η καρδιά της Πίνδου
περιεχόμενα Πρόλογος...7 Χάρτης...8 Ενότητα 1: Χειμώνας...10 Άνοιξη...20 Kαλοκαίρι...28 Φθινόπωρο...34 Ενότητα 2: Τα χρόνια τα παλιά...39 Ενότητα 3: Εκκλησίες...59 Ενότητα 4: Φύση-Περιβάλλον...75 Κατακλείδα...95
6
πρόλογος Το σημείο εντοπίστηκε. Το αμάξι σταματά. Ο οδηγός βγαίνει με τη φωτογραφική μηχανή στο χέρι και απαθανατίζει το τοπίο στ αριστερά του. Ψηλά στο βάθος ο χιονισμένος όγκος του Μπάρου, να επιβλέπει, αγέρωχος ασπρομάλλης τσιφλικάς, την επικράτειά του ως εκεί που φτάνει το βλέμμα. Παρά την ηλικία του, τα γένια του είναι πυκνά και βαθυπράσινα, χιλιάδες έλατα που κατεβαίνουν στις πετρώδεις παρειές του βουνίσιου γέροντα. Σε πρώτο πλάνο, το παλιό μοναστήρι της Παναγίας της Γαλακτοτροφούσας και το πολύβοο ποτάμι. Ο Θεός του σύμπαντος συνομιλεί με τον παλιόφιλο ειδωλολάτρη θεό, τον Αχελώο. Σιωπηλός ο πρώτος με την ασάλευτη καμπάνα, φλύαρος ο δεύτερος και ορμητικός, βιάζεται να ριχτεί στην αγκαλιά της μάνας θάλασσας του Ιονίου. Ο φωτογράφος κοιτά το κάδρο στην ψηφιακή μηχανή, μοντέλο του 2008. Βγάζει από την εσωτερική τσέπη του παλτού μια φθαρμένη ασπρόμαυρη φωτογραφία, με το δαντελωτό παραδοσιακό κόψιμο κατά τις τέσσερις πλευρές. Ναι! Εδώ στεκόταν κι εκείνος, ο παλιός ερασιτέχνης φωτογράφος, κοντά έναν αιώνα πριν. Το ίδιο κάδρο έβλεπε κι αυτός, η ίδια ζωγραφιά τού είχε πάρει τον νου. Τίποτε δεν άλλαξε από τότε... ή μήπως όχι; Ανθούσα Ασπροποτάμου. Ή Λίπιντζα, Λιπινίτσα, Λεπενίτσα, Βλαχολεπενίτσα. Ονόματα πολλά, επηρεασμένα από τη βλάχικη ντοπιολαλιά ή τη διάθεση γλωσσικού «εκσυγχρονισμού». 90 χιλιόμετρα από τα Τρίκαλα, 420 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα. Υψόμετρο περίπου 1150 μέτρα πάνω από την επιφάνεια της μακρινής θάλασσας. Χωριό άγνωστο στους περισσότερους, απομονωμένο στην καρδιά της νοτιοανατολικής Πίνδου. Ένα από κείνα τα μικρά ορεινά χωριά της ελληνικής υπαίθρου, που δημιουργήθηκαν για λόγους κοινωνικούς, βιοποριστικούς ή πολιτικούς, ιδεολογικούς (η σκλαβιά του κάμπου, η λευτεριά του βουνού). Λόγοι που έχουν εξαλειφθεί εδώ και δεκαετίες, κι όμως τα χωριά αυτά παραμένουν κατοικημένα, με την ιδιόμορφη διαμονή των παλιών κτηνοτρόφων βλάχων να συντηρείται ως σήμερα: τους ζεστούς μήνες του χρόνου στα ορεινά βοσκοτόπια, το χειμώνα στα χειμαδιά των θεσσαλικών πεδιάδων. Ίσως η πανάρχαια φωνή της φυλής ν αντηχεί ακόμη, συνειδητά ή ασυνείδητα, στην ψυχή και στ αυτιά των σημερινών βλάχων: «πάρε μ αϊτέ μου, πάρε με, τι θα με φάει ο κάμπος». Ο φωτογράφος μπαίνει με το αυτοκίνητο στο χωριό, το δικό του το χωριό. Τα μάτια του είναι γεμάτα εικόνες του χθες και του σήμερα. Τοπία, άνθρωποι, καθημερινές ασχολίες, το παλιό σχολείο, εκκλησίες, ξωκκλήσια, πανηγύρια, βρύσες, μονοπάτια, βλέμματα... Εικόνες και συναισθήματα που διαδέχονται το ένα το άλλο, σαν να ξεφυλλίζει ένα άλμπουμ φωτογραφικό που εικονίζει την ιστορία του τόπου του, της ιδιαίτερης πατρίδας του, και τον συντροφεύει στη χειμερινή διαμονή του στα πεδινά. Μα... για στάσου! Αυτό το άλμπουμ μπορεί να υπάρξει στ αλήθεια! Τόσα χρόνια με μεράκι συλλέγει φωτογραφικό υλικό, δικό του και άλλων, συζητά στο καφενείο της πλατείας με ηλικιωμένους συγχωριανούς του τη ζωή του χωριού στο παρελθόν, προβληματίζεται ή ενθουσιάζεται στο τραπέζι των συνομηλίκων για το παρόν και το μέλλον της Ανθούσας, με το γλυκό τσιπουράκι να λύνει τα μέλη και να «ξελαμπικάρει» τον νου. Κι έτσι γεννιέται η ιδέα για ένα φωτογραφικό λεύκωμα. Στιγμιότυπα της αιωνόβιας καθημερινότητας του χωριού, παγωμένα στο χρόνο, να ζεσταίνουν όμως τη σκέψη και την καρδιά καθενός που το ξεφυλλίζει, συντοπίτη και μη, νέου που ανακαλύπτει και γέρου που θυμάται με νοσταλγία κι αναστενάζει... Και η κάθε φωτογραφία να αφηγείται, σαν παραμύθι σε ασπρόμαυρο ή έγχρωμο φόντο, την ιστορία μιας μικρής γωνιάς στην αγκαλιά της Πίνδου: «μια φορά κι έναν καιρό γεννήθηκε ένα μαγεμένο χωριουδάκι, η Λιπινίτσα...» 7
3 η ενότητα εκκλησίες Άγρυπνοι φύλακες του χωριού, σιωπηλοί μάρτυρες προαιώνιας και βαθιάς πίστης, γέφυρες που συνδέουν γη και ουρανό, οι εκκλησίες και τα ξωκκλήσια της Ανθούσας υψώνονται ευλαβικά, πέτρα την πέτρα, χτίζονται, συντηρούνται και αναστηλώνονται από τη γενναιοδωρία και συχνά το υστέρημα της κοινότητας των Λεπενιτσιωτών. Τοποθετημένες στις παρυφές, αλλά και στην κεντρική πλατεία, με τα λιτά ή πιο μεγαλόπρεπα καμπαναριά τους, βρίσκονται πάντα στο επίκεντρο της κοινής ζωής, των εθίμων και των παραδόσεων. 59
«...Κράτησα τη ζωή μου ταξιδεύοντας ανάμεσα στα κίτρινα δέντρα κατά το πλάγιασμα της βροχής σε σιωπηλές πλαγιές φορτωμένες με τα φύλλα της οξιάς,...» (Γ. Σεφέρης, Επιφάνια 1937) Ένα Λεύκωμα ταξιδεύει, κρατώντας στις αποσκευές του τη ζωή ενός χωριού χωμένου στην καρδιά της Πίνδου. Εικόνες από το χθες και το σήμερα, εικόνες από τις τέσσερις εποχές του έτους, εικόνες σιωπής και ήχου από κλαρίνο, εικόνες κοινής ζωής και παραδόσεων, εικόνες φύσης και ανθρώπων, ψηφίδες που παλεύουν να συμπληρώσουν τη μεγάλη εικόνα ενός μικρού χωριού, βαφτισμένου από τον Ασπροπόταμο- Αχελώο με ελατίσιο ξύλο, βουνίσια πέτρα και ποταμίσιο γλυκό νερό: Ανθούσα Ένα Λεύκωμα-καράβι, που βιράρει με προορισμό τις καρδιές ανθρώπων που νοσταλγούν, ονειρεύονται, δραπετεύουν από την καθημερινή τύρβη και πάνω απ όλα χαίρονται σαν παιδιά την επαφή με τη φύση και τους ανθρώπους της. «Παρακαλούμε να απενεργοποιήσετε τα κινητά σας τηλέφωνα»: σ αυτό το ταξίδι πομπός και δέκτης είναι η ψυχή.