Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΡΑΔΙΟΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ «Κονταίνοντας» τον ένα πυλώνα Του Πολυδεύκη Παπαδόπουλου* *Δημοσιογράφου-Κοινωνιολόγου ΜΜΕ-Διδάσκοντος στο Τμήμα ΕΜΜΕ Από το κρατικό μονοπώλιο στην άνθιση της ιδιωτικής ραδιοτηλεόρασης στην Ευρώπη και η ιδιάζουσα ελληνική περίπτωση Στην Ευρώπη στα τέλη του 2011 τα τηλεοπτικά κανάλια πάσης φύσεως (αναλογικά, ψηφιακά, ελεύθερα, συνδρομητικά, επίγειας, καλωδιακής, δορυφορικής και IPTV μετάδοσης) είχαν φτάσει, αισίως, τα 7.500! Πρόκειται για άλματα αριθμών σε ό,τι αφορά παρόχους, προγράμματα, ώρες μετάδοσης, χρόνους παρακολούθησης, τεχνολογίες, διαφημίσεις, απασχολούμενους και επιχειρηματικά εμπλεκόμενους σε σχέση με περίπου μια 25ετία πριν, όταν ξεκινούσαν κλιμακωτά, στην τότε Δ. Ευρώπη, η κατάργηση του κρατικού ραδιοτηλεοπτικού μονοπωλίου και η φιλελεύθερη απορρύθμιση του οπτικοακουστικού τοπίου. Το αν έγινε καλύτερη ή χειρότερη η τηλεόραση μετά από αυτές τις αλλαγές και το πώς έχει επιδράσει όλα αυτά τα χρόνια το τηλεοπτικό μέσο στην καθημερινότητα, τον πολιτισμό, την οικονομική και πολιτική συμπεριφορά των πολιτών/τηλεθεατών, είναι μεγάλα ερωτήματα. Αρχίζουν, όμως, να αποκτούν σχετική σημασία μετά τις καινούργιες ανατροπές που φέρνει η εμφάνιση των Νέων Μέσων και η σταδιακή σύγκλιση όλων των ΜΜΕ σε μια κοινή οθόνη. Σε οποιαδήποτε περίπτωση, το άρθρο που ακολουθεί δε φιλοδοξεί να ασχοληθεί μ αυτά τα πελώρια θέματα. Θα επιδιώξει να αναλύσει μέρος μόνο της εξέλιξης και των προοπτικών -κυρίως για τη Γηραιά Ήπειρο στην οποία ζούμε- του δεύτερου πυλώνα του ραδιοτηλεοπτικού τοπίου, που είναι τα δημόσια ρ/τ μέσα. Διότι οι δημόσιοι ραδιοτηλεοπτικοί οργανισμοί, με την ιστορία που έχουν ειδικά στις ευρωπαϊκές κοινωνίες, το συνδυασμό ενημέρωσης-ψυχαγωγίας-πολιτισμού που διαθέτουν και την δωρεάν και καθολική υπηρεσία που παρέχουν είναι -και οφείλουν να παραμείνουνένας ισχυρός πυλώνας στο νέο οπτικοακουστικό σύστημα που διαμορφώνουν η παγκοσμιοποίηση, η διαρκής εξέλιξη και σύγκλιση των τεχνολογιών της επικοινωνίας και πληροφορίας, καθώς και η περαιτέρω ιδιωτικοποίηση των ΜΜΕ.
Η φιλελευθεροποίηση, όμως, των πολιτικοοικονομικών συστημάτων διεθνώς και στην Ευρώπη και η υποχώρηση του δημοσίου σε μεγάλο φάσμα των κοινωνικών λειτουργιών έρχεται να συμπαρασύρει, μαζί με τα υπόλοιπα, τους δημόσιους ραδιοτηλεοπτικούς οργανισμούς. Αν και στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες ο ρόλος τους παραμένει σημαντικός, με ποσοστά θέασης/ακρόασης περίπου στο 1/3 του συνόλου, γύρω τους δε διατηρείται μια ισχυρή κοινωνικοπολιτική συναίνεση για τη σημασία της προσφοράς τους ειδικά μετά το επίπεδο εκπομπών που διαθέτουν τα περισσότερα ιδιωτικά κανάλια- τα δημόσια ρ/τ μέσα πλήττονται και αμφισβητούνται διαμέσου αποφάσεων που λαμβάνουν κυβερνήσεις (ιδίως συντηρητικών και φιλελεύθερων συνθέσεων), ενεργειών στις οποίες προχωρά η Κομισιόν (κυρίως των δύο Επιτροπών Μπαρόζο) και πιέσεων που ασκούν οι πολυεθνικοί όμιλοι των ΜΜΕ. Οι τελευταίοι, παρά τη μεγέθυνσή τους, καθώς υφίστανται κι αυτοί τις συνέπειες της τελευταίας οικονομικής κρίσης, βλέπουν ως μια λύση την απόσπαση του ποσοστού διαφήμισης που ακόμη κατέχει η δημόσια ραδιοτηλεόραση (μέσα από υποχρεωτική απόσυρσή της από το χώρο αυτό), την επιβολή περιορισμών στην ανάπτυξη ψηφιακών και πολυκαναλικών στρατηγικών από τους δημόσιους ραδιοτηλεοπτικούς οργανισμούς και, γιατί όχι, τον διαμοιρασμό μέρους του ανταποδοτικού τέλους ή ανάλογων κρατικών ενισχύσεων και στον ιδιωτικό τομέα. Οι σχετικές τάσεις υπάρχουν και στη χώρα μας, με τις ιδιαιτερότητες και στρεβλώσεις που παρουσιάζει η ελληνική περίπτωση στη δημόσια και την ιδιωτική ραδιοτηλεόραση σε σχέση με τις περισσότερες ευρωπαϊκές. Η μεν δημόσια μόνο τα τελευταία 15 χρόνια περιόρισε τον απόλυτο κρατικό/κυβερνητικό έλεγχο στον χώρο των ειδήσεων και τον διορισμό διοικήσεων, ο οποίος επισκίαζε την κατά τ άλλα αξιόλογη δουλειά που γινόταν στους υπόλοιπους τομείς της ενημέρωσης, της ψυχαγωγίας και του πολιτισμού. Βέβαια, ο έλεγχος της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης από το κράτος και τις εκάστοτε κυβερνήσεις ήταν κάτι που λίγο πολύ συνέβαινε σ όλη την Ευρώπη έως την δεκαετία του 80, με σχετική εξαίρεση τη Βρετανία. Όμως, πέραν τούτου, η ελληνική ραδιοτηλεόραση δεν έπαψε για πολλά χρόνια να φέρει το στίγμα της διαφοράς να έχει ξεκινήσει μέσα σε δύο δικτατορίες: εκείνης του Μεταξά, που συνέπεσε με την ουσιαστική ανάπτυξη του ραδιοφώνου και της Απριλιανής Χούντας, μέσα στην οποία η τηλεόραση πέρασε από πειραματική σε κανονική λειτουργία. Οι εκκινήσεις αυτές δεν ήταν άσχετες με τα προβλήματα που βάρυναν για πολλά χρόνια την «κρατική» ραδιοτηλεόραση, εμποδίζοντάς την, περισσότερο απ ό,τι σε άλλες ευρωπαϊκές κοινωνίες, να μετατραπεί σε «δημόσια». Επιπλέον, η παράταση του στενού κρατικού/κυβερνητικού ελέγχου πρόσφερε, με τη σειρά της, ιδεολογικό περίβλημα και ευρεία πολιτικοκοινωνική συναίνεση στον άναρχο, αυθαίρετο και ανορθολογικό τρόπο με τον οποίο εμφανίστηκε και θεμελιώθηκε η ιδιωτική ραδιοτηλεόραση στην Ελλάδα, από τα τέλη του 80 και μέσα στη δεκαετία του 90. Κάνοντας έναν απολογισμό 20 χρόνια μετά, μπορεί να πει κανείς ότι η ίδρυσή της έφερε ορισμένα ανανεωτικά χαρακτηριστικά στο συντηρητικό και περιορισμένο οπτικοακουστικό σύστημα που υπήρχε προηγουμένως και δημιούργησε μια αίσθηση πολυφωνίας. Όμως, αυτή η πολυφωνία μετατράπηκε σε μεγάλο βαθμό σε κακοφωνία και δημαγωγία κύκλων και ομάδων που άρχισαν να εμπορεύονται το τηλεοπτικό θέαμα, να προωθούν εμφανή ή αφανή συμφέροντα και τελικά, αντί να απελευθερώνουν, να παίρνουν σε ομηρία την πολιτική. Κι όλα αυτά θα μπορούσαν να έχουν λιγότερες συνέπειες αν οι νέες εταιρίες ΜΜΕ στήνονταν με στέρεα
επιχειρηματική/οικονομική λογική. Όμως, αντί γι αυτό, η ανάπτυξή τους θυμίζει πιο πολύ εκείνη των αυθαίρετων οικισμών και της φούσκας του χρηματιστηρίου. Τελικά, περισσότερο από τον εκσυγχρονισμό του οπτικοακουστικού τοπίου της χώρας, εκείνο που έγινε ήταν να εκσυγχρονιστεί το πελατειακό σύστημα και ο τρόπος να κάνουν δουλειές με το κράτος συγκεκριμένοι επιχειρηματικοί κύκλοι. Σχετικές καταγγελίες έχουν γίνει από ουκ ολίγους πολιτικούς, αλλά και παράγοντες των ίδιων των ΜΜΕ σε στιγμές όξυνσης των μεταξύ τους σχέσεων και αντιπαραθέσεων. Κι αν αυτή η πολιτικοοικονομική διαπλοκή είναι αρκετά σύνθετη, γίνεται ακόμη πιο περίπλοκη η ανάλυση και η αποτίμηση των επιπτώσεων που είχε το νέο οπτικοακουστικό τοπίο στον κοινωνικό χαρακτήρα, τις νέες συνήθεις, συμπεριφορές και αξίες των Ελλήνων στα τέλη του περασμένου αιώνα και στις αρχές του 21 ου. Οι ιστορικοί και κοινωνικοί αναλυτές του μέλλοντος ενδεχομένως να συσχετίσουν την τεράστια κρίση στην οποία περιήλθε η Ελλάδα εκείνη την εποχή και με την επίδραση που άσκησαν τις τελευταίες δεκαετίες τα ΜΜΕ ειδικά η ιδιωτική ραδιοτηλεόρασηστο πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό σύστημα της χώρας. Και ίσως εκτιμήσουν ότι κατάσταση αυτή υπήρξε μερικά επίπεδα παραπάνω από άλλες κοινωνίες, όπου η αλλαγή ηθών και εθίμων μέσω της μικρής οθόνης και η διαπλοκή πολιτικής και οικονομίας ήταν μεν υπαρκτή, αλλά όχι τόσο καταλυτική, όσο στην ελληνική περίπτωση. Γιατί κατά τ άλλα, ο πλουραλισμός στην ενημέρωση και η ποιότητα στην ψυχαγωγία και τον πολιτισμό που μεταδίδει η τηλεόραση δεν είναι σε καλή υγεία πουθενά στην Ευρώπη. Το επίπεδο της πλειονότητας των προγραμμάτων είναι ολοένα και χαμηλότερο ας θυμηθούμε την διάδοση των διαφόρων ρεάλιτι μέσα στην πρώτη δεκαετία του 2000- το δε μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής παραμένει made in USA ή βασίζεται σε φτηνές εισαγόμενες συνταγές, όπως από τη Λ. Αμερική. Επιπλέον, η κάθετη και οριζόντια ανάπτυξη των ομίλων ΜΜΕ -με εξαγορές, συγχωνεύσεις, ιδρύσεις καναλιών, ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών- δημιουργεί ένα γιγαντισμό που θέτει εν αμφιβόλω το εάν τηρούνται οι κανόνες ανταγωνισμού της ΕΕ στο χώρο αυτό, αλλά και το πόσο μπορεί πραγματικά να αναπτύσσεται ο πλουραλισμός και η πολυφωνία μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν τα τελευταία χρόνια οι εξελίξεις και τα επεισόδια που αφορούν τους ομίλους Νews Corporation, ιδιοκτησίας Μέρντοκ και Μediaset, ιδιοκτησίας Μπερλουσκόνι, Η προηγούμενη Koμισιόν και η τότε αρμόδια Επίτροπος Viviane Redding είχαν εξαγγείλει ήδη από τις αρχές του 2007 την έναρξη εποπτείας στο σύνολο των ευρωπαϊκών ΜΜΕ, προκειμένου να καταγραφεί η κατάσταση της ιδιοκτησίας και συγκέντρωσής τους, να διαμορφωθούν δείκτες για το επίπεδο πλουραλισμού και, εφόσον χρειαστεί, να προταθεί ρυθμιστική νομοθεσία. Πέντε περίπου χρόνια μετά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή γυρίζει γύρω-γύρω από το θέμα και επιδεικνύει λιγότερο ζήλο από ό,τι σε άλλα θέματα ελέγχου των συγκεντρώσεων αλλά και μικρότερο ενδιαφέρον από εκείνο που έχει για τις επενδύσεις των δημόσιων ραδιοτηλεοράσεων. Έτσι, το μόνο που έκανε, μέχρι στιγμής, ήταν να δημιουργήσει τον Οκτώβριο του 2011 μια «ανεξάρτητη ομάδα» από προσωπικότητες που θα διατυπώσουν «συστάσεις για την βελτίωση της εφαρμογής της αρχής της ελευθερίας και του πλουραλισμού των ΜΜΕ στην ΕΕ» και να χορηγήσει το Νοέμβριο του ίδιου έτους το ποσό των 600.000 στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας για να ιδρυθεί εκεί Κέντρο που θα διερευνά αυτά τα θέματα
Tελικά, η ανατομία των συμβάντων στο οπτικοακουστικό τοπίο των ευρωπαϊκών κρατών και ειδικά της Ελλάδας τις τελευταίες δεκαετίες μπορεί να αποκαλύψει πολλά για την τροπή που έχουν λάβει οι κοινωνίες μας, Εμείς, ωστόσο, ας περιοριστούμε στις τύχες της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης Οι δημόσιοι ραδιοτηλεοπτικοί φορείς, η κρατική χρηματοδότηση και το νέο ρυθμιστικό πλαίσιο της ΕΕ Η λειτουργία της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης στις χώρες της ΕΈ διέπεται από σχετικό Πρωτόκολλο που προσαρτήθηκε στη Συνθήκη του Άμστερνταμ το 1997. Το εν λόγω Πρωτόκολλο προβλέπει την αρμοδιότητα των κρατών να μεριμνούν για τη χρηματοδότηση του συστήματος και τους δίνει την ελευθερία να ορίζουν το περιεχόμενο των στόχων της «δημόσιας υπηρεσίας» με σεβασμό στους κανόνες ανταγωνισμού. Κάθε κράτος μέλος έχει τις δικές του παραδόσεις και έτσι τα συστήματα χρηματοδότησης και διαχείρισης διαφέρουν. Σε εφαρμογή του Πρωτοκόλλου, η Επιτροπή είχε εκδώσει το 2001 την «Ανακοίνωση για τις δημόσιες υπηρεσίες ραδιοτηλεοπτικών μεταδόσεων», που θεωρείται ότι προσέφερε για περίπου μια 10ετία ένα σταθερό νομικό πλαίσιο και μια ισορροπία μεταξύ δημόσιων και ιδιωτικών ΜΜΕ. Όμως, «τα πάντα ρει» και ειδικά στο χώρο των τεχνολογιών και συστημάτων επικοινωνίας και πληροφορίας. Έτσι, τo φθινόπωρο του 2009 εκδόθηκε από την Κομισιόν νέα Ανακοίνωση αναφορικά με την εφαρμογή των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις στη δημόσια ραδιοτηλεόραση. Η σχετική Ανακοίνωση αντικαθιστά την προηγούμενη του 2001 και διαμορφώνει ένα καινούργιο και πιο περιοριστικό πλαίσιο για την ανάπτυξη των δημόσιων ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών. Θεωρητικά, οι λόγοι υιοθέτησης της νέας Ανακοίνωσης σχετίζονται με τις τεχνολογικές εξελίξεις που μετέβαλαν τα τελευταία χρόνια το ανταγωνιστικό περιβάλλον των οπτικοακουστικών μέσων. Π.χ. η εμφάνιση νέων τεχνολογιών για τη διανομή και μετάδοση οπτικοακουστικού περιεχομένου αλλά και καινούργιων φορέων στους χώρους αυτούς, οδήγησε σε αύξηση του ανταγωνισμού. Η ουσία, όμως, βρίσκεται στο ότι για να ανταποκριθούν στις προκλήσεις της εποχής, δημόσιοι και ιδιωτικοί ραδιοτηλεοπτικοί οργανισμοί άρχισαν να εμπλουτίζουν τις δραστηριότητές τους, αξιοποιώντας τις νέες τεχνολογικές δυνατότητες προσφοράς περιεχομένου σε όλες τις πλατφόρμες. Όμως, η ανάλογη δραστηριοποίηση της δημόσιας τηλεόρασης με κρατικούς πόρους, πυροδότησε σειρά καταγγελιών από ιδιωτικά κανάλια και εκδοτικά συγκροτήματα, τα οποία πίεσαν την Κομισιόν ώστε να θέσει ένα πιο περιοριστικό πλαίσιο για την ανάπτυξη και εξέλιξη των δημόσιων ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών στην ψηφιακή εποχή. Έτσι, η Ανακοίνωση του 2009 ήρθε μεν να επιβεβαιώσει εκ νέου τον ιδιαίτερο ρόλο της δημόσιας τηλεόρασης στην πολυφωνία της ενημέρωσης και την πολιτιστική ποικιλομορφία. Ωστόσο, μια αλλαγή σε σχέση με το παρελθόν είναι ο εκ των προτέρων έλεγχος των νέων υπηρεσιών που προσφέρουν οι δημόσιοι ραδιοτηλεοπτικοί οργανισμοί, επιδιώκοντας εξισορρόπηση των επιπτώσεων που θα έχουν αυτές οι υπηρεσίες στην αγορά σε σχέση με την αξία τους για το κοινό. Τα
κράτη μέλη, όπως έχει ήδη συμβεί με Βρετανία και Γερμανία, οφείλουν να θέτουν ex ante σε διαδικασία αξιολόγησης το κατά πόσο «οι σημαντικές νέες οπτικοακουστικές υπηρεσίες» των δημόσιων ραδιοτηλεοπτικών φορέων τους πληρούν τις προδιαγραφές του Πρωτοκόλλου του Άμστερνταμ. Να σημειωθεί ότι η EBU (Ευρωπαϊκή Ένωση Ραδιοτηλεοπτικών Φορέων) έχει εκφράσει επιφυλάξεις για την υιοθέτηση αυτής της μεθόδου. Παραμένει, ακόμη, στην αρμοδιότητα των κρατών μελών να ορίζουν ποια θεωρούν «αποστολή δημόσιας υπηρεσίας» για τα ΜΜΕ τους, αλλά τώρα αυτή πρέπει να περιγράφεται με ακρίβεια και λεπτομέρεια, ώστε να μπορεί η Επιτροπή να κάνει έλεγχο, να αμφισβητεί αποφάσεις και να επιβάλλει ακόμη και κυρώσεις. Έτσι, ο ορισμός της «δημόσιας αποστολής», τον οποίο το Πρωτόκολλο του Άμστερνταμ τον θέλει να σχετίζεται με τις δημοκρατικές, κοινωνικές και πολιτιστικές ανάγκες κάθε κοινωνίας, γίνεται ένα «στενότερο σακάκι» που μπορεί να μην χωρά δίπλα σε εκπομπές δημοσίων καναλιών που αφορούν διαφημίσεις, ηλεκτρονικό εμπόριο, τηλεαγορές, κλήσεις προστιθέμενου τέλους σε τυχερά παιχνίδια, χορηγίες κλπ. Και παρότι κανείς δε λέει ακόμη- ότι η δημόσια ραδιοτηλεόραση δεν μπορεί να ασκεί καθόλου εμπορικές δραστηριότητες, τέτοιες όπως οι προαναφερόμενες αποκλείονται από την έννοια της δημόσιας υπηρεσίας. Ως επακόλουθο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει καλέσει τα κράτη μέλη της ΕΕ να εξετάσουν αν αποτελεί καλύτερη πρακτική ο λειτουργικός ή δομικός διαχωρισμός σημαντικών εμπορικών δραστηριοτήτων, ενώ ζητά από τις δημόσιες ραδιοτηλεοράσεις να τηρούν την «αρχή της αναλογικότητας» στο θέμα της απόκτησης περιεχομένου υψηλής ζήτησης, όπως π.χ. είναι οι εμπορικές αθλητικές μεταδόσεις. Τέλος, δεν έχει τεθεί εν αμφιβόλω προς το παρόν- η ανάγκη κρατικής ενίσχυσης των δημόσιων τηλεοπτικών οργανισμών, τη στιγμή, μάλιστα που αυτοί οφείλουν να επενδύσουν σημαντικά ποσά ώστε να αναπτύξουν δίκτυα και πλατφόρμες παροχής τηλεοπτικού περιεχομένου, καθώς η δημόσια υπηρεσία πρέπει να παρέχεται σε όλους τους πολίτες και από όλα τα μέσα. Όμως, ακούγεται πλέον το επιχείρημα ότι οι ιδιωτικοί τηλεοπτικοί σταθμοί μπορούν κι αυτοί να τύχουν κρατικής επιδότησης, εφόσον προσφέρουν υπηρεσίες δημοσίου συμφέροντος Οι δύσκολες προοπτικές της δημόσιας TV στην ψηφιακή εποχή Η σύγκλιση, παγκοσμιοποίηση, και περαιτέρω ιδιωτικοποίηση των ΜΜΕ αλλάζουν το πλαίσιο που δραστηριοποιούνται οι δημόσιοι ραδιοτηλεοπτικοί φορείς και δημιουργούν ανατροπές για τον τρόπο που αυτοί λειτουργούσαν. Προς το παρόν οι φορείς αυτοί διατηρούν -παρά τον έντονο ανταγωνισμό- μια υψηλή θέση στις τηλεοπτικές αγορές των περισσοτέρων χωρών της Ευρώπης (με εξαίρεση ορισμένες ανατολικοευρωπαϊκές χώρες και την Ελλάδα) συγκεντρώνοντας σημαντικά έσοδα, λόγω του ανταποδοτικού τέλους. Ωστόσο, η ψηφιακή τεχνολογία, η διαρκής ανάπτυξη του διαδικτύου και η σύγκληση του με τα υπόλοιπα ΜΜΕ έρχονται να αμφισβητήσουν τη θέση που έχει μείνει στο οπτικοακουστικό πεδίο για τους δημόσιους φορείς. Οι φορείς αυτοί, μέσα στην οικονομική στενότητα της εποχής αλλά και τους θεσμικούς περιορισμούς που έχουν δημιουργήσει από το 2009 τα όργανα τις ΕΕ, πρέπει γρήγορα να χαράξουν καινούργιες στρατηγικές για να προσελκύσουν τους τηλεθεατές αλλά και για να αποδείξουν ότι αξίζουν το ανταποδοτικό τέλος που καταβάλλουν οι πολίτες.
Πάντως, μέχρι να πετύχουν αυτούς τους στόχους, έχουν εμφανιστεί μια σειρά από δυσκολίες και αβεβαιότητες για τις προοπτικές της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης στο νέο ψηφιακό περιβάλλον, όπως: -Oι δημόσιοι φορείς αντιμετωπίζουν οικονομικές πιέσεις από τις επενδύσεις που χρειάζεται η ψηφιακή μετατροπή αλλά και από το αυξημένο κόστος παραγωγής και διασφάλισης δημοφιλών προγραμμάτων. Σε ό,τι αφορά τον δεύτερο παράγοντα, να σημειωθεί ότι τα ιδιωτικά κανάλια (συνδρομητικά και ελεύθερης λήψης) έχουν διασφαλίσει τα τελευταία χρόνια τα τηλεοπτικά δικαιώματα των περισσότερων αθλητικών συναντήσεων και των νέων εμπορικών ταινιών. Έτσι, οι τιμές αγοράς των δικαιωμάτων για τέτοια προγράμματα έχουν αυξηθεί κατακόρυφα, αποκλείοντας ουσιαστικά τους δημόσιους φορείς από σχετικούς διαγωνισμούς. -Οι δημόσιοι τηλεοπτικοί φορείς ακόμη κι όταν διεκδικήσουν τέτοια ακριβά προγράμματα πρέπει να το κάνουν με στάσιμα έσοδα. Κι αυτό γιατί το ανταποδοτικό τέλος, που αποτελεί το κυριότερο έσοδο τους, μένει εδώ και χρόνια σταθερό ή έχει αυξηθεί οριακά στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες. Επίσης, τα εμπορικά κέρδη τους από διαφημίσεις είναι πλέον αμφίβολα, καθώς μεγάλες χώρες (π.χ., Γαλλία, Ισπανία) έχουν αρχίσει να καταργούν τις διαφημίσεις από τα δημόσια κανάλια και άλλες έχουν εξαγγείλει το ίδιο (όπως έκανε και στην Ελλάδα η προηγούμενη κυβέρνηση το καλοκαίρι του 2011). Τέλος, ο τρόπος χρηματοδότησης των δημόσιων τηλεοπτικών φορέων από το ανταποδοτικό τέλος και οι περιορισμένες εμπορικές δραστηριότητες των δημόσιων ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών έχουν μπει στο στόχαστρο των ιδιωτικών φορέων, οι οποίοι τους κατηγορούν ότι υπονομεύουν τον υγιή ανταγωνισμό, χρησιμοποιώντας δημόσιους πόρους για να επιδοτήσουν δραστηριότητες άσχετες με τη δημόσια αποστολή τους. Ο συνδυασμός όλων αυτών των παραγόντων και δεσμεύσεων περιορίζει τις δυνατότητες των δημόσιων τηλεοπτικών φορέων να χρηματοδοτούν τα ψηφιακά σχέδια τους, να αγοράζουν δημοφιλή προγράμματα και να λειτουργούν νέες υπηρεσίες, αναγκαίες για την επιβίωσή τους στο καινούργιο ψηφιακό και πολυκαναλικό περιβάλλον. Ωστόσο, οι δημόσιοι τηλεοπτικοί φορείς διατηρούν ορισμένα πλεονεκτήματα και δυνατότητες στη νέα εποχή. Π.χ. μπορούν να λειτουργήσουν νέα δωρεάν λήψης ψηφιακά κανάλια για να ενισχύσουν τη θέση τους. Τέτοια, επίγειας και ελεύθερης λήψης έχει δημιουργήσει η ΕΡΤ από το 2006, ενώ συνδρομητικά ψηφιακά κανάλια λειτουργούν από δημόσιους τηλεοπτικούς φορείς σε Γαλλία, Ιταλία και Βρετανία. Παράλληλα, οι εν λόγω φορείς έχουν εισέλθει δυναμικά στο χώρο του διαδικτύου, προσφέροντας νέες υπηρεσίες (διαδικτυακή πρόσβαση σε εκπομπές και αρχεία, ενημερωτικά site, catch up TV κλπ). Οι στρατηγικές αυτές έχουν, βέβαια, και το αντίτιμό τους, μια και η υπερεπένδυση στο διαδίκτυο περιορίζει τη διαφοροποίηση των δημόσιων φορέων από τα άλλα μέσα -με αποτέλεσμα σταδιακά να αμφισβητηθεί ο ρόλος τους- η δε ίδρυση συνδρομητικών καναλιών δίνει επιχειρήματα σε όσους αμφισβητούν το ανταποδοτικό τέλος Τελικά, παρά το γεγονός ότι οι δημόσιοι φορείς εξακολουθούν να έχουν ισχυρή κοινωνική και πολιτική υποστήριξη, η επιβίωσή τους κάθε άλλο παρά είναι διασφαλισμένη. Σε ορισμένες χώρες (όπως μνημονεύεται παρακάτω στο άρθρο)
αντιμετωπίζουν σοβαρά οικονομικά προβλήματα και σε άλλες έχουν περιθωριοποιηθεί. Άλλωστε, σε μια εποχή που το διαδίκτυο και μια κοινή οθόνη αρχίζουν να ενοποιούν τη μαζική επικοινωνία, για πολύ κόσμο και ιδιαίτερα τους νεότερους δεν έχει σημασία η διαφοροποίηση ανάμεσα σε δημόσια και ιδιωτική TV. Είναι αναμενόμενο, λοιπόν, να αυξηθούν οι πιέσεις για να καταργηθεί η χρηματοδότηση των δημόσιων φορέων από το ανταποδοτικό τέλος και τα χρήματα αυτά να πηγαίνουν στη χρηματοδότηση/παραγωγή προγραμμάτων με στοιχεία «δημόσιας υπηρεσίας», στην οποία θα μπορούν να μετέχουν πλέον και οι ιδιωτικοί σταθμοί, εφόσον θεωρηθεί ότι προσφέρουν εκπομπές με τέτοια λογική. Τα δημόσια ραδιοτηλεοπτικά ΜΜΕ, προσπαθώντας να αντιδράσουν σ αυτή τη στασιμότητα ή υποχώρηση εσόδων από τα ανταποδοτικά τέλη και τη διαφημιστική πίτα που τα αφορά, υιοθετούν ορισμένες φορές «ανταγωνιστικές» τακτικές οι οποίες τα κάνουν να μοιάζουν με τους ιδιωτικούς σταθμούς (π.χ. η ΕΡΤ το έχει διαπράξει σε ορισμένες περιπτώσεις την τελευταία 10ετία) και που τα απομακρυνθούν από τα τρία στοιχεία (ενημέρωση-επιμόρφωση-ψυχαγωγία) τα οποία οφείλουν, εν ισορροπία, να τα χαρακτηρίζουν. Σ αυτό το νέο επικοινωνιακό τοπίο γίνεται απαραίτητο για τη δημόσια τηλεόραση να προσδιορίσει ξανά τη φυσιογνωμία και την αποστολή της, αποφεύγοντας να μιμείται τα ιδιωτικά κανάλια αλλά και να κοιτά προς στο συντηρητικό παρελθόν της. Το σίγουρο είναι ότι το δυαδικό μοντέλο συνύπαρξης δημόσιας και ιδιωτικής ραδιοτηλεόρασης θα συνεχίσει να υπάρχει με την α η β μορφή. Και μέσα σ αυτό το δίπολο είναι ο δημόσιος πόλος εκείνος που κυρίως θα παρέχει προγράμματα τα οποία δε θα προσδιορίζονται τουλάχιστον αποκλειστικά- από τα κριτήρια της εμπορικότητας και κερδοφορίας, θα αναζητούν την ποιότητα, θα ανταποκρίνονται στα ενδιαφέροντα ειδικών κοινών, θα υποστηρίζουν την καλλιτεχνική δημιουργικότητα, την πολιτιστική ποικιλομορφία και εν τέλει και ένα μεγαλύτερο πλουραλισμό ιδεών απ ότι συμβαίνει στα ιδιωτικά. Τα κράτη και οι πολιτικές δυνάμεις ιδιαιτέρως οι προοδευτικές/κοινωνιστικές- θα πρέπει να μην εγκαταλείψουν αυτή την προσέγγιση μέσα στην έκρηξη και απορρύθμιση των συστημάτων επικοινωνίας και πληροφορίας της εποχής μας. Περικοπές στους δημόσιους ραδιοτηλεοπτικούς φορείς ευρωπαϊκών χωρών, λόγω οικονομικής κρίσης και πέραν αυτής Οι αποφάσεις των τελευταίων μηνών στην Ελλάδα για συγχωνεύσεις και συρρικνώσεις των λειτουργιών της ΕΡΤ δεν είναι, βεβαίως, οι μόνες στην Ευρώπη, καθώς ανάλογες κινήσεις γίνονται αυτή την περίοδο σε σειρά ευρωπαϊκών χωρών. Σημαντικές περικοπές στην κρατική χρηματοδότηση της δημόσιας τηλεόρασης της Ουγγαρίας (ΜTV) αποφάσισε τα προηγούμενα χρόνια η κυβέρνηση της χώρας, λόγω της δεινής οικονομικής κρίσης που την έχει πλήξει από το 2008. Οι σχετικές αποφάσεις προβλέπαν περικοπές που αντιστοιχούσαν σε πάνω από 30% του προϋπολογισμού της ουγγρικής δημόσιας ραδιοτηλεόρασης. Η έκταση αυτών των περικοπών έφερε μεγάλες ανατροπές στον προγραμματισμό της MTV, με αποτέλεσμα να προκαλέσει δημόσια διαβήματα εκ μέρους της E.B.U. Όμως και στη γειτονική και πολύ πιο εύπορη Αυστρία η κρίση οδήγησε σε περικοπές, καθώς η δημόσια ραδιοτηλεόραση απέλυσε περισσότερους από 400 εργαζομένους μέσα στα
τελευταία δύο χρόνια, περιόρισε τα μπόνους και μείωσε τις πληρωμές στα επικουρικά ταμεία του προσωπικού. Στην Ιρλανδία δεν κινδύνευσε να χρεοκοπήσει μόνο το κράτος αλλά και η δημόσια τηλεόραση της χώρας, RTE, φτάνοντας ζημίες 1 εκατ. την εβδομάδα. Έτσι, η RTE αναγκάστηκε να προχωρήσει σε ένα πρόγραμμα περικοπών μισθοδοσίας και απολύσεων. Όμως και στην τρίτη χώρα που βρίσκεται σε καθεστώς μνημονίου, την Πορτογαλία, άνοιξε μεγάλη αντιπαράθεση όταν ο Υπουργών Οικονομικών, Fernando Teixeira dos Santos, ανέφερε προ μηνών ότι η πορτογαλική δημόσια ραδιοτηλεόραση Rádio e Televisão de Portugal (RTP), θα μπορούσε να ιδιωτικοποιηθεί, καθώς η κυβέρνηση του αναζητά δημόσιες επιχειρήσεις προκειμένου να πουληθούν. Όμως, οι συρρικνώσεις των κρατικών ΜΜΕ περνούν και σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη, όπως στην Κροατία, όπου επρόκειτο να μειωθεί κατά 25% το ανταποδοτικό τέλος στη δημόσια ραδιοτηλεόραση της χώρας (HRT). Στην ίδια κατηγορία τείνει να βρεθεί και η ευημερούσα Φινλανδία, όπου ένα μέρος του συντηρητικού συνασπισμού που κυβερνά τη χώρα υποστηρίζει τον αποκλεισμό της χρηματοδότησης της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης (Yleisradio YLE) από τον κρατικό προϋπολογισμό (με περίπου 500 εκατ. ετησίως) και αντικατάσταση της από ειδικό τέλος ΜΜΕ. Τέλος, ο πιο ποιοτικός και συνάμα πιο δυναμικός διεθνώς δημόσιος ραδιοτηλεοπτικός οργανισμός, το BBC, είχε βρεθεί στο στόχαστρο ήδη από την τελευταία περίοδο της εργατικής κυβέρνησης της Βρετανίας και η τάση αυτή έγινε εντονότερη μετά την ανάληψη της εξουσίας από τους Συντηρητικούς και τους Φιλελεύθερους. Έτσι, έχουν ανακοινωθεί μέτρα όπως η κατάργηση ή συγχώνευση ορισμένων ψηφιακών ραδιοφωνικών σταθμών με χαμηλή ακροαματικότητα (BBC 6 Music και Asian Network), ο περιορισμός του περιεχομένου της ιστοσελίδας bbc.co.uk, η οποία, σύμφωνα με τους επικριτές της, απειλεί τη βιωσιμότητα εφημερίδων και περιοδικών, η μεταφορά περισσότερων παραγωγών του BBC εκτός Λονδίνου, η συρρίκνωση της υπηρεσίας BBC Worldwide, η πώληση του Lonely Planet, η παραγωγή λιγότερων πρωτότυπων προγραμμάτων και η καθιέρωση περισσότερων επαναλήψεων για τα κανάλια BBC3 και BBC4 και, τέλος, το πάγωμα των μισθών και η κατάργηση των μπόνους για το προσωπικό του βρετανικού δικτύου. Το ανταποδοτικό τέλος στην Ελλάδα και διεθνώς και ποια είναι η προσφορά της ΕΡΤ «Πληρώνουμε πολλά για ΕΡΤ». Δεν είναι λίγες οι φορές που θα ακούσει κανείς αυτή την επωδό από τον Έλληνα καταναλωτή όταν ανοίγει το λογαριασμό της ΔΕΗ. Το δηλώνει, όμως, περισσότερο επηρεασμένος από την τιμή του ρεύματος, των δημοτικών τελών, των φόρων επί των ακινήτων κλπ. παρά των 8,50 ευρώ το δίμηνο, στα οποία ανέρχεται το ανταποδοτικό τέλος για τη δημόσια ραδιοτηλεόραση. Και το λέει, κυρίως, μη γνωρίζοντας ότι το ραδιοτηλεοπτικό τέλος που πληρώνει στην Ελλάδα είναι από τα φθηνότερα όχι μόνο στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά στο σύνολο των αναπτυγμένων χωρών που μετέχουν στον ΟΟΣΑ. Γιατί το εν λόγω τέλος είναι π.χ. περίπου 6 φορές μικρότερο απ ότι στην Ελβετία και Δανία, 5 φορές απ ότι στην Αυστρία και Νορβηγία, 4 φορές απ ότι στη Βρετανία, Γερμανία, Φινλανδία, 3 φορές
απ ότι στην Ιρλανδία, γαλλόφωνο Βέλγιο και Σλοβενία, 2 φορές απ ότι στη Γαλλία, Ιταλία, Ιαπωνία αλλά και Κροατία, φθηνότερο ακόμη και σε σχέση με το Ισραήλ και σχετικά μεγαλύτερο μόνο έναντι ορισμένων Ανατολικοευρωπαϊκών χωρών. Το ανταποδοτικό τέλος στην Ευρώπη και αλλού Η Ελλάδα από τις φθηνότερες διεθνώς 350 300 250 200 150 100 50 0 Αυστρία Βέλγιο Γαλλία Γερμανία Δανία Ελβετία ΕΛΛΑΣ Ην. Βασίλειο Ιρλανδία Ισλανδία Ισραήλ Ιταλία Κροατία Μάλτα Νορβηγία Π.Γ.Δ.Μ. Πολωνία Πορτογαλία Ρουμανία Σερβία Σλοβενία Σουηδία Τσεχία Φινλανδία πηγή: Iινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων της Ελλάδας Πάντως, η χρηματοδότηση των δημόσιων τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών σταθμών διαφέρει αισθητά μεταξύ των διαφόρων ευρωπαϊκών και γενικότερα αναπτυγμένων χωρών. Στοιχεία που αφορούν 47 αντιπροσωπευτικά κράτη της Ευρώπης, Ασίας, Αμερικής δείχνουν ότι υπάρχουν διαφορές αναφορικά με το ύψος του ανταποδοτικού τέλους, αλλά και του τρόπου που αυτό συλλέγεται. Έτσι, το «ανταποδοτικό τέλος» ή η «πληρωμή άδειας χρήσης του δημοσίου ραδιοφώνου-τηλεόρασης», όπως ονομάζεται σε ορισμένες χώρες, αναδεικνύεται ο πλέον διαδεδομένος τρόπος δημόσιας χρηματοδότησης των κρατικών καναλιών και σταθμών, καθώς έχει υιοθετηθεί από τα 2/3 των ευρωπαϊκών χωρών και τα μισά ασιατικά και αφρικανικά κράτη. Ωστόσο είναι σχεδόν άγνωστος στην αμερικανική Ήπειρο. Ακόμη, ορισμένες χώρες έχουν επιλέξει να ενισχύουν τις δημόσιες ραδιοτηλεοράσεις τους απευθείας από τον κρατικό προϋπολογισμό και όχι με ειδικό τέλος, κάποιες λίγες να μην επιτρέπουν τις διαφημίσεις στους δημόσιους ραδιοφωνικούς και τηλεοπτικούς σταθμούς και ελάχιστες να μην έχουν καθόλου δημόσια ραδιοτηλεόραση. Έτσι, οι χώρες μπορούν να καταταγούν σε 3 σχετικές κατηγορίες:
Χώρες όπου η δημόσια ραδιοτηλεόραση χρηματοδοτείται μ ένα μεικτό σύστημα ανταποδοτικού τέλους και διαφημίσεων Η μεγάλη πλειοψηφία των ευρωπαϊκών χωρών ακολουθεί αυτό το σύστημα, καθώς και αρκετές ασιατικές και αφρικανικές χώρες. Αλφαβητικά αυτές είναι: Eυρώπη: Aλβανία, Αυστρία, Βέλγιο (Γαλλόφωνο και Γερμανόφωνο), Βρετανία (μόνο για τις διεθνείς μεταδόσεις του ΒΒC και για το ημι-δημόσιο Channel 4), Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Γαλλία (εφαρμόζεται πρόγραμμα κατάργησης των διαφημίσεων στη δημόσια ραδιοτηλεόραση), Γερμανία, Δανία, Ελβετία, Ελλάδα, Ιρλανδία, Ισλανδία, Ιταλία, Κροατία, Κύπρος, Μάλτα, Νορβηγία, Π.Γ.Δ.Μ., Πολωνία (συζητά να μεταβεί στην απευθείας ενίσχυση της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης από τον κρατικό προϋπολογισμό), Ρουμανία, Σλοβακία, Σλοβενία, Σουηδία, Τσεχία, Φινλανδία. Ασία: Ιαπωνία, Ισραήλ, Ν.Κορέα, Πακιστάν, Σιγκαπούρη Αφρική: Γκάνα, Μαυρίκιος, Ναμίμπια, Ν.Αφρική Οι διαφορές βέβαια μεταξύ των διαφόρων χωρών ως προς το ύψος του ανταποδοτικού τέλους είναι μεγάλες. Έτσι, στην Ελβετία, Σκανδιναβικές χώρες, Αυστρία, Γερμανία, Βρετανία το εν λόγω τέλος ή η πληρωμή της σχετικής άδειας ανέρχεται από 200 έως 300 ευρώ το χρόνο (βλέπε αναλυτικό πίνακα). Να σημειωθεί, όμως, ότι στη Βρετανία, Σουηδία, Νορβηγία και Φινλανδία δεν υπάρχουν καθόλου διαφημίσεις στα κρατικά κανάλια και σταθμούς. Χώρες όπως η Γαλλία και Ιταλία, όπου η δημόσια ραδιοτηλεόραση κατέχει σημαντικό μερίδιο της διαφημιστικής αγοράς, έχουν σχετικά φθηνότερο τέλος (αντίστοιχα 116 και 99,6 ευρώ το χρόνο). Η Ελλάδα, με το ανταποδοτικό τέλος στα 50,8 ευρώ το χρόνο, είναι, όπως προαναφέρεται, από τις φθηνότερες χώρες μεταξύ των αναπτυγμένων στην Ευρώπη και διεθνώς. Βεβαίως, η διαφορά είναι σημαντική σε σχέση με χώρες όπως π.χ. η Γκάνα, όπου το ραδιοτηλεοπτικό τέλος φθάνει τα 0,3 ευρώ το χρόνο, το Πακιστάν με 3,8 και η Αλβανία με 6,3! Ωστόσο, η γειτονική χώρα, όπως και η Σλοβακία, ενισχύουν τους δημόσιους ραδιοτηλεοπτικούς σταθμούς τους και απευθείας από τον κρατικό προϋπολογισμό. Διαφορές, υπάρχουν, επίσης και στον τρόπο είσπραξης του τέλους. Έτσι, η συμπερίληψη σε λογαριασμούς κοινής ωφέλειας (ηλεκτρικού ή τηλεφώνου) συναντάται μόνο στην Ελλάδα, τις υπόλοιπες Βαλκανικές χώρες, την Κύπρο και τη Ν.Κορέα. Σε κράτη με περισσότερο αναπτυγμένες τις σχέσεις εμπιστοσύνης δημόσιων αρχών και πολιτών (Αυστρία, Βρετανία, Σκανδιναβικές, Τσεχία), η είσπραξη του τέλους γίνεται ξεχωριστά και αφού δηλωθεί η κατοχή τηλεοπτικού ή ραδιοφωνικού δέκτη (υπολογίζεται ένας ανά κατοικία ή επαγγελματικό χώρο, ενώ σε ορισμένες χώρες πληρώνεται ξεχωριστά τέλος για το ραδιοφωνικό δέκτη που έχουν τα αυτοκίνητα). Εκτός, βέβαια, από την εμπιστοσύνη, προβλέπονται υποχρεωτικοί έλεγχοι στα σπίτια και αυστηρά πρόστιμα αν δεν έχει δηλωθεί η κατοχή ραδιοτηλεοπτικών συσκευών (π.χ. 1500 λίρες στη Βρετανία), με εξαίρεση την Ιαπωνία όπου το μεν ραδιοτηλεοπτικό τέλος είναι υποχρεωτικό αλλά πρακτικά δεν υπάρχουν κυρώσεις αν δεν πληρωθεί. Σε άλλες χώρες η πληρωμή του τέλους συμπεριλαμβάνεται στους τοπικούς φόρους και γίνεται στη βάση της χρήσης των ακινήτων (Γαλλόφωνο Βέλγιο, Γαλλία, Ελβετία, Νορβηγία), στην Κροατία υπολογίζεται ετησίως ως το 1,5% του μέσου μηνιαίου μισθού και στη Γερμανία πρόκειται να αρχίσουν να πληρώνουν ένα ποσό
και όσοι δηλώνουν ότι λαμβάνουν τους δημόσιους ραδιοτηλεοπτικούς σταθμούς μέσω Ιντερνετ. Ακόμη, σε κάποιες χώρες εξακολουθεί να προβλέπεται πιο φθηνό τέλος για όσους δηλώνουν ότι έχουν ασπρόμαυρους δέκτες ( Βρετανία, Δανία, Ιαπωνία, Ισλανδία), ενώ ορισμένες παρέχουν εκπτώσεις ή και πλήρη απαλλαγή από το ραδιοτηλεοπτικό τέλος για άτομα με ειδικές ανάγκες, ανέργους και ηλικιωμένους (Βρετανία, Γερμανία, Ιρλανδία). Χώρες όπου η δημόσια ραδιοτηλεόραση χρηματοδοτείται απ ευθείας από τον κρατικό προϋπολογισμό και τη διαφήμιση, ενώ έχει καταργηθεί το ανταποδοτικό τέλος. Μια κατηγορία χωρών έχει προχωρήσει τα τελευταία χρόνια στην κατάργηση του ανταποδοτικού τέλους και στην αντικατάστασή του από την απευθείας ενίσχυση της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης από τον κρατικό προϋπολογισμό. Οι χώρες που επέλεξαν αυτό το σύστημα επιχειρηματολογούν ότι το ανταποδοτικό τέλος είχε υψηλό κόστος συλλογής και πως είναι κοινωνικά άδικο, μια και δε διαθέτει την προοδευτικότητα της φορολογίας εισοδήματος. Τα ευρωπαϊκά και μη κράτη που έχουν επιλέξει αυτό το σύστημα είναι τα εξής: Aυστραλία (από το 1974), Βέλγιο (Φλαμανδόφωνο), αυτόνομη περιοχή Γιβραλτάρ, Μαλαισία, Ολλανδία, Ουγγαρία, Βουλγαρία, Εσθονία, Λετονία, Ρωσία Χώρες που δεν είχαν ποτέ ραδιοτηλεοπτικό τέλος Τρία μικρά ευρωπαϊκά κράτη, το Λιχτενστάιν, το Λουξεμβούργο και το Μονακό δεν διέθεταν ποτέ ανταποδοτικό τέλος. Το πρώτο γιατί δεν έχει δική του ραδιοτηλεόραση, μια και οι κάτοικοι του λαμβάνουν κανάλια της Αυστρίας, Ελβετίας και Γερμανίας. Το δεύτερο και το τρίτο γιατί διαθέτουν μόνο εμπορικά δίκτυα (RTL για το Λουξεμβούργο και ΤΜC & RMC για το Μονακό, των οποίων, όμως, αποκλειστικός ιδιοκτήτης είναι το Πριγκιπάτο). Επίσης, υποχρεωτικό ραδιοτηλεοπτικό τέλος δεν επέβαλαν ποτέ ο Καναδάς και οι ΗΠΑ. Ο Καναδάς, αν και διαθέτει δημόσιο ραδιοτηλεοπτικό σύστημα παρόμοιο με των ευρωπαϊκών χωρών (CBC) έχει μιμηθεί στο ζήτημα αυτό τις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι ΗΠΑ δεν είχαν ποτέ κρατικούς σταθμούς με την ευρωπαϊκή έννοια του όρου, μια και η ραδιοτηλεοπτική ιστορία τους εξελίχθηκε διαφορετικά. Διαθέτουν, ωστόσο, δύο χαλαρά δίκτυα μη εμπορικών τηλεοπτικών καναλιών (PBS) και ραδιοφωνικών σταθμών (NPR). Πρόκειται για κανάλια και σταθμούς με «δημόσιο προσανατολισμό», ποιοτικά προγράμματα και απουσία διαφημίσεων, η χρηματοδότηση των οποίων γίνεται μέσα από περιορισμένες επιδοτήσεις των ομοσπονδιακών, πολιτειακών και τοπικών αρχών και, κυρίως, από εθελοντικές εισφορές κοινωνικών φορέων, οργανώσεων και ατόμων. Τι προσφέρει η ΕΡΤ Είναι πολλά αυτά τα οποία μπορεί να κρίνει και να επικρίνει κανείς αναφερόμενος στο παρελθόν αλλά και το παρόν της ΕΡΤ. Το θέμα είναι μεγάλο και σύνθετο, ώστε η ανάλυσή του απαιτεί ολόκληρα άρθρα ή και βιβλία. Επιπλέον, η Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόραση εισήλθε σε νέα κρίση από το καλοκαίρι του 2011, με τις εξαγγελίες της τότε κυβέρνησης για αναδιοργάνωση και εν τέλει συρρίκνωση των δραστηριοτήτων της, τις εν συνεχεία εξελίξεις με την εφεδρεία, το ενιαίο μισθολόγιο, τις αξιολογήσεις κλπ. αλλά και τις επαναλαμβανόμενες στάσεις και απεργίες του προσωπικού της, που παρέλυσαν για μήνες τις λειτουργίες της ΕΡΤ και που αυτο-
υπονόμευσαν, ως ένα βαθμό, τη σημασία της και το όποιο δίκιο. Αν και η εν λόγω κρίση συνεχιζόταν ενόσω γραφόταν αυτό το κείμενο και η κατάληξη της παρέμενε άδηλη, να αναφερθεί εδώ απλώς το σύνολο των λειτουργιών που μέχρι τα τέλη του 2011 συνέχιζε να προσφέρει η ΕΡΤ για το λόγο ότι δε το αναλογίζεται πάντα κάποιος, όταν αναφέρεται σ αυτήν. Έτσι ας θυμηθούμε ότι οι δραστηριότητες της ΕΡΤ περιλαμβάνουν: Στην τηλεόραση: 3 επίγεια τηλεοπτικά κανάλια εθνικής εμβέλειας, 2 πρόσθετα ψηφιακά κανάλια με το ένα προσαρμοσμένο στις ανάγκες των ΑΜΕΑ, ένα δορυφορικό τηλεοπτικό πρόγραμμα για ομογενείς και ελληνόφωνους στο εξωτερικό. Στο ραδιόφωνο: 5 θεματικά ραδιοφωνικά προγράμματα εθνικής εμβέλειας, τη «Φωνή της Ελλάδας» για το εξωτερικό, το «Ράδιο Φιλία» για τους μετανάστες που ζουν στην Ελλάδα, 19 περιφερειακούς σταθμούς και 2 προγράμματα τοπικής εμβέλειας του σταθμού Μακεδονία Στον πολιτισμό: λειτουργία 3 μουσικών συνόλων, ψηφιακό αρχείο με μεγάλο μέρος της οπτικοακουστικής ιστορίας της χώρας, χρηματοδότηση και υποστήριξη του ελληνικού κινηματογράφου, χορηγίες και προβολή για ποικίλες πολιτιστικές εκδηλώσεις. λειτουργία διαδικτυακών μέσων και κυκλοφορία του παλιότερου περιοδικού για τη Ραδιοτηλεόραση, το οποίο και με την πρώτη του μορφή εκδίδεται αδιαλείπτως από το 1939. Στην τεχνολογία: Περισσότερα από 1300 κέντρα εκπομπής και σημεία αναμετάδοσης, χρήση ψηφιακών τεχνολογιών και εισαγωγή της υψηλής ευκρίνειας και κατοχή ραδιοσυχνοτήτων που είναι δημόσια περιουσία. Στην παραγωγή και μετάδοση προγράμματος: περίπου 25.000 ώρες προγράμματος και μεταδόσεων πάσης φύσεως από τα αναλογικά τηλεοπτικά δίκτυα της ΕΡΤ, 200.000 ώρες πρωτογενούς προγράμματος ή αναμεταδόσεων από τα ραδιοφωνικά δίκτυα και μερικές χιλιάδες ώρες προγράμματος από τα ψηφιακά κανάλια της ΕΡΤ. Στη διεθνή εκπροσώπηση της χώρας: H EΡΤ εκπροσωπεί την Ελλάδα σε διεθνείς θεσμούς και συνεργασίες στο χώρο της ραδιοτηλεόρασης, όπως στην Eυρωπαϊκή Ένωση Ραδιοτηλεοράσεων (EBU), στη Εurovision, την ΙΤU κλπ. Τέλος, να σημειωθεί ότι από το 2009 η ΕΡΤ έχει πάψει να είναι ελλειμματική με το προαναφερόμενο ανταποδοτικό τέλος που εισπράττει και την περιορισμένη διαφήμιση που της επιτρέπεται να έχει, ενώ με τη μείωση προσωπικού των τελευταίων χρόνων και με βάση συγκριτικά στοιχεία της EBU διαθέτει αριθμό απασχολούμενων περίπου στο μέσο όρο του ανθρωπίνου δυναμικού που έχουν οι ραδιοτηλεοπτικοί οργανισμοί των άλλων ευρωπαϊκών χωρών με ανάλογο μέγεθος μ αυτό της Ελλάδας. Αθήνα Ιανουάριος 2012 Βιβλιογραφία Για το άρθρο χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο Οπτικοακουστικών (EAO) και τη βάση δεδομένων MAVISE του Ευρωπαϊκού Κέντρου παρακολούθησης του οπτικοακουστικού τομέα, το Ινστιτούτο Οπτικοακουστικών Μέσων της Ελλάδας (ΙΟΜ), το πρόγραμμα Ε.U.M.A.P. (European Union Monitoring & Advocacy Program-Open Society Institute), την έκδοση Television Across Europe: Regulation, Policy & Intependence, τα
συμπεράσματα του Colloque «Médias de service public à l ère du numérique», Strasbourg, 17-18 juillet 2008, http://www.ddm.gouv.fr/article.php3?id_article=1331, καθώς και σχετικά κείμενα του καθηγητή του Τμήματος ΕΜΜΕ Στέλιου Παπαθανασόπουλου. Επίσης, έγινε χρήση των κοινοτικών κειμένων: Oδηγία 89/552/EOK του Συμβουλίου της 3 ης Οκτωβρίου 1989 για το συντονισμό νομοθετικών, κανονιστικών και διοικητικών διατάξεων των κρατών μελών σχετικά με την άσκηση τηλεοπτικών δικαιωμάτων. Οδηγία 97/36/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 30 ης Ιουνίου 1997 για την τροποποίηση της προηγούμενης Οδηγίας. Οδηγία 2007/65/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 11 ης Δεκεμβρίου Commission Européenne (Com 2008), Review of the broadcasting communication Summary of the replies to the public consultation, 2008, http://ec.europa.eu/comm/competition/state_aid/reform/comments_broadcasting/sum mary.pdf. Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Com 2008a), Αναθεώρηση της Ανακοίνωσης της Επιτροπής σχετικά με την εφαρμογή των κανόνων κρατικών ενισχύσεων στις δημόσιες υπηρεσίες ραδιοτηλεοπτικών μεταδόσεων 2008, http://ec.europa.eu/comm/competition/state_aid/reform/broadcasting_comm_question naire_el.pdf. Ανακοίνωση της Eυρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την εφαρμογή των κανόνων κρατικών ενισχύσεων στη δημόσια ραδιοτηλεόραση ΕΕ C 257 της 27.10.09