Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі Коммерциялық емес АҚ «Алматы энергетика және байланыс университеті» Электр энергетика факультеті «Электр станциялары, тораптары және жүйелері» кафедрасы БЕКІТЕМІН Электр энергетика факультетінің деканы Денисенко В.И. 27.06. 2012. Электртехникалық материалтану пәнінің бағдарламасы (Syllabus) 5В071800- «Электр энергетика» мамандығына 2 Курс 4 Семестр Барлығы - 2 кредит Сағаттың жалпы саны 90 Дәріс- 1 кредит Зертханалық сабақ -0,5 кредит Тәжірбиелік сабақ - 0,5 кредит ОӨЖ- 52 сағат Соның ішінде СМӨЖ - 15 сағат Есептік сызба жұмыстары - 2 Емтихан Алматы 2012
Бағдарламаны Электр станциалары, тораптары мен жүйелері кафедрасының профессоры, т.ѓ.к. Бекмаѓамбетова Ќ.Х. және доцент Күзембаева Р.М. 23.12.2005ж. МОН РК 779 бұйрық бойынша пәннің типтік бағдарламасына сәйкес құрастырылған. Бағдарлама ЭСТжЖ кафедрасының мәжілісінде қарастырылған. Хаттама _9_ «29» 05 2012ж. ЭСТжЖ кафедра меңг. профессор С.Е.Соколов Бағдарлама электр энергетика факультетінің оқу-әдістемелік комисиясы жиналысында бекітілді және қарастырылды (Хаттама _4_ «27» 06 2012ж.)
Пән: Электртехникалық материалтану Оқытушылар: Бекмағамбетова Құралай Хамитовна, Күзембаева Роза Меңдіхановна АЭжБУ, Электроэнергетика факультеті, «Электр станциалары, тораптары мен жүйелері» кафедрасы, «Б» корпусының 231, 232 бөлмелері. Қосу тел. 260-67-13 Консультация уақыттары: деканат және кафедрада ілінген СӨЖ кестесіне сәйкес. Курс сабақтарын өткізетін мерізімі мен аудиториялары: Сабақтардың кестелеріне сәйкес Деректеме алды: Бұл пәнді оќыту үшін студенттер алдынғы семестрде математика жєне электротехниканың негізінен дайын болу керек. Пәнді меңгеруге септігін тигізген пәндер тізімі: химия, физика 1-2, инженерлік және компьютерлік графика, математика 1-2, электр техниканың теориялық негіздері 1-2. Деректемеден кейін: Студенттердің осы пәндерден алған білімдері болашақта манандай пәндерді игеруге көмектеседі, ол пәндер тізімі: химия, электр машиналары, электр станциялар және қосалқы станциялар, электр жүйелері мен тораптары, электр құрылғыларындағы асқын кернеу және оқшаулама, электр аппараттар, электр механика және электр механикалық құрылғылар, электр энергетика, электр энергиясының берілуі. Түсініктемелік жазба: «Электр техникалық материалтану» пәні жоғары кәсіби білімге арналған міндетті түрде оқытылатын пән және профильді пән ретінде оқу жоспарына енгізілген. Бұл пәнде жаңа электр техникалық материалдардың классификациясы, олардың басқа факторлардың әсерінен пайда болатын және электр магниттік өрісіндегі күйі оқытылады. Электр техникалық құрылғылардың мінездемелерін арттыруға қолданылатын электр техникалық материалдардың үлесі зор. Ол құрылғылардың жумыс кернеуінің, қуатының ұлғаюының, габаритының, салмағының азаюы және де сенімділігі тек қана материалдардың сипаттамасына байланысты. Пәннің мақсаты: Электротехникалық материалдарды электр магниттік өріске еңгізгенде материалдардағы физикалық құбылыстарды және оларды электр техникалық құрылғыларда пайдалану мен технологиясын оқып білу. Электр техникалық материалдардың қолданылу принциптеріндегі білімдерін тұжырымдау. Электр техникалылық құралдармен материалдардың қазіргі заман классификациясының байланысын оқыту.
Оқу графигі және мазмұны Дәрістер: Дәр/ апта. Дата Тема Әдеб. номері 1/1 Негізгі түсініктемесі. Электр техникалық материалдардың классификациясы. Ә.1, 2,5,6,7 2/2 Диэлектрліктердегі физикалық үрдістер. Диэлектриктердің өрістенуі, өтімділігі және Ә. 1,2,5,6,7 өткізгіштігі. 3/3 Физические процессы в диэлектриках. Диэлектрлік шығын және диэлектриктердің Ә. 1,2,5,6,7 тесілуі. 4/4 Электр оқшаулама материалдардың физикомеханикалық сипаттамалары. Диэлектрлік Ә. 1,2,5,6,7 материалдар. 5/5 Өткізгіш материалдар. Ә.1,2,5,6,7 6/6 Жартылай өткізгіш материалдар. Ә. 1,2,5,6,7 7/7 Магниттік материалдар. Ә. 1,2,5,6,7 Зерт.ж./ апта. Зертханалық жұмыстар: Тақырып 1/8 Диэлектрлік шығын бұрышының тангенсі мен диэлектрлік өтімділікті анықтау. Ә. 1,9 2/10 Диэлектриктердін электрлік беріктігін анықтау. Ә. 1,9 3/12 Өткізгіш материалдардың меншікті кедергісін және меншікті кедергінің температуралық коэффициентін анықтау. Әдеб. номері Ә. 1,9 4/14 Магниттік материалдардың магниттік мінездемелерін зерттеу Ә. 1,9
Машықтану сабақтар Саб./апта Дата Тақырып 1/8 Диэлектрлік өтімділікті, диэлектрлік шығынды, ығысуды, сиымдылықты, меншікті электрлік кедергіні, электрлік беріктікті есептеу. 2/10 Температуралық коэффициентін, жылулық кеңеюін, қызу төзімділігінің классы, материалдардың жылу сыйымдылығын есептеу. 3/12 Механикалық және физикалық сипаттамаларын есептеу. Өткізгіштердің кедергісін, салмағын, пішінін есептеу. Элементтердің ТЭДС-ін, кедергінің температуралық коэффициентін, электр қыздырғыш қуатын есептеу. ЭЖЖ-нің кедергісін анықтау. 4/14 Жартылай өткізгіштің меншікті және қоспалы меншікті кедергісін және меншікті өткізгіштігін есептеп шығару. Меншікті және қоспалы тоқ тасымалдаушы тығыздығымен жартылай өткізгіштегі концентрациялар тасымалдаушыларын анықтау. Магнит өрісінің кернеулігінен магниттік өтімділіктің мәнін есептеу. Магнит диэлектрлік және есептеу. Магниттік саңылау энергиясының амасын анықтау. Әдеб. номері Ә. 1, 2, 6 Ә. 1, 2, 6 Ә. 1, 2, 6 Ә. 1, 2, 6 Студенттердің өзіндік жұмысына арналған жуықты тематика: 1. Смолалар, олардың мінездемесі және қолданылуы; 2. Керамика. өндіріс технологиясы, және қолданылуы; 3. Световод көмегімен бейнедердің берілуі; 4. Жоғарғы өткізгіштіктер. Қазіргі жағдайлары. 5. Өткізгіштіктер. Электр энергетикадағы қолданылуы. Қазіргі жағдайлары. 6. Жартылай өткізгіштіктер. Электр энергетикадағы қолданылуы. Өндіріс технологиясы. 7. Электр машиналарының оқшауламалары. 8. Электр аспаптарының оқшауламалары. 9. Мұнай оқшауламалы майлардың технологиялық өндірісі. 10. Волокникалық оқшауламала. Қолданылу аймағы. Технологиялық өндірісі. 11. Активті диэлектриктер. 12. Барлық курстар бойынша берілгендерді шешу.
13. Берілген электр аппараттардың құрылысын қысқаша бейнелеу және онда қолданылатын барлық материалдарды мінездеу. Студенттердің өзіндік жұмысының графигі: Оқу турлері 1 Дәрістер СӨЖ тақырыбы Өткен дәрістердің материалдарын оқып білу СӨЖ- бен ЕГЖ ын тасыру мерізімі Апта сайын Әдеб. Және бөлім Ә.1-9 2 Зертханалық жұмыстар Келесі зертханалық жұмыстардың материалдарымен танысу, дайындалу. Екі аптада бір рет Ә. 9 3 Тәжірбиелік сабақтар Болашақта өтетін тәжірбиелік сабақтардың материалдарымен танысу және дайындалу Екі аптада бір рет Ә.1-9 4 Есептеуграфикалық жұмыстар 1 Электр жабдытары мен электр аппараттарды жасауға қолданылатын электротехника лық материалдарды таңдау. Сол материалдардың мінездемелерін жазу. 2-6 апта Ә.1-9 2 ЭТМ бойынша есептер шығару 7-14 апта Ә.1-9 Ұсынылған әдебиеттер Негізгі оқулықтар: 1. Богородицкий Л.П., Пасынков В.В., Тареев Б.М, Электротехнические материалы. 2-е изд. Л.: Энергоатомиздат, 1985. -304 с. 2. Справочник по электротехническим материалам. Под ред. Ю.В. Корицкого. т.1-3 М.: Энергия, 1987. Қосымша оқулықтар: 3. Корицкий Ю.В. Электротехнические материалы. 3-е изд. М.: Энергия, 1985.-319 с. 4. Пасынков В.В., Сорокин В.С. Материалы электронной техники. М.: Высшая школа, 1990.-306 с.
5. Антипов Б.Л., Сорокин В.С., Терехов В.А. Материалы электронной техники. Задачи и вопросы, -М.: Высшая школа, 1990.-208 с. 6. Бекмагамбетова К.Х. Электротехническое материаловедение. Алматы: «Ғылым», 2000.-256 с. Әдістемелік құжаттар: 7. Бекмағамбетова Қ.Х., Күзембаева Р.М. Электротехникалық материалтану. Дәрістер конспектісі. (050718 Электроэнергетика мамандығына арналған барлық оқу түрлерінің студенттері үшін жинағы). Алматы: АЭжБИ, 2008. 8. Бекмағамбетова Қ.Х., Күзембаева Р.М., Аухадиева Н.С. Электротехникалық материалтану. (050718 Электроэнергетика мамандығына арналған барлық оқу түрлерінің студенттері үшін есептеу-графикалық жұмыстарын орындауға арналған әдістемелік нүсқаулар). Алматы: АИЭС, 200. 9. Бекмағамбетова Қ.Х., Күзембаева Р.М. Электротехникалық материалтану. (050718 Электроэнергетика мамандығына арналған барлық оқу түрлерінің студенттері үшін зертханалық жұмыстарына арналған әдістемелік нүсқаулар). Алматы: АИЭС, 2006. Бағалау тұралы мағлүматтар: Курс бағдарламасы бойынша Сіздің біліктілік деңгейініз АЭжБУөдің қорытынды бағалардың жалпы жүиесінің негізінде бағаланады (1 кестені қара). 1.Кесте Әріп жүйесі бойынша бағалау Баллдар Баллд. %-тік толтырылуы Дәстүрлі түрдегі бағалау А 4,0 9 95-100 Өте жақсы А- 3,67 8 90-94 Өте жақсы В+ 3,33 7 85-89 Жақсы В 3,0 6 80-84 Жақсы В- 2,67 5 75-79 Жақсы С+ 2,33 4 70-74 Қанағаттанарлық С 2,0 3 65-69 Қанағаттанарлық С- 1,67 2 60-64 Қанағаттанарлық Д+ 1,33 1 55-59 Қанағаттанарлық Д 1.0 0 50-54 Қанағаттанарлық F 0-0-49 Қанағаттандырарлықсыз
2 - Кесте. Рұқсат етілу рейтингі. Әр жүмыс түрлерінің мағынасы Семестр 1-7 апта 8-15 апта Лекци зерт. ЕГЖ Лекци ЕГЖ и жұмыс 1 и 2 БР 1( 7 апта. ) зерт. жұм ыс БР 2( 15 апта.) 20% 20% 10% 20% 20% 10% 100 % Рұқсат етілу рейтингі (10 апта) Семестрде Сіздің қорытынды бағаңыз келесі сұлба бойынша жыналады 3-Кесте. Параметрлер %-тік толтырылуы Рұқсат етілу рейтингі 100*0,6 Финалдық емтихан 100*0,4 Сонымен: 0,6рұқсат+0,4емт. 100 Баллдарды қоятын саясат: 2 және 3 кестелерде келтірілген бағалау баллдары максималды болып табылады. Бұл баллдар тек қана студент әрдәйім және өте жоғары сапамен жұмыс істесе ғана қойылады. Тесттерді тапсыру және дәрістерге қатнасудың бағалау баллдары дұрыс тапсырылған сұрақтардың және дәріске қатынасқан сағаттардың сандарына сәйкес қойылады.. Курстың саясаты: - сабақтардан қалмай, тастамай қатнасу; - мұғалімнің берген мағылұматтарына мұқият зер салу, сабақтардағы істерге активті қатнасу; - бір себебтермен өткізілмеген зертханалық жұмыстарды (деканаттан рұқсат болса) уақытында жасау; - ЕГЖ-ның қорғауын қабылдау графигімен сәйкес тапсыру; - библиотекада және үйде өзі бетімен дайндалу. Академиялық этиканың нормасы: - тәртіптілік; - әдептілік; - тілектестік; - адалдық; - жауапкершілік; - аудиторияда ұялы телефондарды сөндіріп жұмыс істеу.
Келіспеушілік жағдайдайлар оқу топтарында мұғаліммен, эдвайзермен бірге ашық талқыланады, егерде жағдай шешілмесе деканаттың қызыметкерлеріне айтылады. Емтихандық сұрақтар 1. ЭТМ класификациясы. 2. Химиялық байланыс типтері. Олардың материалдар қасиеттеріне әсері. Заттардың құрылуы. 3. Диэлектриктердің электрлік қасиеттері. 4. Диелектриктер поляризациясы. Электр өрісіндегі диэлектриктердің алмасу сұлбасы. 5. және tg δ өлшеу тәсілі. 6. Диэлектриктердің электр өтімділігі. және s қатты диэлектриктерге анықтама беру. 7. Диэлектриктегі тоқтардың векторлық диаграммасы. 8. Диэлектрлік шығындар. Диэлектриктегі тоқтардың векторлық диаграммасы және эквивалентті орынбасу сұлбалары. 9. Газдардағы тесілу механизмдері. 10. Диэлектриктрлердің тесілуі. Қатты диэлектриктриктердегі тесілу түрлері. 11. Е пр өлшеу әдістері. 12. Диэлектриктердің желу мінездемелері. Жылу тұрақтылық класстары. 13. Диэлектриктердің механикалық мінездемелері. 14. Диэлектриктердің ылғалдық мінездемелері. 15. Трансформаторлық майлар, оның қасиеттері және қолдану аймағы. 16. Водород, оның қасиеттері және қолдану аймағы. 17. Волокты оқшауламалы материалдар. Оның қасиеттері және қолдану аймағы. 18. Электр техникалық керамика. Керамикалық заттардың технологиясы және қолдану аймағы. 19. Органикалық және органикалық емес оқшауламалардың артықшылықтары мен кемшіліктерін атаңыз. 20. Газ тәріздес диэлектриктер, қолдану аймағы. 21. Пластиктер мен пластмассалар. Оның қасиеттері және қолдану аймағы. 22. Органикалық емес оқшауламалар: слюда, стекло. 23. Өткізгіштіктердің негізгі қасиеттері. 24. Өткізгіштіктік мыс, оның қасиеттері және қолдану аймағы. 25. Жоғарғы өткізгіштіктердің өткізгіш материалдары. Оның қасиеттері және қолдану аймағы. 26. Потенциалдардың контактік айырмасы және электр қозғаушы күші. Термопар қолданылуы.
27. Кедергісі жоғарғы материалдардың өткізгіштері. Оның қасиеттері және қолдану аймағы. 28. Жоғарғы откізгіштер және қисық өткізгіштер. Оның қасиеттері және қолдану аймағы. 29. Жартылай өткізгіштердің негізгі мінездемелері. 30. Ge және Si қарапайым жартылай өткізгіштер. Оның қасиеттері және қолдану аймағы. 31. Жартылай өткізгіштердің электр өтімділігі. Аймақтық теория. 32. Резисторлы вентильді разрядниктерді тағайындау үшін карбида кремнияның қолданылуы. 33. Жартылай өткізгіштерді түзеу эффектісі. (р-п-өтуі). 34. Материалдардың магниттік қасиеттері. Магниттелу процессі. 35. Магнитті материалдардың классификациясы. 36. Магнитті текстура. Магнитострикция. 37. Жұмсақ магнитті материалдардың негізгі мінездемелері. 38. Қатты магнитті материалдардың негізгі мінездемелері. 39. Жапырақты электр техникалық болат, оның қасиеттері және қолдану аймағы. 40. Қатты магнитті материалдар, оның қасиеттері және қолдану аймағы. 41. Алдын-ала магниттелудегі шығындар және вихрлық тоқтар. Қисық магниттелуі және гистерезис петлясы. Рубеждік бақылау курсына арналған сұрақтар I Рубеждік бақылау 1. ЭТМ-ң қандай класқа бөлінуін келтіріңіз 2. Диэлектриктердің электрлік мінездемелерін атаңыз 3. Салыстырмалы диэлектрилік өтімділігінің физикалық мәні қандай 4. Диэлектриктің алмасу сұлбасы 5. Диэлектриктердің жылуға төзімділігі қандай мінездемемен беріледі? II Рубеждік бақылау 1. Өтімділігі жоғары өткізгіш материалдарды атаңыз 2. Термопардың қолданылуы 3. Жартылай өткізгіштердегі электр өткізгіштер түрлері 4. Магниттік материалдар қандай түрлерге бөлінеді 5. Трансформаторларда қандай магниттік материалдар қолданылады?