Εγκαταστάσεις Μηχανικής Διαλογής και Κομποστοποίησης (EMΔK) αποβλήτων σε χώρες της Κεντρικής Ευρώπης Αξιολόγηση και συγκρίσεις με το σχεδιασμό για τις ΕΜΔΚ στην Ελλάδα!! Βασίλης Στοϊλόπουλος Γεωλόγος Περιβαλλοντολόγος MSc. Μάρτιος 2002
Περιεχόμενα Σελίδα 1. Εισαγωγή 3 2. Χαρακτηριστικά των ΕΜΔΚ στη Γερμανία 3 3. Εγκαταστάσεις επεξεργασίας και αξιοποίησης αστικών αποβλήτων 3 3.1. Γερμανία Αυστρία 3 3.2. Ελλάδα 6 4. Αξιολόγηση εγκαταστάσεων επεξεργασίας αστικών αποβλήτων σε Γερμανία και Αυστρία 8 5. Στοιχεία κόστους ΕΜΔΚ 9 6. Σχεδιασμός και κατασκευή ΕΜΔΚ στην Ελλάδα 10 7. Επίλογος 12 8. Βιβλιογραφία 14 Παραρτήματα Ι. Προβλεπόμενες ΕΜΔΚ σε Νομαρχιακούς Σχεδιασμούς 15 ΙΙ. Εγκαταστάσεις επεξεργασίας αστικών αποβλήτων σε Γερμανία, Αυστρία και Ελλάδα 17 Πίνακες Διαγράμματα Πιν. 1. Χαρακτηριστικά ΕΜΔΚ στη Γερμανία 4 Πίν. 2. Αριθμός και η συνολική χωρητικότητα των εγκαταστάσεων επεξεργασία και αξιοποίησης αστικών αποβλήτων σε Γερμανία και Αυστρία 5 Διαγ.1. Αξιοποίηση και επεξεργασία αστικών αποβλήτων στην Αυστρία (1999) 5 Διαγ. 2. Τρόποι επεξεργασίας βιοαποδομήσιμου κλάσματος αστικών αποβλήτων στην Αυστρία (1999) 6 Πιν. 3. Χωρητικότητα ΕΜΔΚ στη Γερμανία 6 Πίν. 4. Προβλεπόμενος αριθμός και η συνολική χωρητικότητα των εγκαταστάσεων επεξεργασία και αξιοποίησης αστικών αποβλήτων στην Ελλάδα 7 Πιν. 5. Δυναμικότητα προβλεπόμενων ΕΜΔΚ στην Ελλάδα 7 Πιν. 6. Αξιολόγηση ΕΜΔΚ στη Γερμανία 8 Πιν. 7. Αξιολόγηση Μονάδων Συγκεντρωτικής Κομποστοποίησης στην Αυστρία 9 Πιν. 8. Στοιχεία κόστους ΕΜΔΚ και διάθεσης στη Γερμανία 10 Πιν. 9. Στοιχεία κόστους ΕΜΔΚ (Γερμανία) 10 Πίν.10. Ποσότητα βιοαποδομήσιμου κλάσματος για επεξεργασία για τα έτη στόχος της Οδηγίας 99/31/ΕΕ 12 2
1. Εισαγωγή Η Μηχανική Διαλογή και Κομποστοποίηση αποτελεί μια σημαντική μέθοδο διαχείρισης των αστικών αποβλήτων, κυρίως σε χώρες της Κεντρικής Ευρώπης. Ειδικά στη Γερμανία και στην Αυστρία ο διαχωρισμός των σύμμεικτων αστικών αποβλήτων με μηχανικά μέσα και η κομποστοποίηση του βιοαποδομήσιμου κλάσματος εφαρμόζονται ήδη συστηματικά για περίπου τρεις δεκαετίες και οι διάφορες τεχνολογίες έχουν ήδη αξιολογηθεί στην πράξη (3). Το ποιοτικό επίπεδο των εφαρμοζόμενων τεχνικών διαφοροποιείται σε σημαντικό βαθμό, καθώς οι παλαιότερες εγκαταστάσεις διαθέτουν συνήθως μια σχετικά απλή τεχνική, που δεν περιλαμβάνει, για παράδειγμα, την επεξεργασία των αέριων εκπομπών (6). Παρά τη μακρόχρονη εμπειρία και το ολοκληρωμένο θεσμικό πλαίσιο οι χώρες αυτές συνεχίζουν εντατικά τις προσπάθειές τους προκειμένου οι Εγκαταστάσεις Μηχανικής Διαλογής και Κομποστοποίησης (ΕΜΔΚ) να ανέλθουν σ ένα οικολογικά αποδεκτό επίπεδο (3). Παράλληλα όμως, στις εν λόγω χώρες έχει αναπτυχθεί ένα σημαντικό δίκτυο από εκατοντάδες εγκαταστάσεις Συγκεντρωτικής Κομποστοποίησης με διαλογή στη πηγή και Κέντρων Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ) με δυναμικότητα πολύ μεγαλύτερη αυτής των ΕΜΔΚ. Η παρούσα συνοπτική παρουσίαση αξιολόγηση ΕΜΔΚ από χώρες της Κεντρικής Ευρώπης στοχεύει στο ν αποτελέσει ένα πρώτο συγκριτικό βοήθημα για τους αρμόδιους φορείς που σχεδιάζουν, αδειοδοτούν ή και που πρόκειται να λειτουργήσουν ΕΜΔΚ στην Ελλάδα. 2. Χαρακτηριστικά των ΕΜΔΚ στη Γερμανία Σχετικά με τον εξοπλισμό των ΕΜΔΚ με αερόβια επεξεργασία στη Γερμανία διακρίνουμε τις παρακάτω γενικές κατηγορίες (10) : "#ανοιχτό σύστημα κομποστοποίσης - με τεμαχισμό - εντός του ΧΥΤΑ, "#ανοιχτό σύστημα κομποστοποίσης εντός του ΧΥΤΑ και - ενδεχομένως - κλειστή εγκατάσταση μηχανικής διαλογής, "#εν μέρει κλειστή ΕΜΔΚ (κλειστά : μηχανική διαλογή και Ι φάση κομποστοποίησης, ανοιχτά : ΙΙ φάση κομποστοποίησης είτε εντός του ΧΥΤΑ είτε σε ξεχωριστή επιφάνεια), "#κλειστή ΕΜΔΚ Ο χαρακτηρισμός των ΕΜΔΚ παρουσιάζεται στον πίνακα 1 (10). 3. Εγκαταστάσεις επεξεργασίας και αξιοποίησης αστικών αποβλήτων 3.1. Γερμανία - Αυστρία Ο αριθμός και η συνολική χωρητικότητα των εν λειτουργία εγκαταστάσεων επεξεργασία και αξιοποίησης σε Γερμανία και Αυστρία παρουσιάζονται στον πίνακα 2. 3
είδος επεξεργασίας Μηχανική διαλογή Βιολογική επεξεργασία Φάση Ι 1 Βιολογική επεξεργασία Φάση ΙΙ Κατηγορίες μονάδων - τεμαχισμός - κοσκίνισμα / ομογενοποίηση - ρύθμιση υγρασίας - διαχωρισμός και ανάκτηση σιδηρούχων μετάλλων - διαχωρισμός υλικών με υψηλή θερμογόνο δύναμη, υλικών με επικίνδυνα συστατικά και ογκωδών K I Σύστημα ανοιχτού τύπου σε ΧΥΤΑ - O O - K II Σύστημα ανοιχτού τύπου με μηχ. διαλογή ανοιχτό σύστημα κομποστοποίησης 2 O O K III Εν μέρει κλειστή ΕΜΔΚ * κλειστό σύστημα κομποστοποίησης με επεξεργασία αέριων εκπομπών ανοιχτό σύστημα κομποστοποίησης 2 κλειστό σύστημα κομποστοποίησης με επεξεργασία αέριων εκπομπών Πηγή : (10) 1) εναλλακτικά : αναερόβια επεξεργασία 2) κατά κανόνα απευθείας στην επιφάνεια απόθεσης K IV Κλειστή ΕΜΔΚ Χ : απαιτείται Ο : εναλλακτικά (συνήθως) * : κλειστά : Μηχ. Διαλογή και Ι φάση κομποστοποίησης, ανοιχτά : ΙΙ φάση κομποστοποίησης Πιν. 1. Χαρακτηριστικά ΕΜΔΚ στη Γερμανία 4
Ο αριθμός αλλά και η συνολική χωρητικότητα των ΚΔΑΥ και των Μονάδων Συγκεντρωτικής Κομποστοποίησης υπερτερούν κατά πολύ των ΕΜΔΚ. Μέθοδος ΑΥΣΤΡΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ επεξεργασίας αριθμός εγκαταστάσεων Χωρητικότητα (εκατ. Mg/a) αριθμός εγκαταστάσεων Χωρητικότητα (εκατ. Mg/a) ΕΜΔΚ 12 0,4 30 * 2,209 Συγκεντρωτική 526 1,1 600 7,5 Κομποστοποίηση ΚΔΑΥ 86 1,1 530 χ. σ. Θερμική 53 1,9 61 14 επεξεργασία Πηγές : (1) (2) (8) (12) (14) * Μέχρι το 2005 προβλέπεται ότι στη Γερμανία θα λειτουργήσουν άλλες οκτώ ΕΜΔΚ, συνολικής χωρητικότητας 825.000 Μg/a (1). Πίν. 2. Αριθμός και η συνολική χωρητικότητα των εγκαταστάσεων επεξεργασία και αξιοποίησης αστικών αποβλήτων σε Γερμανία και Αυστρία Η παραγωγή κομπόστ (οργανοχουμικό βελτιωτικό εδάφους από οικιακά, πράσινα και εμπορικά απόβλητα) στη Γερμανία έφθασε το 1999 στα 4,2 εκατ. τόνους και το δίκτυο συλλογής κάλυπτε το 35% των νοικοκυριών της χώρας (14). Η διάθεση του κομπόστ έγινε κυρίως στη γεωργία (36%), στις αναπλάσεις τοπίου (21%) και στους ιδιωτικούς κήπους (14%) (14). Σημειώνεται ότι στο διάστημα 1990 1997 η μεγαλύτερη αύξηση σε νέες εγκαταστάσεις, με ποσοστό 375%, αφορούσε τις Μονάδες Συγκεντρωτικής Κομποστοποίησης (14). Το ποσοστό επεξεργασίας (ανά μέθοδο αξιοποίησης) των περίπου 3,1 εκατ. τόνων αστικών αποβλήτων που παρήχθησαν το 1999 στην Αυστρία, παρουσιάζεται στο διάγραμμα 1, όπου είναι επίσης εμφανή τα χαμηλά ποσοστά επεξεργασίας στις ΕΜΔΚ (8). ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΑΣΤΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΥΣΤΡΙΑ (1999) ΚΔΑΥ 28,5 34,3 ΧΥΤΑ (χωρίς επεξεργασία) Συγκεντρωτική Κομποστοποίηση 0,8 Θερμική επεξεργασία 14,7 6,3 ΕΜΔΚ 15,4 Πηγή : (8) Διαγ. 1. Αξιοποίηση και επεξεργασία αστικών αποβλήτων στην Αυστρία (1999) Επεξεργασία μικρών ποσοτήτων επικινδύνων στα αστικά απόβλητα
Όπως φαίνεται στο διάγραμμα 2 το ποσοστό επεξεργασίας σε Μονάδες Συγκεντρωτικής Κομποστοποίησης με διαλογή στη πηγή και η «ατομική κομποστοποίηση» σε επίπεδο νοικοκυριών κ.α. είναι πολύ μεγαλύτερη από την επεξεργασία χωρίς διαλογή στη πηγή (7). Η τάση που παρατηρείται στην επεξεργασία του βιοαποδομήσιμου κλάσματος των αστικών αποβλήτων με διαλογή στη πηγή στην Αυστρία είναι αυξητική (ποσοστό 34% στη τριετία 1994 1996) (7). ΕΙΔΟΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΊΑΣ ΒΙΟΑΠΟΔΟΜΗΣΙΜΟΥ ΚΛΑΣΜΑΤΟΣ ΑΣΤΙΚΏΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΣΤΗΝ ΑΥΣΤΡΙΑ (1999) 23,0% 38,5% 38,5% Συγκεντρωτική Κομποστοποίηση Κομποστοποίηση σε επίπεδο νοικοκυριών Επεξεργασία χωρίς διαλογή στην πηγή Πηγή: (7) Διαγ. 2. Τρόποι επεξεργασίας βιοαποδομήσιμου κλάσματος αστικών αποβλήτων στην Αυστρία (1999) Επισημαίνεται ότι η χωρητικότητα των περισσότερων ΕΜΔΚ στη Γερμανία, όπως φαίνεται στον πίνακα 3, είναι μικρότερη των 100.000 Mg/a (1). χωρητικότητα < 50000 51000-100000 101000 150000 151000 200000 αριθμός εγκαταστάσεων 12 13 2 3 Πηγή : (1) Πιν. 3. Χωρητικότητα ΕΜΔΚ στη Γερμανία Σε άλλες χώρες της Κεντρικής Ευρώπης όπως στην Ολλανδία και την Ελβετία υπάρχουν ελάχιστες, μεμονωμένες εγκαταστάσεις, ενώ στην Ιταλία η ΕΜΔΚ του Μιλάνου έχει πιλοτικό χαρακτήρα (3). 3.2. Ελλάδα Στην Ελλάδα το βάρος στους σχεδιασμούς για τη μελλοντική επεξεργασία των αστικών αποβλήτων δίνεται σχεδόν αποκλειστικά στις ΕΜΔΚ (9). Οι εγκαταστάσεις για την επεξεργασία των αστικών αποβλήτων, που 6
προβλέπονται στα εγκεκριμένα πλαίσια νομαρχιακών /περιφερειακών σχεδιασμών, παρουσιάζονται στον πίνακα 4. Είδος εγκατάστασης Αριθμός εγκαταστάσεων 1 Χωρητικότητα (εκατ. Mg/a) ΕΜΔΚ 39 2,578 * ΚΔΑΥ 33 0,472 2 Πηγή. (9) * Σε αρκετές περιπτώσεις των σχεδιασμών συνυπολογίζονται και τα αγροτικά /κτηνοτροφικά απόβλητα. Πίν. 4. Προβλεπόμενος αριθμός και η συνολική χωρητικότητα των εγκαταστάσεων επεξεργασία και αξιοποίησης αστικών αποβλήτων στην Ελλάδα Επισημαίνεται ότι στο Master Plan του εθνικού σχεδιασμού Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΔΣΑ) προβλέπονται σε εθνικό επίπεδο 19 ΕΜΔΚ και 48 ΚΔΑΥ (15). Παρατηρείται δηλαδή μια απόκλιση σε σχέση με τους νομαρχιακούς ή περιφερειακούς σχεδιασμούς, γεγονός που ουσιαστικά στο θέμα αυτό ακυρώνει τον εθνικό σχεδιασμό ΔΣΑ. Εκτός από τα ΚΔΑΥ 3, η μοναδική εγκατάσταση επεξεργασίας αστικών αποβλήτων στην Ελλάδα (Δήμος Καλαμάτας) έχει σχετικά μικρή δυναμικότητα ( 10.000 Mg/a κομπόστ) και η μέχρι τώρα λειτουργία της, παρότι δεν έγινε ποτέ συστηματική αξιολόγηση, δεν αποτελεί ενθαρρυντικό παράδειγμα. Στο τελικό στάδιο κατασκευής είναι η ΕΜΔΚ Δυτ. Αττικής Ι, ενώ στη διαδικασία «ωρίμανσης» βρίσκονται οι ΕΜΔΚ Δυτ. Μακεδονίας, Χανίων και Δυτ. Αττικής ΙΙ (9). Σχετικά με τη χωρητικότητα των ΕΜΔΚ υπάρχει η τάση, κυρίως στα δύο μεγάλα αστικά κέντρα, να κατασκευαστούν ΕΜΔΚ με πολύ μεγαλύτερη χωρητικότητα από ότι στις δύο αυτές χώρες της Κεντρικής Ευρώπης (Πιν. 5). Υπογραμμίζεται ότι μόνο η δεύτερη ΕΜΔΚ που προβλέπεται για την Δυτ. Αττική (Αττική ΙΙ), έχει δυναμικότητα κατά 100.000 περισσότερο απ ότι και οι 12 ΕΜΔΚ που λειτουργούν στην Αυστρία και περίπου το 1/5 των 30 ΕΜΔΚ της Γερμανίας! Γενικά, βιώσιμες, ασφαλείς και λειτουργικές θεωρούνται οι ΕΜΔΚ με χωρητικότητα 30 έως 150 χιλ. Mg/a (10). Περιοχή Χωρητικότητα Κομπόστ RDF Ανακυκλώσιμα Υπολείμματα Αττική Ι 370.000 52.000 81.000 12.600 108.000 Αττική ΙΙ * 500.000 70.200 109.500 17.000 146.000 Θεσσαλονίκη Ι + ΙΙ * 563.698 112.740 237.965 ** 67.124 56.370 Δυτ. Μακεδονία * 100.000 28.200 20.700 3.900 25.400 Πηγή: (9) * βρίσκονται στη φάση σχεδιασμού ή αδειοδότησης, ** RDF + αδρανή, Πιν. 5. Δυναμικότητα των προβλεπόμενων ΕΜΔΚ στην Ελλάδα 1 Δεν δίνονται στοιχεία των Νομ/κών Αυτ/σεων : Καβάλας, Ξάνθης, Άρτας, Ευρυτανίας, Κεφαλονιάς (δεν υπάρχει εγκεκριμένο πλαίσιο σχεδιασμού ΔΣΑ), και Αχαΐας (επικαιροποίηση σχεδιασμού) (9). Εκτιμάται ότι οι προβλεπόμενες ΕΜΔΚ θα ξεπεράσουν τελικά τις 40 και τα ΚΔΑΥ θα φθάσουν τα 38. 2 Στον περιφερειακό σχεδιασμό Αττικής προβλέπεται η επεξεργασία 0,21 εκατ. Mg/a σε 3 μόνο ΚΔΑΥ με τροφοδοσία : 75.000 τ./έτος έκαστο (!!!). 3 Λειτουργούν τα ΚΔΑΥ σε Δ. Πατραίων, Ν. Ζακύνθου και ΕΕΑΑ, μικρής συνολικά δυναμικότητας. Έχει κατασκευαστεί αλλά δεν λειτουργεί ακόμη το ΚΔΑΥ του Δ. Λάρισας. 7
4. Αξιολόγηση εγκαταστάσεων επεξεργασίας αστικών αποβλήτων σε Γερμανία και Αυστρία Η πλέον πρόσφατη αξιολόγηση των εν λειτουργία ΕΜΔΚ της Γερμανίας (συγκριτική οικολογική ανάλυση) έγινε στη βάση ενός καταλόγου με αναλυτικά κριτήρια για τις παραμέτρους : αέρας, νερά, έλεγχος, ενέργεια, διάθεση σε ΧΥΤΑ και παρουσιάζεται συγκεντρωτικά στον πίνακα 6 (3). Ο βαθμός 7 αντιστοιχεί στην αξιολόγηση «πολύ κακή», ενώ το 1 στο «πολύ καλή». βαθμός 1 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 5,5 6 6,5 7 παράμετρος αέρας - - 1 1 1 4 2 2-6 - 3 νερά - - 2-2 2 2 6-1 - 2 έλεγχος - 2 1 3-4 1 2-2 - 4 ενέργεια - - 1 2 1 - - 3-5 7 - ΧΥΤΑ 2 - - 3-2 - 3 1 5-3 Πηγή: (3) Πιν. 6. Αξιολόγηση ΕΜΔΚ στη Γερμανία Σύμφωνα με την εν λόγω αξιολόγηση τα αποτελέσματα σχετικά με την περιβαλλοντική προστασία δεν θεωρούνται ικανοποιητικά, ακόμη και για τις καινούριες ΕΜΔΚ και γίνονται σειρά συγκεκριμένων προτάσεων για λήψη κατάλληλων μέτρων, ιδιαίτερα στο θέμα των αέριων εκπομπών (3). Η επεξεργασία των αέριων εκπομπών στις υφιστάμενες ΕΜΔΚ στη Γερμανία δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις που προβλέπονται π.χ. στις εγκαταστάσεις θερμικής επεξεργασίας, παρότι τεχνικά αυτό είναι εφικτό. Το επιπλέον κόστος μιας ποιοτικής αναβάθμισης των ΕΜΔΚ εκτιμάται ότι θα κυμαίνονταν από 15 έως 25 ευρώ το τόνο (6). Ανάλογα, μάλλον αρνητικά αποτελέσματα έχουν καταγραφεί και για τις ΕΜΔΚ στην Αυστρία (5). Στα γενικά συμπεράσματα της αξιολόγησης, σχετικά με τις τεχνικές ΕΜΔΚ που εφαρμόζονται στη Γερμανία, επισημαίνεται ότι (3): "#σε γενικές γραμμές οι χρησιμοποιούμενες τεχνικές έχουν όλες παρόμοια χαρακτηριστικά, "#οι τεχνικές για τον τεμαχισμό και το διαχωρισμό, ανάλογα με το μέγεθος των υλικών, έχουν ήδη επιβληθεί στην αγορά, "#η απομάκρυνση των σιδηρούχων υλικών (μαγνητικός διαχωρισμός) εξακολουθεί να δημιουργεί προβλήματα, λόγω περιορισμένης καθαρότητας του δευτερογενούς υλικού, με αποτέλεσμα να υπάρχει θέμα απορρόφησης στην αγορά. (Το ποσοστό ξένων προσμίξεων στα υλικά αυτά φθάνει μέχρι και 50% κ.β.), "#στις περισσότερες ΕΜΔΚ παρουσιάζονται προβλήματα πρακτικής εφαρμογής για τα μη σιδηρούχα μέταλλα, παρότι έχουν αναπτυχθεί οι σχετικές τεχνικές. "#για το διαχωρισμό των υλικών με υψηλή θερμογόνο τιμή δεν έχει ακόμη καθιερωθεί μια ενιαία τεχνική με αποτέλεσμα να εφαρμόζονται τόσο οι απλές τεχνικές όσο και οι σύνθετες, "#για την βιολογική επεξεργασία ανταγωνίζονται στην αγορά διαφορετικές τεχνικές, η αποδοχή των οποίων εξαρτάται κυρίως από οικονομικά κριτήρια (κόστος επένδυσης και λειτουργίας). Συνολικά, 8
καταγράφεται η αναγκαιότητα περαιτέρω τεχνολογικής εξέλιξης των συστημάτων κομποστοποίησης. Σε επίπεδο σχεδιασμού ΕΜΔΚ, κυρίαρχη εξέλιξη θεωρείται η παραγωγή δευτερογενούς καύσιμου υλικού, με δύο κυρίως συνιστώσες : α) δευτερογενές καύσιμο υλικό και υπολείμματα σε ΧΥΤΑ και β) δυνατότητα σταθεροποίησης (ένα ή περισσότερα είδη δευτερογενούς καύσιμου υλικού) (3). Συγκριτική οικολογική ανάλυση - αξιολόγηση πραγματοποιήθηκε και σε (αντιπροσωπευτικές) Μονάδες Συγκεντρωτικής Κομποστοποίησης στην Αυστρία (7). Ο έλεγχος αφορούσε : φυσικές παραμέτρους, θρεπτικές ουσίες, βαρέα μέταλλα, PAH, PCB, DDT- DD, PCDD/F κ.α. Τα αποτελέσματα της αξιολόγησης για τα βαρέα μέταλλα στο κομπόστ καταγράφονται στον πίνακα 7, με τη κατηγορία Κ ΙΙΙ να περιλαμβάνει τους πλέον αυστηρότερους περιοριστικούς όρους εφαρμογής σχετικά με την ποιότητα του κομπόστ. Κατηγορία Κ Ι Κ ΙΙ Κ ΙΙΙ Αριθμός εγκαταστάσεων 11 17 11 Πηγή: (7) Πιν. 7. Αξιολόγηση Μονάδων Συγκεντρωτικής Κομποστοποίησης στην Αυστρία 5. Στοιχεία κόστους ΕΜΔΚ Οι βασικοί παράγοντες και οι μεταβλητές που εξετάζονται, προκειμένου ν αξιολογηθεί η βιωσιμότητα ΕΜΔΚ (10) είναι : "#κόστος μεταφοράς (κεντρικές ή απομονωμένες εγκαταστάσεις επεξεργασίας, απευθείας μεταφορά, μεταφόρτωση), "#κόστος μηχανικής επεξεργασίας και διαχωρισμού υλικών, πριν από την κομποστοποίηση (μείωση της μάζας του εισερχόμενου στην εγκατάσταση υλικού για κομποστοποίηση, κόστος για τη αξιοποίηση /επεξεργασία /διάθεση, "#κομποστοποίηση (συστήματα, χρονική διάρκεια κομποστοποίησης, μείωση μάζας του υλικού κατά τη κομποστοποίηση), "#κόστος διάθεσης /προσωρινή απόθεση κομπόστ, "#κόστος θερμικής επεξεργασίας (σε περίπτωση παραγωγής RDF), "#κόστος τελικής διάθεσης /αξιοποίησης της τέφρας από ενδεχόμενη θερμική επεξεργασία, "#ποσοστιαία εκμετάλλευση της δυναμικότητας των επιμέρους συστημάτων της μονάδας. Επειδή αρκετές από τις παραπάνω μεταβλητές δεν επιδέχονται γενικής χρήσης, δεν είναι δυνατή και η άμεση διατύπωση συγκριτικών αποτελεσμάτων 4. Δίνεται όμως η δυνατότητα να καταγραφούν όρια κόστους, που επιτρέπουν, σε συνδυασμό με τα επί τόπου δεδομένα κάθε προβλεπόμενης εγκατάστασης, μια πιο αξιόπιστη ανάλυση κόστους οφέλους. Ενδεικτικό παράδειγμα κόστους ΕΜΔΚ στη Γερμανία αναφέρεται στον πίνακα 8. 4 Το κόστος συλλογής είναι ανεξάρτητο από το είδος της επεξεργασίας και δεν λαμβάνεται υπόψη στην ανάλυση κόστους οφέλους. 9
Μονάδα ΕΜΔΚ + διάθεση Τροφοδοσία εγκατάστασης Mg/a 100.000 Ειδικό κόστος επεξεργασίας Euro/Mg 65 100 * Συνολικό κόστος επεξεργασίας Mio Euro/a 6,5 10 Εξερχόμενα απόβλητα (output) Mg/a 71.500 Πυκνότητα (απόθεση) Mg/m 3 1,4 Χωρητικότητα m 3 /a 51.071 Ειδικό κόστος διάθεσης Euro/ m 3 75 Συνολικό κόστος διάθεσης Mio Euro/a 3,85 Συνολικό κόστος διαχείρισης Mio Euro/a 10,35 13,85 Ειδικό κόστος διαχείρισης Euro/Mg 103 138 Κόστος μετέπειτα φροντίδας - Μέτριο Πηγή: (10) * Αφορά εγκαταστάσεις με υψηλό τεχνολογικό επίπεδο Πιν. 8. Στοιχεία κόστους ΕΜΔΚ και διάθεσης στη Γερμανία (τιμές 1996) Στον πίνακα 9 παρουσιάζεται το κόστος για τη βιολογική σταθεροποίηση (διάρκεια: 12 εβδομάδες) σε σχέση με τη χωρητικότητα της εγκατάστασης (6). Ποσότητα Επένδυση (εκατ. Ευρώ) Βιολογική σταθεροποίηση (διάρκεια 12 εβδομάδες) Ετήσιο κόστος Σταθερό κόστους (εκατ. Ευρώ) ( %) Ειδικό κόστος επεξεργασίας (Ευρώ/ Mg) 100.000 21,75 4,485 80 45 150.000 30,11 6,25 79 41,5 200.000 38,63 8,04 78 40 Πηγή: (6) Πιν. 9. Στοιχεία κόστους ΕΜΔΚ (Γερμανία) Σημειώνεται ότι για την κατασκευή της ΕΜΔΚ Ι στη Δυτική Αττική και για μια χωρητικότητα 350.000 δαπανήθηκαν περίπου 71,9 εκατομμύρια ευρώ! 6. Σχεδιασμός και κατασκευή ΕΜΔΚ στην Ελλάδα Με βάση τις εμπειρίες σε χώρες της Κεντρικής Ευρώπης αλλά και τους νομαρχιακούς περιφερειακούς σχεδιασμούς ΔΣΑ στην Ελλάδα, θα πρέπει, σχετικά με το σχεδιασμό και την υλοποίηση ΕΜΔΚ στην Ελλάδα, να σημειωθεί ότι : "#η κατασκευή και λειτουργία ΕΜΔΚ προβάλλεται σχεδόν σε όλους τους νομαρχιακούς περιφερειακούς σχεδιασμούς ως απολύτως «επιτακτική» ανάγκη (βλ. Παράρτημα 1), χωρίς να λαμβάνονται υπόψη η Συγκεντρωτική Κομποστοποίηση με διαλογή στη πηγή και η «ατομική» κομποστοποίηση σε επίπεδο νοικοκυριού αλλά και να υποβαθμίζεται η σημασία των ΚΔΑΥ, με αποτέλεσμα οι σχεδιασμοί στη πλειοψηφία τους - να μη θεωρούνται «ρεαλιστικοί» και εφαρμόσιμοι (13) 5, "#η χρηματοδότηση όλων των προβλεπόμενων ΕΜΔΚ αποκλειστικά από δημόσιες δαπάνες θα πρέπει ν αποκλειστεί, λόγω του πολύ υψηλού 5 Αναφορά στη Συγκεντρωτική Κομποστοποίηση με διαλογή στη πηγή δεν γίνεται ούτε στο Master Plan του εθνικού σχεδιασμού (15). 10
επενδυτικού και λειτουργικού κόστους των ΕΜΔΚ, γεγονός που δεν αναμένεται να προκαλέσει το επενδυτικό ενδιαφέρον του ιδιωτικού τομέα, "#η σχετική εμπειρία και η τεχνογνωσία είναι ελάχιστη, "#η αγορά δευτερογενών υλικών δεν είναι εξασφαλισμένη, καθώς δεν υπάρχει ούτε έρευνα αγοράς σε εθνικό επίπεδο, "#με δεδομένο ότι η επένδυση σε ΕΜΔΚ πρέπει να πραγματοποιείται μόνο εφόσον αυτή συνδέεται με ενεργειακή αξιοποίηση των υλικών υψηλής θερμογόνου δύναμης, απαιτούνται και σχετικές μονάδες αποτέφρωσης (π.χ. του RDF), γεγονός που πρέπει, επί του παρόντος τουλάχιστον, ν αποκλειστεί εξαιτίας του υψηλού τους κόστους, "#η «λύση» της εναπόθεσης υπολειμμάτων από ΕΜΔΚ σε ανενεργά λατομεία, όπως και η «λύση» της αποτέφρωσης στη τσιμεντοβιομηχανία θα πρέπει ν επανεξεταστούν σε βάθος ως προς την οικολογική τους διάσταση και την εφαρμοσιμότητά τους, "#η οργάνωση και η λειτουργία αξιόπιστων φορέων εκμετάλλευσης / λειτουργίας παρουσιάζει αντικειμενικές δυσκολίες, που με τις υπάρχουσες συνθήκες δύσκολα μπορούν να ξεπεραστούν, "#οι υπερβολικά μεγάλης δυναμικότητας ΕΜΔΚ (> 200.000 Mg/a) είναι αμφίβολο αν ανταποκρίνονται πλήρως α) στις απαιτήσεις προστασίας του περιβάλλοντος και β) στην απαιτούμενη ποιότητα των δευτερογενών υλικών, "#οι σχεδιασμοί για την επεξεργασία των αστικών αποβλήτων πρέπει να συμπεριλάβουν τη Συγκεντρωτική Κομποστοποίηση με διαλογή στη πηγή και τα ΚΔΑΥ, όχι μόνο λόγω της περιβαλλοντικής τους σπουδαιότητας αλλά και επειδή έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να προσελκύσουν και ιδιωτική συμμετοχή. Σχετικά με την απαιτούμενη σταδιακή μείωση του βιοαποδομήσιμου κλάσματος των αστικών αποβλήτων που θα διατίθεται, μετά από επεξεργασία, σε ΧΥΤΑ, έχει εκπονηθεί από το ΥΠΕΧΩΔΕ σχετική έκθεση (9). Στην εν λόγω έκθεση γίνεται μια προσπάθεια ποσοτικοποίησης των στόχων που τίθενται από την Κοινοτική Νομοθεσία προκειμένου : "#να εκτιμηθεί, σύμφωνα και με τα εγκεκριμένα πλαίσια νομαρχιακών - περιφερειακών σχεδιασμών, η ποσότητα του βιοαποδομήσιμου κλάσματος που πρέπει να επεξεργάζεται, "#να εκτιμηθεί ο ελάχιστος αριθμός των ΕΜΔΚ που απαιτούνται, έτσι ώστε να καλυφθούν οι υποχρεώσεις της χώρας σχετικά με την επεξεργασία του βιοαποδομήσιμου κλάσματος, "#να τεθούν προτεραιότητες ως προς τη χρηματοδότηση των έργων, σε ρεαλιστική βάση. Η εκτίμηση σχετικά με την ποσότητα του βιοαποδομήσιμου κλάσματος, που σταδιακά πρέπει, λόγω των απαιτήσεων της Οδηγίας 99/31/ΕΕ για την Υγειονομική Ταφή των αποβλήτων, να οδηγείται για επεξεργασία πριν τη τελική διάθεση των υπολειμμάτων, παρουσιάζεται, με το πλέον αισιόδοξο και το πλέον απαισιόδοξο σενάριο, στο πίνακα 10 (9). 11
Έτος - στόχος Ποσότητα βιοαποδομήσιμου κλάσματος για επεξεργασία 2006 (2010) 880.000 1.110.000 2009 (2013) 1.870.000 1.970.000 2016 (2020) 2.790.000 2.880.000 Πηγή: (9) Πίν. 10. Ποσότητα βιοαποδομήσιμου κλάσματος για επεξεργασία για τα έτη στόχος της Οδηγίας 99/31/ΕΕ Εφόσον, μέχρι το 2010 υλοποιηθούν οι ΕΜΔΚ που σήμερα βρίσκονται ακόμη στη φάση «ωρίμανσης» (βλ. κεφ. 3.2.), η ποσότητα των αστικών αποβλήτων που θα οδηγείται σε ΕΜΔΚ για επεξεργασία θα φθάνει συνολικά περίπου στο 1 εκατ. Mg/a. Με την παραδοχή ότι το 2010 το χαρτί/χαρτόνι και τα λοιπά ζυμώσιμα θ αποτελούν περίπου το 66% της σύστασης των αστικών αποβλήτων, αναμένεται ότι το βιοαποδομήσιμο κλάσμα για θα επεξεργάζεται σε ΕΜΔΚ θα φθάνει περίπου τους 660.000 Mg/a. Θα είναι δηλαδή κατά περίπου 220.000 Mg λιγότερο από το πλέον αισιόδοξο σενάριο και θ αποκλίνει περίπου κατά 450 Mg από το πλέον απαισιόδοξο σενάριο 6. Κατά συνέπεια, θα πρέπει μέχρι τότε να κατασκευαστούν είτε ακόμη περισσότερες ΕΜΔΚ είτε να δοθεί προτεραιότητα και σε άλλες μεθόδους επεξεργασίας. 7. Επίλογος Παρότι οι ΕΜΔΚ δεν θεωρούνται «Βέλτιστη Διαθέσιμη Τεχνική» (10), και για τον απλό λόγο ότι ακόμη δεν υφίσταται η σχετική Οδηγία από την Ευρωπαϊκή Ένωση, στις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης επισημαίνεται η σημαντική συμβολή των ΕΜΔΚ τόσο στη μείωση του οργανικού κλάσματος που θα διατίθεται σε ΧΥΤΑ, όσο και στη παραγωγή ενέργειας από δευτερογενή υλικά με υψηλή θερμογόνο τιμή. Τα μεγαλύτερα ποσοστά επεξεργασίας όμως στις χώρες αυτές επιτυγχάνονται σε μονάδες με Συγκεντρωτική Κομποστοποίηση και σε ΚΔΑΥ, οι οποίες αυξάνονται συνεχώς σε αριθμό. Στις εν λόγω χώρες, η Μηχανική Διαλογή - Κομποστοποίηση δεν εκλαμβάνεται πλέον σαν «εναλλακτική λύση» προς τη θερμική επεξεργασία / αξιοποίηση των αποβλήτων αλλά σαν «συμπλήρωμά» της. Γι αυτό και μια επένδυση σε ΕΜΔΚ πρέπει να πραγματοποιείται μόνο εφόσον αυτή συνδέεται με ενεργειακή αξιοποίηση των υλικών υψηλής θερμογόνου δύναμης ή εφόσον έχει εξασφαλισθεί (με μακροπρόθεσμο συμβόλαιο) η αγορά των δευτερογενών προϊόντων, τα οποία συνήθως παρουσιάζουν σοβαρά προβλήματα ποιότητας και κατ επέκταση προβλήματα απορρόφησης στην αγορά (4). Επιπλέον και προκειμένου να υπάρξει μια σχετική ασφάλεια, ως προς την επένδυση και τη διαχείριση της εγκατάστασης, απαιτείται οπωσδήποτε «ανάλυση κινδύνου». Αναφορικά με την Ελλάδα, με τη μεγάλη χρονική πίεση που υπάρχει, επιβάλλεται πλέον, παρά τα ήδη εγκεκριμένα πλαίσια νομαρχιακών σχεδιασμών, που στη πλειοψηφία τους, κρίνονται ποιοτικώς προβληματικά 6 Σημειώνεται ότι με την εφαρμογή του Ν. 2939/01 για τη διαχείριση των συσκευασιών, αναμένεται να μειωθεί η χάρτινη συσκευασία, όμως επί του παρόντος δεν είναι δυνατή καμία πρόβλεψη, γι αυτό και δεν ελήφθη υπόψη στους παραπάνω υπολογισμούς των σεναρίων. 12
και μη ρεαλιστικά (13), να γίνει άμεσα επαναπροσδιορισμός στο σχεδιασμό Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων, ώστε η Συγκεντρωτική Κομποστοποίηση με διαλογή στη πηγή και τα ΚΔΑΥ να κατέχουν τουλάχιστον την ίδια θέση στο σχεδιασμό, όπως οι ΕΜΔΚ. Η αναγκαιότητα αυτή προκύπτει τόσο για λόγους οικονομικούς και ποιότητας δευτερογενών υλικών, όσο και για λόγους ασφάλειας και περιβαλλοντικής προστασίας, ιδιαίτερα μάλιστα όταν πρόκειται για ΕΜΔΚ πολύ μεγάλης δυναμικότητας. 13
8. Βιβλιογραφία (1) Arbeitsgemeinschaft Stoffspezifische Abfallbehandlung, Liste der MBA Anlagen 1/2002 (2) Felske C. Vorlesung Deponie, Uni Essen, 2002 (3) Lahl U., Zeschmar Lahl B. MBAs in Mitteleuropa Umweltschutz, Technik, Konzepte, Berlin, 1999 (4) Lahl U., Zeschmar Lahl B. Risikoanalyse erforderlich, MBA : Die energetische Verwertung bestimmt den Preis, Muellmagazin 2/2001 (5) Lahl U., Zeschmar Lahl B. Angerer T. Entwicklungspotentiale der mechanisch-biologischen Abfallbehandlung, Wien 2000 (Zusammenfassung) (6) Umweltbundesamt, Bericht zur oekologischen Vertretbarkeit der mechanisch-biologischen Vorbehandlung von Restabfaellen einschliesslich deren Ablagerung, 7/1999 (7) Zethner G., Goetz B., Amlinger F. Qualitaet von Komposten aus der getrennten Sammlung, Wien 2001 (Zusammenfassung) (8) Βundes-Abfallwirtschaftsplan, 2001, Wien 2001 (kurzfassung) (9) ΥΠΕΧΩΔΕ, Ποσοτικοποίηση στόχων της Οδηγίας 99/31/ΕΕ. Απαιτήσεις σε ΕΜΔΚ, Β. Στοϊλόπουλος, 10/2001 (αδημοσίευτη έκθεση) (10) MURL Nord-Rhein Westfalen, Leitfaden zur Integration der mechanischbiologischen Restabfallbehandlung in ein kommunales Abfallwirtschaftskonzept, 1998 (11) Abluftreinigung bei der MBA, Wien 2/2000 (12) Umweltbundesamt, Thermische Behandlung von Abfaellen, 3/2001 (13) Β. Στοϊλόπουλος, «Προβλήματα σχεδιασμού Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων στην Ελλάδα», Εισήγηση σε ημερίδα ΔΣΑ, Αθήνα, 12/2001 (14) Umweltbundesamt, Daten zur Umwelt 2000 (15) ΥΠΕΧΩΔΕ, «Σχεδιασμός Προγραμματισμός έργων διαχείρισης απορριμμάτων σε επίπεδο χώρας», Τχ. Β, 11/1999 14
Παράρτημα 1 Προβλεπόμενες ΕΜΔΚ σε Νομαρχιακούς Σχεδιασμούς ΕΜΔΚ Χωρητικότητα Κομπόστ RDF Αν. Μακεδονία - Θράκη Ν. Δράμας 1 19.000 6.650 0 Ν. Έβρου 2 43.280 17.310 0 Ν. Καβάλας ; ; ; ; Ν. Ξάνθης ; ; ; ; Ν. Ροδόπης 1 35.000 9.700 0 Κεντρική Μακεδονία Ν. Ημαθίας 1 56.000 14.000 0 Ν. Θεσσαλονίκης 2 563.698 112.740 237.965 ** Ν. Κιλκίς 1 20.000 6.000 0 Ν. Πέλλας 1 24.000 6.993 0 Ν. Πιερίας 1 27.900 8.000 0 Ν. Σερρών 0 1.100 *** 840 0 Ν. Χαλκιδικής 1 76.200 13.000 0 Δυτική Μακεδονία 1 100.000 28.200 20.700 Ήπειρος Ν. Άρτας ; ; ; ; Ν. Θεσπρωτίας 1 16.300 9.580 0 Ν. Ιωαννίνων 1 26.000 17.400 0 Ν. Πρεβέζης 0 0-0 Θεσσαλία Ν. Καρδίτσας 1 43.511 40.257 * 0 Ν. Λάρισας 1 79.300 7.811 0 Ν. Μαγνησίας 1 60.000 18.400 0 Ν. Τρικάλων 0 0 0 0 Νησιά Ιονίου Ν. Ζακύνθου 1 25.000 5.500 0 Ν. Κερκύρας 1 36.630 13.187 0 Ν. Κεφαλονιάς ; ; ; 0 Ν. Λευκάδας -? 4.408 1.300 0 Στερεά Ελλάδα Ν. Βοιωτίας 1 32.000 8.000 0 Ν. Εύβοιας 1 44.770 29.400 0 Ν. Ευρυτανίας ; ; ; 0 Ν. Φθιώτιδας 0 0 - ; Ν. Φωκίδας 1 13.866 4.040 0 Δυτική Ελλάδα Ν. Αιτωλ/νίας 1 42.447 ; 0 Ν. Αχαϊας 1 ; ; Ν. Ηλείας 0 44.000 17.700 0 Νησιά Β. Αιγαίου Ν. Λέσβου 0 0 0 0 Ν. Σάμου 0 0 0 0 Ν. Χίου 0 0 0 0 15
ΕΜΑΚ Χωρητικότητα Κομπόστ RDF Νησιά Ν. Αιγαίου Ν. Δωδεκανήσου 2 85.900 30.000 0 Ν. Κυκλάδων 5 116.635 * 44.600 0 Κρήτη Ν. Ηρακλείου 0 0-0 Ν. Λασιθίου 0 0-0 Ν. Ρεθύμνου 0 0-0 Ν. Χανίων 1 41.450 21.800 * 0 Αττική Δ. Αττική 2 870.000 122.200 190.500 Αν. Αττική 0 80.000 *** 24.800 0 Πελοπόννησος Ν. Αργολίδας 1 47.400 13.000 0 Ν. Αρκαδίας 1 0 0 0 Ν. Κορινθίας 1 49.600 9.700 0 Ν. Λακωνίας 1 25.185 10.074 0 Ν. Μεσσηνίας 1 22.794 9.117 0 * αστικά + αγροτικά/κτηνοτροφικά ** RDF + αδρανή *** συγκεντρωτική κομποστοποίηση 16
Παράρτημα 2 Αριθμός εγκαταστάσεων επεξεργασίας αστικών αποβλήτων σε Γερμανία, Αυστρία και Ελλάδα * * Ελλάδα : πρόκειται για εγκαταστάσεις στη φάση του σχεδιασμού κατασκευής (βλ. κεφ. 3.2.) ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΣΤΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ 600 526 530 600 ΑΡΙΘΜΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΝ 500 400 300 200 100 0 86 39 33 30 0 12 ΕΛΛΑΔΑ ΑΥΣΤΡΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ Συγκεντρωτική κομποστοποίηση ΚΔΑΥ ΕΜΔΚ 17
18