της σύνταξης 1. Οι μέχρι τώρα εκτιμήσεις των Θέσεων. 1.1. Το γενικό θεωρητικό πλαίσιο. Με το 17ο τεύχος των Θέσεων συμπληρώθηκαν τέσσερα χρόνια έκδοσης του περιοδικού. Ο τακτικός, αλλά ακόμα και ο περιστασιακός αναγνώστης έχει πλέον μια σαφή εικόνα για το χαρακτήρα της θεωρητικής παρέμβασης που αυτό εδώ το περιοδικό επιχειρεί, για την οπτική μέσα από την οποία επιχειρείται από τις σελίδες των θέσεων η κριτική των καπιταλιστικών σχέσεων εξουσίας στη χώρα μας. Οι Θέσεις αποτελούν λοιπόν, πρώτα απ' όλα, μόνιμο βήμα κριτικής και ιδεολογικής θεωρητικής αντίστασης ενάντια στις κυρίαρχες σήμερα, σ' όλο το φάσμα της Αριστεράς, θεωρίες της «εξάρτησης» και της «υπανάπτυξης». Αφιερώσαμε ένα μεγάλο μέρος των σελίδων του περιοδικού για να δείξουμε ότι οι θεωρίες αυτές αποτελούν την κυρίαρχη έκφανση, στο χώρο της θεωρίας, της συνολικής (ιδεολογικής - πολιτικής - οργανωτικής) κρίσης της Αριστεράς και του αποπροσανατολισμού της από τη στρατηγική της αντικαπιταλιστικής σοσιαλιστικής κοινωνικής επανάστασης. Οι θεωρίες της «υπανάπτυξης» (του ελληνικού καπιταλισμού) - ή της «στρεβλής», «περιορισμένης» κλπ, ανάπτυξης - δεν αποτελούν παρά το ψευδώνυμο και ταυτόχρονα την κύρια έκφραση της υπανάπτυξης της (μαρξιστικής) θεωρίας, όπως αυτή μορφοποιείται και αναπαράγεται στο εσωτερικό των αριστερών κομμάτων. Παράλληλα, οι θεωρίες της «εξάρτησης» πιστοποιούν και τεκμηριώνουν την υπαγωγή της αριστερής ιδεολογίας στα κυρίαρχα ιδεολογήματα του αστισμού. Μέσα από τη φαντασιωτική αντιπαράθεση του «έθνους» με τον «ξένο ιμπεριαλισμό», μέσα από τη φαντασιωτική αναπαράσταση του ελληνικού κεφαλαίου (δηλαδή των κοινωνικών σχέσεων εξoυσίαc στη χώρα μας) ως παραγώγου των ξένων ή του ξένου κεφαλαίου, μέσα από την ιδεοληψία ότι η διεθνής οικονομική, πολιτικοστρατιωτική και ιδεολογική άρθρωση του ελληνικού κεφαλαίου στα πλαίσια της ιμπεριαλιστικής Δύσης σφυρηλατεί την «ποδηγέτηση του τόπου», συσκοτίζονται οι πραγματικές κοινωνικές, δηλ. οι ταξικές αντιθέσεις και αντιπαραθέσεις σ' όλα τα επίπεδα του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού, συσκοτίζεται και διαστρεβλώνεται η δυναμική και τα αποτελέσματα της πάλης των τάξεων, εξωραΐζεται, τελικά, η αστική ιδεολογική και κοινωνική κυριαρχία. «Εξάρτηση» και «υπανάπτυξη» αποτελούν το ιδεολογικό δίδυμο μέσα από το οποίο η θεωρία της Αριστεράς μετασχηματίζεται σε απολογητισμό υπέρ του «σωστού» καπιταλισμού: η Αριστερά - όπως ακριβώς κι οι «προοδευτικοί» αστοί ιδεολόγοι, οι κέρβεροι του τύπου και οι έμπιστοι κονδυλοφόροι τους, οι τεχνοκράτες, οι ανώτεροι κρατικοί γραφειοκράτες κλπ. - φθάνει τελικά να προσδοκά την «ολόπλευρη» (καπιταλιστική) ανάπτυξη, την οικονομική σταθερότητα (της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης), την (καπιταλιστική) ομαλότητα, την (καπιταλιστική) νομιμότητα. Και ο αριστερός λόγος συρρικνώνεται σε δημαγωγικές, αλλά ελάχιστα αποτελεσματικές ιδεολογικές ακροβασίες: ότι οι Έλληνες καπιταλιστές δεν θέλουν την ανάπτυξη του καπιταλισμού, ότι οι δεξιοί δεν θέλουν την αστική δημοκρατία, ότι το αστικό κράτος μπορεί να εκδημοκρατισθεί και να μετεξελιχθεί σταδιακά, σε τέτοιο βαθμό, ώστε να εκφράζει τα λαϊκά ταξικά συμφέροντα, ότι ο αντίπαλος της εργατικής τάξης δεν είναι πλέον το συνολικό κοινωνικό κεφάλαιο (η συνολική οικονομική, πολιτική ιδεολογική αστική ταξική κυριαρχία) αλλά τα «μονοπώλια», ότι, επομένως, η «αλλαγή» δεν είναι παρά μια αλληλουχία σταδίων μέσα από τα οποία η μεταρρύθμιση και η δημοκρατία θα εκτοπίσει τελικά τα μονοπώλια. Σελίδα 1 / 8
1.2. Οι αναλύσεις της πολιτικής συγκυρίας. Παράλληλα με την κριτική τους παρέμβαση στα ζητήματα της μαρξιστικής θεωρίας που αναδείκνυε η πολιτική στρατηγική της Αριστεράς, οι Θέσεις επιχείρησαν, ήδη από το πρώτο τεύχος τους, να αναλύσουν την πολιτική και κοινωνική συγκυρία στη χώρα, όπως αυτή διαμορφώθηκε από την εκλογική νίκη και τη διακυβέρνηση του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Σε μια εποχή (1982-85) που η πλειοψηφία των αριστερών εντύπων αναπαρήγαγε τις τετριμμένες πλέον ανοησίες που κατά καιρούς πλασάρουν οι περισπούδαστοι υπάλληλοι του τύπου για να αυξήσουν τις πωλήσεις των εκδοτών τους - περί επικείμενης κατάρρευσης του ΠΑ.ΣΟ.Κ, περί διάλυσης της Ν.Δ., περί νέων κεντροδεξιών σχημάτων, περί «αμερικάνων», πραξικοπημάτων, κλπ. Σε μια εποχή που τόσο ο απολογητισμός περί «σοσιαλιστικού μετασχηματισμού», όσο κι οι χοντροκομμένες σχηματοποιήσεις της δεξιάς προπαγάνδας περί «λαϊκισμού», «αρχηγισμού», «προσωπικότητας του Αντρέα», «κανταφισμού», «πόλωσης» κλπ. προσφέρονταν ως αριστερή ανάλυση και ερμηνεία της εκλογικής σταθερότητας και της πολιτικής ηγεμονίας του ΠΑ.ΣΟ.Κ., οι Θέσεις επέλεξαν ένα ριζικά διαφορετικό δρόμο. Επιχείρησαν να προσεγγίσουν το ΠΑ.ΣΟ.Κ ως αποτέλεσμα, στο πολιτικό επίπεδο κυρίως, αλλά και στο κοινωνικό επίπεδο δευτερευόντως, μιας τροποποίησης υπέρ των λαϊκών τάξεων του συσχετισμού των δυνάμεων, στο εσωτερικό όμως πάντα των καπιταλιστικών σχέσεων εξουσίας και χωρίς ρήξη μ' αυτές. Χαρακτηρίσαμε λοιπόν τη διακυβέρνηση της χώρας από το ΠΑ.ΣΟ.Κ όχι σαν «αλλαγή» για το «σοσιαλισμό», αλλά σαν μια πολιτική τομή που εγγράφεται όμως μέσα στη συνέχεια των καπιταλιστικών σχέσεων εξουσίας, τις οποίες ούτε αμφισβητεί, ούτε υπερβαίνει. «Ο τρόπος άσκησης της πολιτικής εξουσίας από το ΠΑ.ΣΟ.Κ χαρακτηρίζεται από μια τομή «μέσα» σε μια συνέχεια. Η μέχρι τώρα φάση διακυβέρνησης από το ΠΑ.ΣΟ.Κ, και όσο μπορούμε να εκτιμήσουμε τον πολιτικό ορίζοντα, είναι μια φάση σταθεροποίησης. Στοιχείο πρώτο, στοιχείο συνέχειας: το ΠΑ.ΣΟ.Κ σαν έγκυρος διαχειριστής των στρατηγικών οραμάτων του καπιταλισμού αναλαμβάνει το έργο της εμπέδωσης της συνταγματικής δημοκρατίας, της αύξησης των στρατιωτικών εξοπλισμών, της αύξησης της παραγωγικότητας δηλ. της αύξησης της εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης κλπ. Στοιχείο δεύτερο, στοιχείο τομής: το ΠΑ.ΣΟ.Κ σαν ο έγκυρος διαχειριστής των οραμάτων της Αριστεράς αναλαμβάνει πρωτοβουλίες για λαϊκή συμμετοχή στην αυτοδιοίκηση, για ειρήνη και αφοπλισμό, καταργεί τον αντεργατικό νόμο 330 κλπ. Εγγράφεται, έτσι, μια αντίφαση στον τρόπο άσκησης της πολιτικής εξουσίας από το ΠΑ.ΣΟ.Κ, η αντίφαση ανάμεσα στο στοιχείο της συνέχειας και στο στοιχείο της τομής». (Τ. Μαστραντώνης, Θέσεις 1, Οκτώβρης 1982). «Όμως όλα τα δημοκρατικά ανοίγματα της κυβέρνησης του ΠΑ.ΣΟ.Κ, όπως π.χ. ο νόμος για το συνδικαλισμό, ακριβώς επειδή δεν τοποθετούνται στο έδαφος μιας επαναστατικής προοπτικής, ακριβώς επειδή δεν συνδυάζονται, πουθενά, με μια κριτική της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης και εξουσίας, αλλά αντίθετα η καπιταλιστική εκμετάλλευση εκθειάζεται στο όνομα της "ανάπτυξης" και η καπιταλιστική εξουσία συγκαλύπτεται πίσω από το "κράτος δικαίου", ακριβώς δηλαδή επειδή τα μέτρα αυτά έρχονται μετά μια ολόκληρη διαδικασία ήττας του λαϊκού κινήματος, όσο κι αν άμεσα ενισχύουν τη διαπραγματευτική θέση "των εργαζομένων" απέναντι στους εργοδότες, μακροπρόθεσμα καλούνται να λειτουργήσουν σταθεροποιητικά για το καπιταλιστικό σύστημα. Καλούνται, δηλαδή, να σταθεροποιήσουν το αστικό κράτος, παρουσιάζοντας το σαν "κράτος όλων των Ελλήνων", και να εξασφαλίσουν την κοινωνική ειρήνη και τη συναίνεση ώστε να επιταχυνθεί η (καπιταλιστική) ανάπτυξη. Η νίκη λοιπόν του ΠΑ.ΣΟ.Κ δεν σημαίνει ανατροπή ή αμφισβήτηση της εκσυγχρονιστικής στρατηγικής του αστισμού. Το αντίθετο μάλιστα. Η σταθεροποίηση της εκσυγχρονιστικής Σελίδα 2 / 8
στρατηγικής έκανε δυνατή την εκλογική νίκη του ΠΑ.ΣΟ.Κ». (Γ. Μηλιός, Θέσεις l Οκτώβρης 1982). Το στοιχείο της «τομής», παρότι αποτέλεσε τη δευτερεύουσα πλευρά των πραγμάτων, επέτρεψε εντούτοις στο ΠΑ.ΣΟ.Κ να ηγεμονεύει πολιτικά και ιδεολογικά πάνω στις δυνάμεις της παραδοσιακής Αριστεράς. Παρά τις συγκυριακές οξύνσεις των πολιτικών αντιπαραθέσεων, ΠΑ.ΣΟ.Κ και παραδοσιακή Αριστερά αποτελούσαν μέχρι πρόσφατα τους «εταίρους της Αλλαγής»: Δεν ορίζονταν απλώς ως οι αντίπαλες πολιτικές δυνάμεις της Δεξιάς. Πολύ περισσότερο συγκροτούσαν τη στρατηγική τους με βάση το κοινό όραμα της «Αλλαγής», με βάση δηλαδή την ίδια ιδεολογικοπολιτική μήτρα: το μεταρρυθμιστικό σχήμα του «συνταγματικού δρόμου» στο σοσιαλισμό. Το ΠΑ.ΣΟ.Κ στην κυβέρνηση δεν αμφισβητούσε λοιπόν, αλλά «εκπροσωπούσε» τον ελληνικό καπιταλισμό. 1.3. Το θεωρητικό υπόβαθρο. Όμως, τα (αστικά) κόμματα δεν αποτελούν - δεν αποτέλεσαν ποτέ - τους πραγματικούς πολιτικούς εκπροσώπους των κυρίαρχων τάξεων. Ο πραγματικός εκπρόσωπος του αστισμού είναι το αστικό κράτος ως σύνολο, ως συνολική κοινωνική σχέση. Τα κόμματα, και το κοινοβουλευτικό αντιπροσωπευτικό σύστημα, αποτελούν επιμέρους δομές αυτού του κράτους, καλούνται να επιτελέσουν μια μερικότερη λειτουργία: Την οργάνωση της «λαϊκής αντιπροσώπευσης», τη διασφάλιση της πολιτικής συναίνεσης προς την αστική ταξική κυριαρχία, με την έννοια της «κοινοβουλευτικοποίησης» των επιμέρους κοινωνικών πρακτικών και διεκδικήσεων και της ένταξης τους στην κρατική καπιταλιστική στρατηγική. Μέσα από το κομματικό κοινοβουλευτικό φιλτράρισμα (δεν αναφερόμαστε εδώ στο επαναστατικό κόμμα) οι διαφορετικές ταξικές πρακτικές (δηλ. όχι μόνο αυτές των αστών και των συμμάχων τους, αλλά και αυτές των εργατών και των συμμάχων τους) μετασχηματίζονται σε διαφορετικά αστικά πολιτικά κομματικά προγράμματα και ιδεολογίες. Παρά το αστικό τους περιεχόμενο, παρότι δεν κατατείνουν δηλαδή προς την αμφισβήτηση και την ανατροπή της καπιταλιστικής κυριαρχίας, τα προγράμματα αυτά (μετασχηματιζόμενα σε κοινοβουλευτική πλειοψηφία ή μειοψηφία) τείνουν, εντούτοις, να τροποποιήσουν προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση τον πολιτικό και κοινωνικό συσχετισμό των δυνάμεων (στα πλαίσια της αστικής κυριαρχίας). 1.4. Αλλαγή και Δεξιά (φάση πρώτη, φάση δεύτερη). Με βάση το πιο πάνω θεωρητικό υπόβαθρο αρνηθήκαμε να εξισώσουμε στις αναλύσεις μας τη Ν.Δ. με το ΠΑ.ΣΟ.Κ. όπως συνηθίζει να κάνει ο παραδοσιακός αριστερισμός κι όπως υπαινισσόταν πριν από κάθε εκλογική αναμέτρηση η παραδοσιακή Αριστερά (όταν κατήγγελλε το δικομματισμό και το διπολισμό, τη στιγμή ακριβώς που ζητούσε την καθιέρωση της απλής αναλογικής, με απώτερο στόχο τη συγκρότηση συμμαχικών κυβερνήσεων από όλα τα κόμματα του πολιτικού πόλου της «Αλλαγής»). Αντίθετα θεωρήσαμε την κυβέρνηση του ΠΑ.ΣΟ.Κ (όπως και τις άλλες ρεφορμιστικές δυνάμεις της «Αλλαγής») και το σοσιαλδημοκρατικού τύπου «συμβόλαιο με το λαό», που αντιφατικά υλοποιούσε, ως την αποκρυστάλλωση ενός πολιτικού συσχετισμού των δυνάμεων, που επέτρεπε την κατοχύρωση μιας σειράς κεκτημένων θέσεων του λαϊκού κινήματος και των λαϊκών τάξεων, παρά την όξυνση της καπιταλιστικής κρίσης. Μια ανατροπή των πολιτικών συσχετισμών σε βάρος της «Αλλαγής», που θα έφερνε και πάλι τη Δεξιά στην κυβέρνηση, θα σήμαινε ταυτόχρονα ανατροπή των συνολικότερων πολιτικών και κοινωνικών συσχετισμών και ισορροπιών υπέρ του κεφαλαίου, υπέρ της επιθετικής μονεταριστικής αστικής στρατηγικής για την έξοδο από την κρίση. Ταυτόχρονα, όρος για την πολιτική σταθεροποίηση του ΠΑ.ΣΟ.Κ ήταν η διατήρηση του σοσιαλδημοκρατικού συμβολαίου. Το ΠΑ.ΣΟ.Κ Σελίδα 3 / 8
ήταν δέσμιο όχι της βούλησης του αρχηγού του, αλλά των συσχετισμών των δυνάμεων που του εξασφάλιζαν την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. «Το ΠΑ.ΣΟ.Κ στην κυβέρνηση μπορεί να υπάρξει μόνο σαν "Αλλαγή", σε ριζική αντιπαράθεση - μαζί την υπόλοιπη Αριστερά - προς τη Δεξιά» (Μηλιός-Σπαθής, Θέσεις 10) σημειώναμε το Γενάρη του 1985 και τρεις μήνες αργότερα, προβλέποντας την επικείμενη νέα εκλογική νίκη του ΠΑ.ΣΟ.Κ γράφαμε: «Η "Αλλαγή" (κι αυτό ισχύει τόσο για την "υπαρκτή" όσο και για τη "συνεπή" εκδοχή της), δεν είναι λοιπόν απλά μια "άλλη κυβέρνηση" σε σχέση με τη Δεξιά, ή ακόμα περισσότερο ένας νέος τρόπος "εξαπάτησης" των λαϊκών τάξεων. Δεν πρόκειται για δύο παραπλήσια κόμματα που η εναλλαγή τους στην εξουσία απλά νομιμοποιεί το αστικό πολιτικό παιχνίδι. Η "Αλλαγή" αποτελεί μια διαφορετική, "αριστερή", διαχείριση της εξουσίας που αναδιοργανώνει τις σχέσεις εξουσίας - λαϊκών τάξεων, δηλαδή που διαχειρίζεται τη δυναμική του λαϊκού κινήματος και επιχειρεί να την εντάξει στην προοπτική ανάκαμψης του ελληνικού καπιταλισμού, με μέσο τη διασφάλιση κάποιων άμεσων λαϊκών συμφερόντων και κατακτήσεων. Έχουμε επομένως να κάνουμε με μια υπαρκτή (όσο κι αν είναι "στρεβλή", γιατί δεν προωθεί τα μακροπρόθεσμα λαϊκά συμφέροντα) σχέση εκπροσώπησης και "αυτοαναγνώρισης" του λαϊκού κινήματος στη στρατηγική της "Αλλαγής", που είναι διαφορετικού τύπου από την υποστήριξη που παρέχουν κάποια τμήματα των λαϊκών τάξεων στη Δεξιά». (Μηλιός Σπαθής. Θέσεις 11, Απρίλης 1985). Η εκλογική νίκη του ΠΑ.ΣΟ.Κ το 1985, αλλά και η κοινωνική πόλωση που εκφράστηκε στα εκλογικά αποτελέσματα (άνετη υπεροχή της Δεξιάς στις αστικές και ανώτερες μικροαστικές συνοικίες, συντριβή της στις εργατικές συνοικίες) επιβεβαίωσαν τις αναλύσεις των Θέσεων. Αν το ΠΑ.ΣΟ.Κ κέρδισε τις εκλογές, αυτό δεν συνέβη γιατί είχε ικανό αρχηγό, αλλά γιατί, στο δοσμένο πολιτικό και κοινωνικό συσχετισμό των δυνάμεων, κατάφερε να εμφανιστεί σαν ο πολιτικός εγγυητής και συνεχιστής του σοσιαλδημοκρατικού «συμβολαίου με το λαό». Αν η παραδοσιακή Αριστερά συρρικνώθηκε, αυτό συνέβη γιατί δεν κατάφερε να πείσει - παρά την κυβερνητική φθορά ούτε για τη σύγκλιση της πασοκικής διακυβέρνησης με τη Δεξιά, ούτε για τη δική της ουσιαστική διαφοροποίηση προς την πασοκική στρατηγική. Η ανάκληση του σοσιαλδημοκρατικού συμβολαίου τον Οκτώβρη του 1985 ήταν το αποτέλεσμα της δυναμικής των ενδογενών αντιφάσεων που διαρκώς αναπαράγονταν στο εσωτερικό της κυβέρνησης και του κράτους, καθώς η «Αλλαγή» αποτύγχανε στο στρατηγικό της στόχο: την οικονομική σταθεροποίηση της καπιταλιστικής παραγωγής με βάση τη συναίνεση, από τη μεριά των κυριαρχούμενων τάξεων και χωρίς ρήξεις με το εργατικό και το λαϊκό κίνημα. «Μια τέτοια όμως πολιτική και οικονομική στρατηγική αποκτά, από την άλλη μια μόνιμη εγγενή αστάθεια: η συνέχιση της "στήριξης του εισοδήματος" των εργαζομένων, και συνακόλουθα η σταθερότητα του σοσιαλδημοκρατικού συμβολαίου έχει σαν προϋπόθεση τη βελτίωση των οικονομικών δεικτών. Ακριβώς γιατί η "φιλολαϊκή" διαχείρηση δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά μέσο για την οικονομική ανάπτυξη. Έχουμε λοιπόν να κάνουμε μ' ένα ασταθή συμβιβασμό υπό την ηγεμονία της αστικής πολιτικής και ιδεολογίας, ένα συμβιβασμό που υπόκειται σε αναίρεση, όχι μέσα από την καταστροφική όξυνση της κρίσης, αλλά απλά και μόνο μέσα από την παρατεταμένη μη βελτίωση ή και σχετική επιδείνωση των οικονομικών δεικτών». (Ιωακείμογλου Μηλιός, Θέσεις 14, Ιανουάριος 1986). Η απομάκρυνση του ΠΑ.ΣΟ.Κ από το σοσιαλδημοκρατικό «συμβόλαιο», σήμαινε όμως ρήξη με το μέχρι τότε παρελθόν του: αδυναμία του κυβερνητικού κόμματος να ηγεμονεύει πλέον πάνω στην Αριστερά, διάσπαση λοιπόν του μπλοκ της «Αλλαγής» πολύ περισσότερο, δηλαδή πολύ πιο σημαντικό, ρήξη με τις μέχρι τότε λαϊκές δυνάμεις και τα λαϊκά στρώματα που στήριξαν την κυβερνητική κοινοβουλευτική αυτοδυναμία, κενό εκπροσώπησης, θεωρήσαμε λοιπόν το μαζικό κίνημα που ξέσπασε στα τέλη του περασμένου χρόνου ενάντια στην κυβερνητική πολιτική της λιτότητας και την κρίση που ξέσπασε την ίδια εποχή στο εσωτερικό του κυβερνητικού κόμματος ως σηματοδοτήσεις μιας εν εξελίξει ριζικής αναδιάρθρωσης των συσχετισμών στην πολιτική σκηνή: Σελίδα 4 / 8
«Οι ανακατατάξεις και αντιθέσεις της σημερινής πολιτικής σκηνής δεν είναι επιφανειακές και συγκυριακές. Είναι η αναγγελία μιας νέας θεαματικής ανακατάταξης των μεταπολιτευτικών πολιτικών δυνάμεων όπως τις γνωρίσαμε στην τελευταία δεκαετία. Αλλά το πιο εντυπωσιακό ίσως στοιχείο της νέας συγκυρίας είναι η διαρκώς επιταχυνόμενη κρίση του ΠΑ.ΣΟ.Κ, που στη νέα φάση δεν καταφέρνει πλέον να διατηρεί την πολιτική εκπροσώπηση των λαϊκών τάξεων, επιβάλλοντας ταυτόχρονα τη γραμμή της σκληρής οικονομικής διαχείρισης, που οι κοινωνικές σχέσεις εξουσίας του επέβαλαν να υιοθετήσει. Οξύνεται δηλαδή η αντίφαση ανάμεσα στο ΠΑ.ΣΟ.Κ σαν αστική εναλλακτική λύση (μέχρι το '81) και κόμμα διαχειριστή της αστικής εξουσίας (μετά το '81) και στο ΠΑ.ΣΟ.Κ σαν μαζικό σοσιαλιστικό κόμμα στο οποίο αντιπροσωπεύονται οι λαϊκές τάξεις. Αυτή η βασική αντίφαση που χαρακτηρίζει το ΠΑ.ΣΟ.Κ τουλάχιστον από το 1977, σήμερα οξύνεται και από τις δύο πλευρές της: Οξύνεται από τη μια λόγω της οικονομικής κρίσης, που όχι μονό περιορίζει ασφυκτικά τα περιθώρια του κεφαλαίου για παραχωρήσεις στην εργατική τάξη, αλλά και επιβάλλει την κατά μέτωπο επίθεση εναντίον της. Οξύνεται όμως παράλληλα και από την αντίθετη πλευρά, από τις λαϊκές μάζες που αντιπροσωπεύονται στο ΠΑ.ΣΟ.Κ, και που μόνο χάρις στην (εκλογική) κινητοποίηση τους το ΠΑ.ΣΟ.Κ διατηρήθηκε στην κυβέρνηση. (Βερναρδάκης-Μαυρής, Θέσεις, 14, Ιανουάριος 1986). Φαίνεται, ότι οι δημοτικές εκλογές επιβεβαίωσαν τις αναλύσεις των θέσεων. 2. Η συντριβή του ΠΑ.ΣΟ.Κ, η εκλογική μετατόπιση προς τ' αριστερά, η ενίσχυση της Δεξιάς στο νέο πολιτικό συσχετισμό των δυνάμεων. Το κύριο αποτέλεσμα που σηματοδοτεί το ριζικό μετασχηματισμό της πολιτικής συγκυρίας είναι, βέβαια, η εκλογική καθίζηση του ΠΑ.ΣΟ.Κ, ένα μόλις χρόνο μετά τις βουλευτικές εκλογές και ύστερα από τέσσερις αλλεπάλληλες (περισσότερο ή λιγότερο σημαντικές) εκλογικές του νίκες. (Βουλευτικές '81, δημοτικές '82, ευρωεκλογές '84, βουλευτικές '85). Η καθίζηση αυτή του ΠΑ.ΣΟ.Κ συνιστά λοιπόν ένα σημαντικό μετασχηματισμό σε σχέση με όλα τα μέχρι σήμερα εκλογικά αποτελέσματα. Δεν εντάσσεται δηλαδή με κανένα τρόπο στη «φυσιολογική» φθορά του κυβερνητικού κόμματος, φθορά που βέβαια ήταν φανερή στα αμέσως προηγούμενα εκλογικά αποτελέσματα (1984, 1985). Στα συγκεντρωτικά αποτελέσματα των 299 κυριότερων δήμων της χώρας, στους οποίους συγκεντρώνεται το 50% περίπου του εκλογικού σώματος, οι δημοτικοί συνδυασμοί που υποστηρίχθηκαν από το ΠΑ.ΣΟ.Κ συγκέντρωσαν (μιλάμε πάντα για τον α' γύρο) 31,86% έναντι 44,79% στις βουλευτικές εκλογές του '85 (Δημοτικές '82 36,6%). Η διαφοροποίηση των εκλογικών ποσοστών κατά δήμους, ή, συνοπτικότερα κατά εκλογικές περιφέρειες, είναι ακόμη χαρακτηριστικότερη. Από 49,37% το 1985 στη Β' Πειραιώς, την κατ' εξοχήν εργατική περιφέρεια, το ΠΑ.ΣΟ.Κ συγκεντρώνει τώρα 28,28%, ενώ στη Β' Αθήνας από 44,99% το 1985 συγκέντρωσε το 1986 31,62%. Για τις άλλες σημαντικές εκλογικές περιφέρειες τα εκλογικά ποσοστά του ΠΑ.ΣΟ.Κ ήταν: Στην Α' Αθήνας (που δεν συμπίπτει με το Δήμο Αθηναίων), 39,75% το '85, 29,17% το '86. Στην Α' Πειραιά, 44,08% το '85, 30,77% το '86. Στη Α' Θεσ/νίκης, 47,87% το '85, 31,26% το '86. Στη Β'Θεσ/νίκης 45,52% το '85, 32,92% το '86. Σε απόλυτους αριθμούς και στους 299 δήμους που αναφέραμε το ΠΑ.ΣΟ.Κ συγκέντρωσε το '86 438 χιλιάδες ψήφους λιγότερους από το '85. (Βλ. Ριζοσπάστη 18.10.86). Πώς διαμοιράστηκε όμως στις άλλες πολιτικές δυνάμεις αυτή η κατά μέσο όρο κατά 13% μείωση του εκλογικού ποσοστού του ΠΑ.ΣΟ.Κ; Στο σύνολο των 299 δήμων το ποσοστό της Ν.Δ. μειώθηκε από 39.47% το '85 σε 38,46% το '86. Το ποσοστό όμως της Δεξιάς σαν σύνολο (ΝΔ + ΕΠΕΝ + ΔΗΑΝΑ) αυξήθηκε από 40,27% το 1985 σε 40,52% το 1986. Σε Σελίδα 5 / 8
απόλυτους αριθμούς ψήφων η Δεξιά συγκέντρωσε 31.183 λιγότερους, γεγονός που πρέπει να το θεωρήσουμε σαν αποτέλεσμα της αυξημένης αποχής. Αν όμως τα ποσοστά της Δεξιάς ως σύνολο παραμένουν σχεδόν στάσιμα στο σύνολο των 299 δήμων, παρουσιάζουν εντούτοις μια κάποια άνοδο στην Αθήνα και την Α' Θεσ/νίκης (δεν συμπίπτει με το Δήμο: 2,51% στην Α' Αθήνας, 2,99%στη Β'Αθήνας, 0,49% στην Α' Θεσ/νίκης. Σε κάθε περίπτωση πάντως πρόκειται και εδώ για μια εξαιρετικά μικρή άνοδο των ποσοστών της Δεξιάς στον πρώτο γύρο των δημοτικών εκλογών, έτσι ώστε να μπορούμε χωρίς επιφύλαξη να διατυπώσουμε τη θέση ότι η Δεξιά δεν κατάφερε κατά κανένα τρόπο να οικειοποιηθεί την εκλογική καθίζηση του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Ευνοείται αναμφίβολα από το μετασχηματισμό του πολιτικού συσχετισμού των δυνάμεων που προέκυψε από την κατάρρευση του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Εδώ όμως πρόκειται για κάποιο εντελώς διαφορετικό ζήτημα το οποίο θα πραγματευθούμε παρακάτω. Τη συρρίκνωση της εκλογικής επιρροής του ΠΑ.ΣΟ.Κ κατάφερε να οικειοποιηθεί αποκλειστικά και μόνο η Αριστερά, δηλαδή οι συνδυασμοί της Συμπαράταξης. Σε σύγκριση με το 11,7% που συγκέντρωσε το ΚΚΕ στους 299 δήμους το '85. η Συμπαράταξη συγκέντρωσε τώρα το 22,21%. Η αύξηση αυτή είναι περισσότερο προφανής στις εκλογικές περιφέρειες με λαϊκή ή εργατική σύνθεση του πληθυσμού τους. Σε σχέση με τα ποσοστά του ΚΚΕ το '85, η Συμπαράταξη παρουσίασε αύξηση 23,75% στη Β' Πειραιά, και 15,38% στη Β' Αθήνας (6,98% στην Α' Αθήνας, 14,64% στο Δήμο Θεσ/νίκης (μαζί με ΚΚΕεσ.) αλλά 18,47% στην Α' Θεσ/νίκης, 9,74% στη Β' Θεσ/νίκης, 5,4% στην Α' Πειραιά). Σε απόλυτους αριθμούς η Συμπαράταξη συγκέντρωσε στους 299 δήμους 309 χιλιάδες ψήφους περισσότερους απ' ότι το ΚΚΕ το 1985. Δεν μπορεί να αμφισβητηθεί το γεγονός ότι το σύνολο σχεδόν των εκλογικών απωλειών του ΠΑ.ΣΟ.Κ μετατοπίστηκε προς την Αριστερά. Αν μάλιστα επικεντρώσουμε την προσοχή μας στους απόλυτους αριθμούς ψηφοφόρων που δεν ξαναψήφισαν ΠΑ.ΣΟ.Κ, μπορούμε να δούμε ότι ενώ στην Αθήνα και τον Πειραιά ένα 30%-35% της συνολικής απώλειας προσανατολίστηκε στην Αριστερά (το υπόλοιπο ήταν αποχή, ή, δευτερευόντως, υπερψήφιση της Δεξιάς), στη Θεσ/νίκη αντίθετα το 72% των απωλειών του ΠΑ.ΣΟ.Κ κερδίσθηκαν από τη Συμπαράταξη. Επιχειρήσαμε τη σύγκριση των αποτελεσμάτων του πρώτου γύρου των δημοτικών εκλογών με τις εκλογές του 1985 (κι όχι με τις αντίστοιχες δημοτικές του '82) γιατί αυτή η σύγκριση μας επιτρέπει να εντοπίσουμε την τομή στο συσχετισμό των δυνάμεων στη σημερινή συγκυρία. Για παράδειγμα η Δεξιά, που είχε αυξήσει τη δύναμη της κατά 5% στο διάστημα 1981-1985, ξεκινάει προφανώς από το τελευταίο (αυξημένο) ποσοστό της, κι όχι από την εκλογική της δύναμη του 1981-82. Μια σχετική διαφοροποίηση τίθεται σε σχέση με την Αριστερά: Η παραδοσιακή Αριστερά πετυχαίνει πάντοτε αυξημένα ποσοστά στις δημοτικές εκλογές (έτσι έγινε και το 1982) και «εκχωρεί» πάντοτε στις εθνικές εκλογές ένα μέρος της εκλογικής δύναμης της στον «ηγεμόνα τις αντιδεξιάς παράταξης», από το 1981 και μετά στον «ηγεμονία της Αλλαγής», το ΠΑ.ΣΟ.Κ. Μια σύγκριση μάλιστα με το 1982 μας δείχνει ότι η «Συμπαράταξη» απλώς επανέλαβε τα εκλογικά ποσοστά του ΚΚΕ στις δημοτικές του 1982, και μάλιστα με μια «ιστορική φθορά» πανελλαδικά της τάξης του 3%. Εντούτοις οι δημοτικές εκλογές του '86 εντάσσονται σε μια πολιτική συγκυρία σημαντικά διαφορετική από εκείνη των δημοτικών του '82, ώστε να μπορεί κανείς να ισχυρισθεί ότι προσιδιάζουν πολύ περισσότερο προς βουλευτικές εκλογές. Η «ιστορική άνοδος» της Δεξιάς στο διάστημα 1981-85 απειλούσε το ΠΑ.ΣΟ.Κ με κατάρρευση (όπως και έγινε) αν δεν διατηρούσε το ποσοστό του τού 1985 (έστω με μικρές απώλειες), πράγμα που - ανεξαρτήτως του κλίματος κατά την προεκλογική περίοδο - αντικειμενικά πολιτικοποιούσε τις εκλογές. Αυτή η πολιτικοποίηση έγινε κατά αρχάς προφανής από την «ομοιόμορφη» πτώση του ΠΑ.ΣΟ.Κ σ' όλους τους δήμους, ανεξάρτητα δηλαδή από το πόσο «επιτυχημένοι» ήταν οι υποψήφιοι δήμαρχοι. Πολύ περισσότερο, η μη υπερψήφιση των πασοκικών υποψηφίων από τους αριστερούς κατά το Β' γύρο των δημοτικών του '86, δεν αφήνει αμφιβολίες για το ότι δεν έχουμε να κάνουμε με μια ευκαιριακή «ιδεολογική» μετατόπιση, ανάλογη με εκείνη του 1981-82, αλλά με μια σε μεγάλο βαθμό μονιμότερη μεταστροφή προς τ' αριστερά ενός μεγάλου μέρους των απωλειών του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Εδώ βρίσκεται και ο βασικότερος μετασχηματισμός που εγκαινιάζει η σημερινή συγκυρία: Η καθίζηση του ΠΑ.ΣΟ.Κ σηματοδοτεί ταυτόχρονα τη διάσπαση του «μπλοκ της Αλλαγής», το τέλος της πολιτικής Σελίδα 6 / 8
συμπόρευσης (μέσα από την κοινή αντιπαράθεση τους προς το «κράτος» ή τις πολιτικές δυνάμεις της Δεξιάς) του ΠΑ.ΣΟ.Κ με την παραδοσιακή Αριστερά, τουλάχιστον με τη μορφή που μέχρι τώρα η συμπόρευση αυτή πραγματοποιήθηκε. Πρόκειται για ένα νέο δεδομένο που σήμερα τροποποιεί σημαντικά το συσχετισμό των δυνάμεων στην πολιτική σκηνή, ενώ ταυτόχρονα παράγει αποτελέσματα που θα επηρεάσουν σημαντικά τους συσχετισμούς των δυνάμεων στο κοινωνικό επίπεδο. Στην προοπτική της, η σημερινή συγκυρία δρομολογεί χωρίς άλλο ένα συνολικότερο μετασχηματισμό του πολιτικού χάρτη της χώρας. Στο σημείο αυτό ας συγκρατήσουμε ένα και μόνο, το περισσότερο προφανές, αποτέλεσμα της εκλογικής καθίζησης του ΠΑ.ΣΟ.Κ και της διάσπασης του μπλοκ της «Αλλαγής»: την πολιτική ενίσχυση της Δεξιάς. Δεν χωράει αμφιβολία ότι με βάση τις διαφαινόμενες ανακατατάξεις στην εκλογική δύναμη των κομμάτων (διατήρηση των δυνάμεων της, Ν.Δ., σημαντική πτώση του ΠΑ.ΣΟ.Κ προς όφελος της Αριστεράς), η Ν.Δ. όχι μονό αναδεικνύεται ως το ισχυρότερο κόμμα, αλλά θα μπορούσε, με βάση το σημερινό εκλογικό νόμο, να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση σε περίπτωση Βουλευτικών εκλογών. Το γεγονός μάλιστα της κατάκτησης της δημαρχίας στους 3 μεγάλους δήμους θα λειτουργήσει μεσοπρόθεσμα ενισχυτικά όχι μόνο για την εκλογική δύναμη, αλλά πάνω απ' όλα για την πολιτική παρουσία και παρέμβαση της Ν.Δ. Όμως η πολιτική ενίσχυση της Δεξιάς (με το μέχρι στιγμής δεδομένο της καθήλωσης της εκλογικής της δύναμης) δεν είναι ούτε το μόνο, και, κατά τη γνώμη μας, ούτε το κύριο πολιτικό αποτέλεσμα των δημοτικών εκλογών. 3. Η ανάκληση του «σοσιαλδημοκρατικού συμβολαίου» και το κενό στρατηγικής. Αν κάτι κατέρρευσε, μαζί με τα εκλογικά ποσοστά του ΠΑ.ΣΟ.Κ, είναι, αναμφίβολα, και το επίπλαστο κλίμα αποτελεσματικότητας, συναίνεσης και πειθούς προς τη λιτότητα και την καταστολή που εγκαινίασαν τα μέτρα του Οκτώβρη 1985. Πρόκειται για ένα αποτέλεσμα που, πέρα από κάθε αμφιβολία, ενισχύει τις θέσεις του λαϊκού και του εργατικού κινήματος στην άμυνα τους ενάντια στην εξελισσόμενη ολομέτωπη επίθεση του κεφαλαίου. Η κατάκτηση της ταξικής αυτονομίας (από το κράτος και την κρατική πολιτική αύξησης του καπιταλιστικού κέρδους) του εργατικού κινήματος, και όχι η με οποιουσδήποτε όρους επανασυγκόλληση του «μπλοκ της Αλλαγής», αποτελεί σήμερα τον πρώτιστο στόχο για τον οποίο αξίζει να παλέψουν οι επαναστατικές δυνάμεις της Αριστεράς. Μάλιστα, τα εκλογικά αποτελέσματα αφήνουν σε μεγάλο βαθμό να φανεί, ότι η ανάκληση του «σοσιαλδημοκρατικού συμβολαίου» και η ολόπλευρη κρίση του μεταρρυθμιστικού οράματος της «Αλλαγής» έχουν δημιουργήσει ένα γενικότερο κενό στρατηγικής: έχουν καταστήσει έκδηλη την απουσία μιας εναλλακτικής αριστερής (δηλαδή αντικαπιταλιστικής) στρατηγικής. Δεν είναι απλά οι υπαναχωρήσεις του ΠΑ.ΣΟ.Κ που οδήγησαν στο αδιέξοδο. Δεν αρκεί το να μεταστραφεί και πάλι ο Παπανδρέου προς την παλιότερη πολιτική του. Αν κάτι χρεοκόπησε, αυτό είναι η εξωραϊστική ρεφορμιστική απόπειρα του συμβιβασμού των τάξεων, δηλ. η στρατηγική της λαϊκής και εργατικής συναίνεσης στην καπιταλιστική σταθεροποίηση, στην αύξηση της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης. Σε κάθε περίπτωση, μια νέα «συμπόρευση των προοδευτικών δυνάμεων» δεν μπορεί να συγκροτηθεί παρά σαν «μέτωπο» αντίστασης στην καπιταλιστική επίθεση. Μια αλλαγή του συσχετισμού δυνάμεων στο εσωτερικό της Σελίδα 7 / 8
Αριστεράς τίθεται σήμερα περισσότερο παρά ποτέ στην επικαιρότητα. Το 17ο τεύχος των Θέσεων αναφέρεται στο μεγαλύτερο μέρος του σε ζητήματα που θέτει η σύγχρονη καπιταλιστική κρίση (Κραβαρίτου, Busch) και σε ζητήματα της μαρξιστικής θεωρίας (Δρόσος-Χωραφάς, Σταμάτης, Μπαλιμπάρ). Με ζητήματα της επικαιρότητας καταπιάνεται ο Θ. Τσεκούρας (δημοτικές εκλογές) και ο Η. Ιωακείμογλου (κυβερνητική οικονομική πολιτική). Τέλος, ο Κ. Καρακώτιας παρουσιάζει κριτικά την εικόνα του κομμουνιστή όπως αυτή διαμορφώνεται από το μυθιστόρημα της «γενιάς του '30». 21/10/1986 Σελίδα 8 / 8