Οι Φάροι του Ιονίου Πελάγους. Εισηγητής: Νίκος Μπένος Πάλμερ

Οι Φάροι του Ιονίου Πελάγους Εισηγητής: Νίκος Μπένος Πάλμερ Ας μιλήσουμε για ένα φώς μέσα στο σκοτάδι. Ένα φώς που καθοδηγεί, που προστατεύει, ειδοποιεί και δίνει ελπίδα στον ναυτικό, μέσα στη σκοτεινή θάλασσα. Οι φρουροί της θάλασσας, οι «άγιοι των Ναυτικών», το άσβεστο φώς που καθοδηγεί. Αυτό είναι φάρος! Αλλά ας πιάσουμε την ιστορία από την αρχή. Η θάλασσα είναι πάντα σκοτεινή. Κανένα φωτεινό ίχνος στη στεριά. Οι όγκοι της στεριάς σκοτεινοί και απειλητικοί κρύβουν παγίδες. Οι Ελληνικές θάλασσες δίνουν την δυνατότητα των ναυτικών ταξιδιών λόγω μικρών αποστάσεων κατά την ημέρα, αλλά τη νύκτα χάνεσαι πολύ εύκολα λόγω της ύπαρξης πολλών στεριών και κινδυνεύεις από τα περίπλοκα περάσματα. Στη παρουσίαση αυτή τώρα, δεν θα ασχοληθούμε με την ιστορική αναδρομή της ύπαρξης των φάρων. Θα ασχοληθούμε κατ ευθείαν με τη νεώτερη ιστορία που στην Ελλάδα ταυτίζεται με την κατασκευή του φαρικού δικτύου της, σε μία πολλή ενδιαφέρουσα προβιομηχανική και κατόπιν βιομηχανική περίοδο. Μια χρονική περίοδος γεμάτη νέες εφευρέσεις και μεθόδους που έφεραν ραγδαίες μεταβολές, εξελισσόμενες συνεχώς κατά την εφαρμογή τους στη τεχνολογία των φάρων. Έτσι αντικείμενο της αποψινής παρουσίασης είναι οι φάροι που κτίστηκαν μέσα σε 100 χρόνια, από τις αρχές του 19 ου, έως τις αρχές του 20 ου αιώνα. Ας πούμε όμως τι είναι ακριβώς ένας πέτρινος φάρος. Είναι ένα βοήθημα για τους ναυτικούς που βρίσκεται στη στεριά. Απλά-απλά είναι μία τεράστια λάμπα, που για λειτουργήσει χρειάζεται ένα εργονομικό ανθεκτικό κτήριο για να στεγάσει τον ιδιαίτερο τεχνικό φωτιστικό εξοπλισμό, την διαβίωση του ανθρώπινου δυναμικού για τον χειρισμό του, τον περιβάλλοντα χώρο και τους δρόμους προσέγγισης σ αυτόν, από την ξηρά και την θάλασσα. Τα κτήρια των φάρων αποτελούνται από τον πύργο, τον κλωβό με το φωτιστικό μηχάνημα και την κατοικία των φαροφυλάκων. Στην Ελλάδα λόγω του ήπιου κλίματος, των μικρών αποστάσεων για τις ανάγκες της φωτοβολίας, ο πύργος και η κατοικία πλην ορισμένων εξαιρέσεων βρίσκονται ενσωματωμένοι δημιουργώντας ένα ενιαίο κτιριακό σύνολο. Ο πύργος που άλλοτε κυκλικός, τετράγωνος ή οκταγωνικός ξεπετάγεται από την ισόγεια κατοικία που σαν βασικό σχέδιο ακολουθεί τον άξονα της κεντρικής εισόδου που βρίσκεται ευθεία και απέναντι από την είσοδο του πύργου εσωτερικά του κτηρίου. Ο πύργος εσωκλείει στα περισσότερα κτίσματα, κυκλική κλίμακα με σφηνοειδή σκαλοπάτια, οδηγεί στη κορυφή του, στον κλωβό, που βρίσκεται και το φωτιστικό μηχάνημα. 1

Τα σκαλοπάτια πέτρινα κι αυτά είτε είναι αρθρωτά στηριζόμενα στο κέντρο του πύργου δημιουργώντας έτσι μια κολόνα από την βάση έως την κορυφή, είτε είναι στηριγμένα και δομημένα εσωτερικά στο τοίχο του πύργου δημιουργώντας ένα κενό από τη βάση ως τη κορυφή του. Ανάλογα με τις ανάγκες φωτοβολίας σε κάθε περιοχή, της τοπικής μορφολογίας του εδάφους των καιρικών συνθηκών της περιοχής, των δομικών υλικών, και τέλος η διάθεση προβολής του φάρου ως σύμβολο υπεροχής και γοήτρου της περιοχής είναι οι βασικοί παράγοντες που καθορίζουν το ύψος του πύργου όπου στην κορυφή του στεγάζεται ο μηχανισμός φωτοβολίας. Στην ισόγεια κατοικία των φαροφυλάκων υπάρχουν τα δωμάτια κατάκλισης, κουζίνα και αποθηκευτικός χώρος. Για αποθήκευση νερού χρησιμοποιείται στέρνα βρόχινου νερού που βρίσκεται υπογείως είτε εσωτερικά είτε εξωτερικά του κτηρίου. Ανάλογα όμως του μεγέθους του κτηρίου, του αριθμού των φαροφυλάκων και των αναγκών διαβίωσης σε απομακρυσμένα μέρη, πολλές φορές οι χώροι του κτηρίου δεν επαρκούσαν και έτσι δίπλα στα κτήρια κτίζονταν και άλλοι βοηθητικοί χώροι. Οι τουαλέτες στις περισσότερες περιπτώσεις ήταν εξωτερικά του κτηρίου. Αυτοί οι βοηθητικοί χώροι χρησίμευαν ως κουζίνα μαζί με φούρνο με ξύλα, αφοδευτήρια και αποθήκες. Όμως θα πρέπει να σημειώσω ότι μάλλον μεταγενέστερα κτίσματα πρέπει να τα θεωρήσουμε από το κύριο κτήριο του φάρου. Ένα άλλο στοιχείο που καθορίζει το μέγεθος του κτηρίου είναι και το κατά πόσο απομακρυσμένο και δυσπρόσιτο σημείο είναι κτισμένος ο φάρος. Στο κατά πόσο δηλαδή αυτάρκεις θα έπρεπε να ζουν οι φαροφύλακες. Φάροι που είναι κτισμένοι κοντά σε οικισμούς και πόλεις δεν είχαν ανάγκες. Οι ενεργειακές πηγές των φάρων της περιόδου που εξετάζουμε 19ος - 20ος αιώνας ήταν αρχικά το λάδι και κατόπιν το πετρέλαιο, αέρια κυρίως ασετιλίνη, ηλεκτρισμός και τέλος ηλιακή ενέργεια. Εξίσου σημαντικό κεφάλαιο ήταν και η προσπάθεια μεγέθυνσης και κατεύθυνσης της φωτοβολίας του παραγόμενου φωτός. Διαμορφώθηκαν οπτικά συστήματα με το σχεδιασμό και τη κατασκευή κατόπτρων από γυαλί και ορείχαλκο, διαφόρων τύπων και τρόπων φωτοβολίας αναδεικνύοντας έτσι το κεφάλαιο των οπτικών συστημάτων ως το πλέον προσαρμοζόμενο στη κάθε νέα εφεύρεση και τεχνολογία. Εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε ότι στους φάρους πάντα εφαρμοζόταν η πλέον προηγμένη τεχνολογία κάθε εποχής. Βρισκόμαστε στο αποκορύφωμα της βιομηχανικής επανάστασης, τέλη του 1800, συνεχώς νέες εφευρέσεις γίνονται, και συνεχώς δοκιμάζονται στους φάρους νέες μέθοδοι. Δε θα σταθούμε εξετάζοντας τις πηγές ενέργειας των οπτικών συστημάτων γιατί αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό κεφάλαιο, εμπερικλείοντας σχεδόν ολόκληρη τη νεώτερη βιομηχανική ιστορία. Ιστορία γεμάτη από τεχνικές και μεθόδους που επιτρέπουν, τη φωτοβολία μεγάλων αποστάσεων, τη μονοσήμαντη αναγνώριση των φάρων καθώς και τη κίνηση πολύ βαριών οπτικών συστημάτων που πολλές φορές ήταν συνδυασμός μεθόδων και ζύγιζαν πολλούς τόνους. Όλα αυτά που περιέγραψα μέχρι εδώ αναφέρονται στα κτήρια των φάρων και στο τεχνικό τους εξοπλισμό που από το 1822 ως το 1926 κατασκευάστηκαν και βρίσκονται σήμερα στην Ελληνική επικράτεια. 2

Πρώτα στα Επτάνησα, επί Αγγλικής κυριαρχίας από τις αρχές του 19 ου αιώνα, και κατόπιν και στην υπόλοιπη ελεύθερη και ανεξάρτητη Ελλάδα, αρχίζουν να ιδρύονται φάροι ώστε να γίνονται με μεγαλύτερη ασφάλεια και συχνότητα τα θαλασσινά ταξίδια. Να σημειώσουμε ότι ακόμα στην Ελλάδα το εμπόριο και η επικοινωνία γινότανε πιο εύκολα από την θάλασσα παρά από τη στεριά όπου η ανύπαρκτη υποδομή σε δρόμους, η ορεινή διαμόρφωση των εδαφών αλλά και η ύπαρξη ληστών έκαναν τα ταξίδια στη στεριά δύσκολα έως αδύνατα. Γι αυτούς τους λόγους προτιμούσαν τη θάλασσα για τις μεταφορές. Στο Ιόνιο πέλαγος, στα Επτάνησα, επί κυριαρχίας των Άγγλων κατασκευάζονται οι πρώτοι φάροι στις Ελληνικές θάλασσες. Πρώτα-πρώτα συναντάμε στη κορυφή του φρουρίου της Κέρκυρας τον παλαιότερο. τον φάρο Σίδερο, παίρνοντας το όνομά του από το εκκλησάκι του Αγίου Ισίδωρου που υπάρχει εκεί. Η πρώτη αναγγελία αφής του φάρου αναφέρεται 1822. Αποτελείται από κυλινδρικό πύργο ύψους 8,5 μ., και κατοικία φαροφυλάκων με δύο μικρά δωμάτια και τους βοηθητικούς τους χώρους. Ο πύργος σώζεται στην αρχική του μορφή, ενώ μέρος του κτιριακού συγκροτήματος δεν υπάρχει πιά. Αρχικά λειτουργούσε με ελαιόλαδο και αργότερα με πετρέλαιο, εκπέμποντας λευκό σταθερό φώς με κατοπτρικό μηχανισμό. Το 1887 τοποθετήθηκε φάρος καταδιοπτρικός με ισχυρότερο μηχανισμό, που κατασκευάστηκε από την εταιρεία Sautter-Lemonnier στο Παρίσι. Το 1926 αντικαταστάθηκαν τα φωτιστικά μηχανήματα πετρελαίου και λειτούργησε ως αυτόματος πυρσός ασετιλίνης, τύπου Dallen-Aga. Κατά την διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου ο φάρος παρέμεινε σβηστός. Το 1954 επαναλειτούργησε ως αυτόματος πυρσός ασετιλίνης. Το 1986 απομακρύνθηκαν τα μηχανήματα ασετιλίνης και από τότε λειτουργεί ως αυτόματος ηλεκτρικός, χωρίς φαροφύλακες. Βαρδιάνοι Κεφαλονιά Ο φάρος βρίσκεται στη νησίδα Βαρδιάνοι, στην είσοδο του κόλπου του Αργοστολίου. Κατασκευάστηκε από Άγγλους μηχανικούς το 1824., για λογαριασμό του Ιονίου κράτους. Αποτελείται από κυλινδρικό πύργο. και κατοικία φαροφυλάκων. Λειτούργησε με πετρέλαιο από το 1890 ως το 1950, οπότε αντικαταστάθηκαν τα μηχανήματα πετρελαίου με αυτόματο πυρσό ασετιλίνης. Το 1953 ο πύργος καταστράφηκε από τον σεισμό. Ένα τμήμα επισκευάστηκε, αλλά το ύψος του μειώθηκε στα 8,5 μ.. Λεύκιμο Κέρκυρα. Τα αβαθή νερά της νότιας Κέρκυρας που εκτείνονται για 1000 περίπου μέτρα από την ακτή αποτελούσαν μεγάλο κίνδυνο για τα διερχόμενα πλοία. Για το λόγο αυτό το 3

1825 αγκυροβολήθηκε στα ανοικτά των αλυκών Λευκίμμης ένα ξύλινο σκαρί με φανάρι στο κατάστρωμά του. Αυτό άντεξε, μετά από πολλές προσπάθειες συντήρησης μέχρι το 1890. Τότε αποφασίστηκε η κατασκευή μικρού τετράγωνου οικήματος που στήριζε φανάρι για να καθοδηγεί σε όσους έπλεαν στη περιοχή. Παναγιά Παξοί Βρίσκεται στη νησίδα Παναγιά (Μαντόνα) στην είσοδο του λιμανιού του Γαΐου. Ο φάρος αποτελείται από τετράγωνο πύργο ύψους 7,5 μ. και κατοικία φαροφυλάκων. Πρωτολειτούργησε το 1825 με ελαιόλαδο. Λάκκα Παξοί Ο πρώτος φάρος του ακρωτηρίου Λάκκα άναψε το 1825. Τον Μάρτιο του 1913 ο φάρος καταστράφηκε εξαιτίας ξαφνικής κατολίσθησης του εδάφους. Οι μαρτυρίες της εποχής αναφέρουν ότι οι τρείς φαροφύλακες κατάφεραν τυχαία να σωθούν. Το 1916 κτίστηκε ο σημερινός φάρος. Περιστερές Βρίσκεται στη νησίδα Περιστέρες Τινιόζο ή Καπαρέλι απέναντι περίπου από την Κασσιώπη και σηματοδοτεί το στενό πέρασμα μεταξύ Κέρκυρας και Αλβανίας. Κατασκευάστηκε το 1823 και λειτούργησε για πρώτη φορά το 1828. Ο μοναδικός που είχε μόνιμους τεράστιους πίθους για αποθήκευση νερού. Άγιοι Θεόδωροι Κεφαλλονιά. Μοναδική αρχιτεκτονικά κατασκευή φάρου, χωρίς κατοικία φαροφυλάκων. Την ιδιοτυπία της μορφής του την οφείλει σε προϋπάρχοντα ανεμόμυλο, που ενισχύθηκε με περιστύλιο. Βρίσκεται στην είσοδο του λιμανιού στο Αργοστόλι. Βρίσκουμε ομοιότητες με το μνημείο του.. στη Κέρκυρα. Στροφάδες Λειτούργησε για πρώτη φορά το 1829, στη μεγαλύτερη από τις νησίδες που αποτελούν το σύμπλεγμα των Στροφάδων. Κρυονέρι Ζάκυνθος Το ακρωτήριο Κρυονέρι, στην άκρη του όρμου που οδηγεί στη πόλη της Ζακύνθου, φωτίστηκε με φάρο το 1832. Ο φάρος λειτούργησε διαδοχικά με ελαιόλαδο, πετρέλαιο και ασετιλίνη ως το 1953, οπότε καταστράφηκε ολοσχερώς από το σεισμό. Άγιος Ανδρέας Ιθάκη Τοποθετήθηκε στη ανατολική ακτή του λιμανιού της Ιθάκης. Διέθετε στρογγυλό πύργο ύψους 5μ., που καταστράφηκε το 1953. Καψάλι Κύθηρα 4

Βρίσκεται στη νότια πλευρά του νησιού, στην είσοδο του λιμανιού. Λειτούργησε για πρώτη φορά το 1853. και αυτός ο φάρος παρέμεινε σβηστός κατά τον Β Π.Π. Σπαθί Κύθηρα Κυκλικός πύργος ύψους 25μ., με κατοικία φαροφυλάκων. Μια ανθεκτική κατασκευή για να αντέχει στους ιδιαίτερα σφοδρούς βόρειους ανέμους που πνέουν στην περιοχή. Σημαντικό και πολυσύχναστο πέρασμα για τα καράβια μέχρι και σήμερα μεταξύ Κάβου Μαλιά και Κυθήρων. Ο φάρος βρίσκεται στο ακρωτήριο Σπαθί ή Μουδάρι, στη βόρεια άκρη του νησιού από το 1857. Φρούριο Λευκάδος Στη πόλη της Λευκάδας, στο φρούριο της Άγιας Μαύρας, πάνω στο προμαχώνα του Παντοκράτορα στο βόρειο τμήμα, κατασκευάστηκε ο φάρος. Σύμφωνα με στοιχεία της Υπηρεσίας φάρων λειτούργησε για πρώτη φορά το 1861. Οι φάροι που μόλις είδαμε ανήκουν στη περίοδο προ της ενώσεως των Επτανήσων με την υπόλοιπη Ελλάδα. Κατόπιν με δαπάνες του Ελληνικού κράτους ιδρύονται οι παρακάτω Καστρί Οθωνοί Είναι ο πρώτος φάρος που συναντούν όσοι πλέουν από τον βορρά προς το Ιόνιο πέλαγος. Βρίσκεται στο ακρωτήριο Καστρί στη ΒΑ άκρη του νησιού Οθωνοί. Σε αυτόν λέγεται ότι οφείλεται η ονομασία «Φανός» ή «φανώ», που δόθηκε στο νησί. Λειτούργησε για πρώτη φορά το 1872. Κατά την διάρκεια του Β Παγκοσμίου Πολέμου ο φάρος παρέμεινε σβηστός, ενώ προκλήθηκαν σοβαρές ζημιές στον πύργο και τα φωτιστικά μηχανήματα από βομβαρδισμούς και λεηλασίες. Είναι ο μοναδικός επανδρωμένος με φαροφύλακες στα Ιόνια νησιά. Δουκάτο Λευκάδα Βρίσκεται στη ΝΔ πλευρά της Λευκάδος στο ακρωτήριο. Δουκάτο ή Κάβος Κυράς. Λειτουργεί από το 1890. Φισκάρδο Κεφαλλονιά Πρωτολειτούργησε το 1892. Είχε κυλινδρικό πύργο και κατοικία φαροφυλάκων. Μετά τους σεισμούς του 1953 ο παλαιός φάρος εγκαταλείφθηκε και κτίστηκε καινούργιος με τετράγωνο πύργο ύψους 14,2 μ. Έτσι σήμερα είναι μοναδική η περίπτωση όπου στο ίδιο σημείο συναντάμε δύο κατασκευές φάρων. Σκινάρι Ζάκυνθος Έχει κυλινδρικό πύργο ύψους 9,5 μ., με κατοικία φαροφυλάκων στη βάση του. βρίσκεται στη ΒΔ πλευρά του νησιού από το 1897. Γερογόμπος Κεφαλλονιά 5

Βρίσκεται στη χερσόνησο της Παλικής σε μικρή απόσταση από το χωριό Χαβριάτα.. Άναψε το 1906. Στον Β Π.Π. κατά την αποχώρηση των Γερμανών, ο φάρος ανατινάχθηκε. Το 1945 αποκαταστάθηκε ο πύργος με μπετόν. Αντίπαξοι Νοβάρα ή Οβορός ονομάζεται το ακρωτήριο στο ΝΑ άκρο των Αντιπάξων, που από το 1906 βρίσκεται ο φάρος. Σηματοδοτεί και προειδοποιεί επίσης τις πολύ επικίνδυνες ξέρες ανοικτά του ακρωτηρίου. Διχάλια Κεφαλλονιά Στο ακρωτήριο Διχάλια, στο κόλπο της Σάμης, βρίσκεται ο ομώνυμος φάρος από το 1907. Βολιός Λευκάδα Ο Βολιός είναι μικρή βραχονησίδα στη νότια είσοδο της διώρυγας της Λευκάδας. Ο φάρος ορίζει το στενό πέρασμα ανάμεσα στην Ηπειρωτική ακτή και το νησί. Ιδρύθηκε το 1913 για την διευκόλυνση στη διέλευση του στενού. Κερί Ζάκυνθος Βρίσκεται στη ΝΔ άκρη του νησιού σε μεγάλο ύψος από τη θάλασσα από το 1925. Απολυτάρες Αντικύθηρα Σε ένα ιδιαίτερα άγριο και δύσβατο τοπίο, στο ακρωτήριο Απολυτάρες, βρίσκεται ο φάρος από το 1926. από τους πρώτους φαροφύλακες που επάνδρωσαν το φάρο, ήταν ο Νικόλαος Φιλοσωφώφ πρώην ναύαρχος του τσαρικού στόλου. Αυτοί είναι οι φάροι που βρίσκονται πάνω στα Επτάνησα. Όμως πολλοί από τους αναφερθέντες φάρους λειτουργούν ανά ζεύγη για την ασφαλέστερη διέλευση των περασμάτων. Έτσι φάροι που βρίσκονται στο Ιόνιο και συνεργάζονται με τους φάρους των νησιών είναι και οι παρακάτω Κατάκολο 1865 Ορίζει και οδηγεί προς το ομώνυμο λιμάνι. Τσιχλή Μπαμπά (Σφακτηρία) 1873 Ένας φάρος που έχει διαγραφεί πλέον από τον οπτικό ορίζοντα της περιοχής. Κάβο Μαλιάς 1883 Ένας σημαντικός φάρος σε ένα καίριο σημείο τοποθετημένος από το 1883, συνεργαζόμενος με τον φάρο των Κυθήρων ορίζει ένα πέρασμα με πολύ μεγάλη κίνηση πλοίων. 6

Μούρτος 1884 Πάνω σε νησίδα έξω από την αρχαία Σύβοτα. Απέναντι από το φάρο Λευκίμμης. Σαπιέντζα Ένας αξιοθαύμαστος φάρος που ξεχωρίζει για την αρχιτεκτονική του στέκει πάνω στο νησάκι Σαπιέντζα (= σοφία) από το 1885. ορίζει το Νότιο άκρο του Ιονίου πελάγους. Κάβο Ματαπάς Ταίναρο Στο μεσαίο πόδι της Πελοποννήσου από το 1887. Ορίζει την ρότα των πλοίων σε έναν από τους σημαντικούς θαλάσσιους δρόμους της Μεσογείου. Ο προθάλαμος του Ιονίου Οξυά 1899 Στην γωνία ακριβώς Ιονίου πελάγους και Κορινθιακού κόλπου. Πάνω σε νησίδα ένας φάρος που αυθαίρετα υπέστη έναν αρχιτεκτονικό κανιβαλισμό προσθέτοντας και δεύτερο όροφο. Καυκαλίδα 1906 Στη περιοχή της Κυλλήνης πάνω στη νησίδα Καυκαλίδα ή Γλαρέντζα στέκει το ερείπιο του φάρου. Εξυπηρετεί το πέρασμα ανάμεσα στη Ζάκυνθο και τη Πελοπόννησο. Μετά από το σύντομο ταξίδι μας στα φανάρια του Ιονίου πελάγους, ας συνοψίσουμε αυτά που είπαμε: Στο Ιόνιο έχουμε 31 πέτρινα φανάρια Τα 23 βρίσκονται πάνω στα Επτάνησα Ένας δεν υπάρχει καθόλου (Κρυονέρι) Σε ερειπιώδη κατάσταση βρίσκονται 10 Βαρδιάνοι-Λεύκιμμο-Περιστερές-Άγιος Ανδρέας-Διχάλια-Βολιός-Στροφάδες- Μούρτος-Καυκαλίδα-Τσιχλή Μπαμπά Σε άμεσο κίνδυνο κατάρρευσης 8 Σίδερος Κέρκυρα-Σπαθί Μουδάρι-Φρούριο Λευκάδος-Δουκάτο-Φισκάρδο- Απολυτάρες-Οξυά-Σαπιέντζα Τέλος σε καλή κατάσταση βρίσκουμε 12 Παναγιά Παξών-Λάκκα Παξών-Άγιοι Θεόδωροι-Καψάλι-Καστρί Οθωνών-Σκινάρι- Γερογόμπος-Αντίπαξοι-Κερί-Ταίναρο- Κάβο Μαλιάς -Κατάκολο Από τους παραπάνω 31 φάρους μόνον ένας είναι επανδρωμένος με φαροφύλακες. Τους 19 τους χάνουμε μέρα με την ημέρα, και τους υπόλοιπους 11 τους βλέπουμε και δεν ξέρουμε τι να τους κάνουμε. Έχοντας την διαχείριση των φάρων η Υπηρεσία Φάρων του Πολεμικού Ναυτικού, με την πάροδο των τεχνολογιών μπερδεύτηκε και η ίδια για το τι είναι φάρος. Και να γιατί: ο πέτρινος παλαιός φάρος κατασκευάστηκε έτσι λόγω απόλυτων εργονομικών αναγκών. Ήταν μια τεράστια λάμπα αποτελούμενη από τα μέρη και τα μέλη της ως απόλυτα αναγκαία. Έτσι ακόμα και οι 7

φαροφύλακες αποτελούσαν αναγκαία μέρη του εργαλείου, με σκοπό να ανάβει ο φάρος στη κορυφή του. Όταν αργότερα οι φάροι αυτοματοποιήθηκαν η ανάγκη εργασιών περιορίστηκε μόνο στη κορυφή του πύργου. Να ανάβει το «λαμπάκι». Και το υπόλοιπο μέρος του φάρου ξεχάστηκε και αποτέλεσε βάρος για την Υ.Φ. Και αφήνονταν στη τύχη της φθοράς. Στις μέρες μας, λόγω εξέλιξης της τεχνολογίας, φάρος για την Υ.Φ. είναι ένα LED λαμπάκι κάπου ψηλά, μερικά καλώδια, μπαταρίες, και ηλιακοί συλλέκτες. Τα εναπομείναντα πέτρινα κτήρια πλέον ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΦΑΡΟΙ για το Ναυτικό. Πριν 20 χρόνια που άρχισα να καταγράφω τους φάρους στην Υπηρεσία Φάρων με κορόιδευαν για το ενδιαφέρον μου στα κτήρια. Κατόπιν και από το πολύ λέγε-λέγε κατάλαβαν την έννοια του συνόλου ως κτήριο και το υιοθέτησαν. Συγχρόνως άρχισαν να χαρακτηρίζονται ένα-ένα τα κτήρια ως νεώτερα μνημεία από το Υπουργείο Πολιτισμού και το Ναυτικό άρχισε να βλέπει μια ελπίδα για την αποκατάστασή τους. Όμως πως ένα τέτοιο εργαλείο της μοναχικότητας, της ειρήνης και της έντονης διαφορετικότητας καθενός από τους φάρους, μπορεί να διοικηθεί από ένα τόσο δύσκαμπτο και μαζικό φορέα? Και βρήκε το Ναυτικό μια φόρμουλα για τα δικά του μέτρα! Συντηρεί τα εναπομείναντα καλά κτήρια και τα μετατρέπει σε θερινά καταλύματα για διακοπές των αξιωματικών του.! Και λόγω στρατιωτικής νοοτροπίας ούτε λόγος, ούτε οποιαδήποτε αναφορά θέλει να γίνεται περί της ιστορίας των φάρων, διότι οι φαροφύλακες είναι κατώτεροι αξιωματικοί που υπηρέτησαν στα φανάρια, ενώ οι σημερινοί ένοικοι δεν ανήκουν σε αυτή τη κατηγορία. Δηλαδή, ας φανταστούμε ότι το Ναυτικό που, επειδή δεν μπορούσε να συντηρεί τον ΑΒΕΡΩΦ, τον μετέτρεψε σε κρουαζιερόπλοιο για το Ναυτικό, χωρίς ίχνος διάθεσης για ανάδειξη της αυθεντικότητας και αφήγηση της ιστορίας του!!! Θέλει λίγο προσοχή το θέμα. Άς βοηθήσουμε την Υπηρεσία Φάρων, να μπορέσει να διαχειριστεί την ιστορία της, ας βοηθήσουμε την Υ.Φ. να ασχολείται με την εύρυθμη λειτουργία των φάρων ανά την Ελλάδα, που αριθμούν γύρω στους 1500, και να αφήσει αυτό που την δυσκολεύει σε ειδικούς, με ευαισθησία απέναντι στην θάλασσα που μας χαρακτηρίζει, απέναντι στην ίδια της την ιστορία, απέναντι στο μοναχικά ανεξάρτητο φώς που εκπέμπει αυτός ο τόπος. Τέλος ας βοηθήσουμε την Υ.Φ με νέες ιδέες αρμοδιοτήτων και χρήσεων των κτηρίων των πέτρινων φάρων, άς βοηθήσουμε την Υ.Φ. κάθε χρόνο να μην χάνει τους φάρους μας. Η θάλασσα που περιβάλλει την Ελλάδα είναι κυρίαρχο και καθοριστικό στοιχείο για την πολιτισμική της πορεία χιλιάδων ετών. Μία Αρχαία Θάλασσα. Τα κτήρια αυτά καθαυτά έχουν να επιδείξουν έναν θαυμαστό συνδυασμό αισθητικής και πρακτικής ικανότητας για τη τέλεση του σκοπού τους. Μέσα στο Ελληνικό τοπίο που διδάσκει το μέτρο, βρίσκουμε πολύ καθαρά την σημασία των μεγεθών. Τα μεγέθη απόστασης του φάρου από τη θάλασσα, από το κοντινότερο οικισμό, το μέγεθος του κτηρίου, το μέγεθος των βράχων και των υψωμάτων, το μέγεθος των κυμάτων, το μέγεθος της ξηράς αλλά και της θάλασσας, όλα αυτά στη Ελλάδα συνθέτουν μια εικόνα, μια αναλογία φιλική προς τα ανθρώπινα μεγέθη. Συνθέτουν ένα τοπίο που οι αναλογίες του σε κάνουν να νοιώθεις μία υπολογίσιμη μονάδα, και όχι ένα μηδαμινό τίποτα όπως σε φάρους της παράκτιας ζώνης των ωκεανών. 8

Μπορεί να θαυμάζουμε τα μεγάλα φανάρια της Γαλλίας, της Αγγλίας, της Ισπανίας, κτισμένα σε απόκοσμα και υπερβολικά τοπία. Για φανταστείτε τη διαβίωση των ανθρώπων εκεί! Δεν τους ζηλεύω καθόλου. Τα τοπία και τα μεγέθη των φυσικών φαινομένων υπερβαίνουν κατά πολύ το ανθρώπινο μέγεθος, υπερβαίνουν κατά πολύ το μπορετό του ανθρώπινου νου. Έτσι φτάνουμε σε σκέψεις που μας δείχνουν για άλλη μια φορά το μεγαλείο των Ελληνικών αναλογιών. Αυτό το στοιχείο για μας τους κατοίκους αυτού του Βαλκανικού κάβου που λέγεται Ελλάδα, δεν μας κάνει εντύπωση γιατί ζούμε μέσα σ αυτό και δεν το βλέπουμε. Όμως αυτό είναι η περιουσία μας, ο πλούτος μας, η ειδοποιός διαφορά αντίληψης του κόσμου. Το δικό μας φυσικό περιβάλλον είναι σύμμαχος στην σκέψη, κατορθωτό στην ατομική δράση, και όχι ανυπέρβλητα μεγάλα μεγέθη που γεμίζουν με τρόμο την ανθρώπινη καρδιά. Ο πέτρινος φάρος είναι νεώτερο βιομηχανικό μνημείο. Μνημείο για την χρονική περίοδο που έγινε, μνημείο για το ρόλο που διαδραματίζει στη ναυτιλία, μνημείο για την τεχνολογία που το ακολούθησε, μνημείο για αυτό που αντιπροσωπεύει. Και στην Ελλάδα δεν έχουμε όσο κι αν σας φαίνεται περίεργο, μνημεία που να αντανακλάται η ειρήνη. Μνημείο, καμάρι και στολίδι για κάθε τόπο που διαθέτει φάρο. 9