ΠΡΟ.ΦΥΣ.Ε.Τ. Προστατεύουμε τους Φυσητήρες στην Ελληνική Τάφρο

ΠΡΟ.ΦΥΣ.Ε.Τ. Προστατεύουμε τους Φυσητήρες στην Ελληνική Τάφρο ΕΚΘΕΣΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΠΕ ΙΟΥ ΚΑΙ ΑΝΑΛΥΣΗΣ Ε ΟΜΕΝΩΝ Μάρτιος 2015

Το Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος είναι μία επιστημονική, μη κερδοσκοπική οργάνωση με σκοπό τη μελέτη και την προστασία των κητωδών. Με εργαλείο την επιστήμη, το Ινστιτούτο διαρκώς διευρύνει τα όρια της γνώσης σχετικά με τα κητώδη στα ελληνικά πελάγη και την Μεσόγειο, την διαχέει προς την κοινωνία και την χρησιμοποιεί ως βάση για την διατήρηση των πληθυσμών τους και του περιβάλλοντός τους. Από το 1993, η ομάδα επιστημόνων που αποτελεί τον πυρήνα του Ινστιτούτου Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος έχει αναπτύξει σοβαρή επιστημονική δραστηριότητα με διεθνή αντίκτυπο. Συνεργασίες με πανεπιστήμια, ερευνητικά ιδρύματα, περιβαλλοντικές οργανώσεις και διεθνείς οργανισμούς στην Ελλάδα και το εξωτερικό, έχουν προωθήσει και συνεχίζουν να συμβάλλουν στην έρευνα και την προστασία των κητωδών και του φυσικού τους περιβάλλοντος. Παράλληλα, ανέπτυξε εθνικά και διεθνή ερευνητικά προγράμματα, παρήγαγε δεκάδες επιστημονικές δημοσιεύσεις, συμμετείχε σε πολλά διεθνή επιστημονικά συνέδρια, εκπροσώπησε επίσημα την Ελλάδα σε διεθνείς οργανισμούς και συμφωνίες, οργάνωσε διαλέξεις και εκπαιδευτικά προγράμματα, έγραψε άρθρα στον τύπο, συμμετείχε σε ενημερωτικές εκπομπές, γύρισε ντοκιμαντέρ κ.α. Χάρη σε αυτή τη δραστηριότητα, η Ελλάδα βρίσκεται εδώ και καιρό μεταξύ των πιο ανεπτυγμένων χωρών της Μεσογείου σε ό,τι αφορά στην έρευνα και τις γνώσεις που αποκτήθηκαν σχετικά με τα κητώδη. Τα σημαντικότερα μέχρι σήμερα επιτεύγματα του Ινστιτούτου Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος είναι τα ακόλουθα: 1) Σύνδεση της χρήσης στρατιωτικών σόναρ με μαζικούς εκβρασμούς κητωδών. 2) Ανακάλυψη της μόνιμης παρουσίας φυσητήρων στην Ελλάδα, τόσο αρσενικών, όσο και κοινωνικών ομάδων. 3) Ανακάλυψη του παγκοσμίως μοναδικού φαινομένου συμβίωσης 3 ειδών δελφινιών στον Κορινθιακό κόλπο. 4) Ανακάλυψη του μοναδικού μεσογειακού πληθυσμού φωκαινών στο βόρειο Αιγαίο. 5) Κατάταξη στην κατηγορία "Κινδυνεύοντα" της IUCN για τους φυσητήρες και τις φώκαινες της Μεσογείου. 6) Απόφαση της ACCOBAMS για πρόταση 8 περιοχών προστασίας κητωδών στην Ελλάδα (από τις 18 στην Μεσόγειο). 7) Πρώτη παγκοσμίως καταγραφή και ανάλυση ήχων ζιφιών. 8) Πρώτη παγκοσμίως προσπάθεια ανάλυσης του νοήματος ήχων επικοινωνίας των φυσητήρων. Από το 2002 το Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος είναι συνεργάτης της Συμφωνίας για τη διατήρηση των κητωδών στην Μαύρη Θάλασσα, τη Μεσόγειο και την Συγκείμενη Ζώνη του Ατλαντικού του UNEP-Πρόγραμμα Περιβάλλοντος των Ηνωμένων Εθνών (ACCOBAMS Partner)

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Εισαγωγή 2. Αντικείμενο και Στόχος του προγράμματος 3. Υλοποίηση ερευνητικού προγράμματος - Απολογισμός δράσεων 3.1. Εργασίες πεδίου 3.1.1. Αναζήτηση κι εντοπισμός φυσητήρων στην περιοχή μελέτης 3.1.2. Ακουστικό πείραμα 3.2. Ανάλυση δεδομένων παρουσίας φυσητήρων παρελθόντων ετών 3.3. Ηλεκτρονική συλλογή δεδομένων μέσω AIS-Marine Traffic 3.4. Συνδυαστική ανάλυση δεδομένων και χαρτογράφηση περιοχών υψηλού κινδύνου 4. Συμπεράσματα 5. Ενέργειες δημοσιοποίησης αποτελεσμάτων ερευνητικού προγράμματος 2

1. Εισαγωγή Όσο κι αν παραμένει ακόμη άγνωστο σε πολλούς Έλληνες, το δεύτερο και το τρίτο σε μέγεθος ζώο στον πλανήτη ζουν μόνιμα στις ελληνικές θάλασσες. Η πτεροφάλαινα και ο φυσητήρας αντίστοιχα, μοιράζονται τα ελληνικά πελάγη μαζί μας και δέχονται ποικίλες πιέσεις και απειλές από τις ανθρώπινες δραστηριότητες, σε βαθμό που να απειλούνται ακόμη και με εξαφάνιση, παρά το καθεστώς προστασίας, που τυπικά τους παρέχει η διεθνής και η εθνική νομοθεσία. Ειδικότερα ο φυσητήρας, ζει πολύ κοντά στις ακτές της Ελλάδας, κυρίως κατά μήκος της Ελληνικής Τάφρου. Από τις μελέτες του Ινστιτούτου Kητολογικών Ερευνών Πέλαγος αποδείχθηκε ότι η Ελληνική Τάφρος είναι η σημαντικότερη γνωστή περιοχή μέχρι τώρα σε ολόκληρη την Μεσόγειο για τους φυσητήρες, αφού ο ρυθμός γεννήσεων και ο βαθμός παραμονής των φυσητήρων εδώ, είναι μεγαλύτερος από οπουδήποτε αλλού. O μεσογειακός πληθυσμός των φυσητήρων έχει χαρακτηριστεί ως «Κινδυνεύων», και η διεθνής συμφωνία ACCOBAMS (όπου συμμετέχει και η Ελλάδα) έχει προτείνει την Ελληνική Τάφρο ως μία από τις σημαντικότερες περιοχές που πρέπει να χαρακτηριστούν ως «Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές» για να προστατευθούν οι φυσητήρες. 2. Αντικείμενο και στόχος του προγράμματος Το σύνολο των φυσητήρων στις ελληνικές θάλασσες αλλά και σε ολόκληρη την ανατολική Μεσόγειο δεν είναι μεγαλύτερο από 200-250 άτομα. Εκτός από τους μεγάλους μοναχικούς αρσενικούς, οι φυσητήρες ζουν στα πλαίσια κοινωνικών ομάδων, που συνήθως αποτελούνται από 10-15 άτομα και κινούνται κυρίως κατά μήκος της Ελληνικής Τάφρου και άλλων περιοχών, όπου υπάρχει σχετική αφθονία της τροφής τους (μεσο-και βαθυπελαγικά καλαμάρια). υστυχώς, οι ίδιες αυτές περιοχές αποτελούν τις πλέον πολυσύχναστες σε ό,τι αφορά στις διαδρομές μεγάλων πλοίων. Λόγω της μεγάλης αύξησης του αριθμού, της ταχύτητας και του θορύβου των πλοίων τις τελευταίες δεκαετίες, οι συγκρούσεις των φυσητήρων με αυτά είναι αναπόφευκτες. Η πλειονότητα των θανάτων φυσητήρων που αναφέρονται εκβρασμένοι στις ακτές από τις λιμενικές αρχές και καταγράφονται στο δίκτυο εκβρασμών του Ινστιτούτου Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος οφείλονται σ' αυτές τις συγκρούσεις με μεγάλα πλοία, που διέρχονται μέσα από τα σημεία υψηλής πυκνότητας συγκέντρωσης φυσητήρων. εδομένου του μικρού μεγέθους του πληθυσμού των φυσητήρων, ο ρυθμός θανάτων λόγω συγκρούσεων (που αποτελεί την σοβαρότερη αλλά όχι μοναδική απειλή για το είδος στις ελληνικές θάλασσες) καθιστά τον πληθυσμό αυτό μη βιώσιμο και οδηγεί σταθερά στην εξαφάνισή του, αν δεν ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα προστασίας. 3

Εικόνα 1: Φυσητήρας εκβρασμένος στις ακτές του Κυπαρισσιακού κόλπου με εμφανή τα σημάδια μεγάλης προπέλας, μετά από σύγκρουσή του με πλοίο. Αντικείμενο του παρόντος προγράμματος είναι η αναζήτηση και σχηματοποίηση μιας πρότασης λύσης του προβλήματος μέσω της συνδυαστικής ανάλυσης της παρουσίας φυσητήρων και των πορειών των μεγάλων πλοίων. Ο τελικός στόχος είναι, σε συνεργασία με την ελληνική πολιτεία, να ζητηθεί από τον ιεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό (IMO: International Maritime Organization) να απομακρυνθούν οι ρότες των πλοίων από τις περιοχές αυτές. 3. Υλοποίηση ερευνητικού προγράμματος - Απολογισμός δράσεων Για την υλοποίηση του ερευνητικού προγράμματος πραγματοποιήθηκαν οι ακόλουθες ενέργειες: α) συλλογή δεδομένων στο πεδίο για τη συμπλήρωση της ήδη υπάρχουσας γνώσης σχετικά με την παρουσία και κατανομή των φυσητήρων κατά μήκος της Ελληνικής Τάφρου, τους μήνες Ιούλιο κι Αύγουστο 2014. β) φωτοταυτοποίηση και ανάλυση δεδομένων για την παρουσία φυσητήρων που έχουν συγκεντρωθεί σε παρελθόντα έτη και κατά τη διάρκεια του παρόντος προγράμματος. γ) συγκέντρωση δεδομένων μετακινήσεων μεγάλων πλοίων κατά μήκος της Ελληνικής Τάφρου, μέσω του συστήματος παρακολούθησης AIS (συνεργασία με MarineTraffic.com). δ) συνδυαστική ανάλυση δεδομένων παρουσίας και κατανομής φυσητήρων με τις πορείες των διερχομένων μεγάλων πλοίων, με σκοπό την χαρτογράφηση των περιοχών υψηλού κινδύνου συγκρούσεων. ε) Σύνταξη επιστημονικής εργασίας, που υποβλήθηκε στην ειδική επιστημονική επιτροπή μελέτης συγκρούσεων μεταξύ κητωδών και μεγάλων πλοίων της ιεθνούς Φαλαινοθηρικής Επιτροπής IWC (International Whaling Committee). 4

3.1. Εργασίες πεδίου Η έρευνα πεδίου πραγματοποιήθηκε σε δύο φάσεις: Αναζήτηση κι εντοπισμός φυσητήρων στην περιοχή μελέτης Ακουστικό πείραμα 3.1.1. Αναζήτηση κι εντοπισμός φυσητήρων στην περιοχή μελέτης Κατά την πρώτη φάση χρησιμοποιήθηκαν συνδυασμένες ακουστικές και οπτικές μέθοδοι αναζήτησης κητωδών, προκειμένου να εντοπιστούν φυσητήρες στην περιοχή μελέτης. Οι εργασίες πεδίου πραγματοποιήθηκαν με το μηχανοκίνητο ερευνητικό σκάφος ΝΗΡΗΙΣ που διαθέτει το Ινστιτούτο Πέλαγος. Οι πορείες του ερευνητικού σκάφους ήταν σχεδιασμένες έτσι, ώστε να καλυφθούν οι κύριες περιοχές εξάπλωσης των φυσητήρων και να μεγιστοποιηθεί η πιθανότητα παρατήρησής τους, η μελέτη εστιάστηκε δηλαδή στις δυτικές ακτές των Ιονίων νήσων, όπου παρατηρούνται απότομες αλλαγές βάθους και υποβρύχιοι γκρεμοί, που αποτελούν το ενδιαίτημα των φυσητήρων. Οι φυσητήρες εντοπίζονταν ακουστικά από τα χαρακτηριστικά τους «κανονικά κλικς». Για τον εντοπισμό τους χρησιμοποιήθηκε ειδικό υδρόφωνο. Εφόσον εντοπίζονταν ακουστικά φυσητήρες, ξεκινούσε η προσπάθεια οπτικού εντοπισμού τους. Μετά τον οπτικό εντοπισμό τους οι φυσητήρες προσεγγίζονταν σταδιακά για τη λήψη φωτογραφιών ταυτοποίησής τους. Η προσέγγιση γινόταν με χαμηλή ταχύτητα από πίσω, ώστε να περιοριστεί η παρενόχληση του στο ελάχιστο. Εικόνα 2: Πορεία ερευνητικού σκάφους κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου: μαύρο χρώμα: πορεία με θετικές συνθήκες παρατήρησης, γκρίζο χρώμα: πορεία με αρνητικές συνθήκες παρατήρησης, κόκκινο χρώμα: πορεία με παρατήρηση κητώδους. 5

Η κατάσταση της θάλασσας και το ύψος κυματισμού, η ακουστική και οπτική ερευνητική προσπάθεια και οι οπτικοί και ακουστικοί εντοπισμοί κητωδών καταγράφονταν συστηματικά καθ' όλη τη διάρκεια της ερευνητικής αποστολής. Επίσης καταγράφονταν στη διάρκεια όλων των παρατηρήσεων φυσητήρων στοιχεία της συμπεριφοράς τους, καθώς επίσης ο αριθμός των φυσητήρων που ακούγονταν να παράγουν κανονικά κλικς και ο Εικόνα 3: Οπτική αναζήτηση από το επάνω κατάστρωμα του ερευνητικού σκάφους ΝΗΡΗΙΣ. αριθμός των ατόμων που εντοπίζονταν οπτικά. Μόλις εντοπίζονταν οπτικά οι φυσητήρες, ακολουθούνταν έως ότου το σύνολο των παρόντων ζώων φωτογραφηθεί ικανοποιητικά (δηλαδή να έχουν ληφθεί επαρκείς φωτογραφίες ταυτοποίησης, ώστε να είναι δυνατή η αναγνώριση κάθε ξεχωριστού ατόμου φυσητήρα), εκτός εάν οι καιρικές συνθήκες ή η έλλειψη φωτός ημέρας έκαναν την περαιτέρω φωτογράφιση αδύνατη. Οι καλύτερες φωτογραφίες που επέτρεπαν αναγνώριση των ατόμων, μαζί με φωτογραφίες που δείχνουν τυχόν πρόσθετα χαρακτηριστικά του ίδιου ατόμου, εισήχθηκαν σε ψηφιακή βάση δεδομένων (Κατάλογος ελληνικών φυσητήρων GREPHYSC), που διευκολύνει την οπτική σύγκριση μεταξύ των ατόμων και την εξαγωγή συμπερασμάτων ταύτισης μεταξύ των φυσητήρων που παρατηρήθηκαν το 2014 και αυτών που φωτοταυτοποιήθηκαν σε προηγούμενα έτη. Ο απόλυτος αριθμός ώριμων ατόμων που φωτοταυτοποιήθηκαν και που δεν είχαν φωτοταυτοποιηθεί παλαιότερα στις Ελληνικές θάλασσες, προστέθηκαν στα υπάρχοντα άτομα και βελτιώθηκε η υπάρχουσα αρχική εκτίμηση του συνολικού πληθυσμού στις Ελληνικές θάλασσες. 6

Εικόνα 4: Ουραίο πτερύγιο θηλυκού φυσητήρα της κοινωνικής ομάδας ΚΕΡΙ, που έχει φωτοταυτοποιηθεί τις χρονιές 2006, 2007, 2009 και στη διάρκεια των εργασιών πεδίου της παρούσας μελέτης (2014). ιακρίνονται χαρακτηριστικά άσπρα σημάδια στο μέσο του αριστερού πτερυγίου. Αποτελέσματα Κατά τη διάρκεια των εργασιών πεδίου διανύθηκε συνολική απόσταση 2017 km. Φυσητήρες εντοπίστηκαν ακουστικά τρεις φορές σε τρείς διαφορετικές μέρες. Και στις τρεις περιπτώσεις ο ακουστικός εντοπισμός οδήγησε σε οπτικές παρατηρήσεις. Και οι τρεις παρατηρήσεις αφορούσαν σε κοινωνικές ομάδες με μικρά και νεαρά άτομα και των δύο φύλων και ώριμα θηλυκά. Συνολικά παρατηρήθηκαν και φωτοταυτοποιήθηκαν 15 άτομα, εκ των οποίων τα 7 ήταν άτομα που είχαν φωτοταυτοποιηθεί σε προηγούμενες ερευνητικές αποστολές μέχρι το 2009, δηλαδή ήταν γνωστά άτομα. Έξι άτομα ήταν νεαρής ηλικίας (νεογέννητα, μικρά και νεαρά) και συνεπώς, έχοντας ηλικία μικρότερη των 4 ετών, έχουν προστεθεί στον πληθυσμό μετά το 2009 κι έτσι δεν είχαν φωτοταυτοποιηθεί προηγουμένως. Τέλος, 2 άτομα παρατηρήθηκαν για πρώτη φορά, δηλαδή δεν είχαν φωτοταυτοποιηθεί στο παρελθόν, ενώ έχουν γεννηθεί πριν το 2009. Συνολικά 121 φωτογραφίες με χαρακτηριστικά νέων και ήδη γνωστών φυσητήρων εμπλούτισαν τη Βάση εδομένων φωτοταυτοποίησης του Ινστιτούτου Πέλαγος. Οι φωτογραφίες αυτές επιλέχθηκαν από ένα σύνολο 1304 φωτογραφιών φυσητήρων που αναλύθηκαν με μεθόδους φωτοταυτοποίησης. Με τα νέα αυτά στοιχεία η Βάση εδομένων φυσητήρων περιλαμβάνει πλέον 191 διακριτά άτομα-φυσητήρες. Μία εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συνάντηση με φυσητήρα συνέβη κατά την 2 η και 3 η παρατήρηση: αναγνωρίστηκε άτομο 20 χρόνια μετά την πρώτη παρατήρησή του το 1994! Πρόκειται για θηλυκό φυσητήρα που παρατηρήθηκε για πρώτη φορά ως νεογέννητο άτομο, που έφερε εμβρυικές πτυχώσεις, ωστόσο ήταν αρκετά καλά σημαδεμένο με φυσικά σημάδια, ώστε να είναι αναγνωρίσιμο έπειτα από 20 χρόνια (βλέπε Εικόνα 5). Το συγκεκριμένο άτομο αποτελεί έναν από τους λίγους ζωντανούς φυσητήρες στη Μεσόγειο του οποίου η ηλικία είναι γνωστή με ακρίβεια και μάλιστα τον μεγαλύτερο σε ηλικία ανάμεσά τους. 7

Εικόνα 5: ιαδοχικές φωτογραφικές επανασυλλήψεις του θηλυκού φυσητήρα με το όνομα ΚΕΡΟΝ στη διάρκεια 20 χρόνων. Η αναγνώρισή της είναι εύκολη μέσω των μεγάλων λευκών σχηματισμών κάτω από τη δεξιά πλευρά του ραχιαίου πτερυγίου. Στην 1 η φωτογραφία που τραβήχτηκε το 1994 διακρίνονται οι εμβρυακές πτυχώσεις (βέλη) της ΚΕΡΟΝ, που ήταν τότε νεογέννητο λίγων ημερών. 8

3.1.2. Ακουστικό πείραμα Κατά τη διάρκεια 8 ημερών της ερευνητικής αποστολής πραγματοποιήθηκε ακουστικό πείραμα, που οδήγησε στη σύνταξη μελέτης σκοπιμότητας για την κατασκευή εναλλακτικού συστήματος αποφυγής συγκρούσεων μεταξύ φυσητήρων και μεγάλων πλοίων σε μικρή γεωγραφική κλίμακα. Σκοπός της προσπάθειας ήταν, εφόσον βρεθούν οι απαιτούμενοι πόροι, να σχεδιαστεί, αναπτυχθεί και στη συνέχεια εφαρμοστεί ένα σύστημα αυτόματου ακουστικού εντοπισμού και προσδιορισμού θέσης των ζώων. Το σύστημα αυτό θα τροφοδοτεί με πληροφορίες δίκτυο αυτόματης ενημέρωσης διερχόμενων πλοίων, ώστε με μικρή αλλαγή πορείας να αποφεύγονται οι συγκρούσεις με τους φυσητήρες. Επιπλέον, οι ακουστικοί σταθμοί θα συλλέγουν καθ' όλη τη διάρκεια του έτους ακουστικά δεδομένα σχετικά με την παρουσία και μετακίνηση των φυσητήρων στην ευρύτερη περιοχή. Κατά τη διάρκεια του πειράματος ποντίστηκαν 2 ωκεανογραφικές σημαδούρες (ΑΟΒ, Acoustic Oceanographic Buoys), που συναρμολογήθηκαν ειδικά για την πραγματοποίηση του πειράματος. Κάθε σημαδούρα ήταν εξοπλισμένη με 8 κάθετες συστοιχίες υδροφώνων. Εικόνα 6: Το ερευνητικό σκάφος ΝΗΡΗΙΣ στη διαδικασία φόρτωσης κι εγκατάστασης των ακουστικών σημαδουρών και του σχετικού εξοπλισμού στο λιμάνι της Ζακύνθου, πριν από την έναρξη του ακουστικού πειράματος Τα ακουστικά δεδομένα που συλλέχθηκαν από τις ωκεανογραφικές σημαδούρες οδήγησαν στον έλεγχο και την εκτίμηση των αλγορίθμων για τον χωρικό εντοπισμό ηχητικής πηγής, που σε πραγματικές συνθήκες θα είναι ο φυσητήρας. Η σχετική ανάλυση έγινε εκ των υστέρων από τους συνεργαζόμενους στο πείραμα φορείς (Πανεπιστήμιο Algarve, Πορτογαλία και Ινστιτούτο Υπολογιστικών Μαθηματικών-ΙΤΕ, Κρήτη). 9

Σκοπός του πειράματος είναι να προκύψουν βελτιωμένες σημαδούρες που θα χρησιμοποιηθούν στη συνέχεια ως πρότυπα/μοντέλα για την κατασκευή σταθερών, αγκυροβολημένων σημαδουρών. Η πλήρης υλοποίηση του προγράμματος μπορεί να ολοκληρωθεί σε περίπου τρία χρόνια, ωστόσο απαιτεί σημαντική οικονομική ενίσχυση και χρηματοδότηση, που δεν έχει ακόμα εξασφαλιστεί. Εικόνα 7: ιαδικασία πόντισης της μίας εκ των δύο ακουστικών ωκεανογραφικών σημαδουρών. 10

Εικόνα 8: Επανάκτηση ηχογραφημένων αρχείων και δεδομένων και ρύθμιση του ψηφιακού πυρήνα της ακουστικής, ωκεανογραφικής σημαδούρας.. Εικόνα 9: εδομένα υδρόφωνου σημαδούρας AOB22 σε βάθος 66.3m. Αριστερά: σπεκτρόγραμμα συχνοτήτων και δεξιά: κυματομορφή 4 επιτυχώς ηχογραφημένων pings. 11

3.2. Ανάλυση δεδομένων παρουσίας φυσητήρων παρελθόντων ετών Κατά την υλοποίηση του ερευνητικού προγράμματος αναλύθηκαν δεδομένα ακουστικών και οπτικών παρατηρήσεων φυσητήρων που συλλέχθηκαν από το Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος κατά τη διάρκεια 12 ερευνητικών περιόδων (1998-2009). Τα δεδομένα που αναλύθηκαν αφορούσαν την περιοχή της Ελληνικής Τάφρου, από το Ιόνιο πέλαγος ως τη θαλάσσια περιοχή της νότιας Κρήτης. Τα δεδομένα αφορούσαν συνολικά 4399 ακουστικούς σταθμούς, που οδήγησαν 178 φορές στον εντοπισμό φυσητήρων. Από την ανάλυση αυτή δημιουργήθηκαν χάρτες της περιοχής μελέτης όπου απεικονίστηκε τόσο η ακουστική προσπάθεια, όσο και οι ακουστικές και οπτικές παρατηρήσεις φυσητήρων. Οι χάρτες αυτοί στη συνέχεια συγκρίθηκαν με τους χάρτες κίνησης πλοίων που προέκυψαν από τα δεδομένα του συστήματος AIS. 3.3. Ηλεκτρονική συλλογή δεδομένων μέσω AIS-Marine Traffic Από το 2012 το Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος εγκατέστησε στους χώρους του server, που χρησιμοποιείται αποκλειστικά για τη συλλογή δεδομένων κίνησης πλοίων από την περιοχή της Ελληνικής Τάφρου μέσω του συστήματος AIS-Marine Traffic (Automatic Identification System). Επιπλέον, εγκαταστάθηκε κεραία λήψης δεδομένων AIS στην Καλαμάτα, καλύπτοντας έτσι ένα μεγάλο κενό στη λήψη δεδομένων από την κρίσιμη περιοχή της μελέτης. Η συντήρηση του συστήματος παρατάθηκε για όλη τη διάρκεια του 2014-2015 για να καλύψει τις ανάγκες της παρούσας μελέτης. Η εγκατάσταση και η συλλογή δεδομένων γίνεται σε συνεργασία με το Marine Traffic.com. Peloponnese Εικόνα 10: Πυκνότητα διελεύσεων μεγάλων πλοίων μετά από ανάλυση δεδομένων ενός ολόκληρου έτους (κόκκινο: υψηλή πυκνότητα, κίτρινο/ανοικτό πράσινο: μέση πυκνότητα, σκούρο πράσινο: χαμηλή πυκνότητα). 12

3.4. Συνδυαστική ανάλυση δεδομένων και χαρτογράφηση περιοχών υψηλού κινδύνου Τα αποτελέσματα της ανάλυσης δεδομένων παρουσίας φυσητήρων παρελθόντων ετών συνδυάστηκαν και συγκρίθηκαν με τα δεδομένα ενός χρόνου που λήφθηκαν από το σύστημα AIS (Automatic Identification System). Με τον τρόπο αυτό εκτιμήθηκε η συχνότητα παρουσίας μεγάλων πλοίων στην περιοχή μέγιστης συγκέντρωσης φυσητήρων (Εικόνα 10). Οι ακουστικές και οπτικές παρατηρήσεις φυσητήρων κατά τη διάρκεια της 12- ετούς περιόδου που αναλύθηκε, συνδυάστηκαν με την πυκνότητα κίνησης των πλοίων (Εικόνα 10). Από τον συνδυασμό των δύο χαρτών προέκυψε ο χάρτης της Εικόνας 11. Από την ανάλυση των δεδομένων συνάγεται ότι οι περιοχές Α και D έχουν τη μεγαλύτερη συχνότητα παρατήρησης φυσητήρων, ωστόσο, στην περιοχή D το μέγεθος των παρατηρούμενων ομάδων είναι μικρότερο, αλλά, κυρίως, η πυκνότητα παρουσίας πλοίων είναι εξαιρετικά μικρή (κατά μία τάξη μεγέθους, σε σχέση με τις υπόλοιπες περιοχές). Αυτό ιεραρχεί την περιοχή D ως εκείνη της χαμηλότερης προτεραιότητας ως προς τη λήψη μέτρων για τη ναυσιπλοΐα. Ενδεικτικά παρουσιάζεται στη συνέχεια η συνδυαστική ανάλυση για την περιοχή Α (Εικόνα 12). GREECE A Peloponnese B C D Crete Εικόνα 11: Μέση πυκνότητα κίνησης πλοίων σε όλα τα σημεία παρατήρησης φυσητήρων: κόκκινο = >20km -1, πράσινο = 5-20km -1, κίτρινο =<5 km -1. Τέσσερεις περιοχές οι A, B, C, D παρουσιάζουν αυξημένη πιθανότητας σύγκρουσης πλοίων με διερχόμενα πλοία. 13

Kefallon ia Peloponnese Zakynthos Εικόνα 12: Πυκνότητα παρουσίας πλοίων και παρατηρήσεις φυσητήρων στην περιοχή δυτικά της Ζακύνθου (κόκκινο: υψηλή πυκνότητα, κίτρινο/ανοικτό πράσινο: μέση πυκνότητα, σκούρο πράσινο: χαμηλή πυκνότητα, μπλε κύκλος: παρατήρηση φυσητήρων, μαύρη γραμμή: γραμμή μέγιστης πυκνότητας διέλευσης πλοίων, μεταξύ 37o 30 'Β και 38 Ν) 4. Συμπεράσματα Η μέχρι τώρα ανάλυση ανέδειξε τις περιοχές υψηλού ρίσκου συγκρούσεων διερχόμενων πλοίων με φυσητήρες, που σύμφωνα με τα δεδομένα της φωτοταυτοποίησης παρουσιάζουν μεγάλη σταθερότητα παρατήρησης στην περιοχή, ή μετακινούνται κατά μήκος του ελληνικού ρήγματος, περνώντας καθημερινά από περιοχές υψηλού κινδύνου. Τα δεδομένα που αναλύθηκαν καλύπτουν περίοδο 12 χρόνων υποδηλώνοντας σταθερά πρότυπα κατανομής στη διάρκεια του χρόνου. Στην περιοχή Α, δυτικά της Ζακύνθου, εντοπίστηκαν φυσητήρες στο 60% των ημερών ερευνητικών αποστολών, με μέσο μέγεθος ομάδας τα 7.3 άτομα. Αυτό δείχνει ότι περισσότερα από 7 ζώα βρίσκονται στην συγκεκριμένη περιοχή κίνησης πλοίων για τουλάχιστον 60% του χρόνου, όπου η πυκνότητα των πλοίων κατά μήκος της κύριας αρτηρίας διέλευσης δυτικά της Ζακύνθου (300 km -1 year -1 ) είναι υψηλότερη από όλες τις μεγάλες οδούς ναυσιπλοΐας σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο, από το Σουέζ έως την Σικελία. Παρότι αποδεικνύεται ότι ο κίνδυνος συγκρούσεων για τους φυσητήρες είναι εξαιρετικά υψηλός, το ενθαρρυντικό για τη διατήρησή τους είναι ότι μικρές αλλαγές στις διαδρομές των πλοίων μπορούν να εξαλείψουν τον κίνδυνο στις περιοχές Α και Β. 14

5. Ενέργειες δημοσιοποίησης αποτελεσμάτων ερευνητικού προγράμματος Από την αρχή του προγράμματος μέχρι σήμερα έγιναν οι ακόλουθες ενέργειες δημοσιοποίησής του: 1) Στις 29 Απριλίου 2014 δόθηκε διάλεξη του επιστημονικού υπεύθυνου του Ινστιτούτου Κητολογικών Ερευνών Πέλαγος Α. Φραντζή στην έβδομη συνάντηση του Hub Science με παρουσία πάνω από 200 ατόμων. Η διάλεξη είχε θέμα: «Φυσητήρες: Ένας νομαδικός πολιτισμός γιγάντων δίπλα στις ακτές μας» και πραγματοποιήθηκε με χρήση πολυμέσων, ενώ έγινε προβολή 17- λεπτου ντοκιμαντέρ. Ακολούθησαν ερωτήσεις και συζήτηση με τους συμμετέχοντες. Ολόκληρη η παρουσίαση είναι διαθέσιμη στη διαδικτυακή διεύθυνση: http://www.blod.gr/lectures/pages/vi ewlecture.aspx?lectureid=1392, που έχει ήδη πάνω από 1000 επισκέψεις. 2) Τον Μάιο 2014 παρουσιάστηκαν τα πρώτα αποτελέσματα της συνδυαστική ανάλυσης των δεδομένων παρουσίας και κατανομής των φυσητήρων με τις πορείες των διερχομένων μεγάλων πλοίων. Η παρουσίαση έγινε κατά τη διάρκεια της Ετήσιας Συνάντησης της ιεθνούς Φαλαινοθηρικής Επιτροπής IWC (International Whaling Committee), στη συνάντηση της ειδικής επιστημονικής επιτροπής μελέτης συγκρούσεων μεταξύ κητωδών και μεγάλων πλοίων, με συμμετοχή εκπροσώπων χωρών από όλο τον κόσμο (IWC SC Annual Meeting 2014, Bled, Slovenia 12-24 May 2014). 3) Κατατέθηκε δημοσίευση στην ειδική Επιστημονική Επιτροπή μελέτης συγκρούσεων μεταξύ κητωδών και μεγάλων πλοίων της ιεθνούς Φαλαινοθηρικής Επιτροπής με αναφορά στο ρόλο του Πράσινου Ινστιτούτου. 15

4) Η υποστήριξη του Πράσινου Ινστιτούτου στο πρόγραμμα ΠΡΟ.ΦΥΣ.Ε.Τ. αναφέρθηκε στον διαδικτυακό τόπο του Ινστιτούτου Πέλαγος (http://www.pelagosinstitute.gr/gr/pelagos/ypostiriktes.html), με υπερσύνδεσμο (hyperlink) που συνδέει με τον διαδικτυακό τόπο του Πράσινου Ινστιτούτου. 5) Τον Ιανουάριο 2015 πραγματοποιήθηκε συνάντηση με εκπροσώπους του ΥΕΝ (Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας). Στη συνάντηση αυτή συμμετείχε επίσης εκπρόσωπος του ΥΠΑΠΕΝ (Υπουργείο Παραγωγικής Ανασυγκρότησης, Περιβάλλοντος κι Ενέργειας-πρώην ΥΠΕΚΑ) και εκπρόσωπος του Πράσινου Ινστιτούτου. Οι εκπρόσωποι του ΥΕΝ είχαν ιδιαίτερα θετική ανταπόκριση στο θέμα και συμφώνησαν σε συνεργασία προκειμένου να εκπονηθεί σχετική πρόταση για την αποφυγή συγκρούσεων με μεγάλα κητώδη στην περιοχή μελέτης. 16