Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Γηρομέρι Θεσπρωτίας 1
Στο μάθημά μας θα γνωρίσουμε τη μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου που βρίσκεται στο Γηρομέρι Θεσπρωτίας. Ξεναγός μας θα είναι ο μοναχός Θεόφιλος! Γεια σας, παιδιά! Είμαι ο μοναχός Θεόφιλος. Καλώς ήρθατε στη Μονή Γηρομερίου. Είμαι σίγουρος ότι αυτά που θα μάθετε, θα σας φανούν πολύ ενδιαφέροντα! Ας ξεκινήσουμε την περιήγησή μας! 2
Να! Δείτε στην εικόνα σε ποιο μέρος βρίσκεται χτισμένο το μοναστήρι. Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Γηρομερίου, από το δορυφόρο της Google Earth H Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Γηρομερίου βρίσκεται στην ακριτική περιοχή του Νομού Θεσπρωτίας, βορειοανατολικά της πόλης των Φιλιατών, κοντά στα ελληνοαλβανικά σύνορα. Είναι κτισμένη σε υψόμετρο τριακοσίων περίπου μέτρων, στις δυτικές πλαγιές του όρους Φαρμακοβούνι. 3
Έχετε δει άλλα μοναστήρια; Ξέρετε πώς μοιάζουν; Μπορείτε να κάνετε μια σύντομη περιγραφή; Ας δούμε πιο κάτω κάποια μοναστήρια που υπάρχουν στην Ήπειρο. Η Ιερά Μονή Αγίου Νικολάου Φιλανθρωπηνών είναι το σημαντικότερο μοναστήρι στο Νησί της λίμνης Παμβώτιδας Αγία Τριάδα Μολυβδοσκέπαστου 4
Μονή Στομίου. Βρίσκεται κοντά στην Κόνιτσα, στην αριστερή όχθη του Αώου και εντός του Εθνικού Δρυμού Βίκου Αώου Μονή Περιστεράς-Δουρούτης Μονή Δουραχάνης Γνωρίζετε τι είναι η μονή ή μοναστήρι; Μονή ή μοναστήρι είναι ο χώρος, στον οποίον πηγαίνουν όσοι γίνονται μοναχοί, για να αφοσιωθούν στον Θεό, με προσευχή και υπακοή σε κανόνες θρησκευτικής ζωής. Τα μοναστήρια χτίζονταν, συνήθως, σε απομονωμένες ή ερημικές περιοχές, για να είναι ασφαλή από τις διάφορες επιδρομές παλαιότερα, αλλά, κυρίως, για να έχουν ησυχία και απόσταση από τον υπόλοιπο κόσμο. Στη χώρα μας, το μεγαλύτερο συγκρότημα μοναστηριών βρίσκεται στο Άγιο Όρος, στη χερσόνησο του Άθω της Χαλκιδικής στη Μακεδονία και αριθμεί είκοσι μονές. 5
Ελάτε τώρα να μάθουμε από πού πήρε το όνομά του το μοναστήρι μας. Σχετικά με την ονομασία της Μονής υπάρχουν πολλές απόψεις και αρκετές φορές μέχρι σήμερα έχει αλλάξει ο τρόπος που γράφεται. Ας δούμε μαζί τις παραλλαγές: α) Ιερομερίου, από τις λέξεις ιερό και μέρος β) Γυρομερίου, από τις λέξεις γύρω και μέρος γ) Γερομερίου, από τις λέξεις γερό ή ξανά ιερό και μέρος δ) Γηρομερίου ή Γηρομηρίου, από τις λέξεις γηραιόν (παλιό) και μέρος Εδώ και αρκετά χρόνια έχει επικρατήσει η ονομασία και η γραφή «Μονή Γηρομερίου» 6
Ο ιδρυτής της μονής Ιδρυτής της Μονής είναι ο Όσιος Νείλος ο Εριχιώτης (1228-1334), Κωνσταντινουπολίτης στην καταγωγή. Ο Όσιος Νείλος αφού μόνασε μερικά χρόνια στη Μονή των Ακοιμήτων της Κωνσταντινούπολης, από Νικόλαος μετονομάσθηκε σε Νείλος. Πάνω μπορείτε να δείτε την εικόνα του. 7
Μετά από μία περιοδεία πολλών χρόνων, κατά την οποία επισκέφθηκε πολλά μέρη των Αγίων Τόπων, και στη συνέχεια περνώντας τα νησιά του Αιγαίου, την Πελοπόννησο και την Κέρκυρα έφτασε στην Αυλώνα της Ηπείρου, όπου έμεινε για μερικά χρόνια. Στη συνέχεια, μετά από πρόσκληση κατοίκων της Θεσπρωτίας, μετέβη νοτιότερα, στην περιοχή του Γηρομερίου, και εγκαταστάθηκε σε ένα παλαιό ασκητήριο, στη σπηλιά ενός απότομου βράχου. Εικόνα από το ασκητήριο του Αγίου Νείλου 8
Ελάτε να μάθουμε πότε χτίστηκε το μοναστήρι μας Η Μονή ιδρύθηκε στις αρχές του 14 ου αιώνα. Αποτέλεσε σημαντικό μοναστικό κέντρο και έφτασε στη μεγαλύτερη ακμή της στα μέσα του 16 ου αιώνα, εποχή που αριθμούσε 300 περίπου μοναχούς. Από την αρχή της ίδρυσής της υπαγόταν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως. Στη δικαιοδοσία της ανήκαν 12 χωριά της επαρχίας και η πόλη των Φιλιάτων. Ξέρατε ότι Το 1800 η Μονή έγινε έδρα της Επισκοπής Γηρομερίου, η οποία υπαγόταν στη Μητρόπολη Ιωαννίνων. Το 1928, το Οικουμενικό Πατριαρχείο παραχώρησε τη διοίκηση στη Μητρόπολη Παραμυθιάς, Φιλιατών και Γηρομερίου, διατηρώντας όμως τα πνευματικά της δικαιώματα. Αυτός είναι και ο λόγος που στις ιερές ακολουθίες που γίνονται στη Μονή, μνημονεύεται το όνομα του εκάστοτε Οικουμενικού Πατριάρχη. 9
Η αρχιτεκτονική της Μονής Ελάτε να μάθουμε κάποιους όρους που έχουν να κάνουν με τα μοναστήρια. Τι να ονομάζεται άραγε καθολικό, ποιος είναι ο ηγούμενος, τι είναι το πρόπυλο, τα κελιά, η τράπεζα; Καθολικό ονομάζεται ο μεγαλύτερος ναός του μοναστηριού. Είναι αφιερωμένος στον ίδιο Άγιο, που είναι αφιερωμένη η μονή. Ηγούμενος λέγεται ο επικεφαλής μοναχός του μοναστηριού. Πρόπυλο λέγεται το στεγασμένο κτίσμα που οδηγεί στην πύλη. Κελιά είναι τα μικρά ορθογώνια δωμάτια, όπου μένουν οι μοναχοί. Τράπεζα είναι ξεχωριστό τμήμα της Μονής, κοντά στο Καθολικό, όπου τρώνε οι μοναχοί. 10
Η Μονή έχει χτιστεί με τρόπο που θυμίζει φρούριο και περικλείεται από εξωτερικά τείχη, τα οποία είναι κατασκευασμένα από πέτρες. Αποτελείται από το Καθολικό, τρία ξεχωριστά κτήρια με βοηθητικούς χώρους και το καμπαναριό. 11
Δείτε εδώ κάποια από τα μέρη της Μονής Το καθολικό της Μονής Γηρομερίου Η είσοδος του Καθολικού 12
Το πρόπυλο της Μονής Τι λέτε; Το Καθολικό είχε πάντοτε την ίδια μορφή από τότε που χτίστηκε πρώτη φορά; Το Καθολικό, στη μορφή που διατηρείται σήμερα, προέρχεται από την ολική ανακαίνιση που χρηματοδότησε ο Οξιώτης, από την Πωγωνιανή της Ηπείρου, το έτος 1568. Το γεγονός αυτό μαρτυρά η πλίνθινη εξωτερική επιγραφή, στη νότια πλευρά του ναού. Δείτε πιο κάτω την εικόνα της επιγραφής! 13
Επιγραφή στη νότια όψη του Ναού Το καμπαναριό της Μονής Γηρομερίου 14
Αφού μάθαμε κάποιες πληροφορίες για την τοποθεσία, την ιστορία, τον ιδρυτή και την αρχιτεκτονική του μοναστηριού μας, ας περάσουμε στο εσωτερικό του. Άποψη του εσωτερικού της Μονής Γηρομερίου 15
Το εσωτερικό του ναού παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον, καθώς υπάρχουν αγιογραφίες του 16ου και 17ου αιώνα. Το τέμπλο του είναι έργο ξυλογλυπτικής, κατασκευασμένο το 1824 και επιχρυσωμένο το έτος 1829. Οι εικόνες του τέμπλου κατασκευάστηκαν το 1824 και είναι έργα του Δημητρίου Παπαδιαμάντη από το Ζαγόρι. 16
Σε ιδιαίτερο ξυλόγλυπτο προσκυνητάρι βρίσκεται η εικόνα της Παναγίας της Οδηγήτριας. Είναι η αρχαιότερη εικόνα της Μονής, αγιογραφημένη στις αρχές του 14ου αιώνα. Η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας έχει ασημένια επένδυση, η οποία σύμφωνα με επιγραφή της έγινε το 1875 από τους αδελφούς Αγγελή και Ιωάννη Γηρομερίτη. Η εικόνα αυτή της Παναγίας «σαρακοφαγωμένη» σήμερα είναι ζωγραφισμένη και από τις δύο της πλευρές. Στη μια πλευρά, στην οποία εικονίζεται η Παναγία με τον Χριστό βρέφος, υπάρχει η επιγραφή «Η ΟΔΗΓΗΤΡΙΑ ΔΙΚΗΟΤΙΣΣΑ», ενώ στην άλλη, που εικονίζονται ολόσωμα οι Απόστολοι Πέτρος και Παύλος, αναγράφεται: «ΑC ΠΕΤΡΟΣ- ΑC ΠΑΥΛΟΣ» 17
«Η ΟΔΗΓΗΤΡΙΑ ΔΙΚΗΟΤΙΣΣΑ» Ανάμεσα στα κειμήλια της Μονής, περιλαμβάνονται: μεγάλος αριθμός εικόνων διαφόρων μεγεθών και εποχών, καθώς και έργα μικροτεχνίας πατριαρχικά σιγίλια και ηγεμονικά χρυσόβουλα σε μεμβράνη χειρόγραφα (14ου-19ου αι.) έντυπα βιβλία (17ου-20ού αι.) αργυρά εκκλησιαστικά σκεύη Δείτε παρακάτω μερικά από αυτά 18
Φορητή εικόνα της Παναγίας "Ρόδον το Αμάραντον" (αρχών 19ου αι.) Φορητή εικόνα Αγ. Γεωργίου (Δημ. Παπαδιαμάντης 1824) 19
Χρυσόβουλο σε μεμβράνη του ηγεμόνα (Βοεβόδα) της Βλαχίας (17ου αι.). Χρυσόβουλα ονομάζονταν τα διατάγματα των Αυτοκρατόρων του Βυζαντίου, τα οποία γράφονταν σε περγαμηνή, στην οποία υπήρχε χρυσή σφραγίδα. Τα χρυσόβουλα αφορούσαν κυρίως δωρεές προς μοναστήρια, ναούς κ.λπ. Πατριαρχικό Σιγίλιο (Μολυβδόβουλο) 19ου αιώνα. Με το όνομα σιγίλλιο, (ή σιγίλιο ή και σιγγίλιο), φέρονταν κατά τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία τα σημαντικότερα επίσημα αυτοκρατορικά έγγραφα που αφορούσαν κυρίως θέματα εξωτερικής πολιτικής, τα οποία συνηθέστερα χρησιμοποιούσε η βυζαντινή διπλωματία. 20
Εικόνα Αποστόλων Πέτρου και Παύλου (14ος αιώνας) Εικόνα Ζωοδόχου Πηγής (19ος αιώνας) 21
Εικόνα από την Ωραία Πύλη του Καθολικού της Μονής 22
Μπορείτε να φανταστείτε τι γίνεται σήμερα στα μοναστήρια; Άραγε, υπάρχουν καλόγεροι που τα λειτουργούν; Η Μονή Γηρομερίου είναι ένα από τα λίγα μοναστήρια στην Ήπειρο, που είναι επανδρωμένο και λειτουργεί. Σήμερα κατοικείται από 3 μοναχούς, οι οποίοι ήλθαν εδώ το 1989, και από τότε ασχολούνται με την αναστήλωση και τη συντήρηση του κτηριακού συγκροτήματος. Αυτό, με την πάροδο των αιώνων, είχε υποστεί σημαντικές φθορές, μέχρι του σημείου της ολοκληρωτικής κατάρρευσης σε κάποια από τα τμήματά του. 23
Αποτελεί σημείο αναφοράς στη σύγχρονη Θεσπρωτία, με απήχηση σε όλη την ευρύτερη περιοχή της Ηπείρου. Η Μονή λειτουργεί σύμφωνα με τους κανόνες του κοινοβιακού μοναχισμού στη διαβίωση των μοναχών και δέχεται προσκυνητές καθημερινά από την ανατολή μέχρι τη δύση του ηλίου. 24
Η Μονή πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου, εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και στις 2 Ιανουαρίου, εορτή του κτήτορος Οσίου Νείλου του Ηγιασμένου. 25
26
Δραστηριότητες στην τάξη Φύλλο εργασίας 1 Ερωτήσεις κατανόησης πολλαπλών επιλογών. Ας βρούμε τη σωστή απάντηση, με βάση όσα έχουμε αναφέρει για το μοναστήρι μας. Α. Πώς λεγόταν ο ιδρυτής της Μονής Γηρομερίου; 1) Θεόφιλος 2) Δημήτρης Παπαδιαμάντης 3) Οξιώτης 4) Όσιος Νείλος Β. Πού είναι αφιερωμένη η Μονή; 1) Στον Άγιο Νικόλαο 2) Στον Άγιο Δημήτριο 3) Στην Κοίμηση της Θεοτόκου 4) Στην Αγία Άννα Γ. Ποιος ανακαίνισε το Καθολικό της Μονής; 1) Δημήτρης Παπαδιαμάντης 2) Όσιος Νείλος ο Εριχιώτης 3) Οξιώτης 4) Θεόφιλος Δ. Πότε ιδρύθηκε η Μονή; 1) αρχές 14 ου αιώνα 2) 17 ος αιώνας 3) 5 ος π.χ αιώνας 4) 12 ος αιώνας 27
Φύλλο εργασίας 2 Σύμφωνα με όσα μάθαμε παραπάνω, προσπαθήστε να βρείτε τις δέκα λέξεις που έχουν σχέση με το μοναστήρι μας και κρύβονται στο παρακάτω κρυπτόλεξο. Ξεκινάμε; Ε Ρ Ι Χ Ι Ω Τ Η Σ Ο Μ Ο Ν Α Χ Ο Σ Ν Μ Ξ Τ Ε Π Ι Γ Ρ Α Φ Η Ι Θ Ε Ο Τ Ο Κ Ο Σ Μ Ω Κ Ζ Α Π Μ Κ Ρ Μ Τ Γ Η Ρ Ο Μ Ε Ρ Ι Γ Η Π Φ Σ Ε Φ Ε Κ Σ Μ Σ Κ Α Μ Π Α Ν Α Ρ Ι Ο Φ Ε Ρ Ε Ζ Σ Θ Σ Τ Σ Ρ Ω Τ Ε Ι Κ Ο Ν Α Φ Υ Γ Ν Ι Ε Γ Λ Ρ Λ Τ Β Τ Τ Λ Υ Α Ι Δ Μ Α Ψ Η Ρ Ε Ε Ε Κ Μ Φ Ο Ν Ε Τ Κ Λ Σ Ο Σ Λ Ε [Εριχιώτης, Καθολικό, Καμπαναριό, Οξιώτης, Θεοτόκος, Γηρομέρι, Κελί, Μοναχός, Εικόνα, Επιγραφή] 28
Φύλλο εργασίας 3 Ελάτε τώρα να αντιστοιχίσουμε τις λέξεις από τη στήλη Α με τις λέξεις από τη στήλη Β. Α Καλόγερος Παπαδιαμάντης Κελί Εικόνα Όσιος Νείλος Τράπεζα Γηρομέρι Ναός Β Δωμάτιο Οδηγήτρια Εριχιώτης Μοναχός Ζωγράφος Καθολικό Φαγητό Θεσπρωτία 29
Φύλλο εργασίας 4 Μπορείτε να βάλετε στη σωστή σειρά τις λέξεις που συμπληρώνουν κάθε κενό; Γεια σας, παιδιά! Είμαι ο (1) Θεόφιλος. Μαζί μάθαμε κάποιες πληροφορίες για τη Μονή (2) που είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της (3). Τη Μονή ίδρυσε ο Όσιος (4) ο Εριχιώτης τον..(5) αιώνα. Τα οικοδομήματα της Μονής είναι κατασκευασμένα από..(6). Την ανακαίνιση του καθολικού χρηματοδότησε ο..(7) από την Πωγωνιανή το.(8) ενώ το τέμπλο ζωγράφισε ο Δημήτριος (9) από το Ζαγόρι το 1824. Στη μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Γηρομέρι, βρίσκονται πάρα πολύ σημαντικά (10). (κειμήλια, 1568, μοναχός, Γηρομερίου, Θεοτόκου, 14 ο, Οξιώτης, Παπαδιαμάντης, πέτρα, Νείλος) 30
Δραστηριότητες στο πεδίο Καλώς ήρθατε στη Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου, στο Γηρομέρι Θεσπρωτίας. Τώρα ήρθε η ώρα να δείτε από κοντά όσα μάθατε μέσα στην τάξη σας! 31
Α) Πρίν την είσοδο στο μοναστήρι περιεργαζόμαστε και εξερευνούμε τον περιβάλλοντα χώρο. Στεκόμαστε απ έξω και παρατηρούμε τα τείχη της Μονής. Συζητάμε για ποιο λόγο άραγε να είναι χτισμένο με αυτόν τον τρόπο. Β) Μέσα στο μοναστήρι Χωριζόμαστε σε τρεις ομάδες (ο αριθμός των ατόμων κάθε ομάδας, εξαρτάται από το πλήθος των μαθητών). - Οι περιηγητές: Αναλαμβάνουν να αναγνωρίσουν και να ξεναγήσουν τους συμμαθητές τους στους εξωτερικούς χώρους της Μονής. Βρίσκουν το Καθολικό, το καμπαναριό, τα κελιά των μοναχών και την επιγραφή στη νότια όψη του ναού. - Οι αρχαιολόγοι: Αναλαμβάνουν να πουν λίγα ιστορικά στοιχεία για τη Μονή. (για παράδειγμα: ποιος ίδρυσε το μοναστήρι, από ποιον ανακαινίσθηκε το Καθολικό, που βρίσκονται οι εικόνες του τέμπλου και ποιος της ζωγράφισε). - Οι φωτογράφοι: Μπορούν να βγάλουν φωτογραφίες (όπου επιτρέπεται) από τους εξωτερικούς χώρους της Μονής. (Την επιγραφή στη νότια όψη του ναού, την είσοδο του Καθολικού κ.λπ.) - Όλοι οι μαθητές μπορούν να δουν τα κειμήλια που υπάρχουν στη Μονή, να παρατηρήσουν τις αγιογραφίες, να σχολιάσουν την παλαιότητά τους και να πουν ποια συναισθήματα τους προκαλούν. 32
Βγάζουμε αρκετές φωτογραφίες με όλους τους μαθητές σε διάφορους χώρους τς Μονής. Αφού επιστρέψετε στο σχολείο σας, σε χαρτί του μέτρου, μπορείτε να δημιουργήσετε τη δική σας φωτογραφική σύνθεση (κολάζ) με τις φωτογραφίες που τραβήξατε κατά την επίσκεψή σας στη Μονή Γηρομερίου. Κάτω από κάθε φωτογραφία μπορείτε να γράψετε λίγα πράγματα, για να πληροφορείτε αυτούς που θα τις βλέπουν. Γ. Μετά από την επίσκεψη - Τώρα που επιστρέψαμε στην τάξη μας, μπορούμε να γράψουμε σε λίγες γραμμές αυτό που μας έκανε εντύπωση από όσα είδαμε (κτήριο, εικόνες, τειχογραφίες, κειμήλια, ιστορικά στοιχεία, αρχιτεκτονική). - Μπορείτε να συζητήσετε μεταξύ σας όποιες απορίες έχετε και με την βοήθεια του δασκάλου σας να αναζητήσετε επιπλέον πληροφοριακό υλικό μέσω διαδικτύου. Εδώ υπάρχουν δύο ηλεκτρονικές διευθύνσεις, τις οποίες μπορείτε να επισκεφθείτε: 1) http://monigiromeriou.gr/el/index.htm 2)http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%93%CE%B9%CF%81%CE%BF%CE%BC%CE%AD% CF%81%CE%B9_%CE%98%CE%B5%CF%83%CF%80%CF%81%CF%89%CF%84%CE%AF%CE%B 1%CF%82 - Με τη βοήθεια του δασκάλου σας, μπορείτε να φτιάξετε μια παρουσίαση στον υπολογιστή σας, χρησιμοποιώντας τις φωτογραφίες που έχετε βγάλει από την επίσκεψή σας στο μοναστήρι. Κάτω από κάθε φωτογραφία μπορείτε να βάλετε τα ονόματα όλων όσων υπάρχουν σε αυτήν ή να εξηγείτε το μέρος που φωτογραφίζεται. 33
Αγαπημένα μου παιδιά, κάπου εδώ η ξενάγησή μας στη Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου στο Γηρομέρι έφτασε στο τέλος της. Ελπίζω να ευχαριστηθήκατε το ταξίδι μας και να μάθατε πολλές και ενδιαφέρουσες πληροφορίες! 34