αποβλήτων στις Μεσογειακές χώρες After-LIFE Communication Plan Το έργο WasteReuse συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή - LIFE+ Πρόγραμμα

Βέλτιστες πρακτικές επεξεργασίας και επαναχρησιμοποίησης γεωργικών αποβλήτων στις Μεσογειακές χώρες After-LIFE Communication Plan Το έργο WasteReuse συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή - LIFE+ Πρόγραμμα www.wastereuse.eu LIFE10 ENV/GR/594

περιεχόμενα Ανακύκλωση των γεωργικών αποβλήτων 4 Στόχοι του έργου WasteReuse 5 Συμπεράσματα και προτάσεις 6 Στόχοι και αντικείμενα της επικοινωνιακής στρατηγικής του έργου WasteReuse 8 Κοινό - στόχος και κύριες ομάδες ενδιαφερόμενων 9 Κύριες δράσεις επικοινωνίας 10 Διάχυση αποτελεσμάτων μέσω έντυπου υλικού και βίντεο 12 Διάχυση αποτελεσμάτων μετά το τέλος του έργου 14 Εικονικό περιβάλλον 14 Εργαλείο λήψης αποφάσεων (Decision Making Tool) 15 Δημοσιεύσεις στο πλαίσιο του έργου WasteReuse LIFE10 ENV/GR/594 16 Ταυτότητα έργου 18

Ανακύκλωση των γεωργικών αποβλήτων Η επαναχρησιμοποίηση των γεωργικών αποβλήτων μέσω εδαφικής διάθεσης για την ανάπτυξη καλλιεργειών είναι μια παραδοσιακή μέθοδος και γνωστή τεχνική αξιοποίησης των αποβλήτων. Εφόσον λαμβάνει χώρα σε κατάλληλες συνθήκες, αποτελεί μια περιβαλλοντικά φιλική μέθοδο διαχείρισης των αποβλήτων με οικονομικά οφέλη λόγω της μειωμένης χρήσης των εμπορικών λιπασμάτων. Ωστόσο, αν και η οργανική ύλη και τα θρεπτικά στοιχεία είναι σημαντικά για τη γονιμότητα του εδάφους και την ανάπτυξη των καλλιεργειών, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η πιθανή υποβάθμιση του εδάφους λόγω της υψηλής συγκέντρωσης σε ανόργανα συστατικά και πολυφαινόλες που βρίσκονται κοντά ή υπερβαίνουν τις οριακές τιμές. Επιπλέον, η προσθήκη μη σταθεροποιημένης οργανικής ύλης που περιέχεται στα απόβλητα, αν και γενικά συμβάλλει στην αύξηση της οργανικής ύλης του εδάφους, είναι πιθανό να προκαλέσει αρνητικές επιπτώσεις στις ιδιότητες του εδάφους και στην ανάπτυξη των καλλιεργειών, όπως αύξηση του ρυθμού ανοργανοποίησης του οργανικού άνθρακα ή απελευθέρωση φυτοτοξικών στοιχείων, με πιθανές αρνητικές επιπτώσεις και στην ανάπτυξη των φυτών. 1, 2

Στόχοι του έργου WasteReuse Το έργο WasteReuse επικεντρώθηκε σε δύο σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα: την ανεξέλεγκτη διάθεση γεωργικών αποβλήτων (π.χ. ελαιοκομίας, οινοποιείας κλπ) καθώς και την ανεξέλεγκτη χρήση τους για άρδευση και λίπανση καλλιεργειών την υπερβολική χρήση θρεπτικών στοιχείων και φυσικών πόρων (νερό, φωσφορικά ορυκτά για την παρασκευή χημικών λιπασμάτων) και τη δυνατότητα να ενισχυθεί η ανακύκλωση των θρεπτικών στοιχείων και του νερού μέσω βιώσιμης χρήσης των επεξεργασμένων ή μη γεωργικών αποβλήτων Οι κυριότεροι στόχοι του έργου ήταν: Αξιολόγηση καινοτόμων και παραδοσιακών τεχνολογιών επεξεργασίας γεωργικών αποβλήτων σε σχέση με την καταλληλότητά τους για καλλιέργειες. Ανάπτυξη Εναλλακτικών Πρακτικών Καλλιέργειας για τις πιο αντιπροσωπευτικές καλλιέργειες των Μεσογειακών χωρών με ιδιαίτερες απαιτήσεις σε νερό, μέσω ανακύκλωσης θρεπτικών στοιχείων και νερού από τα γεωργικά απόβλητα και προσδιορισμού της καλύτερης διαχείρισης Ανάπτυξη πρακτικών διάθεσης των αποβλήτων σε εμπορικής σημασίας καλλιέργειες με στόχο να αυξηθεί η απόδοση των καλλιεργειών και να μειωθούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις Προστασία της ποιότητας του εδάφους από τη διάθεση επεξεργασμένων ή μη γεωργικών αποβλήτων, μέσω ανάπτυξης και χρήσης καλλιεργητικών πρακτικών οι οποίες είναι κατάλληλες για αντιπροσωπευτικούς τύπους, συμπεριλαμβανομένων των υποβαθμισμένων και ευπαθών μεσογειακών εδαφών. Μείωση του αποτυπώματος άνθρακα μέσω ανακύκλωσης των γεωργικών αποβλήτων και περιορισμένης χρήσης των λιπασμάτων. Ελαχιστοποίηση της χρήσης φυσικών πόρων και της ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων. Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των Μεσογειακών γεωργικών προϊόντων και αύξηση των κερδών, μέσω μείωσης των εξωτερικών επιδράσεων. 1 Cereti, C.F., Rossini, F., Federici, F., Quaratino, D., Vassilev, N., Fenice, M. Reuse of microbially treated olive mill wastewater as fertilizer for wheat (Triticum durum Desf.). Biosour. Technol. 91 (2004), 135-140 2 Komilis, D.P. Karatzas, E., Halvadakis, C.P. The effect of olive mill wastewater on seed germination after various pre-treatment techniques. J. Environ. Manag. 74 (2005), 339-348. 04 /05

Συμπεράσματα και προτάσεις Σύμφωνα με τα αποτελέσματα του έργου, προκύπτει ότι η ανακύκλωση θρεπτικών στοιχείων και νερού μέσω της χρήσης βιώσιμων μεθόδων και κατάλληλων τεχνολογιών για την επαναχρησιμοποίηση των γεωργικών αποβλήτων, επιφέρει πολλά περιβαλλοντικά και οικονομικά οφέλη. Με την προϋπόθεση ότι λαμβάνονται όλα τα απαραίτητα μέτρα ασφαλούς και ορθής χρήσης των γεωργικών αποβλήτων, η δυνατότητα εφαρμογής των τεχνολογιών είναι σημαντική τόσο για τους γεωργούς όσο και για το περιβάλλον. Προκειμένου να προωθηθεί η επαναχρησιμοποίηση των γεωργικών αποβλήτων και να μεγιστοποιηθούν οι θετικές επιπτώσεις, τα αποτελέσματα του έργου δείχνουν ότι περαιτέρω ενέργειες είναι απαραίτητες, όπως παρουσιάζονται συνοπτικά παρακάτω:

α Δημιουργία ενός ολοκληρωμένου ρυθμιστικού πλαισίου για το κομπόστ, συγκρίσιμο με εκείνο που αφορά στη λυματολάσπη, μέσω εναρμόνισης των τρέχοντων εθνικών κανονισμών ή μέσω θέσπισης ενός κοινού νομικού πλαισίου σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, σχετικά με τη διαχείριση, αποθήκευση και χρήση του κομπόστ. β Προώθηση της χρήσης οργανικών αποβλήτων αντί για ανόργανα λιπάσματα και αναθεώρηση σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Κανονισμό για τα λιπάσματα (463/2013) ώστε να ευθυγραμμιστούν οι πολιτικές που αφορούν στην επεξεργασία των γεωργικών αποβλήτων με τη στρατηγική της κυκλικής οικονομίας στην Ευρώπη και να περιοριστεί η χρήση λιπασμάτων μέσω ανακύκλωσης των γεωργικών αποβλήτων. γ Προώθηση της χρήσης των εναλλακτικών πρακτικών καλλιέργειας που σχετίζονται με την κυκλική οικονομία και βασίζονται στην ανακύκλωση των διαφόρων γεωργικών αποβλήτων, μετά από λεπτομερή χαρακτηρισμό τους. δ Προώθηση της χρήσης ζεολίθου με στόχο τη βελτίωση της ανάπτυξης των καλλιεργειών και την προστασία εδαφών και νερών από τις αρνητικές επιπτώσεις των υψηλών νιτρικών συγκεντρώσεων. ε Χορήγηση του οικολογικού σήματος ECOLABEL στα κομπόστ. ζ Προώθηση της χρήσης των φυτικών κομπόστ για την παραγωγή τύρφης η Προσδιορισμός της τοξικότητας των γεωργικών αποβλήτων πριν και μετά την επεξεργασία ώστε i) να επιλεγεί η πιο κατάλληλη τεχνολογία επεξεργασίας και να μειωθεί η τοξικότητα των αποβλήτων σε αποδεκτά επίπεδα, ii) να προσδιοριστεί η χρήση των τελικών προϊόντων και ii) να προσδιοριστεί η βέλτιστη στρατηγική διαχείρισης των δευτερογενών αποβλήτων και να περιοριστούν οι αρνητικές επιπτώσεις στους ανθρώπους και το περιβάλλον. θ Μείωση του αποτυπώματος άνθρακα στη γεωργία μέσω ανακύκλωσης των θρεπτικών στοιχείων ι Μείωση της χρήσης φυτοφαρμάκων μέσω βιολογικού ελέγχου των παθογόνων στα φυτά και προσδιορισμού των ιδιοτήτων των επιλεγμένων κομπόστ κ Δημιουργία δικτύου με όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς στην Ευρώπη για τη διάχυση των βέλτιστων πρακτικών για την επαναχρησιμοποίηση των γεωργικών αποβλήτων και την ανταλλαγή απόψεων και πληροφοριών σχετικά με τη χρήση του κομπόστ λ Προώθηση μιας καινοτόμου προσέγγισης σχετικά με την παραγωγή γεωργικών προϊόντων, βασιζόμενη σε μια πιο ευρεία ενημέρωση για τη χρήση των πρώτων υλών. 06 / 07

Στόχοι και αντικείμενα της επικοινωνιακής στρατηγικής του έργου WasteReuse i. ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ Στόχος ήταν η ευαισθητοποίηση και ενημέρωση του κοινού στο οποίο απευθύνονται οι δράσεις και τα αποτελέσματα του έργου (πχ. τοπικές αρχές, γεωργικοί συνεταιρισμοί). ii. ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ Σε δεύτερο επίπεδο, στόχος ήταν η βαθύτερη κατανόηση των δράσεων του έργου και των ερευνητικών επιτευγμάτων από τους κύριους ενδιαφερόμενους. iii. ΔΡΑΣΗ Η «δράση» αναφέρεται σε αλλαγή μιας πρακτικής λόγω υιοθέτησης προϊόντων, υλικών ή προσεγγίσεων όπως προκύπτουν από το WasteReuse. ΔΡΑΣΗ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ Επίπεδα της επικοινωνιακής στρατηγικής του έργου WasteReuse

Κοινό - στόχος και κύριες ομάδες ενδιαφερόμενων ΒασικO κοινo Εθνικές κυβερνήσεις υπεύθυνες για την εφαρμογή γεωργικών πολιτικών Θεσμοθετημένες υπηρεσίες υπεύθυνες για την εφαρμογή διατάξεων και ειδικών σχετικών δράσεων Γαιοκτήμονες Γεωργοί Γεωργικοί συνεταιρισμοί Ειδικοί και επιστήμονες από ερευνητικά ιδρύματα και Πανεπιστήμια αρχές σχεδιασμού και αρχές στην περιοχή της Μεσογείου Επιχειρήσεις / βιομηχανίες που δραστηριοποιούνται στον τομέα των γεωργικών αποβλήτων Εκπρόσωποι της ΕΕ, μέλη του Ευρωπαϊκού κοινοβουλίου και υπουργοί χωρών Μέλη της ομάδας LIFE κοινωνικοί φορείς Οι γεωργοί και οι γεωργικοί συνεταιρισμοί ενδιαφέρονται κυρίως για τις βραχυπρόθεσμες επιδράσεις της χρήσης των γεωργικών αποβλήτων, όπως η ανάπτυξη και η απόδοση των καλλιεργειών και το κόστος επεξεργασίας των γεωργικών αποβλήτων για την παραγωγή κομπόστ. Από την άλλη μεριά, οι φορείς χάραξης πολιτικής και οι τοπικοί φορείς ενδιαφέρονται κυρίως για θέματα σχετικά με τη μείωση του κόστους διάθεσης των αποβλήτων, των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Στο δίκτυο με τους ενδιαφερόμενους φορείς (605 μέλη έως τώρα) που έχει δημιουργηθεί, περιλαμβάνονται οργανισμοί και μέλη της επιστημονικής κοινότητας, του γεωργικού τομέα και των εθνικών αρχών, ώστε να διαχυθούν τα αποτελέσματα του έργου. Τα μέλη του δικτύου έχουν ενημερωθεί με ενημερωτικά φυλλάδια, δελτία τύπου και κείμενα πολιτικής. 08/ 09

Κύριες δράσεις επικοινωνίας Στο πλαίσιο του έργου WasteReuse διοργανώθηκαν ημερίδες με τοπικούς ενδιαφερόμενους φορείς στη Murcia της Ισπανίας και στην Albenga της Ιταλίας, όπου παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα του έργου και συζητήθηκαν με τους συμμετέχοντες, ώστε να ληφθούν υπόψη οι απόψεις τους καθώς και πρακτικές πληροφορίες από επαγγελματίες στον τομέα της επεξεργασίας των αποβλήτων και της γεωργίας. Επίσης, διοργανώθηκε ένα συνέδριο για τους ενδιαφερόμενους φορείς, με θέμα Βιώσιμη χρήση των γεωργικών αποβλήτων σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή, στις Βρυξέλλες. Στο συνέδριο, ειδικοί που συμμετέχουν σε άλλα έργα ή οργανισμούς σχετικά με τη βιώσιμη γεωργία και τη διαχείριση των αποβλήτων, παρουσίασαν τις ιδέες και εμπειρίες τους και τις βέλτιστες πρακτικές σχετικά με τη χρήση και επεξεργασία των γεωργικών αποβλήτων.

10 /11

Διάχυση αποτελεσμάτων μέσω έντυπου υλικού και βίντεο Αφίσα του έργου Έντυπο του έργου Newsletters Rollup

Φυλλάδια του έργου σε 5 γλώσσες Twitter Facebook 12 /13

Διάχυση αποτελεσμάτων μετά το τέλος του έργου Μετά την ολοκλήρωση του έργου, θα λάβουν χώρα οι ακόλουθες δραστηριότητες, σε δύο στάδια: ΕικΟνικO ΠΕριΒAλλΟν i. ιστοσελίδα WasteReuse Μέσω της ιστοσελίδας του έργου, θα εξακολουθούν να είναι διαθέσιμες όλες οι πληροφορίες για το έργο. Όλες οι απλοποιημένες εκθέσεις είναι διαθέσιμες σε αρχεία pdf για τους ενδιαφερόμενους. Η ιστοσελίδα σε 5 γλώσσσες έχει χρησιμοποιηθεί ενεργά για τη διάχυση των εκθέσεων σε πραγματικό χρόνο, και ενημερωνόταν καθ όλη τη διάρκεια του έργου με την πρόοδο των δραστηριοτήτων και την προετοιμασία των εκθέσεων προόδου. Η ιστοσελίδα του έργου θα είναι διαθέσιμη τουλάχιστον για τα επόμενα πέντε χρόνια (έως τον Αύγουστο του 2020), διότι η ιστοσελίδα του έργου είναι συνδεδεμένη με την ιστοσελίδα της Signosis Αρχική σελίδα, WasteReuse και θα γίνεται απο κοινού η διαχείρισή τους. Αξίζει να αναφερθεί ότι κατά τη διάρκεια του έργου (4 χρόνια) πραγματοποιήθηκαν 27.547 επισκέψεις (7.000 χρήστες, 9.773 sessions). Επιπλέον, όλα τα επεξηγηματικά βίντεο και τα πρακτικά του συνεδρίου του έργου είναι διαθέσιμα για τους ενδιαφερόμενους φορείς. http://www.wastereuse.eu/?page_id=1160 Η ομάδα του Πολυτεχνείου Κρήτης (ΠΚ) έχει συγκεντρώσει σε CD-ROM διάφορους χάρτες (πχ. γεωλογικούς, υδροφόρων σχηματισμών) των περιοχών πιλοτικής επίδειξης, για τους Ισπανούς και τους Ιταλούς εταίρους (20 αντίγραφα για τον καθένα) ώστε να προωθηθούν δωρεάν στους τοπικούς/περιφερειακούς φορείς και άλλους ενδιαφερόμενους. Η επίσημη έκδοση με τα αποτελέσματα του έργου και η εκλαϊκευμένη έκθεση θα αποσταλούν από τη SIGNOSIS στα 605 μέλη του δικτύου επικοινωνίας του έργου. Επιπλέον, επιλεγμένοι ενδιαφερόμενοι φορείς θα προμηθευτούν με μνήμες USB με τα σημαντικότερα αποτελέσματα του έργου και τα εργαλεία που έχουν αναπτυχθεί. Οι εταίροι θα επικεντρώσουν τις προσπάθειές τους στη συνέχιση της έρευνας σχετικά με το έργο WasteReuse μέσω άλλων Ευρωπαϊκών προγραμμάτων (πχ. Ορίζοντας 2020 και LIFE προσκλήσεις). Το εργαλείο λήψης αποφάσεων (WasteReuse Decision Making Tool, WDMT) είναι ένα διαδικτυακό εργαλείο οδηγιών και σχεδιασμού, που βασίζεται σε εμπειρικές, πειραματικές έρευνες και πιλοτικές επιδείξεις σε επιλεγμένες Μεσογειακές χώρες και είναι διαθέσιμο για τους παραγωγούς ώστε να χρησιμοποιήσουν το κατάλληλο κομπόστ σε συγκεκριμένες καλλιέργειες, περιοχές και κλιματικές συνθήκες και να ενημερωθούν σχετικά με σημαντικές παραμέτρους για τους διάφορους τύπους γεωργικών αποβλήτων. Το WDMT αποτελεί μια βάση δεδομένων σε επίπεδο χώρας, σχετικά με τη σύσταση, τους περιορισμούς χρήσης, τις τιμές και τους διάφορους τύπους κομπόστ που παράγονται καθώς και τις καλλιέργειες για τις οποίες είναι κατάλληλο το κάθε κομπόστ.

Το WDMT έχει δημιουργηθεί στο πλαίσιο του έργου WasteReuse ως βοηθητικό μέσο για τους γεωργούς, ώστε να κατανοήσουν τη βιώσιμη επεξεργασία και χρήση των γεωργικών αποβλήτων και να προωθηθεί η χρήση τους ως εναλλακτική πρακτική αντικαθιστώντας τα λιπάσματα και να διαχυθούν πληροφορίες για τις καλλιεργητικές πρακτικές που σχετίζονται με την κυκλική οικονομία. Επίσης δίνεται η δυνατότητα στην ερευνητική κοινότητα, να χρησιμοποιήσει το WDMΤ ως μια wiki πλατφόρμα και να συμπεριληφθούν τα ερευνητικά επιτεύγματα για άλλες χώρες, καλλιέργειες ή τύπους αποβλήτων σε μια ενιαία και προσβάσιμη διαδικτυακή βάση δεδομένων για όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες. Μια επιπλέον χρήση του εργαλείου αφορά στους φορείς χάραξης πολιτικής, σχετικά με την εκτίμηση και μέτρηση της αποδοτικότητας και των επιπτώσεων των καλλιεργητικών πρακτικών λαμβάνοντας υπόψη την επαναχρησιμοποίηση των γεωργικών αποβλήτων. Το WDMT θα είναι διαθέσιμο στην ιστοσελίδα του έργου και μετά τη λήξη του, για περαιτέρω ενημερώσεις από επιστήμονες, ερευνητές και επαγγελματίες που ασχολούνται με γεωργικά απόβλητα και οι εταίροι του έργου θα συνεχίσουν τις προσπάθειες για την ενσωμάτωσή του ως μια πρακτική από διάφορους ενδιαφερόμενους φορείς που αναζητούν πληροφορίες για τη λήψη αποφάσεων με βάση επιστημονικά στοιχεία. ΕρΓαλΕIΟ ληψησ αποφασεων (DEcIsIOn MAkIng TOOL) ii. συναντήσεις και εκδηλώσεις σχετικές με τα γεωργικά απόβλητα Οι εταίροι του έργου θα παρακολουθήσουν, είτε ως προσκεκλημένοι είτε ως ομιλητές, διάφορες εκδηλώσεις που αφορούν στα γεωργικά απόβλητα οι οποίες συνήθως διοργανώνονται από οργανισμούς που σχετίζονται με τα θέματα που ερευνήθηκαν στο πλαίσιο του έργου ή άλλα θέματα στον ίδιο τομέα. Με βάση την εμπειρία που έχει προκύψει τα τελευταία 4 χρόνια κατά την υλοποίηση του έργου, οι εταίροι έχουν αποκτήσει νέες επιστημονικές γνώσεις σε θέματα επαναχρησιμοποίησης των γεωργικών αποβλήτων και στις επιδράσεις σε έδαφος, αέρα και νερό στον γεωργικό τομέα στις Μεσογειακές χώρες, και κατά συνέπεια θα προσκληθούν ως ειδικοί σε μελλοντικές εκδηλώσεις στον τομέα αυτό. Χωρία καμία αμφιβολία, το δίκτυο επικοινωνίας που έχει δημιουργηθεί κατά τα περίπου δύο τελευταία χρόνια στο πλαίσιο του έργου, θα συνεχίσει να αποδίδει εκθετικά όπως συμβαίνει ήδη. Όλα τα ψηφιακά αρχεία που προέκυψαν στο πλαίσιο του έργου, θα διαχυθούν ξανά μετά το τέλος του σε περιφερειακούς και περιβαλλοντικούς οργανισμούς, Πανεπιστήμια, μέσα ενημέρωσης κλπ, και θα συμπεριλαμβάνεται το λογότυπο του LIFE ως συγχρηματοδότης του έργου. Αν και το έργο έχει ολοκληρωθεί, η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε σε διάφορες δράσεις ευαισθητοποίησης, ενημέρωσης και επικοινωνίας, θα χρησιμοποιηθεί ως καλή πρακτική σε άλλα έργα που αφορούν σε γεωργικά απόβλητα, γεωργική ανάπτυξη και άλλους σχετικούς τομείς. Επίσης θα διατηρηθεί στενή επικοινωνία με τις ομάδες ειδι- 14/15

κών και με τους εκπροσώπους των συνεργαζόμενων οργανισμών που συμμετείχαν στο έργο, ώστε να υπάρχει μελλοντική συνεργασία σε άλλα έργα LIFE. Οι εταίροι του έργου θα παρακολουθήσουν, είτε ως προσκεκλημένοι είτε ως ομιλητές, διάφορες εκδηλώσεις που αφορούν στα γεωργικά απόβλητα οι οποίες συνήθως διοργανώνονται από οργανισμούς που σχετίζονται με τα θέματα που ερευνήθηκαν στο πλαίσιο του έργου ή άλλα θέματα στον ίδιο τομέα. Με βάση την εμπειρία που έχει προκύψει τα τελευταία 4 χρόνια κατά την υλοποίηση του έργου, οι εταίροι έχουν αποκτήσει νέες επιστημονικές γνώσεις σε θέματα επαναχρησιμοποίησης των γεωργικών αποβλήτων και στις επιδράσεις σε έδαφος, αέρα και νερό στον γεωργικό τομέα στις Μεσογειακές χώρες, και κατά συνέπεια θα προσκληθούν ως ειδικοί σε μελλοντικές εκδηλώσεις στον τομέα αυτό. Χωρία καμία αμφιβολία, το δίκτυο επικοινωνίας που έχει δημιουργηθεί κατά τα περίπου δύο τελευταία χρόνια στο πλαίσιο του έργου, θα συνεχίσει να αποδίδει εκθετικά όπως συμβαίνει ήδη. Όλα τα ψηφιακά αρχεία που προέκυψαν στο πλαίσιο του έργου, θα διαχυθούν ξανά μετά το τέλος του σε περιφερειακούς και περιβαλλοντικούς οργανισμούς, Πανεπιστήμια, μέσα ενημέρωσης κλπ, και θα συμπεριλαμβάνεται το λογότυπο του LIFE ως συγχρηματοδότης του έργου. Αν και το έργο έχει ολοκληρωθεί, η μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε σε διάφορες δράσεις ευαισθητοποίησης, ενημέρωσης και επικοινωνίας, θα χρησιμοποιηθεί ως καλή πρακτική σε άλλα έργα που αφορούν σε γεωργικά απόβλητα, γεωργική ανάπτυξη και άλλους σχετικούς τομείς. Επίσης θα διατηρηθεί στενή επικοινωνία με τις ομάδες ειδικών και με τους εκπροσώπους των συνεργαζόμενων οργανισμών που συμμετείχαν στο έργο, ώστε να υπάρχει μελλοντική συνεργασία σε άλλα έργα LIFE. Δημοσιεύσεις στο πλαίσιο του έργου WasteReuse LIFE10 ENV/GR/594 ΕΠισΤΗΜΟνικA ΠΕριΟδικA 1. Hernández T., C. Chocano, J.L. Moreno and C. García (2014). Towards a more sustainable fertilization: Combined use of compost and inorganic fertilization for tomato cultivation, Agriculture, Ecosystems and Environment 196, 178 184, http://dx.doi.org/10.1016/j.agee.2014.07.006 2. Hernandez T., C. Chocano, J.L. Moreno and C. Garcia (2014). Organic wastes as alternative to inorganic fertilizers in crop cultivation, Acta Horticulturae 1028, 371 376 3. Komnitsas K. and D. Zaharaki (2014). Assessment of Human and Ecosystem Risk Due to Agricultural Waste Compost Application on Soils: A Review, Environmental Forensics 15, 1 17, DOI: 10.1080/15275922.2014.950775 4. Bartzas G., F. Tinivella, L. Medini, D. Zaharaki and K. Komnitsas (2015). Assessment of groundwater contamination risk in an agricultural area in north Italy, Information Processing in Agriculture 2, 109 129, http://dx.doi.org/10.1016/j.inpa.2015.06.004 5. Bartzas G., D. Zaharaki and K. Komnitsas (2015). Life cycle assessment of open field and greenhouse cultivation of lettuce and barley, Information Processing in Agriculture; in press 6. Bartzas G., D. Zaharaki, M.T. Hernández-Fernández, J.L Moreno and K. Komnitsas (2015). Assessment of aquifer vulnerability in an agricultural area in Spain using the DRASTIC model, Environmental Forensics; in press 7. Komnitsas K., G. Bartzas and M.T. Hernández-Fernández (2015). Assessment of groundwater vulnerability to pollution in Barrax, Albacete, Spain; submitted to Acta Horticulturae 8. Hernández T., C. Chocano, J.L. Moreno and C. García (2015). An alternative to conventional mineral fertilizers in intensive lettuce crops: using organic wastes for a sustainable agriculture; submitted to Soil & Tillage Research journal (under revision)

συνeδρια 1. Komnitsas K., D. Zaharaki, M.T. Hernández, J.L. Moreno Ortego, C.G. Izquierdo, F. Tinivella, G. Minuto, L. Medini, D. Micharikopoulos and E. Tavlaki (2012). Best practices for Agricultural Wastes (AW) treatment and reuse in the Mediterranean countries (WasteReuse), Proceedings of the ATHENS 2012 International Conference on Sustainable Solid Waste Management (in CD-ROM), Athens, Greece (28-29 June), http://uest.ntua.gr/athens2012/. This conference was a LIFE 20th anniversary event and was organized by the National Technical University of Athens in the framework of the LIFE08 ENV/GR/000566 DRYWASTE project. 2. Komnitsas K. and D. Zaharaki (2012). Identification of weighted indicators for the evaluation of agricultural waste treatment technologies, Proceedings of the 4th International Conference HSWMA (Hellenic Solid Waste Management Association) on Solid Waste Management in Crisis: New Challenges and Perspectives, Athens, Greece (30 November - 1 December), http://conference2012.eedsa.gr/, p. 629 636 3. Komnitsas K., D. Zaharaki and D. Vamvuka (2013). Factors affecting quality of compost produced from agricultural waste: assessment of risk, Istanbul International Solid Waste, Water and Wastewater Congress 2013 (in CD-ROM), Istanbul, Turkey (22-24 May), http://istanbul3wcongress.org/, p. 1315-1324 4. Hernandez T., C. Chocano, J.L. Moreno and C. Garcia (2013). Organic wastes as alternative to inorganic fertilizers in crop cultivation, VI International Symposium on Almonds and Pistachios (poster presentation), Murcia, Spain (27-31 May), http://www.ishs.org/symposium/205 5. Hernandez T., C. Chocano, J.L. Moreno and C. Garcia (2013). Comparación de fertilizantes orgánicos (como lodos de EDAR) frente a inorgánicos, IX Congress Jornadas Técnicas de Saneamiento y Depuración - Technological Research and Innovation in Urban Wastewater Treatment (poster presentation), Murcia, Spain (20-21 November) 6. Hernández T., C. Chocano, J.-L. Moreno and C. García. (2014). Organic wastes as substitute of inorganic fertilization in tomato crop, XII International Conference Protection and Restoration of environment (abstract presentation), Skiathos island, Greece (29 June-3 July), http://www.pre12.prd.uth.gr/ 7. Hernandez T., C. Chocano, J.L. Moreno and C. Garcia (2014). Organic wastes as fertilizers for a more sustainable agriculture in lettuce cultivation, XII International Congress of the Croatian Society of Soil Science (poster presentation), Dubrovnik, Croatia (22-26 September), http://www.congress-csss.org/ 8. Hernandez T., C. Chocano, J.L. Moreno and C. Garcia (2015). Organic wastes as alternative to inorganic fertilizers for a more sustainable agriculture, III International Symposium on Organic Matter Management and Compost Use in Horticulture (poster presentation), Murcia, Spain (20-24 April), http://www.verticesur.es/congresos/cfh2015/index.php 9. Zaharaki D., F. Tinivella, L. Medini, M.T. Hernández, C. Garcia, J.L. Moreno, D. Vamvuka and K. Komnitsas (2015). Effect of biochar and zeolite addition on the toxicity of anaerobically digested sewage sludge, III International Symposium on Organic Matter Management and Compost Use in Horticulture (poster presentation), Murcia, Spain (20-24 April), http://www.verticesur.es/congresos/cfh2015/index.php 10. Komnitsas K., G. Bartzas and M.T. Hernández-Fernández (2015). Assessment of groundwater vulnerability to pollution in Barrax, Albacete, Spain, III International Symposium on Organic Matter Management and Compost Use in Horticulture, Murcia, Spain (20-24 April), http://www.verticesur.es/ congresos/cfh2015/index.php 11. Tinivella F., A. Minuto, D. Zaharaki, L. Medini, M.T. Hernández, C. Garcia, J.L. Moreno Ortego and K. Komnitsas (2015). Effetto dell aggiunta di biochar di segatura e zeolite sulla qualità di compost derivante da rifiuti agricoli (English title: Effect of sawdust biochar and zeolite addition on the quality of compost deriving from agricultural wastes), SOI 2015 Technical Conference: Growing substrates for horticultural and nursery crop production (poster presentation), Pescia, Italy (27-28 May), http://viv.entecra.it/soi.php 16 /17

Ταυτότητα έργου Βέλτιστες πρακτικές επεξεργασίας και επαναχρησιμοποίησης γεωργικών αποβλήτων στις Μεσογειακές χώρες Έργο: LIFE10 ENV/GR/594 διάρκεια έργου: 01/09/2011-31/08/2015 Προϋπολογισμός έργου: 1.384.799 (Χρηματοδότηση Ευρωπαϊκής Επιτροπής: 679.399 ) ΕΤαιρΟι συντονιστής Πολυτεχνείο Κρήτης, Ελλάδα Εταίροι Centro de Edafología y Biología Aplicada del Segura, Consejo Superior de Investigaciones Científicas (CEBAS-CSIC), Μούρθια, Ισπανία Center for Agricultural Experimentation and Assistance (CERSAA), Αλμπένγκα, Σαβόνα, Ιταλία LABCAM srl., Αλμπένγκα, Σαβόνα, Ιταλία Signosis Sprl., Βρυξέλλες, Βέλγιο συντονιστής έργου: καθ. κωνσταντίνος κομνίτσας, Πολυτεχνείο Κρήτης, email: komni@mred.tuc.gr υπεύθυνη διάχυσης αποτελεσμάτων: κα Έλενα Ταβλάκη, Director Signosis, Βέλγιο email: elena@signosis.eu