΙΟΜΑΖΑ 20,5 20,5 37,6 37,6 39,4 40,8 ΜΥΗΣ 43,3 48,2 73,7 95,5 158,4 177,3 Φ/Β 0,3 0,5 0,7 0,7 11,0 26,5 ΣΥΝΟΛΟ 544,5 645,3 861,2 987,4 1224,4 1349,6 Αύξηση: 18,5% 33,5% 14,7% 24% 10,2% 7
ΣΤΑΔΙΟ ΑΔΕΙΟΔΟΤΗΣΗΣ ΕΡΓΩΝ ΑΠΕ ΑΝΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ (ΙΣΧΥΣ [MW]) (Δεν συμπεριλαμβάνονται μεγάλα υδροηλεκτρικά και έργα που εμπίπτουν στο άρθρο 4 του Ν.3468/εξαιρέσεις) 8
ΕΞΕΤΑΣΗ ΑΙΤΗΣΕΩΝ ΓΙΑ ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΑΔΕΙΑΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ (Δεν συμπεριλαμβάνονται μεγάλα υδροηλεκτρικά και έργα που εμπίπτουν στο άρθρο 4 του Ν.3468/εξαιρέσεις) Τεχνολογία Αιτήσεις Αποσύρθηκαν / ανακληθηκαν Απορριπτικές Άδειες παραγωγής ή θετική γνώμη Ρ.Α.Ε. Εξετάστηκαν από τη ΡΑΕ και διαβιβάστηκαν για περιβαλλοντική αδειοδότηση Εκκρεμούν λόγω κορεσμένων δικτύων ή άλλων θεμάτων (Πελ/σος, Θράκη, Εύβοια κ.λ.π) Σε εξέλιξη αξιολόγησης Σύνολο αριθμού / ισχύος αιτήσεων Φ/Β Αιολικά ΜΥΗΕ Γεωθερμία Βιομάζα Ηλιοθερμικά Αριθμός 39 298 129 360 0 692 1518 Ισχύς [MW] 45,4 503,6 217,7 691,0 0,0 1582,5 3040,1 Αριθμός 192 782 523 110 237 344 2188 Ισχύς [MW] 3573,6 13845,1 7271,9 3.415,0 6732,6 10209,6 45047,7 Αριθμός 77 315 298 92 0 56 838 Ισχύς [MW] 191,1 903,0 663,7 222,2 0,0 300,3 2280,2 Αριθμός 0 0 1 0 5 1 7 Ισχύς [MW] 0,0 0,0 8,0 0,0 327,5 5,0 340,5 Αριθμός 8 19 23 6 0 5 61 Ισχύς [MW] 30,5 281,5 100,4 71,3 0,0 49,9 533,6 Αριθμός 3 0 0 0 0 37 40 Ισχύς [MW] 135,0 0,0 0,0 0,0 0,0 569,0 704,0 Αριθμός 1 1 1 1 4 17 25 Υβριδικά Ισχύς Αιολικού [MW] 0,0 6,0 2,4 90,1 71,1 306,5 476,1 Ισχύς Αντλησιο-ταμιευτικού [MW] 0,0 6,0 3,8 100,0 71,1 300,1 481 Εγγυημένη ισχύς [MW] 0,0 6,0 3,8 75,0 71,1 231,1 387,0 Σύνολο Αριθμός 320 1415 975 569 246 1152 4677 Ισχύς [MW] 3975,6 15539,2 8265,5 4474,4 7131,2 12947,3 52333,2 Σύνολο αιτήσεων που έχουν εξεταστεί από τη Ρ.Α.Ε. Αριθμός Ισχύς [MW] 3279 32254,7 9
Ν. ΕΥΒΟΙΑΣ: ΣΥΝΟΨΗ ΑΔΕΙΟΔΟΤΗΣΕΩΝ ΑΙΟΛΙΚΩΝ (Ι) 90 άδειες παραγωγής ισχύος 1277,3 MW, 78 από αυτές 1010 MW στη Νότιο Εύβοια. 29 αιολικά πάρκα ισχύος 215,5 MW σε λειτουργία. 2 άδειες παραγωγής ισχύος 28,8 MW με δυνατότητα άμεσης σύνδεσης. 31 άδειες παραγωγής ισχύος 440,7 MW με ειδικό όρο για σύνδεση μετά την προγραμματισμένη στη ΜΑΣΜ επέκταση/ενίσχυση του δικτύου Ευβοίας - Κυκλάδων. Με δεδομένη την εξέλιξη του σχετικού έργου επέκτασης γίνονται διαβουλεύσεις για την επίλυση και των τελευταίων θεμάτων ώστε να προχωρήσει απρόσκοπτα η υλοποίηση του έργου και να καταστεί δυνατή η χορήγηση όρων σύνδεσης για τα έργα αυτά. 16 άδειες παραγωγής ισχύος 325 MW με ειδικό όρο για αυτοτελή σύνδεση μέσω υποβρυχίου καλωδίου στο ΚΥΤ Παλλήνης. Απόφαση ΡΑΕ 96/24.05.2007: η Εύβοια χαρακτηρίζεται στο σύνολό της, περιοχή με κορεσμένο δίκτυο. Σύμφωνα με την παρ.2 του Α.4 του Κανονισμού Αδειών Παραγωγής, σε περιοχές με κορεσμένα δίκτυα, το περιθώριο ισχύος για την ανάπτυξη νέων σταθμών ΑΠΕ, προσδιορίζονται με απόφαση της ΡΑΕ που εκδίδεται μετά από σχετική εισήγηση του ΔΕΣΜΗΕ. 10
Ν. ΕΥΒΟΙΑΣ: ΣΥΝΟΨΗ ΑΔΕΙΟΔΟΤΗΣΕΩΝ ΑΙΟΛΙΚΩΝ (ΙΙ) 93 αιτήσεις ισχύος 2085,7 MW για τις οποίες δεν έχει εκδοθεί γνώμη της ΡΑΕ: α) 63 αιτήσεις ισχύος 990MW που είχαν υποβληθεί έως το 2002 και κατόπιν συγκριτικής αξιολόγησης, λόγω περιορισμένου ηλεκτρικού χώρου, δεν έλαβαν άδεια παραγωγής αλλά τέθηκαν σε κατάσταση αναμονής με δεδομένο ότι οι αδειούχοι θα καλούνταν να συνεισφέρουν εγγυητικές επιστολές προκειμένου να αρχίσει η υλοποίηση του δικτύου υψηλής τάσης και συνεπώς διαφαινόταν ανάγκη για κατάρτιση λίστας επιλαχόντων έργων. 56 από αυτές 840MW δεν συμπλήρωσαν με μετρήσεις αιολικού δυναμικού και ΠΠΕ σύμφωνα με τη σχετική διάταξη του ν.3468/2006 εντός της προθεσμίας που τέθηκε με την απόφαση ΡΑΕ 136/2006, συνεπώς θεωρούνται ενεργές 7 αιτήσεις ισχύος 150MW. β1) 19 αιτήσεις ισχύος 708,7 ΜW υποβλήθηκαν μετά την έκδοση του ν.3468/2006 και της απόφασης 96/2007 της ΡΑΕ και προτείνουν διασύνδεση στο υφιστάμενο δίκτυο (258,7 ΜW) ή στο ΚΥΤ Αλιβερίου (450 ΜW), συμπεριλαμβανομένης αίτησης για θαλάσσιο αιολικό πάρκο ισχύος 300 MW. Αρκετές από αυτές παρουσιάζουν επικαλύψεις είτε με εκδοθείσες άδειες είτε μεταξύ τους. β2) 11 αιτήσεις συνολικής ισχύος 387 MW που υποβλήθηκαν μετά την έκδοση του ν.3468/2006 και προτείνουν αυτοτελή διασύνδεση μέσω υποβρυχίου καλωδίου στο ΚΥΤ Παλλήνης. Διαπιστώθηκαν σημαντικές επικαλύψεις με πρόσφατα εκδοθείσες άδειες παραγωγής. 11
Ν. ΕΥΒΟΙΑΣ: ΣΥΝΟΨΗ ΑΔΕΙΟΔΟΤΗΣΕΩΝ ΑΙΟΛΙΚΩΝ (ΙΙΙ) Από τον έλεγχο που διενήργησε η ΡΑΕ σχετικά με τη μέγιστη επιτρεπόμενη πυκνότητα αιολικών εγκαταστάσεων ανά Ο.Τ.Α. σύμφωνα με το ΕΠΧΣ για τις ΑΠΕ, προκύπτει ότι με τις εκδοθείσες άδειες παραγωγής ο Δήμος Καρύστου βρίσκεται στο όριο της μέγιστης επιτρεπόμενης πυκνότητας, ενώ για την κοινότητα Καφηρέα υπάρχει υπέρβαση η οποία καλύπτεται από το πλεόνασμα των αδιάθετων Α/Γ του γειτονικού Δήμου Μαρμαρίου, σύμφωνα με τα προβλεπόμενα στην παρ.1 του Α.7. Ο συνολικός αριθμός Α/Γ των αιτήσεων υπερβαίνει τη μέγιστη επιτρεπόμενη πυκνότητα αιολικών στην κοινότητα Καφηρέα, στο Δήμο Μαρμαρίου και Καρύστου, ενώ στο Δήμο Στυραίων ο συνολικός αριθμός ισοδύναμων τυπικών Α/Γ των αιτήσεων προσεγγίζει τον μέγιστο επιτρεπόμενο. ΕΛΕΧΓΟΣ ΤΟΥ ΚΡΙΤΗΡΙΟΥ ΤΗΣ ΜΕΓΙΣΤΗΣ ΕΠΙΤΡΕΠΟΜΕΝΗΣ ΠΥΚΝΟΤΗΤΑΣ ΑΙΟΛΙΚΩΝ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΟ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΟΥ ΟΤΑ Ημερομηνία 17 Ιουνίου 2009 ΔΗΜΟΣ/ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΕΚΤΑΣΗ (ΣΤΡΕΜΜΑΤΑ) ΜΕΓΙΣΤΗ ΕΠΙΤΡΕΠΟΜΕΝΗ ΚΑΛΥΨΗ (ΤΥΠ. ΑΓ/1000 ΣΤΡ.) ΜΕΓΙΣΤΟΣ ΕΠΙΤΡΕΠΟΜΕΝΟΣ ΑΡ. ΤΥΠΙΚΩΝ Α/Γ ΑΡΙΘΜΟΣ ΙΣΟΔΥΝΑΜΩΝ ΤΥΠΙΚΩΝ Α/Γ ΜΕ ΑΔ. ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΙΣΟΔΥΝΑΜΩΝ ΤΥΠΙΚΩΝ Α/Γ ΒΑΣΕΙ ΑΙΤΗΣΕΩΝ Δ. ΚΑΡΥΣΤΟΥ 166.894,26 0,53 88,45 87,60 156,83 Δ. ΜΑΡΜΑΡΙΟΥ 241.178,86 1,05 253,24 184,06 509,24 * Δ. ΣΤΥΡΑΙΩΝ 189.681,08 1,05 199,17 122,62 175,18 Κ. ΚΑΦΗΡΕΩΣ 77.590,07 1,05 81,47 127,56 236,25 * *Η υπέρβαση αυτή καλύπτεται από το πλεόνασμα των αδιάθετων Α/Γ του Δήμου Μαρμαρίου, σύμφωνα με το παρ. 1, άρθ. 7 της ΚΥΑ 49828/12.11.2008. 12
ΒΑΣΙΚΑ ΕΜΠΟΔΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΓΑΛΗ ΔΙΕΙΣΔΥΣΗ ΤΩΝ ΑΠΕ Χρονοβόρα αδειοδοτική διαδικασία: πολυνομία και έλλειψη ενιαίου πλαισίου, έλλειψη βασικών υποδομών (π.χ δασολόγιο, κτηματολόγιο, ειδικά χωροταξικά σχέδια, προσβάσιμη από όλους πληροφορία για χρήσεις γης), ανεπαρκής στελέχωση και ενημέρωση αρκετών από τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες. Έλλειψη υποδομών δικτύων. Οι δυνατότητες απορρόφησης σε τοπικό επίπεδο εξαντλούνται με τα εν λειτουργία ή τα αδειοδοτημένα έργα σε περιοχές με διαπιστωμένα υψηλό αιολικό δυναμικό. Για την Εύβοια-Άνδρο-Τήνο και τη Θράκη εξελίσσονται έργα επέκτασης και ενίσχυσης και έχουν ήδη εκδοθεί άδειες παραγωγής για έργα που θα συνδεθούν μετά την υλοποίηση αυτών. Με την απόφαση 96/2007 της ΡΑΕ χαρακτηρίστηκαν περιοχές με κορεσμένο δίκτυο τα Μη Διασυνδεδεμένα και τα Διασυνδεδεμένα Νησιά συμπεριλαμβανομένης και της Εύβοιας. Πελ/σος: η τρέχουσα δυνατότητα απορρόφησης εκτιμάται από τον ΔΕΣΜΗΕ σε 1100ΜW ενώ οι άδειες παραγωγής προσεγγίζουν τα 1800MW και οι αιτήσεις που έχουν υποβληθεί ξεπερνούν τα 5GW. Πρόβλημα τοπικού κορεσμού βάσει αδειών παραγωγής διαπιστώνεται και για τις περιοχές Κιλκίς και νότιας Στερεάς Ελλάδας (κατά μήκος του βόρειου Κορινθιακού). Θέμα κορεσμού σε επίπεδο Συστήματος/χώρας. Αντιδράσεις τοπικής κοινωνίας. Προσφυγές στο ΣτΕ. Ανωριμότητα επενδυτικών σχεδίων, ολιγωρία, αντεγκλήσεις ενδιαφερομένων κ.α 13
ΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΙΤΕΥΞΗ ΜΕΓΑΛΗΣ ΔΙΕΙΣΔΥΣΗΣ ΑΠΕ Το μέγεθος της ισχύος έργων με άδεια παραγωγής στο ΔΣΜ αλλά και αυτό που πρέπει να εγκατασταθεί για την επίτευξη του εθνικού στόχου δημιουργεί ερωτήματα σχετικά με τα όρια και τις προϋποθέσεις διείσδυσης αιολικών στο Σύστημα. Συνεργασία ΡΑΕ-ΔΕΣΜΗΕ και εκπόνηση σχετικών μελετών (ΕΜΠ ΚΑΠΕ) με χρονικό ορίζοντα το 2012: Mε κατάλληλες τεχνικές προδιαγραφές μπορούν να λειτουργήσουν αιολικά 5,5GW με συνεισφορά ~18% της συνολικής κατανάλωσης. Ρυθμίσεις ΚΔΣ&ΣΗΕ βάσει των αποτελεσμάτων των μελετών Πλαίσιο λειτουργίας υβριδικών σταθμών στα ΜΔΝ για την αύξηση της διείσδυσης ΑΠΕ, χωρίς να επηρεάζεται η λειτουργία των λοιπών σταθμών ΑΠΕ που λειτουργούν στα νησιά αυτά. Συμβάλλει στην ορθολογική χρήση ενέργειας και άρα στη μείωση της κατανάλωσης συμβατικών καυσίμων. Οι υβριδικοί σταθμοί στα νησιά αξιοποιώντας αιολική ενέργεια με αποθήκευσή της σε αντλητικά ΥΗΕ (μονάδες ταχείας ανάληψης φορτίου), θα επιφέρει βελτίωση στην ευελιξία και αξιοπιστία του συστήματος παραγωγής του νησιού (επικουρικές υπηρεσίες). Πλαίσιο κινήτρων εγκατάστασης ευέλικτων συμβατικών μονάδων παραγωγής ΗΕ Ανάθεση, από τη ΡΑΕ, επέκτασης των μελετών για την διερεύνηση συνθηκών και προϋποθέσεων για περαιτέρω αύξηση της διείσδυσης αιολικών ως το 2020-25 λαμβάνοντας υπόψη δυνατότητες αξιοποίησης αντλητικών ΥΗΕ στο ΔΣΜ (διερεύνηση τεχνικά εφικτής και οικονομικά βιώσιμης λύσης). Μελέτες νέων διασυνδέσεων νησιών. 14
ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ - ΘΕΜΑΤΑ ΓΙΑ ΣΥΖΗΤΗΣΗ 1. Προετοιμασία για το εθνικό σχέδιο δράσης για τις ΑΠΕ (Ιούνιος 2010). Εκπόνηση μελετών: προσδιορισμός συνολικού ενεργειακού μίγματος και μίγματος ΑΠΕ, αποτίμηση κόστους υποδομών, επεξεργασία και προσδιορισμός κατάλληλου συνδυασμού μηχανισμών στήριξης επενδύσεων ΑΠΕ ανά τεχνολογία, χωρίς επιδότηση κόστους εγκατάστασης. 2. Περαιτέρω παγίωση και βελτίωση του επενδυτικού περιβάλλοντος και επεξεργασία πλαισίου για την άρση διαπιστωμένων εμποδίων, όπως π.χ η δέσμευση ηλεκτρικού χώρου με τη χορήγηση προσφοράς σύνδεσης αμέσως μετά την έκδοση άδειας παραγωγής δηλ. σε σχετικά πρώιμο στάδιο κατά το οποίο δεν εξασφαλίζεται η υλοποίηση του έργου. 3. Η μετά την έκδοση του Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού σχεδιασμού για τις ΑΠΕ εποχή. Προβλήματα και προσδοκίες. 4. Προώθηση κατά προτεραιότητα των επεκτάσεων/ενισχύσεων των δικτύων μεταφοράς σε περιοχές με υψηλό δυναμικό ΑΠΕ. Επίλυση θεμάτων σχεδιασμού/κατασκευής/ χρηματοδότησης. 5. Ανακλήσεις παλιών αδειών. 6. Ενημέρωση των εμπλεκομένων υπηρεσιών και της κοινής γνώμης για τα πλεονεκτήματα των ΑΠΕ και τις σχετικές εθνικές δεσμεύσεις και παροχή κινήτρων στις τοπικές κοινωνίες. 15
16