ΤΙΤΛΟΣ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΥ: PRIMA DI LASCIARSI Aπό τις Εκδόσεις Nutrimenti, Ρώμη 2004 ΤΙΤΛΟΣ ΒΙΒΛΙΟΥ: Λίγο πριν πούμε αντίο ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Gabriella Ambrosio ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: Χρήστος Σιάφκος ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΟΡΘΩΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ: Γιώργος Κασαπίδης ΣΥΝΘΕΣΗ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ: Ηλίας Μασούρης ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ: Ραλλού Ρουχωτά ΕΚΤΥΠΩΣΗ: Άγγελος Ελεύθερος & ΣΙΑ Ο.Ε. ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: Κωνσταντίνα Παναγιώτου & ΣΙΑ Ο.Ε. Gabriella Ambrosio, 2004 This edition published in agreement with PNLA & Associati S.r.l./Piergiorgio Nicolazzini Literary Agency. Φωτογραφιών εξωφύλλου: J. Parslow/Millennium/Apeiron photos, Paul Prescott/Shutterstock.com, Konstantynov/Shutterstock.com ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Α.Ε., Αθήνα 2012 Πρώτη έκδοση: Μάρτιος 2012 ΙSBN 978-960-496-634-9 Τυπώθηκε σε χαρτί ελεύθερο χημικών ουσιών, προερχόμενο αποκλειστικά και μόνο από δάση που καλλιεργούνται για την παραγωγή χαρτιού. Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις του Ελληνικού Νόμου (Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως η άνευ γραπτής αδείας του εκδότη κατά οποιονδήποτε τρόπο ή μέσο αντιγραφή, φωτοανατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή, εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή (ηλεκτρονική, μηχανική ή άλλη) και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου. ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΨΥΧΟΓΙΟΣ Α.Ε. PSICHOGIOS PUBLICATIONS S.A. Έδρα: Tατοΐου 121 Head office: 121, Tatoiou Str. 144 52 Μεταμόρφωση 144 52 Metamorfossi, Greece Βιβλιοπωλείο: Μαυρομιχάλη 1 Bookstore: 1, Mavromichali Str. 106 79 Αθήνα 106 79 Αthens, Greece Τηλ.: 2102804800 Tel.: 2102804800 Telefax: 2102819550 Telefax: 2102819550 www.psichogios.gr www.psichogios.gr e-mail: info@psichogios.gr e-mail: info@psichogios.gr
ΑΛΗΘΙΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ Μετάφραση Πρόλογος: Χρήστος Σιάφκος
Ελεύθερη διασκευή της αληθινής ιστορίας της Αγιάτ αλ-ακράς και της Ραχήλ Λέβι
Περιεχόμενα Πρόλογος στην ελληνική έκδοση... 11 Εφτά η ώρα... 19 Οχτώ η ώρα... 31 Εννιά η ώρα... 39 Δέκα η ώρα... 55 Έντεκα η ώρα... 65 Δώδεκα η ώρα... 87 Μία η ώρα... 111 Δύο η ώρα... 125 Εκείνοι που παραμένουν... 129
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ Ξυπνάς ένα πρωί με μοναδική φιλοδοξία να πας μέχρι το σούπερ μάρκετ για ψώνια. Όντως πηγαίνεις, κι εκεί έχεις την ατυχία να πέσεις επάνω σ ένα κορίτσι ζωσμένο με εκρηκτικά. Εννοείται πως δε θα επιστρέψεις ποτέ σπίτι σου. «Στην Ελλάδα;» θ αναρωτηθείτε. Όχι βέβαια, αλλά στο Ισραήλ όλα είναι πιθανά. Και αυτόματα μπαίνει το ερώτημα: ποιος φταίει, το θύμα ή ο θύτης; Σε κοινωνίες όπως η δική μας, η απάντηση είναι αυτονόητη: ο θύτης! Αν όμως είναι αυτός που από την ημέρα της γέννησής του είναι υπόδουλος, αν ζει σε συνθήκες κατοχής μέσα στον ίδιο του τον τόπο, πώς θα μπορούσε να αντιδράσει διαφορετικά, παρά απαντώντας με βία στη βία; Και αν, από την άλλη, του προσάψουν πως σκότωσε αθώους, δε θα μπορούσε να απαντήσει προσμετρώντας τους δικούς του αθώους δολοφονημένους, στη Σάμπρα και τη Σατίλα π.χ. του Λιβάνου;
12 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ Ένας φαύλος κύκλος, στον οποίο η Γκαμπριέλα Αμπρόζιο δεν επιχειρεί να απαντήσει παρά παραθέτοντας τα γεγονότα, ανατέμνοντας τις ζωές των ηρώων της στη διάρκεια ενός κρίσμου πρωινού, υποδεικνύοντας τα δίκαια και τα άδικα τόσο των Παλαιστινίων όσο και των Ισραηλινών. Η συγγραφέας, όπως θα διαβάσετε στις τελευταίες σελίδες αυτού του βιβλίου, σοκαρίστηκε από μια είδηση που έκανε το γύρο του κόσμου, αυτή που αφορούσε τη βομβιστική επίθεση αυτοκτονίας που επιχείρησε στην Ιερουσαλήμ η 18χρόνη Αγιάτ αλ-ακράς στις 29 Μαρτίου του 2002. Για την ιστορία, να αναφέρουμε πως στη διάρκεια της πρώτης Ιντιφάντα που άρχισε το 1987, ο μεγαλύτερος αδελφός της Ακράς φυλακίστηκε δυο φορές, έχοντας επιτεθεί σε Ισραηλινούς στρατιώτες, γεγονός που την ευαισθητοποίησε έντονα πολιτικά. Κατά τη δεύτερη Ιντιφάντα, το 2000, στην οικογένειά της θρήνησαν θύματα, ενώ το 2002 ένας στενός φίλος και γείτονας σκοτώθηκε από αδέσποτα πυρά στο σπίτι του, στη διάρκεια αντιτρομοκρατικής επιχείρησης του ισραηλινού στρατού. Ο θάνατος αυτός πυροδότησε τα αισθήματα της Ακράς, που αρχικά προσπάθησε να μπει στις τάξεις της Χαμάς, όπου όμως δεν έγινε δεκτή, καθώς η οργάνωση δε δέχεται γυναίκες ως μάχιμες, αφού το απαγορεύει το Κοράνι, υπαγορεύοντας ότι ο Τζιχάντ, ο ιερός πόλεμος, είναι πεδίο των ανδρών. Εν κατακλείδι, η Ακράς βρήκε μια ομάδα που την έκανε
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ 13 δεκτή, τους Μάρτυρες του Αλ-Ακσά. Ο μονόδρομος που ακολούθησε στη συνέχεια την οδήγησε να τιναχτεί στον αέρα παίρνοντας μαζί της ακόμα δυο ζωές. Σχολιάζοντας το θέμα, ο τότε Αμερικανός πρόεδρος Τζορτζ Μπους είχε δηλώσει: «Όταν μια 18χρόνη Παλαιστίνια τινάζει τον εαυτό της στον αέρα παίρνοντας μαζί της μια 17χρόνη Ισραηλινή, το ίδιο το μέλλον πεθαίνει. Τόσο αυτό του παλαιστινιακού λαού όσο και του ισραη λινού». Πώς οδηγείται όμως μια νέα κοπέλα σε παρόμοιο απονενοημένο διάβημα; Μια κοπέλα που αυτοβούλως συνάντησε το θάνατο, ενώ το όνειρό της ήταν να σπουδάσει δημοσιογραφία και ο γάμος της (από έρωτα) ήταν προγραμματισμένος για τον ίδιο χρόνο; Και είναι εντέλει ηρωική πράξη η σφαγή των αμάχων, έστω κι αν έχουν σφάξει νωρίτερα τους δικούς σου άμαχους; Υπάρχει ηθική και δικαίωση σε παρόμοια πράξη; Σίγουρα ένας πόλεμος, έστω και ακήρυxτος, δεν υπακούει στους τρέχοντες ηθικούς κανόνες, γίνεται όμως αντικείμενο κριτικής από τους σύγχρονους, πολλώ μάλλον από την Ιστορία. Και αν αυτή γράφεται συνήθως από τους νικητές, στην περίπτωση των Παλαιστινίων και των Ισραηλινών η βία που συνεχίζεται επί δεκαετίες δεν αναδεικνύει την κυριαρχία ενός από τα δύο μέρη και βέβαια είναι απίθανο να την αναδείξει. Σ αυτόν τον φαύλο κύκλο που διαιωνίζεται, η συμβολή της Γκαμπριέλα Αμπρόζιο αποδεικνύεται σημαντική,
14 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ αφού με τη μετάφραση του βιβλίου και στις δυο (αντίπαλες;) γλώσσες, λειτούργησε μια διαφορετική δίοδος επικοινωνίας, που με τον τρόπο της έβαλε έστω ένα λιθαράκι στην κατανόηση των προβλημάτων των μεν και των δε. Στην ανάγκη των Παλαιστινίων για μια ελεύθερη και ανεξάρτητη πατρίδα, αλλά και στο αδιαπραγμάτευτο της ύπαρξης του κράτους του Ισραήλ. ΧΡΉΣΤΟΣ ΣΙΆΦΚΟΣ
Τα πρόσωπα Αμπντελίν, 38 χρονών, θεία της Ντιμά και μητέρα του αρραβωνιαστικού της. Αβραάμ, 59 χρονών, εργάζεται ως φύλακας. Εβραίος Ισραηλινός που τον έχει θηλάσει Παλαιστίνια. Αντούμ, εργάζεται ως μεταφορέας, Παλαιστίνιος. Ντιμά, 18 χρονών, Παλαιστίνια μαθήτρια, πρώτη στην τάξη της. Φαρίς, 20 χρονών, πλακάς, ξάδελφος και αρραβωνιαστικός της Ντιμά. Χασάν, 23 χρονών, άνεργος, Παλαιστίνιος, ειδικός στα εκρηκτικά. Λεϊλά Οντέρ, δημοσιογράφος, σταρ του αραβικού τηλεοπτικού καναλιού Αλ-Αράμπια. Λία, 37 χρονών, σύζυγος του Αβραάμ. Μαρβάντ και Σαφίγια και οι γιοι τους Ιμπραήμ και Χαλντούν είναι γείτονες της Ντιμά. Μάικλ, 18 χρονών, ο «Αμερικανός» φίλος της Μυριάμ. Μυριάμ, 18 χρονών, άλλοτε πάει στο σχολείο και άλλοτε στο λόφο, είναι Ισραηλινή εβραία.
Νάθαν, 19 χρονών, αδελφός της Μυριάμ, υπηρετεί τη στρατιωτική του θητεία στο check-point* του Ερέζ. Ριζάκ, 25 χρονών, Παλαιστίνιος, ιδιοκτήτης ενός παλιού κόκκινου φορτηγού. Σαΐντ, 54 χρονών, πατέρας της Ντιμά, εργάζεται ως επιστάτης σε μια ισραηλινή κατασκευαστική εταιρεία. Σάρα, 61 χρονών, εβραία Ισραηλινή, υπάλληλος στο πρακτορείο όπου εργάζεται ο Αβραάμ. Σόσι, 45 χρονών, η μητέρα της Μυριάμ. Βερέντ, 50 χρονών, εβραία Ισραηλινή, ειρηνίστρια και φίλη της Σόσι. Κομπάρσοι Το εργατικό δυναμικό στο εργοτάξιο όπου δουλεύει ο Σαΐντ. Οι κάτοικοι του παλαιστινιακού προσφυγικού καταυλισμού της Ντέισα. Ο ισραηλινός στρατός. Ο εργαζόμενοι στο νεκροτομείο. * Σημείο ελέγχου. (Σ.τ.M.)
Ιερουσαλήμ, 29 Μαρτίου 2002
Εφτά η ώρα Η Ντιμά δεν ακούει τη Λεϊλά και βγαίνει από το σπίτι Κι όμως ήταν ανοιξιάτικη ουσιαστικά εκείνη η ημέρα που η Ντιμά σηκώθηκε από το στρώμα της ύστερα από μια ποιος ξέρει; ατέλειωτη, μπορεί όμως και σύντομη, ταραγμένη νύχτα. Πάτησε το κουμπί της τηλεόρασης και η δημοσιογράφος Λεϊλά Οντέρ εμφανίστηκε μπροστά της όπως κάθε πρωινό. Η Λεϊλά έλεγε μια είδηση που η Ντιμά δεν κατάφερε να καταλάβει. Κι έτσι, άναψε το γκαζάκι, αλλά επειδή εκείνο δεν ήταν ένα τυχαίο πρωινό, η μυρουδιά του υγραερίου μπήκε κατευθείαν στις φλέβες της κι άρχισε να ρέει αργά με το αίμα της. Η Λειλά Οντέρ δεν την έχανε από τα μάτια της εκείνο το πρωί, ενώ της μιλούσε απ την οθόνη παρουσιάζοντας τις ειδήσεις του Αλ-Αράμπια, έχοντας επί της ου σίας γίνει αυτή η θεατής: θεατής της Ντιμά που έπινε τον καφέ της κατέβαινε μέσα της σιγά, πάρα πολύ σιγά
20 ΓΚΑΜΠΡΙΕΛΑ ΑΜΠΡΟΖΙΟ και αναμειγνυόταν με το αίμα της και με το υγραέριο. Όλα θα ήταν ήρεμα εκείνο το πρωί, ήρεμα και τετριμμένα, ώστε να μην τη βρει κακό. Ήρεμο και τετριμμένο ήταν και το χαμόγελό της όταν, στην πόρτα, έριξε ένα βλέμμα συλλέγοντας τα πάντα κι όλους, λες και τους φωτογράφιζε, όντας κι αυτή μέρος της φωτογραφίας, ολόκληρη, κεφάλι, χέρια και πόδια, που δεν έλεγαν να ξεκολλήσουν, κι όμως τα κατάφεραν και επιτέλους βγήκαν. Είχε βρέξει όλη νύχτα και ο δρόμος ήταν ένα κρεβάτι λάσπης ως το σχολείο. Η Ντιμά βύθιζε τα ολοένα και πιο βαριά παπούτσια της και δε σκεφτόταν τη Λεϊλά. Περπάταγε δύσκολα στη λάσπη με διάπλατα ανοιχτό το στόμα. Έτσι την είδε ο Τζιχάν, που στη συνέχεια είπε: «Δεν είχε την έκφραση κάποιας που ήθελε να σου μιλήσει. Έτσι, απλώς χαιρετιστήκαμε και συνέχισα το δρόμο μου». Η Μυριάμ κάνει παρέα με τον Μάικλ Την ίδια ώρα η Μυριάμ ήταν με τον Μάικλ. Είχαν καθίσει στο λόφο της Τιβεριάδας και ανάσαιναν δυνατά, ο άνεμος έμπαινε από το δέρμα τους, ενώ ο ήλιος σχεδίαζε ψηφίδες στα οπωροφόρα. Φώναζαν δυνατά, κανείς όμως δεν άκουγε, όταν χτύπησε το ξυπνητήρι θα το έκλεινε για να συνεχίσει να ονειρεύεται, αν δεν ήταν η ημέρα της έκθεσης φωτογραφίας της στο σχολείο.
ΛΙΓΟ ΠΡΙΝ ΝΑ ΠΟΥΜΕ ΑΝΤΙΟ 21 Όλα τα δέντρα της Ιερουσαλήμ την πρόσμεναν βαλμένα στη σειρά, πίσω από τις γυάλινες επιφάνειες, να κρέμονται στους τοίχους των διαδρόμων του σχολείου. Ελιές, συκιές, κλήματα, πεύκα, ακακίες παντρεμένα, ήλιοι γεμάτοι στον ορίζοντα, κλαδιά στρεβλά και δυνατά. Ίσως γι αυτό απόψε να ονειρεύτηκε πως ο Μάικλ φώναζε μαζί της στο λόφο. Τα δέντρα της στο σχολείο σχεδίαζαν ένα μεγάλο δρόμο στο διάδρομο ως τη γωνιά του Μάικλ. Μισόκλεισε τα μάτια και φαντάστηκε πως τα τελευταία υποκλίνονταν στη φωτογραφία του. Χαμογέλασε με τη σκέψη και πήρε δύναμη να σηκωθεί απ το κρεβάτι. Έτσι, πήγε στο μπάνιο, αλλά μόλις κοιτάχτηκε στον καθρέφτη, είπε μέσα της πως ο Μάικλ ήταν νεκρός. «Πρέπει αργά ή γρήγορα να βάλεις μυαλό», της είπε η μάνα της, όταν την είδε να καταφτάνει στην κουζίνα με χαμένο βλέμμα. «I m gonna»*, απάντησε η Μυριάμ παίρνοντας το μπουφάν και βγαίνοντας. Η μητέρα της έμεινε μόνη. Ο Αβραάμ σηκώνεται Σε κάποιο άλλο σπίτι το τηλέφωνο χτύπησε στις εφτά, * Θα το κάνω. (Σ.τ.M.)
22 ΓΚΑΜΠΡΙΕΛΑ ΑΜΠΡΟΖΙΟ ενώ ο Αβραάμ και η Λία ήταν ακόμα στο κρεβάτι, η μακριά γάμπα της στην πλάτη του, το χέρι του στους ώμους της. «Σε ξύπνησα, Αβραάμ;» γέλασε από την άλλη άκρη της γραμμής η γριά Σάρα. «Το ξέρεις πως χαίρομαι όταν σ ακούω, Σάρα», απάντησε ο Αβραάμ ενώ κατάπινε χασμουρητά. «Ζητάνε δυο αντικαταστάτες σήμερα», είπε η Σάρα, «στο Εστιατόριο των Καλλιτεχνών και στην υπεραγορά του Κιριάτ Γιοβέλ*». «Αν έχω δικαίωμα επιλογής, Σάρα, θα προτιμούσα την υπεραγορά», απάντησε ο Αβραάμ. «Δεν έχω όρεξη να ξενυχτήσω απόψε». «Μα φυσικά, Αβραάμ, γι αυτό σου τηλεφώνησα, μόνο που πρέπει να βιαστείς γιατί ανοίγει στις οχτώ». «Σηκώνομαι», την καθησύχασε ο Αβραάμ, ενώ καθόταν στην άκρη του κρεβατιού και έψαχνε με τα πρησμένα πόδια του τις παντόφλες. Την ίδια στιγμή και η Λία σηκωνόταν από την άλλη μεριά του κρεβατιού και καθώς χασμουριόταν, έπιανε τη ρόμπα της και πήγαινε στο μπάνιο. «Κατάλαβα ότι πρέπει να βιαστείς, πάω να φτιάξω καφέ», του υποσχέθηκε τακτοποιώντας τα μαλλιά της με τα χέρια μπρος στον καθρέφτη, πριν κλείσει πίσω της την πόρτα. * Συνοικία στη νοτιοδυτική Ιερουσαλήμ. (Σ.τ.Μ.)
ΛΙΓΟ ΠΡΙΝ ΝΑ ΠΟΥΜΕ ΑΝΤΙΟ 23 Ο Χασάν βρίσκεται ήδη στο δρόμο Ωστόσο, πριν απ όλους εκείνο το πρωί είχε σηκωθεί ο Χασάν και είχε βγει ενώ ακόμα έβρεχε. Ανάμεσα στις μικροσκοπικές σταγόνες που ακούμπαγαν στις βλεφαρίδες του έλαμπαν τα μάτια του, το ένα καφέ και τ άλλο μπλε. Αθέατος κάτω απ τη βροχή, πήγε στο σπίτι του Ριζάκ, που του παρέδωσε μια μικρή βαριά τσάντα και τα κλειδιά του φορτηγού. Τακτοποίησε την τσάντα κάτω από το κάθισμα, άναψε τη μηχανή κι έβαλε ταχύτητα. Φτιάχνοντας όμως τον καθρέφτη, τον έστρεψε πρώτα προς το μέρος του και κοιτάχτηκε προσεκτικά. Το νερό κυλούσε στο μέτωπό του από τα μαύρα του τσουλούφια. Το μουσκεμένο πρόσωπό του άρχισε να φαίνεται. Η καρδιά του χόρευε με αβάσταχτη ικανοποίηση. Κοίταξε την πόλη που έδειχνε να κοιμάται ακόμα. «Περιμένετε καμιά ωρίτσα και θα χαρείτε ξύπνημα», μουρμούρισε μόνος στο αυτοκίνητο, για να πει στον εαυτό του καλημέρα. Κοίταξε τον ουρανό και σκέφτηκε πως ο καλός καιρός επέστρεφε. Ήταν είκοσι τριών χρονών ο Χασάν και ένιωθε δυνατός. Το μόνο που φοβόταν ήταν να μην τον πιάσει καμιά από τις τρομερές ημικρανίες του. Πάτησε γκάζι και με το πιγούνι του ψηλά οδήγησε το φορτηγό στο σπίτι. Πανάλαφρο, ένα χαμόγελο κρεμόταν από τις γωνιές του όμορφου στόματός του.
24 ΓΚΑΜΠΡΙΕΛΑ ΑΜΠΡΟΖΙΟ Όταν έφτασε, έκρυψε όπως όπως το όχημα στην πίσω αυλή και κατέβηκε παίρνοντας μαζί του την τσαντούλα. Η βροχή είχε σταματήσει και ξάνοιγε ο ουρανός μακριά, προς τη μεριά της Ιερουσαλήμ. Όλα τα έλεγχε ο Χασάν εκείνο το πρωί, ως και τον ήλιο που άνοιγε τα σύννεφα κι έσπρωχνε τους πάντες να βγουν από τα σπίτια τους, ώστε να πάνε να βρουν τη μοίρα τους. Η Ντιμά στο δρόμο σκέφτεται ένα παράθυρο εμπρός της Στο μεταξύ, η Ντιμά περπατούσε στο λασπωμένο δρόμο με τα μάτια καρφωμένα μπροστά της. Απέναντί της ένα παράθυρο, το μοναδικό που αποδείκνυε, στις ατέλειωτες μέρες της απαγόρευσης κυκλοφορίας που μόλις είχαν λήξει, ότι ο κόσμος ζούσε ακόμα. Ήταν ο Μαρβάντ και η Σαφίγια, αλλά και τα παιδιά τους που μεγάλωναν σ εκείνο το δωμάτιο. Να μεγαλώνεις ήταν το μόνο που μπορούσες να κάνεις σ αυτή την κατάσταση. Άλλο δεν είχε να κάνει η Ντιμά παρά να τα βλέπει να μεγαλώνουν. Χεριές μονάχα ήταν ο δρόμος που χώριζε τα σπίτια τους και δεν υπήρχαν κουρτίνες στα παλιά, σπασμένα παράθυρα του προσφυγικού καταυλισμού της Ντέισα. Την πρώτη μέρα απαγόρευσης της κυκλοφορίας, ο μικρός Ιμπραήμ είχε αρχίσει να μπουσουλάει. Τη δέκατη πέμπτη είχε κάνει τρία βήματα τρέχοντας, φεύγοντας από
ΛΙΓΟ ΠΡΙΝ ΝΑ ΠΟΥΜΕ ΑΝΤΙΟ 25 την αγκαλιά της μάνας και βουτώντας σ εκείνη του πατέρα. Την εικοστή περπατούσε πιασμένος από τον καναπέ. Είχε ξετρυπώσει ένα κομματάκι σαπούνι κι έτριβε τον Χαλντούμ που ήταν δέκα μήνες μεγαλύτερος και είχε υπομονή μεγάλου. Έπεφταν και ξανασηκώνονταν, στηρίζονταν το ένα στο άλλο και σπρώχνονταν, ανακαλύπτοντας κάθε φορά διαφορετικές προοπτικές. Ο κόσμος ήταν δικός τους, εκείνα τα δύο επί τρία μέτρα του δωματίου. Ό,τι υπήρχε έξω, αργά ή γρήγορα θα το έβλεπαν. Δεν υπήρχε βιασύνη. Οι φωνές τους γέμιζαν τις μακριές μέρες της Ντιμά, δίχως εξόδους ή ένα γεγονός, δίχως το φως και δίχως χρόνο. Ο Φαρίς δεν μπορούσε να έρθει από τη Βηθλεέμ για να τη συναντήσει λόγω της απαγόρευσης της κυκλοφορίας. Ο γάμος που ονειρεύονταν, κι ενώ σιγά σιγά οι εξαντλητικές ημέρες στάλαζαν τις ώρες, γινόταν πιο απόμακρος: μπορεί κι αθέμιτος. Η βραδινή επίσκεψη του Φαρίς ήταν ένα ακόμα στερημένο δικαίωμά της. Μια ποινή επιπλέον. Και δεν μπορούσε να κάνει τίποτα. Δεν μπορούσε να κάνει τίποτα. Ούτε η Λεϊλά Οντέρ δεν ερχόταν πλέον να τη βρει. Ενώ περιέγραφε τις ταραχές σε απευθείας μετάδοση απ τους δρόμους, πληγώθηκε από μια πλαστική σφαίρα κι εξαφανίστηκε από την οθόνη, έχοντας αντικατασταθεί από
26 ΓΚΑΜΠΡΙΕΛΑ ΑΜΠΡΟΖΙΟ άλλους δημοσιογράφους. Κανένας όμως δεν ήταν ικανός όσο εκείνη στο να δίνει νέα στον ντουνιά από την Παλαιστίνη. Και κανείς τους δεν μπορούσε να μεταδίδει κοιτάζοντας στα μάτια την Ντιμά. Δίχως τον Φαρίς, χωρίς τη Λεϊλά, δίχως σχολείο. Παράλυτη, δίχως πράξεις και με τις σκέψεις να φθείρονται. Το παράθυρο απέναντί της την πήγαινε μακριά. Όπου δεν υπήρχε διαφορά ανάμεσα στο χτες, στο σήμερα, στο αύριο, όπου το παρελθόν ήταν μια οπή, το παρόν ανύπαρκτο, το ίδιο και το μέλλον, όμως να δυο δυνατά παιδιά που μάθαιναν, που αναπτύσσονταν, που γέλαγαν. Ξάφνου, μια μέρα το παράθυρο έκλεισε. Κι όλα άρχισαν επειγόντως κι ανελέητα να ζητούν το κλείσιμο των λογαριασμών. Έτσι, εκείνο το πρωί η Ντιμά κοίταζε σταθερά μπροστά της, κοιτάζοντας όμως μπροστά της, δεν έβλεπε άλλο από έναν τοίχο. Για μια στιγμή έλπισε πως θα άνοιγε η γη να την καταπιεί μαζί με όλους τους τοίχους. Αντίθετα, μπήκε στο σχολείο με χαμηλωμένο βλέμμα και πήγε να καθίσει στο θρανίο της. Η Μυριάμ δεν μπαίνει στο σχολείο Για να επανέλθουμε στη Μυριάμ, πρέπει να γνωρίζεις τούτο, πως αφού κλείνει τα δέντρα της σε φωτογραφίες,
ΛΙΓΟ ΠΡΙΝ ΝΑ ΠΟΥΜΕ ΑΝΤΙΟ 27 αυτά δεν παύουν ν ανασαίνουν. Κοιτάζοντάς τα προσεκτικά, συνεχίζουν ακόμα και ν αναπτύσσονται. Τώρα πια μερικά έχουν βγει από το κάδρο, διότι αίφνης ορισμένα κλαδιά τους έχουν μεθύσει από την άνοιξη. Ορίστε, τα δέντρα δεν την απογοητεύουν σ αυτήν εδώ τη γη. Ένα θαύμα ανάμεσα στις ατέλειωτες πέτρες, την πυκνή σκόνη και τις ριπές του ανέμου από την έρημο. Ένα θαύμα τα δέντρα, στέκονται εκεί, κάθε μέρα σθεναρότερα. Γι αυτό άρχισε να τα φωτογραφίζει. Κοιτάζοντας τα πράγματα μέσα από το φακό, δείχνουν αμέσως πιο καθαρά. Ένα δέντρο είναι ένα δέντρο, που κατέκτησε το δικαίωμα της ύπαρξης, να είναι φυτεμένο εκεί και να κινείται ειρηνικά προς τα ουράνια. Και ήταν πραγματικά τύχη γι αυτήν που μια μέρα σε κάποιον στο σχολείο κατέβηκε η ιδέα να οργανώσει διαγωνισμό φωτογραφίας: έτσι είχε βρει τη δικαιολογία να πηγαίνει καθημερινά μονάχη ως το λόφο, το μοναδικό πράγμα που ήθελε να κάνει εκείνες τις μέρες. Και βρέθηκε με ατέλειωτο υλικό, απρόσμενα ολοκληρωμένο, σίγουρο και δυνατό, πιότερο ακόμα κι απ τη στιγμή που έβγαζε τη φωτογραφία. Όταν παρέδωσε τη δουλειά της στο σχολείο μια βδομάδα πριν, έριξε μια ματιά σ εκείνες των άλλων μαθητών, αλλά δεν της φάνηκαν σημαντικές, με εξαίρεση τις φωτογραφίες της Έλα, που είχε αποτυπώσει το νερό: κρή-
28 ΓΚΑΜΠΡΙΕΛΑ ΑΜΠΡΟΖΙΟ νες, λακκούβες, τη βροχή, μικρά κανάλια, σιντριβάνια. Όντως της είχαν αρέσει, σχεδόν τόσο όσο τα δέντρα της. Πάντως, η Μυριάμ ήταν σίγουρη πως θα έκανε τη φιγούρα της σήμερα στο σχολείο. Ενώ όμως ετοιμαζόταν να πατήσει το κατώφλι του, αντιλήφθηκε πως, στην πραγματικότητα, δεν έδινε δεκάρα για τίποτα, ούτε για την έκθεση. Κι έτσι, αντί να μπει, στράφηκε ακόμα μια φορά προς την κατεύθυνση του λόφου. Πήρε το λεωφορείο, η μάνα της της είχε πει σε παρακαλώ, μην μπεις ποτέ: δεν είχε σημασία, εκείνη ένιωθε καλά, μέρος της φύσης που ανάσαινε ήταν. Ο Αβραάμ ονειρεύεται αποφεύγοντας τις νερολακκούβες Στο δρόμο πια κι αυτός, μισοκοιμισμένος ακόμα όμως λόγω της βιασύνης του να πεταχτεί απ το κρεβάτι. Ο Αβραάμ θα επιθυμούσε εκείνο το πρωί ένα γλυκύτερο ήλιο, για να τον πάρει συντροφιά του. Παχιά, μελαχρινά μπράτσα να τονε νανουρίσουν. Έναν αμανέ, ένα αρχαίο παράπονο. Βαδίζοντας γρήγορα ανάμεσα στις νερολακκούβες, με κατεύθυνση την υπεραγορά, ένιωθε τις μυρωδιές, τις γεύσεις, τις ομιλίες να πέφτουν πάνω του όλες μαζί όπως συνήθως, όταν δεν το περιμένεις καν. Σαν μια σκιά. Ένας αντίλαλος. Σαν τον αέρα. Σήμερα. Μάτια Αράβων που τον κοίταζαν. Τα είχε όλα γύρω του. Αισθανόταν
ΛΙΓΟ ΠΡΙΝ ΝΑ ΠΟΥΜΕ ΑΝΤΙΟ 29 τον θερμό παλμό. Έναν παλμό βαθύ, τη μελανή ανάσα, τη ζώνη του λυκόφωτος. Εντός του. Κάπου τον περίμεναν. Τον καλούσαν. Τον παρότρυναν. Ήθελε ν αφεθεί. Ν αργέψει το βάδισμά του. Ήθελε ν ανταποδώσει εκείνο το βλέμμα που τον έκανε να νιώθει θέρμη κι ανησυχία. Όμως δεν ήξερε τον τρόπο, τον είχε λησμονήσει. Όντας αναγκασμένος να πηδήξει πάνω από μια μεγαλύτερη λακκούβα, συνήλθε και γέλασε με τα καμώματά του. Σκέφτηκε ότι δεν ήταν η στιγμή για όνειρα. Όταν πλησιάζουν οι μέρες για τη γιορτή του Πεσάχ*, οι υπεραγορές έχουν πολύ κόσμο και γι αυτόν ακριβώς το λόγο τον είχαν καλέσει εκεί. Για να δώσει ένα χεράκι, ελέγχοντας κάθε Άραβα που θα πλησίαζε. Έφτασε στον προορισμό του κι ανέλαβε υπηρεσία. Είχε καίρια θέση, αμέσως μετά την πόρτα της εισόδου που ετοιμαζόταν ν ανοίξει. * Το εβραϊκό Πάσχα. (Σ.τ.Μ.)