АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА АКАДЕМИЯСЫ

Transcript

1 АЛМАТЫ ЭКОНОМИКА ЖӘНЕ СТАТИСТИКА АКАДЕМИЯСЫ Академияның оқу-әдістемелік кеңесінің мәжілісінде «7» тамыз 04 ж хаттамада мақұлданған Академияның ОӘК кеңесінің төрағасы, оқу және тәрбие ісі жөніндегі проректоры, профессор Бекенова Л.М. ПӘННІҢ ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕНІ «C# тілдерінде программалау» пәні бойынша «5В Ақпараттық жүйелер» мамандығы үшін Алматы, 04 ж.

2 ББК УДК ; ; 8.93 Байсалбаева К.Н. «5В Ақпараттық жүйелер» мамандығы үшін «C#тілдерінде программалау»пәнінің оқу-әдістемелік кешені- Алматы, АЭСА, 04-9 бет. «C#тілдерінде программалау» пәнінің оқу-әдістемелік кешенін «5В Ақпараттық жүйелер» мамандығы үшінқұрастырған «Информатика» кафедрасының доценті, п.ғ.к. Байсалбаева К.Н. «Информатика» кафедраның отырысында талқыланып ұсынылған хаттама «5» тамыз 04 ж. Кафедра меңгерушісі п.ғ.к., профессор Мадьярова Г.А. Академияның оқу-әдістемелік кеңесінің мәжілісінде мақұлданған хаттама «7» тамыз 04 ж. Академияның оқу-әдістемелік кеңесінің төрағасы, э.ғ.к., профессор Бекенова Л.М.

3 Мазмұны Бет Пәннің оқу жұмыс бағдарламасы Студенттерге арналған пәннің оқу бағдарламасы (Syllabus) Дәрістер кешені Тәжірибелік сабақтарды орындау бойынша әдістемелік нұсқау Студенттің оқытушының басшылығымен өздік жұмыстарды орындауы бойынша әдістемелік нұсқау Студенттің өздік жұмысты орындауы бойынша әдістемелік нұсқау Пәннің оқу-әдістемелік қамтамасыз етілу картасы

4 Алматы экономика және статистика академиясы «Информатика» кафедрасы ПӘННІҢ ОҚУ ЖҰМЫС БАҒДАРЛАМАСЫ «C#тілдерінде программалау» пәні бойынша «5В Ақпараттық жүйелер» мамандығы үшін Оқыту формасы: күндізгі Барлық кредит саны 3 Курс Семестр 3 Емтихан (семестр) 3 Барлық сағаттар, 35 Соның ішінде: Дәрістер (сағат) 30 Тәжірибе (семинар) сабақтары 5 (сағат) Зертханалық сабақтар (сағат) СОӨЖ (сағат) 45 СӨЖ (сағат) 45 Оқытушылар туралы мәліметтер Лектор: ААЭС доценті Байсалбаева К.Н. «Информатика» кафедрасмы, 505 кабинет Тел: (0) ұялы тел k.bais@mail.ru Тәж.жұмыс: ААЭС доценті Байсалбаева К.Н. «Информатика» кафедрасы, 505 кабинет Тел: (0) ұялы тел k.bais@mail.ru Пәнді оқыту орны мен уақыты сабақ кестесіне сәйкесжүргізіледі. 4

5 . ТҮСІНДІРМЕЛІК ЖАЗБА «C#тілдерінде программалау» пәні студенттердің ақпараттық ортада көзқарастарын қалыптастыру және заман татәжына сай ақпараттық мәдениет ортасын игеру үшін, сонымен қатар, ақпаратты өңдеуде, оны компьютерлік ақпарат технологиясына салуда, оған сәйкес техникалық және программалық ортада кәсіби маман ретінде жұмыс істей білуі үшін қажет. Пән студенттердің Builder Cортасын немесе C# программалау тілдерін игеруіне бағытталған... Пәннің сипаттамасы «C#тілдерінде программалау» пәні техникалық және экономикалық ғылыми-зерттеу аймақтарында кеңінен қолданылатын ақпараттық технологияларды үйретеді. Бұл пән мамандыққа сәйкес болашақ маманның ақпараттық технология саласындағы білімдерінің негізі болып табылады... Пәнді оқыту мақсаты ақпарат өңдеуге арналған алгоритмдер мен программалау тілдерін пайдалана отырып, оларды техника, технология, экономика және статистика салаларында қолдану үшін студенттерді дербес компьютерде жұмыс істеу мен өздерінің болашақ кәсіби мамандығына сәйкес программалар құруды оқытып үйрету; С# программалау тілінің негіздерін мәліметтер типтерін, операторларын, функцияларын оқып-үйрену, осы тілде программалаудың практикалық негіздерін меңгеру. Бұл пәнді игеру нәтижесінде студенттерде қазіргі ақпараттық мәдениеттің іргетасы қалыптастырылып, программалық жүйелер мен ақпараттық технологияларды үйрену ісін компьютер арқылы аспаптық құралдарды пайдалану жолымен меңгеруі қамтамасыз етіледі..3. Пәнді оқыту міндеттері. «C#тілдерінде программалау» пәнін оқып үйренгеннен кейін, студент осы пәннен алған білімін өндірістегі кәсіби жұмыстарымен байланыстыра отырып, өзіне қажетті кез келген программа жасай білуі тиіс. Пәнді оқытудың негізгі мәселелері: а) Widows операциялық жүйесінде қосымшаларды жасауда студенттердің алгоритмдік ойлау қабілетін қалыптастыру; ә) студенттерді Builder Cжәне C# программалау тілдерінің негізгі сипаттамаларымен таныстырып, процедураға негізделген программалау тілдерінде жұмыс істеу негіздерін үйрету; б) тілді оқу процесінде кездесетін әртүрлі есептерді шығара отырып, күрделі Widows қосымшаларын ісіне дағдыландыру болып табылады. Бұл пәнді меңгерген әрбір студент төмендегі жұмыстарды орындай білуі тиіс: - C# программалау тілінде мәліметтер өңдеу, алгоритмдерді талдау тәсілдерін игеру; - әртүрлі программалар құра отырып, мәліметтерді сызықтық, тармақты және қайталау алгоритмдер типіне келтіріп, олардың мүмкіндіктерін толық пайдалану; - жиымдарды өңдеу, сұрыптау тәсілдерін меңгеру; - студенттердің логикалық ойлау қабілетін дамыту және жалпы ақпараттық мәдениет деңгейін көтеру, т.б. Сонымен қатар студенттер программалау арқылы шешілетін есептерді мәселе ретінде қоя білуі, олардың алгоритмдерін құра білуі, күрделілік деңгейлері әртүрлі болып келген есептерді программалай білуі қажет. Оқу жоспары бойынша сағаттар көлемі: Академиялық сағаттар саны Күндізгі бөлім СӨЖ Курс Семестр Кредиттер саны Жалпы көлемі Лекциялар Тәж. жұмыс. Курс. жұмыс Барлығы Барлығы Оның ішінде СОӨЖ Нәтижелік бақылау түрі Емтихан 5

6 Ескерту: Бір кредит аптасына бір академиялық сағатқа тең ( кредит = акад. сағ.); СӨЖ студенттің өзіндік жұмысы; СОӨЖ студенттің оқытушымен өтетін өзіндік жұмысы..4. Курс пререквизиттері:.«информатика», «Математика», «Алгоритмдеу және программалау тілдері» пәндері..5. Курс постреквизиттері:«программалау технологиялары, «Ақпараттық жүйелер негіздері», «Объектіге бағытталған программалау». ПӘНДІ ОҚЫП ҮЙРЕНУГЕ АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР «C#тілдерінде программалау» пәні лекциядан және тәжірибелік сабақтардан тұрады. Салыстырмалы түрдегі тұрақты негізгі теориялық білім (ядро) лекциялық сабақтарда, ал кез келген маман білуге қажет динамикалық түрде өзгеретін білім (практикалық мәліметтер) тәжірибелік сабақтарда беріледі.тәжірибелік сабақтарда қағазда шығарылған есептер компьютерде теріледі де, олардың қателері анықталып, орындалады. Есептің жауабы алынып, әрбір студент тәжірибелік жұмысты есеп беру құжаты түрінде рәсімдеп, оқытушыға тапсырады. Студент білімін бағалау үшін мұғалім әрбір тәжірибелік жұмыстар бойынша сұрақтар қойып, шығарылған есептерінің программалау жолдарын талқылайды. Тапсырманы алған әрбір студент программа құрастыру кезінде кеткен қателерді жөндеп, компьютер арқылы дұрыс нәтиже алуы үшін алдын ала мәліметтерді сипаттап, олардың типін ажыратып, қажетті операторлар тізбегін жаза білуі керек. Жұмысты қорғау нәтижесіне қарай студент белгілі бір балл (ұпай) мөлшерін алады. Аралық бағалау қорытындысы кезінде сол баллдар жинақталып, тағы да қосымша тапсырмаларды орындау арқылы нәтижелік қорытынды шығарылады. Әрбір студент 5 дәріс сабағын тыңдап, 5 тәжірибелік сабақтарды орындап қорғап шығуы тиіс. 3. ПӘНННІҢ МАЗМҰНЫ 3.. Дәрістер модуль. Framework.Net программалар құру ортасы. Framework.Net программалар құрудың бірыңғай ортасы.framework ортасында жұмыс істеу негіздері.clr тіл программасының жалпы динамикалық атқарылу ортасы.. Типтер жүйесі. Айнымалылар, объектілер және константалар. Кластар менобъектіге бағытталған программалау (ОБП). 3. Өрнектер және операциялар. Унарлық операциялар приоритеттері. Арифметикалық операциялар. модуль.c# тілінің негізгі конструкциялары 4. C# тілінің негізгі конструкциялары. Блок және құрама оператор. Меншіктеу семантикасы.тармақталу, ауыстыру операторлары. 5. Программа функциялары. Әдістерді пайдалану. 6. Массивтер. Динамикалық жәнекөпөлшемді массивтер. 3 модуль. Тілдің символдары мен тіркестері. 7. Символдар мен тіркестер.char класы. Char[] класы - символдар массиві. 8. С# жүйесінде енгізу-шығару. Байт ағымы. Символдық ағым. 9. Файлмен жұмыс істеу: Directory, Filе кластары. 0. Стандартты интерфейстер. Құрылымдар. 4 модуль. Символдар мен жалпы мақсаттағы коллекциялар. Символдар.Жалпы мақсаттағы коллекциялар: стекпен кезек.. Делегаттар. Делегаттарды қолдану, кері шақыру (callback). Делегатты параметрлер тізімі арқылы беру. Операциялар. 5 модуль. Widows-формаларды жасау 3. Widows-формаларды жасау. Формалар қасиеттері. Қасиеттер мен элементтер тақтасы. 4. Ішкі формалар жасау. Диалог терезелері. Бас меню жасау. 6

7 5. Формаларда контекстік меню құру, OpeFileDialog жәнеfotdialog типіндегі терезелер. Әдебиеттер. Павловская Т.А. С # (Си Шарп). Язык программирования на платформе.net. Учебник для вузов. -СПб.: Питер, с.. Джейсон Прайс, Майк Гандерлой. Visual C#.0.NET. Полное руководство: Пер.с англ. К.ВЕК, СПб.: КОРОНА-ВЕК, М.: Энтроп, с. 3. Петцольд Ч. Программирование для MS Wi-dows на C#. В -х томах. -М.: Издательско-торговый дом Русская редакция, с., -64 с. 4. Гербердт Шилдт. C#: учебный курс. СПб.: Питер; К.: Издательская группа BHV, c ТӘЖІРИБЕЛІК ЖҰМЫСТАРҒА АРНАЛҒАН ТИПТІК ТАПСЫРМАЛАР МЕН ЕСЕПТЕР модуль. Бірыңғай типтегі құрылымдық алгоритмдерді программалау тәж. жұмыс: Тақырыбы: Сызықтық алгоритмдер, формулалар бойынша есептеу. Тапсырма: Берілген формулалар бойынша есептеулерді орындайтын программа жазу. Есеп беру:программа мәтіні мен нәтижесі. Ескерту:Тапсырмаларда формулалар бойынша есептеу кезінде қажетті математикалық функциялардың C# тілінде жазылуы берілген. Тәжірибелік жұмысты қорғау сұрақтары:. Оператор дегеніміз не?. C# тілінің алфавитіне қандай символдар кіреді? 3. Мәндерді енгізу (шығару) үшін қандай функцияларды пайдаланамыз? 4. Бүтін, нақты айнымалыларды сипаттап, оларды енгізетін операторларды жаза білу. 5. Меншіктеу операторы түрлері, оларды жазу және орындау тәсілдері. тәж. жұмыс: Тақырыбы: Тармақталу алгоритмдері. Шартты оператор. Тапсырма: Берілген тарсырмалар бойынша есептеулерді орындайтын программа жазу. Есеп беру:программа мәтіні мен нәтижесі. Тәжірибелік жұмысты қорғау сұрақтары:. Тармақталу алгоритмдері.. Шартты оператор. Шартсыз көшу операторы. 3. Құрама операторларды пайдалану. 4. Логикалық операциялардың жазылуы. 3 тәж. жұмыс: Тақырыбы:Көп сатылы тармақталу алгоритмдері.ауыстырғыш оператор. Тапсырма: Берілген формулалар бойынша есептеулерді орындайтын программа жазу. Есеп беру:программа мәтіні мен нәтижесі. Тәжірибелік жұмысты қорғау сұрақтары:. Ауыстыру алгоритмдері.. Ауыстырғыш оператордың орындалуы. 3. Құрама операторларды пайдалану. 4. Логикалық операциялардың жазылуы. 4тәж. жұмыс: Тақырыбы:Циклдік алгоритмдерді программалау. Цикл операторлары. Тапсырма: Берілгентапсырмалар бойынша есептеулерді орындайтын программа жазу. Есеп беру:программа мәтіні мен нәтижесі. Тәжірибелік жұмысты қорғау сұрақтары:. Арифметикалық циклдер.. Шарты алдында және соңында берілетін операторлар. 7

8 3. Шексіз циклдарды жазып пайдалану. 4. Шексіз қатарлар қосындыларын анықтау программалары. модуль. Бірөлшемді және көпөлшемді жиымдарды өңдеу 5 тәж. жұмыс: Тақырыбы:Бір өлшемді массивтермен жұмыс жасау Тапсырма: Берілген тапсырмалар бойынша есептеулерді орындайтын алгоритмдер блоксхемасы мен программасын жазу. Есеп беру:программа мәтіні мен нәтижесі. Тәжірибелік жұмысты қорғау сұрақтары:. Массив (жиым) ұғымы. Жиым қосындысын, көбейтіндісін, ең үлкен және ең кіші элементін табу.. Көпөлшемді массивтерді өңдеу алгоритмдері. 3. Жолдар мен бағаналардың орнын ауыстыру, көбейту әрекеттерін программалау. 6 тәж. жұмыс: Тақырыбы:Символдар тіркесімен жұмыс жасау Тапсырма: Берілген тапсырмалар бойынша есептеулерді орындайтынпрограмма жазу. Есеп беру:программа мәтіні мен нәтижесі. Тәжірибелік жұмысты қорғау сұрақтары:. Сөз тіркестері (жолдар) ұғымы. Тіркестерді өңдеу әдістері.. Әдістерді, кластарды пайдалану. 3. Тіркестермен жұмыс істейтін функциялар. 7 тәж. жұмыс: Тақырыбы:Құрылымдармен жұмыс жасау Тапсырма: Берілген тапсырмалар бойынша есептеулерді орындайтынпрограмма жазу. Есеп беру:программа мәтіні мен нәтижесі. Тәжірибелік жұмысты қорғау сұрақтары:. Құрылымдар ұғымы, олардың құрамы, өңдеу жолдары.. Құрылымдарға арналған әдістерді, кластарды пайдалану. 3. Құрылымдарға мысалдар келтіру істейтін функциялар. 8 тәж. жұмыс: Тақырыбы:Кластар мен объектілерді пайдалану 9 тәж. жұмыс: Тақырыбы:Widows формаларын құру жолдары 0 тәж. жұмыс: Тақырыбы:Программаның басты менюін жасау тәж. жұмыс: Тақырыбы:Көп терезелі программалар ұйымдастыру тәж. жұмыс: Тақырыбы:Басқару элементтерін жасау 3 тәж. жұмыс: Тақырыбы:Тұтынушының диалог (сұхбаттасу) терезелерін жасау 4 тәж. жұмыс: Тақырыбы:Widows-қосымшаларына басылымдар кірістіру Әдебиеттер. Шилдт Г. Полный справочник по C#. -М.: Издательский дом Вильямс, с.. Павловская Т.А. С # (Си Шарп). Язык программирования на платформе.net. Учебник для вузов. СПб.: Питер, с. 3. Культин Н.Б. C# в задачах и примерах. СПб.: БХВ-Петербург, с СОӨЖ-ДЕРДІ ОРЫНДАУҒА АРНАЛҒАН ТАПСЫРМАЛАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ЖҮРГІЗУ ТҮРЛЕРІ СОӨЖ тапсырмалары СОӨЖжүргізу түрлері. C# тілінің Visual Studio 008 ортасындағы жобаларын құру. Консолдық жоба құру. Үй тапсырмасы 8

9 . SimpleVariables программалық жобасы Тренинг, пікірталас 3. Арифметикалық тип ішіндегі түрлендірулер. Сөз тіркестерінен Презентация құрылған өрнектер мен орындалатын операциялар. 4. Statemets жобасы. Есептер. Электрондық құжат 5. Жоба архитектурасы. Алгоритмдер мен есептер. Сандар. Жазба жұмысы 6. Жиымдарды енгізу-шығару амалдары. Тәжірибелік жұмыс 7. Мәліметтерді іздеу және сұрыптау есептері. Тәжірибелік жұмыс 8. Программаның басты менюін жасау Презентация 9. Көп терезелі программалар жасау Тәжірибелік жұмыс 0. Тұтынушының диалог (сұхбаттасу) терезелерін жасау Тренинг, пікір талас. Басқару элементтерін жасау Электрондыққұжат. Мәліметтерді экрандық формада бейнелеу Тәжірибелік жұмыс 3. Тізімдерді реттеу және DataSet есептелетін бағаналары Тәжірибелік жұмыс 4. Widows-қосымшаларына басылымдар кірістіру Тәжірибелік жұмыс 5. Мәліметтер көздерімен тіркестерді біріктіру істерін жүргізу Тәжірибелік жұмыс жолдары. п/п 6. СӨЖ-ДЕРДІ ОРЫНДАУҒА АРНАЛҒАН ТАПСЫРМАЛАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫ БАҚЫЛАУ СӨЖ тапсырмалары Күндізгі. Кітапхана қорымен танысу, қажетті әдебиеттермен қамтамасыз ету Бақылау түрлері Ауызша талқылау Тапсыру мерзімі апта. СӨЖ тапсырмалары. Жұмысты тексеру 4 апта 3. СӨЖ тапсырмалары Реферат 5-7апта 4. 3 СӨЖ тапсырмалары Электрондық құжат 8-0апта 5. 4 СӨЖ тапсырмалары Электрондық құжат -3апта 6. 5 СӨЖ тапсырмалары Жұмысты тексеру 4-5 апта -ден 5-ке дейінгі тақырыптардың бәрі Тақырыпқа сәйкес - 3 аптада Бақылауға арналған сұрақтар. Тілдің құрамы. Атаулар, айнымалылар және константалар. C# тіліндегі мәліметтер типтері 3. С# тілінің константалары мен стандартты функциялары 4. C# тілінің негізгі операциялары 5. Экранға форматталған мәлімет шығару 6. Тармақталу операторы. Ауыстырғыш оператор 7. Циклдік операторлар 8. C# тіліндегі жиымдар 9. Кездейсоқ сандар тізбегін алу 0. Символдар мен сөз тіркестері. Strig типтес тіркестер. Тіркестерді форматтау. Кластар туралы жалпы мәліметтер 3. Класс спецификаторлары. Класс объектілерін жасау 4. Объектілерді меншіктеу және салыстыру 5. Мәліметтер: өрістер мен константалар 6. Класс өрісінің спецификаторлары мен константалары 7. Тәсілдер. Тәсілдер параметрлері 9

10 8. Параметрлерді қолдану ережелері 9. this түйінді сөзі 0. Конструкторлар. Қасиеттер. Рекурсивтік тәсілдер. Тәсілдердің асыра жүктелуі. Класс операциялары. Класс операцияларын сипаттаудың жалпы ережелері 3. Унарлы операциялар. Бинарлық операциялар 4. Типті түрлендіру операциялары 5. Мұралау мүмкіндіктері. Синтаксисі (жазылуы) 6. Конструкторлар және мұралау 7. Өрістер мен тәсілдерді мұралау 8. Мұралау кезіндегі типтер үйлесімділігі 9. Алдыңғы байланыстыру 30. Соңғы байланыстыру 3. Полиморфизм 3. Виртуалды тәсілдерді қолдану 33. Абстрактілі кластар 34. Полиморфты тәсілдер 35. Туындысыз (сомдаушы) кластар 36. System.Object класының ашық тәсілдері 37. Кластар арасындағы өзара байланыс түрлері 38. Мұралау мен кіріктіру. 39. Интерфейс туралы мағлұматтар, олардың қолданылу аймағы 40. Интерфейстің абстрактілі кластан айырмашылығы 4. Интерфейстің жүзеге асырылуы 4. is операциясы. as операциясы 43. Интерфейстер және мұралау 44. Интерфейстерді жүзеге асырудың ерекшеліктері 45. Стандартты.NET интерфейстері 46. Объектілерді салыстыру 47. Интерфейсті жүзеге асыру мысалы 48. Параметрлері берілген интерфейстер 49. Объектілерді клондау 50. Абстрактілі мәліметтер құрылымдары 5. Стек. Іздеу бұтағы. 5. Контейнерлер. System.Collectios Array.List 53. Параметрлері бар топтамалар (коллекциялар, класс-прототиптер, geerics) 54. List класын пайдалану мысалы 55. Делегаттың анықтамасы. Делегаттардықолдану. Керішақыру (callback) 56. Делегатты параметрлер тізімі арқылы беру 57. Операциялар 58. Оқиғалар. Оқиғаның анықтамасы 59. Оқиғалар механизмі 60. Делегаттар мен оқиғалар туралы қосымша ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ Негізгі әдебиеттер тізімі:. Гербердт Шилдт. C#: учебный курс. СПб.: Питер; К.: Издательская группа BHV, c.. Павловская Т.А. С # (Си Шарп). Язык программирования на платформе.net. Учебник для вузов. СПб.: Питер, с. 0

11 3. Троелсен Э. C# и платформа.net. Библиотека программиста. -СПб.: Питер, с. 4. Нэш Т.C# 008:ускоренный курс для профессионалов. -М.:«Вильямс», с. 5. Нейгел К., Ивьен Б., Глинн Д., Уотсон К., Скиннер М. C# 008 и платформа.net 3.5 для профессионалов (или: C# 005 и платформа.net 3.0 для профессионалов).- М.: «Вильямс», (на CD) с. 6. Петцольд Ч. Программирование для MS Widows на C#. В -х томах. М.: Издательско-торговый дом Русская редакция, с., -64 с. 7. Климов А.П. C#. Советы программистам. СПб.: БХВ-Петербург, с. 8. Джейсон Прайс, Майк Гандерлой. Visual C#.0.NET. Полное руководство: Пер.с англ. К.ВЕК, СПб.: КОРОНА-ВЕК, М.: Энтроп, с. 9. Культин Н.Б. C# в задачах и примерах. СПб.: БХВ-Петербург, с. 0. Медведев В.И. Программирование на C, C.NET и C# (Серия Современная прикладная математика и информатика ). Казань: Мастер Лайн, c. Қосымша әдебиеттер тізімі:. Павловская Т.А. С #. Программирование на языке высокого уровня. Учебник для вузов. -СПб.: Питер, с.. Биллиг В.А. Основы программирования на C#. М.: Изд-во Интернет-университет информационных технологий ИНТУИТ.ру, с. 3. БайдачныйС.С..NETFramework. Секреты создания Widows-приложений. М.: СОЛОН-Пресс, с. 4. Иванова Г. С. и др. Объектно-ориентированное программирование: Учеб. для вузов. М.: Изд-во МВТУ им. Н.Э.Баумана, c. 5. Вирт Н. Алгоритмы структуры данных = программы / Пер. с англ. -М.: Мир, с. C# тілінде программа жазу үшін мыналар керек: 6. Microsoft.NET Framework 3.5 пакеті. С# программасын құруға қажеттінің барлығы бар платформа. Оны тегін көшіріп алуға болатын парақ: 7. Net Framework үшін С# тілінде программа теру, орындау ортасы керек, олар жұмыс істеу процесін барынша ыңғайлы етуге арналған. Сіздерге ол үшін Microsoft Visual C# 008 Epress Editio пакеті ұсыны-лады, оны тегін көшіріп алуға болатын Майкрософт фирмасының сайты: Егер сіз.net Framework пакеті бар Visual C# 008 Epress алсаңыз, онда алдыңғы пунктті орындау қажет емес. 8. Өз компьютеріңізге алдын ала дайындалған мысал-дар файлдарын көшіріп алғыңыз келсе, төмендегі парақтағы архивті алып ашыңыз: Интернеттегі C# ресурстары www. ieee.org

12 Алматы экономика және статистика академиясы «Информатика» кафедрасы СТУДЕНТТЕРГЕ АРНАЛҒАН ПӘННІҢ ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ (SYLLABUS) «C#тілдерінде программалау» пәні бойынша «5В Ақпараттық жүйелер» мамандығы үшін Оқыту формасы: күндізгі Барлық кредит саны 3 Курс Семестр 3 Емтихан (семестр) 3 Барлық сағаттар, Соның ішінде: Дәрістер (сағат) 30 Тәжірибе (семинар) сабақтары (сағат) Зертханалық сабақтар (сағат) 5 СОӨЖ (сағат) 45 СӨЖ (сағат) 45 Оқытушылар туралы мәліметтер Лектор: ААЭС доценті Байсалбаева К.Н. «Информатика» кафедрасмы, 505 кабинет Тел: (0) ұялы тел k.bais@mail.ru Тәж. жұмыс: ААЭС доценті Байсалбаева К.Н. «Информатика» кафедрасы, 505 кабинет Тел: (0) ұялы тел k.bais@mail.ru Пәнді оқыту орны мен уақыты сабақ кестесіне сәйкес жүргізіледі.

13 . ТҮСІНДІРМЕЛІК ЖАЗБА «C#тілдерінде программалау» пәні студенттердің ақпараттық ортада көзқарастарын қалыптастыру және заман татәжына сай ақпараттық мәдениет ортасын игеру үшін, сонымен қатар, ақпаратты өңдеуде, оны компьютерлік ақпарат технологиясына салуда, оған сәйкес техникалық және программалық ортада кәсіби маман ретінде жұмыс істей білуі үшін қажет. Пән студенттердің Builder C ортасын немесе C# программалау тілдерін игеруіне бағытталған... Пәннің сипаттамасы «C#тілдерінде программалау» пәні техникалық және экономикалық ғылыми-зерттеу аймақтарында кеңінен қолданылатын ақпараттық технологияларды үйретеді. Бұл пән мамандыққа сәйкес болашақ маманның ақпараттық технология саласындағы білімдерінің негізі болып табылады... Пәнді оқыту мақсаты ақпарат өңдеуге арналған алгоритмдер мен программалау тілдерін пайдалана отырып, оларды техника, технология, экономика және статистика салаларында қолдану үшін студенттерді дербес компьютерде жұмыс істеу мен өздерінің болашақ кәсіби мамандығына сәйкес программалар құруды оқытып үйрету; С# программалау тілінің негіздерін мәліметтер типтерін, операторларын, функцияларын оқып-үйрену, осы тілде программалаудың практикалық негіздерін меңгеру. Бұл пәнді игеру нәтижесінде студенттерде қазіргі ақпараттық мәдениеттің іргетасы қалыптастырылып, программалық жүйелер мен ақпараттық технологияларды үйрену ісін компьютер арқылы аспаптық құралдарды пайдалану жолымен меңгеруі қамтамасыз етіледі..3. Пәнді оқыту міндеттері. «C#тілдерінде программалау» пәнін оқып үйренгеннен кейін, студент осы пәннен алған білімін өндірістегі кәсіби жұмыстарымен байланыстыра отырып, өзіне қажетті кез келген программа жасай білуі тиіс. Пәнді оқытудың негізгі мәселелері: а) Widows операциялық жүйесінде қосымшаларды жасауда студенттердің алгоритмдік ойлау қабілетін қалыптастыру; ә) студенттерді Builder C және C# программалау тілдерінің негізгі сипаттамаларымен таныстырып, процедураға негізделген программалау тілдерінде жұмыс істеу негіздерін үйрету; б) тілді оқу процесінде кездесетін әртүрлі есептерді шығара отырып, күрделі Widows қосымшаларын ісіне дағдыландыру болып табылады. Бұл пәнді меңгерген әрбір студент төмендегі жұмыстарды орындай білуі тиіс: - C# программалау тілінде мәліметтер өңдеу, алгоритмдерді талдау тәсілдерін игеру; - әртүрлі программалар құра отырып, мәліметтерді сызықтық, тармақты және қайталау алгоритмдер типіне келтіріп, олардың мүмкіндіктерін толық пайдалану; - жиымдарды өңдеу, сұрыптау тәсілдерін меңгеру; - студенттердің логикалық ойлау қабілетін дамыту және жалпы ақпараттық мәдениет деңгейін көтеру, т.б. Сонымен қатар студенттер программалау арқылы шешілетін есептерді мәселе ретінде қоя білуі, олардың алгоритмдерін құра білуі, күрделілік деңгейлері әртүрлі болып келген есептерді программалай білуі қажет. Оқу жоспары бойынша сағаттар көлемі: Академиялық сағаттар саны Күндізгі бөлім СӨЖ Курс Семестр Кредиттер саны Жалпы көлемі Лекциялар Тәж. жұмыс. Курс. жұмыс Барлығы Барлығы Оның ішінде СОӨЖ Нәтижелік бақылау түрі Емтихан 3

14 Ескерту: Бір кредит аптасына бір академиялық сағатқа тең ( кредит = акад. сағ.); СӨЖ студенттің өзіндік жұмысы; СОӨЖ студенттің оқытушымен өтетін өзіндік жұмысы..4. Курс пререквизиттері:. «Информатика», «Математика», «Алгоритмдеу және программалау тілдері» пәндері..5. Курс постреквизиттері:«программалау технологиялары, «Ақпараттық жүйелер негіздері», «Объектіге бағытталған программалау». ПӘНДІ ОҚЫП ҮЙРЕНУГЕ АРНАЛҒАН ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР «C#тілдерінде программалау» пәні лекциядан және тәжірибелік сабақтардан тұрады. Салыстырмалы түрдегі тұрақты негізгі теориялық білім (ядро) лекциялық сабақтарда, ал кез келген маман білуге қажет динамикалық түрде өзгеретін білім (практикалық мәліметтер) тәжірибелік сабақтарда беріледі. Тәжірибелік сабақтарда қағазда шығарылған есептер компьютерде теріледі де, олардың қателері анықталып, орындалады. Есептің жауабы алынып, әрбір студент тәжірибелік жұмысты есеп беру құжаты түрінде рәсімдеп, оқытушыға тапсырады. Студент білімін бағалау үшін мұғалім әрбір тәжірибелік жұмыстар бойынша сұрақтар қойып, шығарылған есептерінің программалау жолдарын талқылайды. Тапсырманы алған әрбір студент программа құрастыру кезінде кеткен қателерді жөндеп, компьютер арқылы дұрыс нәтиже алуы үшін алдын ала мәліметтерді сипаттап, олардың типін ажыратып, қажетті операторлар тізбегін жаза білуі керек. Жұмысты қорғау нәтижесіне қарай студент белгілі бір балл (ұпай) мөлшерін алады. Аралық бағалау қорытындысы кезінде сол баллдар жинақталып, тағы да қосымша тапсырмаларды орындау арқылы нәтижелік қорытынды шығарылады. Әрбір студент 5 дәріс сабағын тыңдап, 5 тәжірибелік сабақтарды орындап қорғап шығуы тиіс. 3. ПӘНННІҢ МАЗМҰНЫ 3.. Дәрістер модуль. Framework.Net программалар құру ортасы. Framework.Net программалар құрудың бірыңғай ортасы.framework ортасында жұмыс істеу негіздері. CLR тіл программасының жалпы динамикалық атқарылу ортасы.. Типтер жүйесі. Айнымалылар, объектілер және константалар. Кластар мен объектіге бағытталған программалау (ОБП). 3. Өрнектер және операциялар. Унарлық операциялар приоритеттері. Арифметикалық операциялар. модуль.c# тілінің негізгі конструкциялары 4. C# тілінің негізгі конструкциялары. Блок және құрама оператор. Меншіктеу семантикасы. Тармақталу, ауыстыру операторлары. 5. Программа функциялары. Әдістерді пайдалану. 6. Массивтер. Динамикалық және көпөлшемді массивтер. 3 модуль. Тілдің символдары мен тіркестері. 7. Символдар мен тіркестер.char класы. Char[] класы - символдар массиві. 8. С# жүйесінде енгізу-шығару. Байт ағымы. Символдық ағым. 9. Файлмен жұмыс істеу: Directory, Filе кластары. 0. Стандартты интерфейстер. Құрылымдар. 4 модуль. Символдар мен жалпы мақсаттағы коллекциялар. Символдар. Жалпы мақсаттағы коллекциялар: стек пен кезек.. Делегаттар. Делегаттарды қолдану, кері шақыру (callback). Делегатты параметрлер тізімі арқылы беру. Операциялар. 5 модуль. Widows-формаларды жасау 3. Widows-формаларды жасау. Формалар қасиеттері. Қасиеттер мен элементтер тақтасы. 4

15 4. Ішкі формалар жасау. Диалог терезелері. Бас меню жасау. 5. Формаларда контекстік меню құру, OpeFileDialog және FotDialog типіндегі терезелер. 4. ТӘЖІРИБЕЛІК ЖҰМЫСТАРҒА АРНАЛҒАН ТИПТІК ТАПСЫРМАЛАР МЕН ЕСЕПТЕР модуль. Бірыңғай типтегі құрылымдық алгоритмдерді программалау тәж. жұмыс: Тақырыбы: Сызықтық алгоритмдер, формулалар бойынша есептеу. тәж. жұмыс: Тақырыбы: Тармақталу алгоритмдері. Шартты оператор. 3 тәж. жұмыс: Тақырыбы: Көп сатылы тармақталу алгоритмдері.ауыстырғыш оператор. 4 тәж. жұмыс: Тақырыбы:Циклдік алгоритмдерді программалау. Цикл операторлары. модуль. Бірөлшемді және көпөлшемді жиымдарды өңдеу 5 тәж. жұмыс: Тақырыбы:Бір өлшемді массивтермен жұмыс жасау 6 тәж. жұмыс: Тақырыбы:Символдар тіркесімен жұмыс жасау 7 тәж. жұмыс: Тақырыбы:Құрылымдармен жұмыс жасау 3 модуль. Объектіге бағытталған программалау элементтері 8 тәж. жұмыс: Тақырыбы:Кластар мен объектілерді пайдалану 9 тәж. жұмыс: Тақырыбы: Widows формаларын құру жолдары 0 тәж. жұмыс: Тақырыбы:Программаның басты менюін жасау тәж. жұмыс: Тақырыбы:Көп терезелі программалар ұйымдастыру тәж. жұмыс: Тақырыбы:Басқару элементтерін жасау 3 тәж. жұмыс: Тақырыбы:Тұтынушының диалог (сұхбаттасу) терезелерін жасау 4 тәж. жұмыс: Тақырыбы:Widows-қосымшаларына басылымдар кірістіру 5. СОӨЖ-ДЕРДІ ОРЫНДАУҒА АРНАЛҒАН ТАПСЫРМАЛАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ЖҮРГІЗУ ТҮРЛЕРІ СОӨЖ тапсырмалары СОӨЖ жүргізу түрлері. C# тілінің Visual Studio 008 ортасындағы жобаларын құру. Үй тапсырмасы Консолдық жоба құру.. SimpleVariables программалық жобасы Тренинг, пікірталас 3. Арифметикалық тип ішіндегі түрлендірулер. Сөз тіркестерінен Презентация құрылған өрнектер мен орындалатын операциялар. 4. Statemets жобасы. Есептер. Электрондық құжат 5. Жоба архитектурасы. Алгоритмдер мен есептер. Сандар. Жазба жұмысы 6. Жиымдарды енгізу-шығару амалдары. Тәжірибелік жұмыс 7. Мәліметтерді іздеу және сұрыптау есептері. Тәжірибелік жұмыс 8. Программаның басты менюін жасау Презентация 9. Көп терезелі программалар жасау Тәжірибелік жұмыс 0. Тұтынушының диалог (сұхбаттасу) терезелерін жасау Тренинг, пікір талас. Басқару элементтерін жасау Электрондық құжат. Мәліметтерді экрандық формада бейнелеу Тәжірибелік жұмыс 3. Тізімдерді реттеу және DataSet есептелетін бағаналары Тәжірибелік жұмыс 4. Widows-қосымшаларына басылымдар кірістіру Тәжірибелік жұмыс 5. Мәліметтер көздерімен тіркестерді біріктіру істерін жүргізу Тәжірибелік жұмыс жолдары. 5

16 п/п 6. СӨЖ-ДЕРДІ ОРЫНДАУҒА АРНАЛҒАН ТАПСЫРМАЛАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫ БАҚЫЛАУ СӨЖ тапсырмалары Бақылау түрлері Ауызша талқылау Тапсыру мерзімі апта. Кітапхана қорымен танысу, қажетті әдебиеттермен қамтамасыз ету. СӨЖ тапсырмалары. Жұмысты тексеру 4 апта 3. СӨЖ тапсырмалары Реферат 5-7 апта 4. 3 СӨЖ тапсырмалары Электрондық құжат 8-0 апта 5. 4 СӨЖ тапсырмалары Электрондық құжат -3 апта 6. 5 СӨЖ тапсырмалары Жұмысты тексеру 4-5 апта Бақылауға арналған сұрақтар. Тілдің құрамы. Атаулар, айнымалылар және константалар. C# тіліндегі мәліметтер типтері 3. С# тілінің константалары мен стандартты функциялары 4. C# тілінің негізгі операциялары 5. Экранға форматталған мәлімет шығару 6. Тармақталу операторы. Ауыстырғыш оператор. Циклдік операторлар 7. C# тіліндегі жиымдар. Кездейсоқ сандар тізбегін алу 8. Символдар мен сөз тіркестері. Strig типтес тіркестер 9. Тіркестерді форматтау. Кластар туралы жалпы мәліметтер 0. Класс спецификаторлары. Класс объектілерін жасау. Объектілерді меншіктеу және салыстыру. Мәліметтер: өрістер мен константалар 3. Класс өрісінің спецификаторлары мен константалары 4. Тәсілдер. Тәсілдер параметрлері. Параметрлерді қолдану ережелері 5. this түйінді сөзі. Конструкторлар. Қасиеттер 6. Рекурсивтік тәсілдер. Тәсілдердің асыра жүктелуі 7. Класс операциялары. Класс операцияларын сипаттаудың жалпы ережелері 8. Унарлы операциялар. Бинарлық операциялар 9. Типті түрлендіру операциялары 0. Мұралау мүмкіндіктері. Синтаксисі (жазылуы). Конструкторлар және мұралау. Өрістер мен тәсілдерді мұралау 3. Мұралау кезіндегі типтер үйлесімділігі 4. Алдыңғы байланыстыру. Соңғы байланыстыру 5. Полиморфизм. Виртуалды тәсілдерді қолдану 6. Абстрактілі кластар. Полиморфты тәсілдер 7. Туындысыз (сомдаушы) кластар 8. System.Object класының ашық тәсілдері 9. Кластар арасындағы өзара байланыс түрлері 30. Мұралау мен кіріктіру. 3. Интерфейс туралы мағлұматтар, олардың қолданылу аймағы 3. Интерфейстің абстрактілі кластан айырмашылығы 33. is операциясы. as операциясы 34. Интерфейстер және мұралау. Интерфейстерді жүзеге асырудың ерекшеліктері 35. Стандартты.NET интерфейстері 36. Объектілерді салыстыру. Параметрлері берілген интерфейстер 37. Объектілерді клондау 6

17 38. Абстрактілі мәліметтер құрылымдары 39. Стек. Іздеу бұтағы. 40. Контейнерлер. System.Collectios Array.List 4. Параметрлері бар топтамалар (коллекциялар, класс-прототиптер, geerics) 4. List класын пайдалану мысалы 43. Делегаттың анықтамасы. Делегаттардықолдану. Керішақыру (callback) 44. Делегатты параметрлер тізімі арқылы беру 45. Операциялар. Оқиғалар. Оқиғаның анықтамасы 46. Оқиғалар механизмі 47. Делегаттар мен оқиғалар туралы қосымша Студенттердің өз білімін тексеруге арналған тест сұрақтары. C# тiлiндегi программа мынадай түйінді сөзден бастап жұмыс iстейдi: A)mai; B)class; C)stdio.h; D)pritf.. C# тiлiндегi программада комментарийлер қандай таңбалармен қоршалып тұрады? A)# #; B)% %; C)/* * /; D)&&; e) {. 3. Әрбiр оператордың соңына қандай тыныс белгi қойылады? A): B), C)_ D). e) ; 4. Экранға ақпаратты шығару үшiн қандай тәсіл (функция) қолданылады? A)pritf; B)scaf; C)writelie; D)iclude; 5. \ кодының қызметi: A)курсорды ағымдағы жолдың басына көшiредi; B)курсорды жаңа жолға көшiредi; C)курсорды бiр табуляциялық позицияға көшiредi; D)дыбыстық жүйелiк сигнал беру. 6. a[i]=i өрнегінде массив индекстелінеді: A) жаңа өзгертілген мәнмен; B) компиляторға байланысты; C) ескі мәнмен; D) бұл өрнек массивті индекстемейді. 7. Символдық типтегi шамаларға компилятор жадында қанша байт орын бөлiнедi? A) B) C)0 D)8 E)7 7

18 8. Жиым (массив) дегенiмiз не? A)өлшемдi анықтайтын тип B)ұяшықтарда орналасқан мәлiметтер C)бір атаумен аталған бiр типтi мәндер тiзбегi D)динамикалық жадыны пайдаланатын көрсеткiш E)сiлтеменi анықтайтын типтер жиынтығы 9. Қандай да бiр әрекеттер тізбегін орындайтын операциялар мен сипаттамалардың айқындалған тiзбегiн... деп атайды. A)процедура B)рекурсия C)функция D)дұрыс жауап жоқ E), 0. Функцияның сипаттамасы басындағы параметрлер қалай аталады? A)формальды B)фактілі C)аргументті D),3 жауап дұрыс E)дұрыс жауап жоқ. C# тілінде кез келген программаның орындалуы қай функциядан басталады? A)Әр программада әр түрлi B)radom() C)radomize() D)clrscr() E)mai(). Программа үзіндісі орындалуы нәтижесінде айнымалы y қандай мән қабылдайды? mai () { it y=5, =0; while (<6) {y=y; =; A) 7 B) 0 C) 9 D) 3. a және b берілген, осы екі санның кішісін жарты қосындымен, үлкенін екі еселенген көбейтіндімен айырбаста есебін шешу үшін шартты оператордың дұрыс жазылуын таңдаңыз A)if (a<b){a=(ab)/; b=*a*b; B)if (a<b){a=(ab)/; b=*a*b; C)if a<b a=ab/; b=*a*b; D)if a<b {a=(ab)/; b=*a*b; E) if (a<b)a=(ab)/; b=*a*b; 4. Таңдап қосатын switch (...){ case _... операторында case сөзінен кейін тұруы керек: A) өрнек; B) логикалық өрнек; C) айнымалы; D) константалық өрнек; E) нақты сан. 5. Visual Studio.NET платформасында орналасқан: 8

19 A) кодтың бастапқы мәтіні; B) класстар библиотекасы; C) программалау парадигмасы; D) иерархиялық құрылымы. E) Стандартты библиотека. 6. Программа үзіндісі орындалуы нәтижесінде айнымалы yқандай мән қабылдайды? mai () { it y=5, =0; while (<6) {y=y; ; A) 9 B) 0 C) 5 D) 7. C# тілінде & операциясы белгісі нені білдіреді? A) айнымалы жадындағы ұяшықтардың адрестері бар функцияға беруге сілтейді; B) логикалық белгі; C) функция аргументінің белгілі бір мәніне сілтейді. D) разрядтық логикалық көбейту; E) разрядтық логикалық қосу. 8. a<0 және а>5 өрнегінің мәні нәтижесін былай түсінуге болады: A) (a<b)<c; B) a<(b<c); C) (a<b<c) D) (a<0) (a>5); E) 9. Келесі өрнек нені орындайды? it s,w; retur ((s<w)? s:w); A) егер s<w, онда w-ны меншіктейді, керісінше жағдайда s-ті меншіктейді; B) егер s<w, онда s-ті меншіктейді, керісінше жағдайда w-ны меншіктейді; C) егер дұрыс жауабы жоқ болса, онда w-ны экранға шығарады; D) өрнек дұрыс жазылмаған; 0. a=i өрнегінде, бастапқы мәндері a=5,i=0 болғанда, нәтиже шығады: A) а=6,i=; B) a=0,i=; C) a=5,i=; D) a=,i=; E) a=6,i=; ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ Негізгі әдебиеттер тізімі:. Гербердт Шилдт. C#: учебный курс. СПб.: Питер; К.: Издательская группа BHV, c.. Павловская Т.А. С # (Си Шарп). Язык программирования на платформе.net. Учебник для вузов. СПб.: Питер, с. 3. Троелсен Э. C# и платформа.net.библиотека программиста.-спб.:питер, с. 4. Нэш Т.C# 008:ускоренный курс для профессионалов. -М.:«Вильямс», с. 9

20 5. Нейгел К., Ивьен Б., Глинн Д., Уотсон К., Скиннер М. C# 008 и платформа.net 3.5 для профессионалов (или: C# 005 и платформа.net 3.0 для профессионалов). -М.: «Вильямс», (на CD) с. 6. Петцольд Ч. Программирование для MS Widows на C#. В -х томах. М.: Издательско-торговый дом Русская редакция, с., -64 с. 7. Климов А.П. C#. Советы программистам. СПб.: БХВ-Петербург, с. 8. Джейсон Прайс, Майк Гандерлой. Visual C#.0.NET. Полное руководство: Пер.с англ. К.ВЕК, СПб.: КОРОНА-ВЕК, М.: Энтроп, с. 9. Культин Н.Б. C# в задачах и примерах. СПб.: БХВ-Петербург, с. Қосымша әдебиеттер тізімі: 0. Биллиг В.А. Основы программирования на C#. М.: Изд-во Интернет-университет информационных технологий ИНТУИТ.ру, с.. БайдачныйС.С..NETFramework. Секреты создания Widows-приложений. М.: СОЛОН-Пресс, с.. Иванова Г. С. и др. Объектно-ориентированное программирование: Учеб. для вузов. М.: Изд-во МВТУ им. Н.Э.Баумана, c. 3. Вирт Н. Алгоритмы структуры данных = программы / Пер. с англ. -М.: Мир, с. Интернеттегі C# ресурстары www. ieee.org білім деңгейі онбаллдық әріптік жүйемен бағаланады. әріптік баға баллдар % Дәстүрлі баға А 4, үздік А- 3, В 3, В 3, жақсы В-, С, С, С-, қанағаттанарлық D, D, F қанағаттанарлықсыз 0

21 Алматинская академия экономики и статистики Кафедра «Информатика» ДӘРІСТЕР КЕШЕНІ «C# ортасында программалау» пәні бойынша «5ВО70300 Ақпараттық жүйелер» мамандығы үшін Алматы, 04

22 ---ші лекция. Microsoft Visual С# програмалау ортасында жұмыс істеу негіздері. Алғашқы программа құру C# программалау ортасы туралы жалпы мәліметтер С# тіліндегі ең қарапайым программа мысалы Программаны компиляциядан өткізу және орындау 3.. Программаны Visual Studio.NET ортасында орындау 3.. Программаны орындау. C# программалау ортасы туралы жалпы мәліметтер С# тілін («Си-шарп» деп айтылады, мұнда Бетховеннің «Ай сонатасындағы» музыкалық нотация до-диез таңбасы (#) пайдаланылған; ағылшындар оны «си-шарп» деп оқиды) Microsoft компаниясының маманы Андерс Хейлзберг (Aders Hejlsberg) жаңа объектіге бағытталға программалау тілі ретінде С, C, Java және BASIC тілдерінің негізінде жасап шығар-ған. Бұл пәнде осы тілдің негізгі элемент-тері қарастырылады. С # тілі Microsoft фирмасының.net (дот-нет) архитектурасы үшін программалар жазуға арналған тілі..net программалау технологиясындағы жаңа платформа, ол желіге қосыл-ған компьютерлерге арналып жасалған..net көмегімен шағын мобильді компьютер-лерде орындалатын программалар жазу ыңғай-лы деп есептеледі. Бұл технология Visual Studio.NET деп аталады да, бұл ортада Visual Basic, басқарылатын С және С # тілдерінде программалар жасау қарастырылған, бірақ ол осылармен ғана шектеліп қалмайды. С # тілінің мүмкіндігі Java тілімен қатарлас, осы екі тіл қазіргі алдыңғы қатарлы технологияларға жатады. С# тілін сүйемелдейтін.net платформасының программа жасау ортасы бастапқы программаны бірден машиналық кодқа емес, MicroSoft Itermediate Laguage (MSIL не IL) атты аралық тілге аударады. Ол ОЖ-дан, ком-пьютер типінен тәуелсіз командалардан тұра-ды да, бірден орындалмай, тілдің жалпы орындалу ортасы Commo Laguage Rutime CLR деп аталатын жүйе арқылы атқары-лады. CLR ортасы кез келген ОЖ-да орында-ла береді. Программаны орындау кезінде, CLR JIT-компиляторын (just i time дер кезінде) шақырады. Компилятор программаны бөліктерге бөле отырып, оның тек осы сәтте керек бөлігін ғана орындайды.

23 Компилятор жұмысы нәтижесінде құрас-тыру (сборка) деп аталатын ехе немесе dll типті файл жасалады, онда IL тіліндегі код пен метамәліметтер болады. Метамәліметтер программада қолда-нылатын объектілер және құрастыру туралы ақпарат сақтайды. Ол тіларалық әрекеттесу, қауіпсіздік, сенімділік сияқты мүмкіндіктерді қамтамасыз етеді..net платформасында көлемді кластар кітапханасы бар, оны осы ортадағы кез келген тілде пайдалана беруге болады.. С# тіліндегі ең қарапайым программа /* Eample_.cs файлы "Hello world! программасы және ағымдағы мерзім мен уақытты экранға шығару */ class Eample_ { public static void Mai() { // "Hello World!" сөзін экранға шығару System.Cosole.WriteLie("Hello World!"); // ағымдағы мерзім мен уақытты шығару System.Cosole.WriteLie("The curret date ad time is " System.DateTime.Now); Бастапқы Eample_.cs файлы блокнотта немесе кез келген редакторда теріледі. Файл кеңейтілуі (типі) cs. Осы тип барлық С# программаларына беріледі. Программаны TurboC# консолдық компиляторы (MS DOS) арқылы орындау үшін: csc Eample_.cs жолын тереміз. Компилятор бұл файлды машиналық кодқа түрлендіріп, Eample_.ехе файлын жасайды. Оның ішкі мазмұнын, яғни программа нәтижесін көру үшін: Eample_ жолын тереміз. Программа нәтижесі: Hello World! The curret date ad time is ::44 PM Программа нәтижесі аздап басқаша да болуы мүмкін, мысалы, мынадай: Hello World! The curret date ad time is ::44 Енді программаның әрбір жолын жеке-жеке қарастырып шығайық. /* Eample_.cs файлы "Hello world! программасы және ағымдағы мерзім мен уақытты экранға шығару */ Бұл С тілдері стиліндегі комментарий, компилятор мұны тек бос орын таңбасы деп есептейді, ол бізге оның жұмысын түсіну үшін ғана керек. class Eample_ { Жүйелі жақша жаңа Eample_ класының сипатталуы басталғанын көрсетеді. Жақша жабылғанда сипатталу бітеді. Класс ішінде айнымалылар, функциялар тәсілдер болады. public static void Mai() Бұл программаның басты функциясы Mai (), ол бас әріппен жазылады. Программа осы функцияны орындаудан басталады. public бұл қатынасу деңгейінің модификаторы, ол осы тәсілге бұл кластан тыс қатынасу мүмкіндігін көрсетеді, 3

24 static бұл сөз Mai() тәсілінің нақты бір объектіге емес, класқа қатысты екенін білдіреді. Eгер static сөзі болмаса, бұл функцияны шақырмас бұрын осы класс объектісін жасап алу керек еді. System.Cosole.WriteLie("Hello World!"); Бұл функция аты мына бөліктерден тұрады: System атаулар кеңістігі; Cosole сол атаулар кеңістігінде анықталған стандартты класс; WriteLie осы класта анықталған тәсіл. Программалардағы WriteLie және Write тәсіл-дері Cosole класын экранға шығару ісін ат-қарады. Write тәсілі экранға (консольға) мәлімет шығарып, курсорды осы жолда қалдырады. Ал WriteLie тәсілі курсорды жаңа жолға көшіреді. Бұл ортада әртүрлі параметрлермен қолданылатын Write тәсілінің 8 сипаттамасы, ал Write-Lie тәсілінің 9 сипаттамасы бар екен. System.Cosole.WriteLie("The curret date ad time is " System.DateTime.Now); Мұнда экранға күн-ай мерзімі мен уақытты беретін тәсіл мәлімет шығарады. Now DateTime объектісінің қасиеті, ол жүйелік дата мен уақытты береді. Now статикалық қаси-ет, сондықтан оны DateTime объектісін жаса-май-ақ қолдана беру ге болады. Программа жұмысы нәтижесі: Тағы бір мысал // Listig_.cs файлы usig System; amespace CosoleApplicatio { /// <summary> /// Summary descriptio for Class /// </summary> class Class { /// <summary> /// The mai etry poit for the applicatio /// </summary> [STAThread] public static void Mai(strig[ ] args) { // // TODO: Add code to start applicatio // Cosole.WriteLie("Hello, World!"); 4

25 Usig System директивасы System атау-лар кеңістігінен тікелей стандартты класс аттарын (кеңістік атын көрсетпей) пайдалануға рұхсат береді. amespace түйінді сөзі осы программа үшін CosoleApplicatio атты өз атаулар ке-ңістігін жасайды. Бұл программа объектіле-ріне ат беруге болатынын көрсетеді. не 3 қиғаш сызықтан басталатын жолдар комментарий болып саналады, 3 сызық прог-рамма комментарийлерінен құжат жасауға мүмкіндік береді. C# тілі объектіге бағытталған тіл, сондықтан оның программасы бір-бірімен өзара бай-ланысқан кластардан тұрады. Бұл программада тек бір ғана класс бар, оған өзіміз Class деп ат бердік, класс сипаттамасы class түйінді сөзінен басталады да, аты жазылады.сонан соң жүйелі жақша ішінде класс элементтері көрсетіледі. Олардағы функциялар мен мәлі-меттер тәсіл метод деп аталады. Жоғарыдағы класс ішінде тек бір элемент Mai методы, яғни тәсілі бар. Әр программада осындай бір басты тәсіл болады, программаны орындау содан басталады. 3. Программаны компиляциядан өткізу және орындау С# тіліндегі программа мәтін түрінде жазылады. Кез келген мәтіндік редактор арқылы программаны компьютерде тереміз де, артынан оны компиляциядан өткізіп, сонан соң орындап, нәтижесін аламыз. Сонымен, компьютердің С# тіліндегі программаны орындауы үшін, оны машина тіліне аударатын компилятор керек екені түсінікті шығар. Компилятор программа мәтіні жазылған файлды оқып, оны талдайды, қателерін тексереді. Қателері түзетілген соң, программаны орындап, нәтиже беретін атқарылатын файл (исполняемый) жасайды. Программаны бір рет компиляция-дан өткізген соң, оны әр түрлі бастапқы мәліметтер үшін атқарылатын файлды қайталап орындай отырып, нәтижелер аламыз. Microsoft Widows NT, Widows 000, Widows ХР, Widows 007 операциялық жүйелерінде Visual Studio.NET ортасы қолданылады, ол программалаудыңбіріктірілген ортасы болып табылады, яғни құрамында C# тәрізді мәтіндік редакторды, компиляторды, т.б. қосымша програм-маларды біріктіріп тұрады. 3-4-ші лекция.c# тілінің элементтері Тілдің құрамы Атаулар, айнымалылар және константалар C тіліндегі мәліметтер типтері C тілінің константалары C# тілінің негізгі операциялары Қарапайым енгізу-шығару операцияларын орындау. Тілдің құрамы Кез келген табиғи тілдің мәтінінде символдар, сөздер, сөз тіркестері және сөйлемдер болады. Осындай элементтер программалау тілдерінде де болады, мұнда бірақ сөздер лексемдер (қарапа-йым конструкциялар), сөз тіркестері өрнектер деп, ал сөйлемдер операторлар деп аталады. Лексемдер симолдардан тұрады, өрнектер лексемдер мен символдардан, ал операторлар символдардан, өрнектерден және лексемдерден тұрады. Тілдің алфавиті немесе оның символдары бұл бөлінбейтін негізгі белгілер, солардан тілдің барлық мәтіндері құрастырылады. С# тілінің алфавиті ретіне Uicode символдары қолданылады. Uicode кодтары барлық қолданылатын алфавиттерді бірден бейнелей алады. Оның алғашқы 8 символы ANSI-кодтар кес-тесіне сәйкес келеді. 5

26 Лексем (toke-токен) немесе қарапайым конструк-ция өзіндік мағынасы бар тілдің ең кіші бірлігі. Олардың құрамы:. Идентификаторлар;. Түйінді сөздер; 3. Операция таңбалары; 4. Айыру таңбалары; 5. Константалар (литералдар).. Атаулар, айнымалылар және константалар С# тілінің алфавиті Си тілімен бірдей деуге болады: бас және кіші латын әріптері; 0-ден 9-ға дейінгі араб цифрлары; арнайы белгілер: [] {,. ( ) - / * \ % ; :? <> =! & # ^ " '; айыру символдары: бос орын (пробел), табуляция символы, жаңа жолға көшу таңбасы; Символдардан лексемдер құралады, олар: идентификаторлар; түйінді сөздер; операция таңбалары; костанталар, яғни тұрақтылар; бөлгіштер (жақша, нүкте, үтір, айыру символдары). Идентификаторлар программалық объектінің аты (атауы). Әріп немесе астын сызу таңбасы иденти-фикатордың бірінші символы болуы мүмкін, бірақ цифр бола алмайды. Идентификаторлар мысалдары: X, bc, A, Bagasy, BITES_PER_WORD, aty_goi Түйінді сөздер (keyword) компилятор үшін ар-найы мәні бар қордағы (резервтегі) идентификаторлар. Операция таңбалары операндтармен (мәндер-мен) іс-әрекет атқару үшін қолданылатын бір немесе бірнеше символдар. Тұрақтылар программа орындалу барысында өзгермейтін шамалар. Комментарийлер компилятор үшін маңызы жоқ программаның бөлігі және программа мәтінін оқу ыңғайлы болуы үшін қолданылады. Ол /* және */ қоршалып тұрады немесе жол соңында // символынан басталады. С# тілінің түйінді сөздері тізімі abstract do i protected true as double it public try base else iterface readoly typeof bool eum iteral ref uit break evet is retur ulog byte eplicit lock sbyte uchecked case eter log sealed usafe catch false amespace short ushort char fially ew sizeof usig checked fied ull stackalloc virtual class float object static void 6

27 cost for operator strig volatile cotiue foreach out struct while decimal goto override switch default if params this delegate implicit private throw 3. С# тіліндегі мәліметтер типтері С# тілі қатаң түрде типтелген тіл, яғни әрбір ай-нымалы немесе объект данасы белгілі бір типке жатқызылуы тиіс, бұл орындалатын амалдардың дұрыстығын тексеру мүмкіндігін береді. Егер элементтер құрастырылуын негізге алсақ, онда типтер қарапайым және құрылымды болып бөлінеді. Жасаушыға байланысты типтер құрамдас және программалаушы анықтаған болып бөлінеді. Статикалық типтегі мәліметке жады бірден бөлінеді де, динамкалық типтегі мәліметке жады оны жариялау кезінде емес, оны программада пайдалану кезінде бөлінеді. С# тіліндегі мәліметтер типтерін жіктеу түрлері С# тілінде құрамдас 5 тип бар, олардың сегізі бүтін сандық типке жатады. Олар С# түйінді сөздерімен анықталады да, кез келген программада қолданыла береді. bool Логикалық немесе бульдік тип, оның мәндері АҚИҚАТ/ЖАЛҒАН болып келеді byte char strig 8-разрядты таңбасыз бүтін санды тип Символдық тип Тіркестік тип decimal Қаржылық есептеулерге арналған сандық тип 7

28 double float it log sbyte short uit ulog ushort object Екі еселенген дәлдіктегі жылжымалы нүктелі сандық тип Жылжымалы нүктелі сандық тип Бүтін сандық тип Ұзын бүтін санды бейнелеуге арналған тип 8-разрядты таңбалы бүтін санды тип Қысқа бүтін санды бейнелеуге арналған тип Таңбасыз бүтін санды тип Ұзын таңбасыз бүтін санды бейнелеуге арналған тип Қысқа таңбасыз бүтін санды бейнелеуге арналған тип Барлық құрамдас және тұтынушы типтері осыдан бастау алады Логикалық тип Тип аты Жүйелік тип Мәндері Көлемі (ені) Bool System.Boolea true, false 8 бит Арифметикалық бүтін сан түріндегі типтер Тип аты Жүйелік тип Өзгеру диапазоны Көлемі (ені) Sbyte System.SByte -8 7 Таңбалы, 8 Бит Byte System.Byte 0 55 Таңбасыз, 8 Бит Short System.Short Таңбалы, 6 Бит Ushort System.UShort Таңбасыз, 6 Бит It System.It3 (-*0^9 Таңбалы, 3 Бит *0^9) Uit System.UIt3 (0 4*0^9) Таңбасыз, 3 Бит Log System.It64 (-9*0^8 9*0^8) Таңбалы, 64 Бит Ulog System.UIt64 (0 8*0^8) Таңбасыз, 64 Бит Арифметикалық жылжымалы нүктелі сандар түріндегі типтер Float System.Sigle.5*0^ *0^38 Double System.Double 5.0*0^ *0^308 7 цифр Арифметикалық бекітілген нүктелі сандар түріндегі тип 5-6 цифр 8

29 Decimal System.Decimal.0*0^-8-7.9*0^8 Цифрлардың 8-9 таңбасы Программада кездесетін константалардың жазылуына қарай, яғни солардың сыртқы бейнесіне сәйкес белгілі бір тип тағайын-далады. Егер ол типті өзгерту керек болса, онда санның соңына жалғастырылып кер-екті типтің атына сәйкес бір әріп L, l (log) немесе U, u (usiged) жазылады. Мысалы, 3L константасының типі log және ол компьютердің жедел жадында 4 байт орын алады. Қажет болса, L және U әріптерін қатарластыра да қолдануға бола-ды, мысалы, 0UL немесе 05Lu. Мәліметтердің decimal типі үтірден кейінгі 8 таңбаға дейін сақтай алады, ол көбінесе ақшалық мәндерді сақтау үшін қолданылады. Айнымалыға немесе константаға float типін бергенде, мән соңына "F" или "f " символын қоюға, мысалы: float myfloat =.f; Ал тип double болса, "D" или "d" символын қоюға болады, бірақ айнымалы нақты анықталған соң, әріптерді қоймаса да болады. Мысалы: double mydoublel = ; double mydouble = d; Символдық тип Символдық тип char 6-биттік Uicode символ болып табылады. Uicode әлем тілдерінің барлық символдарын электрондық формада бейнелеуге арналған стандарт. Символдық типтер Тип аты Жүйелік тип Өзгеру диапазоны Дәлдігі Char System.Char U0000 Uffff 6 биттік Uicode символдары Strig System.Strig Uicode символдары тіркесі Төменде мәліметтердің сандық типтерінің әрқайсысы үшін ең кіші (минимал) және ең үлкен (максимал) мәндерін көрсететін программа мысалы келтірілген. // MiAdМa.cs программасы usig System; class MiAdMa { public static void Mai() { Cosole.WriteLie("sbyte: {0 to {",sbyte.mivalue, sbyte.mavalue); Cosole.WriteLie("byte: {0 to {",byte.mivalue, byte.mavalue); Cosole.WriteLie("short: {0 to {",short.mivalue, short.mavalue); Cosole.WriteLie("ushort:{0 to {",ushort.mivalue, ushort.mavalue); Cosole.WriteLie("it: {0 to {",it.mivalue, it.mavalue); Cosole.WriteLie("uit: {0 to {",uit.mivalue, uit.mavalue); Cosole.WriteLie("log: {0 to {",log.mivalue, log.mavalue); Cosole.WriteLie("ulog: {0 to {)",ulog.mivalue, ulog.mavalue); Cosole.WriteLie("float: {0 to {",float.mivalue, float.mavalue); Cosole.WriteLie("double:{0 to {",double.mivalue, double.mavalue); Cosole.WriteLie("decimal:{0 to {",decimal.mivalue, decimal.mavalue); Программа жұмысы нәтижесі: sbyte : -8 to 7 9

30 byte: 0 to 55 short: to 3767 ushort: 0 to it: to uit: 0 to log: to ulog: 0 to float : E38 to E38 double: E308 to эе308 decimal: to С# тілінде bool типі бар, ол true немесе false сияқты екі мәнді қабылдай алады. Салыстыру операцияларының нәтижелері (==,!=, <, >, <= и >=) bool типінде болады. Bool типі бүтін типке келтіріледі (true, ал false 0), бірақ ол тікелей орындалуы тиіс. Char типі бір символды, aл strig бірнеше сим-волдардан тұратын сөз тіркестерін сақтау үшін қажет. Char типі бүтін типтерден өзгеше болып келеді және де оны sbyte немесе byte типтерімен шатастыр-мау керек. Char типіндегі айнымалылар 6 бит (бірақ ол short немесе ushort типтерінен өзгеше) орын алады. С# тілінде мәліметтер типтерінің элементтерді сақтау тәсіліне қарай тағы екі категориясы (санаты) бар: мәндертиптері (value types) және сілтемелік типтер. Мәндертиптері дегеніміз шамаға компи-лятор бөліп берген компьютер жадындағы биттер тізбегі. Сілтемелік типтер мәліметтердің өздерін емес, олардың адрестерін сақтайды, мұндағы мән компью-тердің динамикалық жадындағы басқа бір объектіге (үйіндіге кучаға) сілтеу арқылы жасалады. Мәндер типтеріне логикалық тип, арифметикалық тип, құры-лымдар және саналатын (перечисления) типтер жа-тады. Сілтемелік типтерге жиымдар, сөз тіркестері (жолдар) және кластар жатады. 4. C# тілінің константалары Константа Форматы Мысалдар Бүтін Соңында тип-ті беретін U,L,UL,LU,IUтәрізді жұрнақтар болуы мүмкін Ондық: ондық цифрлар тізбесі, нөлден басталмайды (егер сан 0 болмаса) Он алтылық: 0х немесе 0X таңбаларынан басталатын он алтылық цифрлар (0,l,,3,4,5,6,7,8,9,A,B,C,D,E, F) 8, 0, 996 8u, 0LU, 996L 0A, 0B8, 0X00FF 0AU, 0B8LU, 0X00FFFL 30

31 Нақты Ондық: 5.7,.00, 35. [цифрлар].[цифрлар] 5.7F,.00d, 35m Соңында тип-ті беретін F, D, Mтәрізді жұрнақтар болуы мүмкін Экспоненциалдық [цифрлар][.][ цифрлар]{е е[ -][ цифрлар] 0.Е6,.е-3, 5Е0 0.Е6D,.е-3m, 5Е0d Символдық Тіркестік Апостроф таңбасымен қоршалған бір немесе екі символ Тырнақшаға алынған символдар тіркесі /* Eample_7.cs константаларды қолдану */ class Eample_7 { public static void Mai() { cost it Legth = 3; // математикалық константа Пи cost double Pi = 3.459; // жарық жылдамдығы метр/секунд cost double SpeedOfLight =.9979е8; Cosole.WriteLie("Legth = " Legth); Cosole.WriteLie("Pi = " Pi); Cosole.WriteLie("SpeedOfLight = " SpeedOfLight); Программа нәтижесі Legth = 3 Pi = SpeedOfLight = 'А', 'ю', '*', 'db', '\0', '\\', \0', '\07\07' "Мұнда Азат болды", "\tнәтижесі:r=\0f5\" 6. C# тілінің негізгі операциялары Төменде C# негізгі операциялары олардың приоритеттері бойынша берілген. Операндтарының санына қарай олар унарлық, бинарлық және тернарлық болып бөлінеді. ция Опера Унарлық (бір орынды) операциялар Қысқаша сипаттамасы 3

32 ew typeof checked uchecked (type)х -ге арттыру -- -ге кеміту ~ разрядтар бойынша терістеу! логикалық терістеу - арифметикалық терістеу (унарлық минус) унарлық плюс жадыны бөлу типті алу тексерілетін код тексерілмейтін код типті түрлендіру // Инкремент () және декремент (--) операциялары usig System; amespace Icremet { class Class { static void Mai() { it = 3, y = 3; Cosole.Write("Prefi opek mai: "); Cosole.WriteLie( ); Cosole.Write(" х-tig atigelik mai: "); Cosole.WriteLie( ); Cosole.Write("Postfi opek mai: "); Cosole.WriteLie( y); Cosole.Write(" y-tig atigelik mai: "); Cosole.WriteLie( y); Программа жұмысы нәтижесі: Prefi opek mai: 4 х-tig atigelik mai: 4 Postfi opek mai: 3 y-tig atigelik mai: 4 3

33 Көбейту операциясы it, uit, log, ulog, float, double, decimalтәрізді арифметикалық типтегі операндтарға қолданылады. Егер екі операнд та бүтін сан болса, бөлінді де бүтін сан болады. Бөлу операциясыда жоғарыдағы арифме-тикалық типтегі операндтарға қолданылады. Егер екі операнд та бүтін сан болса, бөлінді де бүтін сан болады, әйтпесе бөлінді типі тип-терді түрлендіру ережесіне сәйкес тағайын-далады. Қалдық табу (%) операциясы әртүрлі типтегі - бүтін, нақты, қаржылық шамаларға қолданылады. Егер екі опе-ранд та бүтін сан болса, нәтиже -(/y)*y формуласымен анықталады. Егер бір операнд нақты сан болса, нәтиже -*y ( х-ті у-ке бөлгендегі бүтін сан) формуласымен анықталады. Мысалы: usig System; // Kaldyk_tabu.cs программасы amespace Kakdyk_tabu { class Class { static void Mai() { it =, y = 4; float z = 4; Cosole.WriteLie(" = {0 y = { z = {",,y,z); // Нәтиже = y = 4 z = 4 Cosole.WriteLie("z * y = " z * y); // Нәтиже 6 Cosole.WriteLie("z * e308 = " z * e308); // Нәтиже шексіздік Cosole.WriteLie(" / y = " / y); // Нәтиже Cosole.WriteLie(" / z = " / z); // Нәтиже.75 Cosole.WriteLie(" % y = " % y); // Нәтиже 3 Cosole.WriteLie("e-34 / e-34 = " e-34 / e-34); // Нәтиже NAN 5-6-шы лекция. C# тілінің операторлары Жалпы мәліметтер Тармақталу операторы Ауыстырғыш оператор Циклдік операторлар C# тіліндегі жиымдар Бір өлшемді жиымдар Төртбұрышты жиымдар 33

34 Сатылы жиымдар. Жалпы мәліметтер Кез келген программаны алгоритм блокта-рының өзара байланысуына қарай үш түрлі басқару құрылымынан жасауға болады. Оларды құрылымдық программалаудың базалық құрас-тырғыштары (конструкциялары) деп атайды. Бірнеше операторлардың тізбектей орында-луынан тұратын құрастырғыш реттік (сызық-тық) деп аталады. Қандай да бір шарттың орын-далуына тәуелді құрастырғышты тармақталу деп атаймыз. Цикл операторлар тізбегінің бірнеше рет қайталап орындалуын білдіреді. Оператор тілдің қарапайым сөйлемі, ол белгілі бір әрекет немесе амал орындап, ; таңбасымен аяқталады. Сызықтық (реттік) құрылым бірінен кейін бірі орындалып тізбектеле орналасқан бір-неше операторлардан тұрады. Тармақты шартқа байланысты екі оператордың бірінің орындалуы Цикл операторлар бөлігінің бірнеше рет қайталана орындалуы. Кез келген нүктелі үтірмен аяқталатын өрнек оператор болып саналады. Ол көбінесе берілген өрнек бойынша есептеу ісін атқарады. Бос опера-тор да өрнектің бір түрі болып табылады. Мысалдар: i; // инкремент операциясы a *= bc; // көбейтіп меншіктеу амалы fu(i, k); // функцияны шақыру орындалады while(true); // бос оператордан цикл (шексіз) Блок немесе құрама оператор бұл жүйелі жақшалармен шектелген сипаттамалар мен операторлар тізбегі {. Блок компилятор үшін бір оператор сияқты орындалады, ол синтаксис бойынша бір оператор болғанмен, алгоритм бойынша бірнеше операторлардан тұрады. Басқару операторлары Бұлар программадағы операторлардың орын-далу реттілігін анықтайды да, алгоритмдерді жү-зеге асырудың негізгі құралы болып табылады. Басқару операторларының түрлері (категория-лары санаттары):. Таңдау операторлары, олар мынадай түйінді сөздер арқылы енгізіледі: if, if... else..., switch.. Циклдік (қадамдық итеративтік) операторлар, while, do... while, for, foreach түйінді сөздері арқылы енгізіледі. 3. Көшу (ауысу) операторлары, goto, break, cotiue түйінді сөздері арқылы енгізіледі.. Таңдау (тармақталу) операторы Тармақталу операторлары: if, else және ауыстырғыш оператор: switch if шартты операторы есептеу жолының екі бағытта тармақталуын жүзеге асырады. Оператор форматы: if(өрнек) -оператор;[else-оператор;] Шартты оператордың құрылымдық схемасы: 3. Switch операторы switch (ауыстырғыш) операторы есептеу процесін бірне-ше тармаққа бөліп жібереді. Оның алгоритмдік схемасы келесі слайдта көрсетілген. Оператор форматы: switch ( өрнек ) { case _тұрақты_өрнек: [_операторлар_тізімі] case _тұрақты_өрнек: [_операторлар_тізімі]... 34

35 case _тұрақты_өрнек: [_операторлар_тізімі] [default: операторлар ] 5. C# тіліндегі жиымдар (массивтер) C# тіліндегі жиымдар C/С тілдерінен өзгеше-леу болып келеді. Бірден мысалдар келтірейік. it[ ] k; //k жиымын анықтау k=ew it [3]; //3 бүтін саннан тұратын жиым k[0]=-5; k[]=4; k[]=55; //Жиым элементтері //Жиымның 3-элементін экранға шығару Cosole.WriteLie(k[].ToStrig()); Бұлар түсінікті шығар. Жиым былай анықталады: it[ ] k; Мынадай вариантлар дұрыс емес: it k[ ]; // Қате! it k[3]; // Қате! it [3] k; // Қате! Жиымды сипаттау үшін мәлімет типінен соң, бос тік жақшалар қойылады да, оның аты жазылады: float[ ] ar; ar айнымалысының типі жылжымалы нүктелі сандар жиымы (нақты сан), ал негізінде ar бұл вариантуыш. С# тілінде жиым сілтемелік тип (refe-rece type) болып табылады. Сөз тіркесі де осы типке жатады. ar айнымалысының алғашқы анықталған мәні ull. Бұл жиымға компьютер жадынан орын бөлу үшін, ew операторы арқылы жиымдағы элемент-тер санын көрсету керек: ar = ew float[3] ; Жоғарыдағы екі операторды біріктіріп жазуға да болады: float[ ] ar = ew float[3]; Бұған қоса, жиымды сипаттау кезінде оны бірден инициалдауға болады: float[ ] ar = ew float[3] { 3.4,.7, 00 ; Инициалдау мәндерінің саны жиымда көрсетілген элементтер санымен сәйкес болуы тиіс. Инициалдау кезінде жиым элементтері санын бермеуге де болады: float[ ] аr = ew float[] { 3.4,.7, 00 ; ew сөзін жазбауға да рұхсат етілген: float[ ] аr = { 3.4,.7, 00 ; Кейіннен программада arайнымалысына басқа өлшемдегі float типін меншіктеуге де болады: ar = ewfloat[5]; Мұнда float типті 5 мәнді сақтауға арналған жады бөлінеді, алғашқыда олардың бәрінің де мәні 0-ге тең деп саналады. Алдыңғы бөлінген float типті 3 мәнді сақтауға арналған жады қоқыс ретінде (garbage collectio) өздігінен босатылады, өйткені С# тілінде delete операторы жоқ. Сөз тіркестеріндегі сияқты жиым элементте-рінің санын мынадай өрнекпен анықтауға болады: ar.legth; С# тілінде бір өлшемді жиымдар және одан өзге жиымдардың жиымы болып табылатын екі (одан да көп) өлшемді төртбұрышты және сатылы (тураланбаған - jagged) жиымдар құру мүмкіндік бар. 35

36 6 бүтін саннан тұратын ажиымының теріс элемент-терінің қосындысы мен санын және ең үлкен элемен-тін анықтайтын программа құрамыз. usig System; amespace Listig6_ { class Class { static void Mai() { cost it = 6; it[ ] a = ew it[] { 3,, 5, -9, 8, -4 ; Cosole.WriteLie("Берілген жиым:" ); for ( it i = 0; i < ; i ) Cosole.Write( "\t" a[i] ); Cosole.WriteLie( ); log sum = 0; // теріс элементтері қосындысы it um = 0; // теріс элементтері саны for ( it i =0; i < ; i ) if ( a[i] < 0 ) { sum = a[i]; um; Cosole.WriteLie(" Теріс сандар қосындысы = " sum ); Cosole.WriteLie(" Теріс сандар саны = " um ); it ma = a[0]; // максимал элемент for ( it i = ; i < ; i ) if ( a[i] > ma ) ma = a[i]; Cosole.WriteLie( "Максимал элементі = " ma ); 7-ші лекция. Енгізу-шығару мысалдары. Басқару операторлары элементтеріне мысалдар Консольдік енгізу-шығару (Cosole класы ) мүмкіндіктері; Басқару операторлары элементтері (тармақ, цикл, басқаруды беру). Консольге мәлімет шығару usig System; amespace A { class Class { static void Mai() { it i = 3; double y = 4.; decimal d = 600m; strig s = "Берік"; 36

37 Cosole.Write( i ); Cosole.Write( " y = {0:F \d = {:D3", y, d ); Cosole.WriteLie( " s = " s ); Консольден мәлімет енгізу usig System; amespace A { class Class { static void Mai() { strig s = Cosole.ReadLie(); // вводстроки char c = (char)cosole.read(); Cosole.ReadLie(); // вводсимвола strigbuf; // буфердлявводачисел buf = Cosole.ReadLie(); it i = Covert.ToIt3( buf ); // преобразованиевцелое buf = Cosole.ReadLie(); double = Covert.ToDouble( buf ); // преобразованиеввещ. buf = Cosole.ReadLie(); double y = double.parse( buf ); Басқару операторларының элементтері // преобразованиеввещ. Блок (құрама оператор) Блок жүйелі жақшаларға алынған операторлар тізбегі: begi ed { Блок компилятор үшін бір оператор болып саналады, синтаксис бойынша бір оператор керек болғанмен, алгоритм бойынша бірнеше оператор орындалады. Блокта бір-ақ оператор болуы мүмкін, кейде ол тіпті бос болады. «Өрнек» операторы Нүктелі үтірмен аяқталған кез келген өрнек оператор болып есептеледі, ол белгілі бір амалдар орындауды керек етеді. i; // выполняется операция инкремента a *= b c; // выполняется умножение с присваиванием fu( i, k ); // выполняется вызов функции Бос оператор o Бос оператор ; синтаксис бойынша оператор керек болғанмен, мағынасы бойынша ол қажет етілмегенде қолданылады: o while ( true ); Бос оператордан тұратын бұл цикл шексіз орындалуды көрсетеді o ;;; Үш бос оператор 37

38 Тармақталу операторы: o тармақталу (if) o ауыстыру (switch) if шартты операторы if ( a < 0 ) b = ; if ( a < b && (a > d a == 0)) b; else { b *= a; a = 0; if ( a < b ) if ( a < c ) m = a; else m = c; else if ( b < c ) m = b; else m = c; 8-ші лекция. Кездейсоқ сандарды пайдалану. Символдар және сөз тіркестері Кездейсоқ сандар тізбегін алу; Жиымдарды пайдаланатын программаларда олардың мәні ретінде кездейсоқ сандарды қолданған ыңғайлы болып табылады. С# кітапханасында кездейсоқ сандар беретін Radom класы бар, ол System атаулар кеңістігінде анықталған. Кездейсоқ сандар тізбегін алу үшін алдымен төмендегідей конструктор көмегімен класс экземплярын (данасын) жасау керек: Radom a = ew Radom(); // Radom b = ew Radom( ); // мұндағы -жолдағы параметрсіз конструктор кездейсоқ сандарды уақыт көрсеткіші негізінде қрастырады. Сондықтан ол қайталаған сайын жаңа сандар тізбегін беріп отырады. Ал, -жолдағы it типіндегі параметрі бар конструктор қайталаған сайын тұрақты сандар тізбегін береді. Кездейсоқ сандар тізбегін алу үшін алдымен төмендегідей конструктор көмегімен класс экземплярын (данасын) жасау керек: Radom a = ew Radom(); // Radom b = ew Radom( ); // мұндағы -жолдағы параметрсіз конструктор кездейсоқ сандарды уақыт көрсеткіші негізінде қрастырады. Сондықтан ол қайталаған сайын жаңа сандар тізбегін беріп отырады. Ал, -жолдағы it типіндегі параметрі бар конструктор қайталаған сайын тұрақты сандар тізбегін береді. Аты Сипаттамасы Net () Net(макс) Net(мин, макс) it типіндегі оң сандар диапазонынан бүтін оң сандар тізбегін қайтарады. [0, макс] аралығындағы (диапазонынанда-ғы ) бүтін оң сандар тізбегін қайтарады. [мин, макс] диапазонынан бүтін оң сандар тізбегін қайтарады. NetBytes(жиым) [0, 55] диапазонынандағы сандар тізбегін қайтарады. NetDouble() [0, ] диапазонынандағы нақты оң сандар сандар тізбегін қайтарады. 38

39 Кездейсоқ сандар тізбегін алу тәсілдерін пайдалану мысалы usig System; amespace Listig6_0 { class Class {static void Mai() {Radom a = ew Radom(); Radom b = ew Radom(); cost it = 0; Cosole.WriteLie("\ Диапазон [0, ]:"); for (it i = 0; i < ; i) Cosole.Write("{0,6:0.##,a.NetDouble()); Cosole.WriteLie("\ Диапазон [0, 000]:"); for (it i = 0; i < ; i) Cosole.Write(" " b.net(000)); Cosole.WriteLie("\ Диапазон [-0, 0]:"); for (it i = 0; i < ; i) Cosole.Write(" " a.net(-0, 0)); Cosole.WriteLie("\ Массив [0, 55]:"); byte[] mas = ew byte[]; a.netbytes(mas); for (it i = 0; i < ; i) Cosole.Write(" " mas[i]); Программа жұмысының нәтижесі: Диапазон [0, ]: 0,0 0,4 0,4 0,55 0,9 0,84 0,9 0,78 0,78 0,74 Диапазон [0, 000]: Диапазон [-0, 0]: Массив [0, 55]: Символдар мен сөз тіркестері Мәтіндік мәліметтерді өңдеу программа-лаудағы ең бір жиі кездесетін жұмыс түрі болып саналады. Оның мынадай мүмкіндік-тері бар: символдарды, символдар жиымын, сөз тіркестерін, өзгермелі және өзгермейтін тіркестерді өңдеу, т.с.с... Символдарды пайдалану Символдық тип char Uicode кодтау жүйе-сінде символдарды сақтау үшін керек. Сим-волдық тип С# тілінің құрамдас типі болып саналады да,.net кітапханасының System атаулар кеңістігіндегі Char стандартты класы-на сәйкес келеді. Бұл класс 39

40 символдарды анықтап, олардың категориясын, төменгі немесе жоғарғы регистрге ауыстыруға қатысты статикалық тәсілдерді де береді. Енді мысалдар келтірейік System.Char класы тәсілдерін пайдалану usig System; amespace Listig6_6 { class Class { static void Mai() { try { char b = 'В',c = '\63',d = '\u003'; // Cosole.WriteLie("{0 { {", b, c, d); Cosole.WriteLie("{0 { {", char.tolower(b), char.toupper(c), char.getnumericvalue(d)); char a; do // { Cosole.Write("Введите символ: "); a = char.parse(cosole.readlie()); Cosole.WriteLie("Введен символ {0, его код - {", a, (it)a); if (char.isletter(a)) Cosole.WriteLie("Буква"); if (char.isupper(a)) Cosole.WriteLie("Верхний peг."); if (char.islower(a)) Cosole.WriteLie("Hижний peг."); if (char.iscotrol(a)) Cosole.WriteLie("Управляющий"); if (char.isnumber(a)) Cosole.WriteLie("Число"); if (char.ispuctuatio(a)) Cosole.WriteLie("Paздeлитeль"); while (a!= 'q'); catch { Cosole.WriteLie("Возникло исключение"); retur; Мұндағы -операторда 3 символдық айнымалы сипатталған. Олар әр түрлі бейнелеу формаларын-дағы символдармен инициалданған. Сонан соң символдарды шығару және түрлендіру әрекеттері орындалады. -операторда пернелерден енгізілген символ талданады. Мұнда Ctrl пернесі мен латын әріптерін пайдаланып, басқару символдарын да енгізуге болады. Енгізу кезінде тіркесті бір ғана символ болуға тиіс char символына түрлендіретін Parse тәсілі пайдаланылған. Онда тіркес енгізілетіндіктен, символ соңынан Eter пернесі басылады. Цикл q символы енгізілгенше орындала береді. Олар әр түрлі бейнелеу формаларындағы символдармен инициалданған. Соңынан сим-волдарды шығару және түрлендіру әрекеттері орындалады... Символдар жиымдары Символдар жиымдары басқа типтегі массивтер тәрізді бұрын айтылған базалық Array класы негізінде құрылады. Оның тәсілдерін мұнда қолдану бірсыпыра есептерді тиімді түрде шығару мүмкіндігін береді. Енді бір мысал келтірейік. 40

41 Символдар жиымын пайдалану мысалы usig System; amespace Listig 6_7 { class Class { static void Mai( ) { char [ ] a = { 'm', 'a', 's', 's', 'i', 'v' ; // char [ ] b = "а роза упала на лапу азора".tochararray(); // PritArray( "Исходный массив а:", a ); it pos = Array.IdeOf( a, 'm' ); a[pos] = 'M'; PritArray( "Измененный массив а:", a ); PritArray( "Исходный массив b:", b ); Array.Reverse( b ); PritArray( "Измененный массив b:", b ); public static void PritArray( strig header, Array a ) { Cosole.WriteLie( header ); foreach ( object i a ) Cosole.Write( ); Cosole.WriteLie( "\" ); Программа жұмысы нәтижесі: Символдық жиымды оның мәндерін бере отырып (-оператор) немесе strig класының ToCharArray функциясын пайдалану жолымен тіркесті символ-дарға бөле отырып инициалдауға болады. 9-шы лекция. Кластардың негізгі элементтері: өрістерді, тәсілдерді, конструкторларды, қасиеттерді пайдалану жолдары.кластар туралы жалпы мәліметтер. Класс спецификаторлары 3. Класс объектілерін жасау 3.. Объектілерді меншіктеу және салыстыру 3.. Мәліметтер: өрістер мен константалар 4. Класс өрісінің спецификаторлары мен константалары 5. Тәсілдер 4

42 5..Тәсілдер параметрлері 5.. Тәсілді шақыру 5.3. Параметрлерді беру тәсілдері және олардың типтері 5.4. Параметрлерді қолдану ережелері 6. this түйінді сөзі 7. Конструкторлар 8. Қасиеттер Класс сипаттамасы class түйінді сөзі мен класс атынан тұрады да, жүйелі жақша ішінде класс тұлғасы оның элементтері тізімі орналасады. Бұларға қоса, кластың базалық элементтерін (тегі-предки) және әртүрлі сипаттары анықталатын, міндетті емес бірсыпыра атрибуттары мен спецификаторларын беруге болады. 3.. Мәліметтер: өрістер мен константалар 4. Класс өрісі спецификаторлары мен константалары Класс мысалы 5. Тәсілдер Тәсіл класпен немесе экземплярмен атқарылатын есептеу-лерді орындайтын функционалдық элемент. Тәсілдер кластың тәртібін анықтайды да, оның интерфейсін құрайды. Тәсіл аты арқылы пайдалануға болатын, аяқталған код фрагменті. Ол бір рет жазылады да, қанша рет қажет болса, сонша рет шақырылып орындала береді. Бір тәсіл оған аргумент ретінде берілген әртүрлі мәліметтерді өңдей алады. Төмендегі мысалға қараңыз: Тәсіл синтаксисі Тәсілдер мысалдары 5..Тәсілдер параметрлері Қарапайым тәсіл мысалы 5.. Тәсілді шақыру Тәсілге параметрлерді беру мысалы usig System; amespace Lisig5_3 { class Class { static it Ma(it a, it b) // макс. мәнді таңдау { if ( a > b ) retur a; else retur b; static void Mai() { it a =, b = 4; it = Ma( a, b ); // Ma тәсілін шақыру Cosole.WriteLie( ); // нәтижесі: 4 short t = 3, t = 4; it y = Ma( t, t ); // үйлесімді тип пар-рлері Cosole.WriteLie( y ); // нәтижесі : 4 it z = Ma( a t, t / * b ); // өрнек Cosole.WriteLie( z ); // нәтижесі : Параметрлерді беру тәсілдері және олардың типтері Параметрлерді беру тәсілдері: мән бойынша және сілтеме бойынша. Параметрлерді мән бойынша беру кезінде тәсіл аргументтер мәнінің көшірмелерін алады да, тәсіл операторлары осы көшірмелермен жұмыс істейді. 4

43 Параметрлерді сілтеме (адрес) бойынша беру кезінде тәсіл аргументтер адресінің көшірмесін алады да, сол (бұрынғы) адрестердегі аргументтерді пайдаланады. С# тілінде параметрлердің төрт типі бар: мән-параметрлер; сілтеме-параметрлер (ref); нәтижелік (шығыс - выходные) параметрлер (out); жиым-параметрлер (params). Түйінді сөздер параметрлер типтерін сипаттаудың алдында тұрады. Егер ол болмаса, параметр мән-параметр болып есептеледі. Мысалы: public it Calculate( it a, ref it b, out it c, params it[] d ) Мысал: мән-параметрлер мен ref сілтемелері usig System; amespace Listig5_4 { class Class { static void P( it a, ref it b ) { a = 44; b = 33; Cosole.WriteLie( "тәсіл ішінде {0 {", a, b ); static void Mai() { it a =, b = 4; Cosole.WriteLie( "шақыруға дейін {0 {", a, b ); P( a, ref b ); Cosole.WriteLie("шақырудан кейін {0 {", a, b ); Мысал: out шығыс параметрлері usig System; amespace Listig5_5 { class Class { static void P( it, out it y ) { = 44; y = 33; Cosole.WriteLie( " тәсіл ішінде {0 {",, y ); static void Mai() { it a =, b; // b-ны инициалдау қажет емес P( a, out b ); Cosole.WriteLie( "шақырудан кейін {0 {", a, b ); 5.4. Параметрлерді қолдану ережелері. Мән-параметрлер үшін мән бойынша параметр беру қолданылады. Бұл мүмкіндік тәсілдің бастапқы мәліметтері үшін қолданылады. Тәсілді шақыру кезінде мән бойынша берілетін параметр орнында өрнек болуы мүмкін (және де оның жеке жағдайы ретінде айнымалы немесе константа). Мұнда өрнек типі параметр типіне келтірілуі керек.. Сілтеме-параметрлер және нәтижелік (шығыс) параметрлер адрес бойынша беріледі. Мұндай мүмкіндік тәсілдің қосалқы нәтижелерін (побочные результаты) беру кезінде қолданылады. 43

44 Тәсілді шақыру кезінде ref сілтемесі бойынша берілетін параметр орнында тек сол типтегі инициалданған айнымалы аты ғана болуы мүмкін. Параметр аты алдында ref түйінді сөзі көрсетіледі. Тәсілді шақыру кезінде out нәтижелік (шығыс) параметр орнында тек сол типтегі айнымалы аты ғана болуы мүмкін. Оны инициалдау қажет емес. Параметр аты алдында out түйінді сөзі көрсетіледі. 6. this түйінді сөзі Тәсілдің ол өңдеуге тиіс объект өрісімен жұмыс істеуін қамтамасыз ету үшін, сол тәсілге автоматты түрде this жасырын параметрі беріледі, ол функцияны шақырған объектіге сілтеме жасап тұрады. this сөзін нақты түрде пайдалану this параметрі тікелей түрде мынадай жағдайларда қолданылады: // тәсілден оны шақырған объектіге сілтеме қайтару үшін: class Demo { double y; public Demo T() { retur this; // аты тәсіл параметрі атымен бірдей өрісті идентификациялауүшін: public void Sety( double y ) { this.y = y; 7. Конструкторлар Конструктор объектіні инициалдау үшін қажет. Ол класс объектісін жасау кезінде ew операциясы арқылы шақырылады. Конструктор аты класс атымен бірдей болады. Конструкторлар қасиеттері: Конструктор ешқандай мән (тіпті void типін де) қайтармайды. Кластың, инициалдаудың әр түрлері үшін әртүрлі параметрлері бар, бірнеше конструкторлары болуы мүмкін. Егер программалаушы бірде-бір конструкторды көрсетпесе немесе кейбір өрістер инициалданбаса, мәндік типтегі өрістерге нөл, ал сілтемелік типтегі өрістерге ull мәні меншіктеледі. Параметрсіз шақырылатын конструктор (үнсіз) келісім бойынша алынған конструктор деп аталады. Конструкторы бар класс мысалы usig System; amespace Listig5_6 { class Demo { public Demo( it a, double y ) // конструктор { this.a = a; this.y = y; it a; double y; class Class { static void Mai() { Demo a = ew Demo( 300, 0.00 ); // конструкторды шақыру Cosole.WriteLie( a.gety() ); // нәтиже: 0,00 Demo b = ew Demo(, 5.7 ); // конструкторды шақыру Cosole.WriteLie( b.gety() ); // нәтиже : 5,7 44

45 Екі конструкторы бар класс мысалы class Demo { public Demo( it a ) // конструктор { this.a = a; this.y = 0.00; public Demo( double y ) // конструктор { this.a = ; this.y = y; Demo = ew Demo( 300 ); // конструкторды шақыру Demo y = ew Demo( 5.7 ); // конструкторды шақыру Жалпы класс мысалы class Moster { public Moster() // конструктор { this.ame = "Noame"; this.health = 00; this.ammo = 00; public Moster( strig ame ) : this() { this.ame = ame; public Moster( it health, it ammo, strig ame ) { this.ame = ame; this.health = health; this.ammo = ammo; public it GetName() // тәсіл { retur ame; public it GetAmmo() // тәсіл { retur ammo; 8. Қасиеттер Қасиеттер класс өрістерімен қатынас құру үшін пайдаланылады. Көбінесе, қасиет жабық өрістермен қатынас құру тәсілдерін анықтайды. Қасиет синтаксисі: [ спецификаторлар ] типі қасиет_аты { [ get қатынасу_коды ] [ set қатынасу_коды ] 45

46 Қасиеттерді пайдалану кезінде, автоматты түрде онда көрсетілген оқу (get) және орнату (set) блоктары шақырылады. Мұнда не get, не set бөлігі болмауы мүмкін, бірақ екеуінің де бірден жоқ болуы мүмкін емес. Егер set бөлігі болмаса, қасиет тек оқылады (read-oly), ал егер get бөлігі болмаса тек жазылады (write-oly). 0-шы лекция. Класc тәсілдері мен операцияларының асыра жүктелуі Рекурсивтік тәсілдер, параметрлер саны айнымалы тәсілдер; Индексаторлар; Деструкторлар. Аргументтер саны айнымалы тәсілдер class Class { public static double Average( params it[] a ) { if ( a.legth == 0 ) throw ew Eceptio( «Аргументтері жеткіліксіз"); double sum = 0; foreach ( it elem i a ) sum = elem; retur sum / a.legth; static void Mai() { try { it[] a = { 0, 0, 30 ; Cosole.WriteLie( Average( a ) ); // it[] b = { -, -4,, 4, 3, -, 8 ; Cosole.WriteLie( Average( b ) ); // short z =, e = 3; byte v = 00; Cosole.WriteLie( Average( z, e, v ) ); // 3 Cosole.WriteLie( Average() ); // 4 catch( Eceptio e ) {Cosole.WriteLie( e.message ); retur; Рекурсивтік тәсілдер Рекурсивтік деп өзін-өзі шақыратын (тура рекурсия) тәсілді атайды. Екі немесе одан да көп тәсілдер бірін-бірі шақыратын болса, олар жанама рекурсия деп аталады. Есептеулерді аяқтау үшін әрбір рекурсивтік тәсілдің кем дегенде бір қайтару операторымен аяқталатын рекурсивтік емес алгоритм тармағы болуы керек. log fact( log ) { if ( == 0 == ) retur ; // рекурсивтік емес тармақ retur ( * fact( ) ); // рекурсивтік тармақ log m=fact(4); // немесе: log fact( log ) { retur ( > )? * fact( ) : ; Рекурсияның сипаттамалары Рекурсияның артықшылығы: программа қысқа, әрі ықшам жазылады. Кемшіліктері:стектің толып кету қаупі бар; тәсілді қайталап шақыруға және оған параметрлердің көшірмелерін жіберуге уақыт пен жадының қажеттілігі. 46

47 Тәсілдердің асыра жүктелуі Атаулары бірдей, бірақ параметрлерінің типтері әртүрлі бірнеше тәсілдерді қатар қолдану тәсілдердің асыра жүктелуі деп аталады. Компилятор берілген нақты параметрлердің типі бойынша қандай тәсілді шақыру керектігін анықтайды. Бұл асыра жүктелуге рұқсат беру (resolutio) деп аталады. // Екі бүтін санның үлкенінің мәнін қайтарады: it ma( it a, it b ) // Үш бүтін санның үлкені мәнін қайтарады: it ma( it a, it b, it c ) // Бірінші параметрдің мәні үлкенін және екінші параметрдің ұзындығының үлкенін қайтарады: it ma ( it a, strig b )... Cosole.WriteLie( ma(, ) ); Cosole.WriteLie( ma(,, 3 ) ); Cosole.WriteLie( ma(, "" ) ); Тәсілдердің асыра жүктелуі полиморфизм көрінісі болып табылады. Класс операциялары С# тіліндегі кластардың өз ішкі операцияларының басым бөлігі әрекеттерін қайта анықтауға болады. Бұл стандартты типтегі айнымалылар сияқты өрнектердің құрамында объект экземплярларын қолдануға мүмкіндік береді: MyObject a, b, c;... c = a b; // MyObject класының қосу операциясы Кластың өз операцияларын анықтау операциялардың асыра жүктелуі деп аталады. Класс операциялары арнайы түрдегі тәсілдер (функция-операциялар) арқылы былай сипатталады: public staticоперацияны_жариялаушы{ тұлға Мысалы: public static MyObject operator --( MyObject m ) { C# тілінде класс операцияларының 3 түрі бар: унарлы, бинарлы және типті түрлендіру операциялары. Классоперацияларын сипаттаудың жалпы ережелері Операция кластың ашық статикалық тәсілі ретінде сипатталуы тиіс (public static спецификаторлары); параметрлер операцияларға мәні бойынша берілуі тиіс (яғни, операция алдына ref немесе out түйінді сөздері жазылмауы тиіс); Кластың барлық операцияларының сигнатуралары әртүрлі болуы тиіс; операцияда қолданылатын типтер операциялардың өздерінен кем болмайтындай қатынас құқықтарына ие болуы тиіс (яғни операцияларды қолданған кезде параметрлерге де қол жеткізуге болады). -ші лекция. Кластарды мұралау Кластар иерархияларын (сатыларын) ұйымдастыру; Алдыңғы және соңғы байланыстыру; Виртуалды тәсілдер; Абстрактілі және туындысыз кластар; Кластар арасындағы өзара қатынас түрлері. Мұралау мүмкіндіктері Мұралау ОБП-дың қуатты құралы болып табылады. Ол ұрпақ-кластардың атакластар қасиеттерін иемденетін және оларды толықтыру немесе өзгерту мүмкіндігіне ие болатын иерархияларды құруға мүмкіндік береді. 47

48 Мұралау төмендегідей өзара байланысты мақсаттар үшін қолданылады: программадан қайталанатын код фрагменттерін жою; программаны өзгертуді жеңілдету; бұрын құрылған программалар негізінде жаңа программалар құруды жеңілдету. Сонымен қатар, программалардың бастапқы кодын пайдалануға мүмкіндік болмайтын жағдайда, оларға өзгеріс енгізуді қажет ететін объектілерді қолданудың жалғыз мүмкіндігі осы мұралау болып табылады. Синтаксисі (жазылуы): [ атрибуттар ] [ спецификаторлар ] class класс_аты [ :ата_тектері ] класс тұлғасы class Moster {... // private және public-тен басқа, // protected қолданылады class Daemo : Moster {... C# тілінде кластың ұрпақтары саны бірнешеу болуы мүмкін Кластың тек бір ата-кластан және интерфейстердің кез келген санынан мұралау мүмкіндігі бар. Мұралау кезінде ұрпағы ата-тегінің барлық элементтерін қабылдайды. private элементтерін оның ұрпақтары тікелей пайдалана алмайды. protected элементтерін тек ұрпақтары пайдалана алады. Кластың жалпы мысалы class Moster { public Moster() { // конструктор this.ame = "Noame"; this.health = 00; this.ammo = 00; public Moster( strig ame ) : this() { this.ame = ame; public Moster( it health, it ammo, strig ame ) { this.ame = ame; this.health = health; this.ammo = ammo; public it Health { // қасиет get { retur health; set { if (value > 0) health = value; else health = 0; public it Ammo { // қасиет get { retur ammo; set { if (value > 0) ammo = value; else ammo = 0; public strig Name { get { retur ame; // қасиет - 48

49 public void Passport() // тәсіл { Cosole.WriteLie( "Moster {0 \t health = { \ ammo = {", ame, health, ammo ); public override strig ToStrig(){ strig buf = strig.format( "Moster {0 \t health = { \ ammo = {", ame, health, ammo); retur buf; strig ame; // private өрістер it health, ammo; Daemo, Moster класының мұрагері class Daemo : Moster { public Daemo() { brai = ; public Daemo( strig ame, it brai ) : base( ame ) this.brai = brai; public Daemo( it health, it ammo, strig ame, it brai ) : base( health, ammo, ame ) { this.brai = brai; ew public void Passport() { Cosole.WriteLie( "Daemo {0 \t health ={ ammo ={ brai ={3", Name, Health, Ammo, brai ); public void Thik() { Cosole.Write( Name " is" ); for ( it i = 0; i < brai; i ) Cosole.Write( " thikig" ); Cosole.WriteLie( "..." ); it brai; // жабық өріс public void Passport() // тәсіл { Cosole.WriteLie( "Moster {0 \t health = { \ ammo = {", ame, health, ammo ); Өрістер мен тәсілдерді мұралау Кластың өрістері, тәсілдері және қасиеттері мұраланады. Базалық класс элементін жаңа элементке алмастыру қажет болғанда ew түйінді сөзін қолданған жөн: // Daemo класының тәсілдері (тегінің функцияларын толықтыру) ew public void Passport() { base.passport(); // ата-тегінің функцияларын қолдану Cosole.WriteLie( brai ); // толықтыру // Daemo класының тәсілі (толық алмастыру) ew public void Passport() { Cosole.WriteLie( "Daemo {0 \t health ={ ammo ={ brai ={3", 49

50 Name, Health, Ammo, brai ); // Moster класының тәсілі public void Passport() { Cosole.WriteLie( "Moster {0 \t health = { \ ammo = {", ame, health, ammo ); Виртуалды тәсілдерді қолдану Виртуалды тәсілдер туынды кластармен базалық класқа сілтеме жасау арқылы жұмыс істегенде қолданылады. Сонымен қатар, объектілерді тәсілдерге параметр ретінде беру кезінде виртуалды тәсілдер қолданылады. Тәсілдің параметрлерінде базалық типті объект сипатталады, ал шақыру кезінде оған туынды класс объектісі беріледі. Бұл жағдайда тәсілдің ішіндегі объект үшін шақырылатын виртуалды тәсілдер параметрдің емес, аргументтің типіне сәйкес болады. Кластарды сипаттау кезінде виртуалды тәсілдер ретінде туынды кластарда басқа жолмен орындалатын тәсілдерді анықтау ұсынылады. Егер иерархияның барлық кластарында тәсіл бірыңғай жүзеге асатын болса, оны жай тәсіл ретінде анықтаған жөн. Абстрактілі кластар Абстрактілі класс тек ұрпақтарды тудыру үшін қолданылады. Әдетте онда ұрпақтардың әрқайсысы өзінің қолданатын жолымен жүзеге асыратын тәсілдер жиыны беріледі. Абстрактілі кластар туынды кластарда нақтылануы жоспарланатын жалпы ұғымдарды бейнелеуге арналған. Абстрактілі класс иерархия үшін толықтай интерфейсті анықтайды және бұл кезде класс тәсілдеріне ешбір нақты әрекеттер сәйкес келмеуі мүмкін. Бұл жағдайда тәсілдердің тұлғасы бос болады және олар abstract спецификациясымен жарияланады. Егер класта кем дегенде бір абстрактілі тәсіл бар болса, класс түгелдей абстрактілі класс ретінде (abstract спецификаторымен) сипатталуы тиіс. Абстрактілі кластың құрамында толықтай анықталған тәсілдер де болуы мүмкін, бұл оның интерфейстен айырмашылығы. Полиморфты тәсілдер Абстрактілі кластар келесі жағдайларда қолданылады: бір иерархияның объектілерін сақтауға арналған мәліметтер құрылымдарымен жұмыс істеу кезінде тәсілдердің параметрлері ретінде. Егер абстрактілі кластан туындаған класс барлық абстрактілі тәсілдерді қайта анықтайтын болмаса, ол да абстрактілі класс ретінде сипатталуы тиіс. Параметрі абстрактілі класс болатындай тәсіл құруға мүмкіндігі бар. Программаның орындалуы барысында бұл параметрдің орнына кез келген туынды кластың объектісі берілуі мүмкін. Бұл бір иерархия шеңберіндегі кез келген типті объектімен жұмыс істейтін полиморфты тәсілдерді құруға мүмкіндік береді. 50

51 Жүзеге асырылған тәсілге интерфейс типті объект арқылы қатынас құру Бұл жолдың ыңғайлылығы IActio типті объектілерге осы интерфейсті қолдайтын әртүрлі класс объектілеріне сілтемені меншіктеу кезінде байқалады. Мысалы, интерфейс типті параметрі бар тәсіл бар болсын. Бұл параметрдің орнына интерфейсті жүзеге асыратын кез келген объектіні беруге болады: static void Act( IActio A ) { A.Draw(); static void Mai() { Moster Vasia = ew Moster( 50, 50, "Вася" ); Act( Vasia );... Интерфейстер және мұралау Интерфейстің ата-тегі болмауы мүмкін немесе олардың саны бірнешеу болуы да мүмкін, соңғы жағдайда ол ең жоғарғы деңгейден бастап, өзінің барлық базалық интерфейстерінің барлық элементтерін мұралайды. Базалық интерфейстерге олардың ұрпақтарынан кем болмайтындай деңгейде қол жеткізілетін болуы тиіс. Әдеттегі кластар иерархиясы сияқты, базалық интер-фейстер жалпылама әрекеттер сипатын анықтайды, ал олардың ұрпақтары оны нақтылайды және толықтырады. Сонымен қатар, ұрпақтар интерфейсінде сигнатурасы бірдей, мұраланған элементтерді қайта анықтаушы элементтерді көрсетуге болады. Мұндайда элементтің алдына кластардағы сияқты ew түйінді сөзі жазылады. Осы сөздің көмегімен базалық интерфейстің соларға сәйкес элементі жасырылады. Мысал iterface IBase { void F( it i ); iterface Ileft : IBase { ew void F( it i ); /* F тәсілін қайта анықтау */ iterface Iright : IBase { void G(); iterface Iderived : ILeft, IRight { class A { void Test( IDerived d ) { d.f( ); // ILeft.F шақырылады ((IBase)d).F( ); // IBase.F шақырылады ((ILeft)d).F( ); // ILeft.F шақырылады ((IRight)d).F( ); // IBase.F шақырылады IDerived IRight IBase тізбегінде қайта анықталмағанына қарамастан, IBase интерфейсінің F тәсілі ILeft интерфейсімен жасырылған. Интерфейстерді жүзеге асырудың ерекшеліктері 5

52 Интерфейсті жүзеге асыратын класс оның барлық элементтерін, оның ішінде, мұраланғандарын да анықтауы керек. Егер осындай жағдайда интерфейстің аты нақты түрде көрсетілетін болса, ол осыған сәйкес элемент сипатталған интерфейске сілтеме жасауы тиіс. Өзіндік немесе мұраланған элементтерге нақты сілтеме жасайтын интерфейс класс ата-тектері тізімінде көрсетілуі тиіс. Класс өзінің ата тегінің барлық тәсілдерін, оның ішінде, интерфейстерді жүзеге асырғандарын да мұралайды. Ол осы тәсілдерді ew спецификаторының көмегімен қайта анықтай алады, алайда олармен тек класс объектісі арқылы ғана қатынас құруға болады. Стандартты.NET интерфейстері.net кластар кітаханасында объектілердің қажетті әрекет-терін тағайындайтын көптеген стандартты интерфейстер анықталған. Мысалы, IComparable интерфейсі объекті-лерді «үлкен-кіші» деген сияқты салыстыру тәсілін тағайындайды, бұл оларды реттеуге мүмкіндік береді. IEumerable және IEumerator интерфейстерін жүзеге асыру foreach көмегімен объект құрамын көруге, ал ICloeable интерфейсін жүзеге асыру объектілерді клондауға мүмкіндік береді. Стандартты интерфейстерді кітапхананың көптеген стандартты кластары сүйемелдейді. Мысалы, foreach көмегімен жиыммен жұмыс істеу мүмкіндігінің болу себебі Array типі IEumerable және IEumerator интерфейс-терін жүзеге асырады. Стандартты интерфейстерді сүйемелдейтін өз кластары-мызды да құруға болады, бұл осы кластар объектілерін стандартты тәсілдер көмегімен пайдалануға мүмкіндік береді. Объектілерді салыстыру IComparable интерфейсі System атаулар кеңістігінде анықталған. Оның құрамында тек бір ғана CompareTo тәсілі бар, ол екі объектіні ағымдағы және оған параметр ретінде берілген объектілерді салыстыру нәтижесін қайтарады. iterface IComparable { it CompareTo( object obj ) Тәсіл төмендегідей нәтижелерді қайтаруы тиіс: 0, егер ағымдағы объект пен параметр тең болса; теріс сан, егер ағымдағы объект параметрден кіші болса; оң сан, егер ағымдағы объект параметрден үлкен болса. Программалау үшін берілетін ұсыныстар Мұралаудың негізгі артықшылығы базалық класс деңгейінде туынды класс объектілерімен де жұмыс істеуге мүмкіндік беретін универсалды код жазуға болады, бұл виртуалды тәсілдер көмегімен жүзеге асырылады. Виртуалды тәсілдер ретінде иерархияның барлық кластарында бір функцияны (мүмкін әртүрлі тәсілдермен) атқаратын тәсілдер сипатталуы тиіс. Туынды кластарда нақтылануы жоспарланатын жалпы ұғымдарды бейнелеу үшін абстрактілі кластар қолданылады. Әдетте абстрактілі класта ұрпақтардың әрқайсысы өзінің қолданатын жолымен жүзеге асыратын тәсілдер жиыны, яғни интерфейс беріледі. 5

53 Жай тәсілдерді (виртуалды емес) туынды класта қайта анықтау ұсынылмайды. -3-шілекция. Интерфейстер. Контейнерлік кластар интерфейстерді сипаттау және қолдану; объектілерді клондау, салыстыру, реттеу үшін стандартты.net; интерфейстерін қолдану; контейнер (коллекция) түсінігі; стандартты.net топтамаларын (коллекция) қолдану. Интерфейстер. Интерфейс туралы жалпы мағлұматтар интерфейс кластардың арнайы бір түрі, ол абстрактілі кластың «шеткі бір түрі (жағдайы)» болып табылады. Интерфейсте туынды класта жүзеге асырылуы тиіс абстрактілі тәсілдер, қасиеттер және индексаторлардың жиыны беріледі. интерфейс оны іске асыратын кластар қолдайтын әрекет-терді анықтайды. интерфейсті қолданудың негізгі идеясы осындай класс объектілерін бірдей жолдармен қолдануға мүмкіндік беру. әрбір класс интерфейс элементтерін өз қалауынша анық-тай алады. Осылайша полиморфизмге қол жеткізіледі: әртүрлі класс объектілері бір тәсілдің шақыруына әртүрлі жауап әрекеттер орындай алады. интерфейс синтаксисі класс синтаксисіне ұқсас: [ атрибуттар ] [ спецификаторлар ] iterface аты [ : ата_тегі ] интерфейс_тұлғасы [ ; ] Бір интерфейсте бірнеше интерфейс қасиеттері мұра-лану мүмкіндігі бар, мұндайда олардың ата-тектері үтір арқылы бөліне отырып жазылады. Интерфейс тұлғасын абстрактілі тәсілдер, қасиеттер мен индексаторлар шаблондары, оқиғалар құрайды. Интерфейс құрамында тұрақтылар, өрістер, операция-лар, конструкторлар, деструкторлар, типтер және кез келген статикалық элементтер болмауы тиіс. iterface IActio { void Draw(); it Attack(it a); void Die(); it Power { get; Интерфейстердің қолданылу аймағы Егер қандай да бір әрекеттер жиынын қолдану тек осы әрекеттерді әртүрлі тәсілдермен орындайтын нақты бір кластар иерархиясы үшін маңызды болса, бұл жиынды иерархияның абстрактілі базалық класының виртуалды тәсілдері түрінде берген жөн. Иерархия шегінде (ішінде) бірдей жұмыс істейтін мүмкіндіктердің барлығын толығымен базалық класта анықтаған жөн. Интерфейстер көп жағдайда әртүрлі иерархия объектілерінің ортақ қасиеттерін көрсету үшін қолданылады. Интерфейстерді жүзеге асырудың ерекшеліктері 53

54 Интерфейсті жүзеге асыратын класс оның барлық элементтерін, оның ішінде, мұраланғандарын да анықтауы керек. Егер осындай жағдайда интерфейстің аты нақты түрде көрсетілетін болса, ол осыған сәйкес элемент сипатталған интерфейске сілтеме жасауы тиіс. Өзіндік немесе мұраланған элементтерге нақты сілтеме жасайтын интерфейс класс ата-тектері тізімінде көрсетілуі тиіс. Класс өзінің ата тегінің барлық тәсілдерін, оның ішінде, интерфейстерді жүзеге асырғандарын да мұралайды. Ол осы тәсілдерді ew спецификаторының көмегімен қайта анықтай алады, алайда олармен тек класс объектісі арқылы ғана қатынас құруға болады. Параметрлері бар топтамалар (коллекциялар)(класс-прототиптер, geerics) параметрлері ретінде мәліметтер типтері болатын кластар Прототип-класс (.0 вариантда) Жай класс Dictioary<K,T> HashTable LikedList<T> List<T> ArrayList Queue<T> Queue SortedDictioary<K,T> SortedList Stack<T> Stack List класын пайдалану мысалы usig System; usig System.Collectios.Geeric; amespace CosoleApplicatio{ class Program { static void Mai() { List<it> lit = ew List<it>(); lit.add( 5 ); lit.add( ); lit.add( 3 ); lit.sort(); it a = lit[]; Cosole.WriteLie( a ); foreach ( it i lit ) Cosole.Write( " "); 4-ші лекция. Делегаттар делегаттың анықтамасы; делегаттарды қолдану; кері шақыру (callback); делегатты параметрлер тізімі арқылы беру; операциялар. Делегаттың анықтамасы 54

55 Делегат бұл тәсілдерге сілтемелерді сақтауға арналған класс түрі. Делегатты кез кезген класс тәрізді параметр ретінде беруге, осыдан кейін ондағы инкапсуляцияланған тәсілді шақыруға болады. Делегаттар оқиғаларды қолдау үшін, сонымен қатар, тілдің тәуелсіз конструкциясы ретінде қолданылады. Делегаттың сипаттамасы оның көмегімен шақырылуы мүмкін тәсілдер сигнатурасын анықтайды: [ атрибуттар ] [ спецификаторлар ] delegate тип аты( [ параметрлер ] ) Делегатты сипаттау мысалы: public delegate void D ( it i ); Делегаттың базалық класы System.Delegate болып табылады Делегаттарды қолдану Делегаттар, негізінен, келесідей жағдайлар үшін қолданылады: шақырылған тәсілді компиляция кезінде емес, программаның орындалуы кезінде динамикалық түрде анықтауға мүмкіндік алу; объектілер арасында «шығу көзі бақылаушы» типі бойынша байланысты қамтамасыз ету; оларға басқа тәсілдерді беруге болатындай әмбебапты (универсалды) тәсілдерді құру (кері шақырулар механизмін қолдау). Операциялар Делегаттарды теңдікпен немесе теңсіздікпен салыстыруға болады. Егер екі делегаттың екеуінде де тәсілдерге сілтеме болмаса немесе екеуінде де бірдей тәсілдерге бірдей реттілікпен сілтемелер жасалған болса, олар тең болады. Бірдей типті делегаттармен қарапайым және күрделі меншіктеу операцияларын орындауға болады. strig тіркестері сияқты, делегат та өзгермейтін мәлімет типі болып табылады, сондықтан кез келген өзгерістер жағдайында жаңа экземпляр құрылады, ал ескісін кейіннен қоқыс жинаушы (сборщик мусора) өшіріп тастайды, яғни жояды. Делегатты қолдану синтаксисі тәсілді шақыру синтаксисімен бірдей болып келеді. Егер делегатта бірнеше тәсілге сілтемелер сақталатын болса, олар тізбектеле, делегатқа қосылған реттілігімен шақырылады. Оқиғалар Оқиғаның анықтамасы Оқиғалар механизмі Делегаттар мен оқиғалар туралы қосымша Оқиғаның анықтамасы Оқиға кластың басқа объектілеріне (бақылаушыларға) өздерінің күйінің өзгеруі туралы хабарламалар жіберуіне мүмкіндік беретін класс элементі. Бақылаушы болу үшін объектінің оқиғаларды өңдеушісі болуы керек және ол оқиғалар өңдеушісін шығу көзі объектісінде (в объекте-источнике) тіркеу керек. Мысал class Subj { // Оқиғаның шығу көзі (класс-источник) 55

56 public evet EvetHadlerOops; // Станд. типті оқиғаны сипаттау public void CryOops() { // Оқиғаны тудыратын тәсіл Cosole.WriteLie( "OOPS!" ); if ( Oops!= ull ) Oops( this, ull ); class Obs { // Бақылаушыкласс public void OOops( object seder, EvetArgs e ) { // Оқиғаны өңдеуші Cosole.WriteLie("Оййй!" ); class Class { static void Mai() { Subj s = ew Subj(); Obs o = ew Obs(); Obs o = ew Obs(); s.oops = o.ooops; // өңдеушіні тіркеу s.oops = o.ooops; // өңдеушіні тіркеу s.cryoops(); Оқиғалар механизмі Оқиғалар делегаттар негізінде құрастырылған: делегаттардың көмегімен оқиғаларды өңдеуші тәсілдер шақырылады. Сондықтан класта оқиғаны құру келесі бөлімдерден тұрады: o оқиғалар өңдеушілерінің сигнатурасын анықтайтын делегатты сипаттау; o оқиғаны сипаттау; o Оқиғаны тудыратын тәсілді (тәсілдерді) сипаттау. Оқиғаның синтаксисі: [ атрибуттар ] [ спецификаторлар ] evet тип аты 5-шілекция.C# тілі негізінде Widows-қосымшаларын жасау widows жүйесі ортасында программалау ерекшеліктері; оқиғалық басқару қағидасына негізделген программалау; visual Studio.NET ортасында жұмыс істеу негіздері; формалар; шығарылымды көрсету Обозреватель Решений; қасиеттер терезесі Окно Свойств. Widows-формалар жасау негіздері C# тілінде Widows ортасы үшін программалау Widows жүйесі ортасында программалау ерекшеліктері: Алдыңғы дәрістерде консолдық программалар жасау ар-қылы C# тілінің мүмкіндіктерімен таныстық. Енді Widows ортасында.net кітапханалары жұмысын қарастырып, операциялық жүйе мүмкіндіктерін толығырақ пайдалана бастаймыз. Widows жүйесі ортасында программалау ерекшеліктері: Көп тапсырмалы режим жүйеде бір мезетте бірнеше программа жұмыс істей алады, әр программаға жеке жа-ды аймағы бөлініп, процессор уақыты да бөлініп беріліп, сыртқы құрылғыларды да олар ортақ пайдалана алады; 56

57 Программалар аппаратурадан тәуелсіз істейді олар тікелей құрылғыларға емес, ОС-мен байланыс жасайды, сондықтан құрылғылардың параметрлерін программа есепке алмайды, олар драйверлер арқылы басқарылады. Қолданушымен стандартты түрде графикалық интер-фейс орнатылып, әр программа бір терезе арқылы тұтынушымен байланысады, терезелер стандартты элементтерден тұрады; Әртүрлі программалар арасында мәлімет алмасу ісі жүргізіледі, олар буфер арқылы немесе OLE мүмкінді-гімен жүргізіле береді; Ескі программаларды да орындау мүмкіндігі Widows жүйесінің 3-разрядты ортасында 6-разрядты орта программалары, MS DOS жүйесінің программалары да орындала береді; Widows-қосымшаларын жасайтын оқиғалық басқару қағидасына негізделген программалау орындалады. Оқиғаны Widows жүйесі қабылдап, хабарламаға (тышқан шертілді, перне басылды) түрлендіреді, Хабарлама қолданушыдан да, ОС-тан да, басқа программадан да келуі мүмкін. Стандартты хабар-ламалардың бірнеше түрлері бар, олар иерархияға сәйкес жұмыс істейді. Хабарламалар жалпы кезекке келіп түседі де, сонан кейін қосымшалар арасында кезекке тұрады. Әрбір қосымша программаның хабарламаларды өңдеу циклі болады, солар хабарламаларды кезекпен ала отырып, ОС арқылы соны өңдейтін ішкі программаларды шақырады. 57

58 Алматинская академия экономики и статистики Кафедра «Информатика» ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҚТАРДЫ ОРЫНДАУ БОЙЫНША ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУЛАР «C# ортасында программалау» пәні бойынша «5ВО70300 Ақпараттық жүйелер» мамандығы үшін Алматы, 03 58

59 тәжірибелік жұмыс Тақырып: Сызықтық алгоритмдер, формулалар бойынша есептеу. Тапсырма: Берілген формула бойынша есептеулерді орындайтын программа жазыңыздар. Есеп беру:программа мәтіні мен нәтижесі. Ескерту:Төмендегі кестеде формулалар бойынша есептеу кезінде қажетті математикалық функциялардың C# тілінде жазылуы берілген. Математикалық C# тілінде жазылуы функциялар e Ep() si Si() cos Cos() tg Ta() arctg ATa() Abs() l Log() lg Log0() Sqrt() Математикалық функциялар Math класы Математикалық функциялар, мысалы, синус, косинус, дәрежелеу System атаулар кеңістігінде анықталған Mathкласында орындалады. Осы класс тәсілдері арқылы мыналар есептелінеді: тригонометрииялық функциялар: Si, Cos, Ta; кері тригонометрииялық функциялар: ASi,ACos,ATa,ATa; гиперболалық функциялар: Tah, Sih, Cosh; экспонента мен логарифмдікфункциялар: Ep,Log,Log0; модуль (абсолюттік шама), квадрат түбір, таңбаны анықтау: Abs,Sqrt,Sig; дөңгелектеу: Ceilig,Floor,Roud; минимум, максимум: Mi, Ma; дәрежелеу, қалдық табу: Pow, IEEERemider; екі бүтін шаманың толық көбейтіндісі: BigMul; бөлу және бөлгендегі қалдықты табу: DivRem. Мұнан басқа кластың екі пайдалы өрістері бар: πсаны мене саны. Тәсілдер мен өрістер сипаттамалары кестеде көрсетілген. Math класының негізгі өрістері мен статикалық функциялары Аты Сипатталуы Нәтижесі Түсініктемесі Abs Модуль Перегружен \х\ Abs(х)болып жазылады Acos Арккосинус double Acos(double ) Asi Арксинус double Asi(double ) Ata Арктангенс double Ata(double ) Ata Арктангенс double Ata(double, double y) у-тіке бөлгенде шығатын тангенс бұрышы BigMul Көбейту log BigMul (it, it у) Ceilig Үлкен бүтін санға қарай дөңгелектеу double CeiligCdouble ) Бұл мәліметтердің бірнеше типтеріне арналған нұсқалар бар екенін білдіреді. Бұрыш радианмен беріледі 59

60 Cos Косинус double Cos(double) Cosh Гиперболалықкосинус double Cosh(double) DivRem Бөлу мен қалдық табу әртүрлі DivReK, у, rem) Е Натураллогарифм негізі (е саны) double, Аты Сипатталуы Нәтижесі Түсініктемесі Ехр Экспонента double e Ехр(х) болып жазылады Floor Кіші бүтін санға қарай double Floor(double) дөңгелектеу Бөлгендегі қалдықты табу double IEEERemaider(double, double у) IEEE- Remaider Log Натурал логарифм double log e х Log() болып жазылады Log0 Ондық логарифм double log to Log0(х) Мах Екі санның максимумы әртүрлі Мах(х, у) Mi Екі санның минимумы әртүрлі Mi(, у) PI πсанының мәні double 3, Pow Дәрежелеу double y Pow(, у) Roud Дөңгелектеу Перегружен Roud (3.) нәтижесі 3, Roud (3.8) нәтижесі 4 болады Sig Сан таңбасын анықтау it Аргументтер асыра жүктелген Si Синус double Si(double) Si Гиперболалықсинус double Sih(double ) Sqrt Квадрат түбір double х Sqrt() Ta Тангенс double Ta(double) Tah Гиперболалықтангенс double Tah(double ) Төмендегі программада Math класының екі тәсілі көрсетілген, қалғандары да солай қолданылады. Листинг. Math класының тәсілдері usig System; amespace CosoleApplicatio { class Classl { static void Mai() { Cosole.Write( " х egiz: " ); strig buf = Cosole.ReadLie(); double = double.parse( buf ); Cosole.WriteLie( " si mai: " Math.Si() ); Cosole.Write( " у egiz: " ); buf = Cosole.ReadLie(); double у = double.parse( buf ); Cosole.WriteLie( " Maimum : " Math.Ma(, y) ); Тәжірибелік жұмысты қорғау сұрақтары: 6. Оператор дегеніміз не? 7. C# тілінің алфавитіне қандай символдар кіреді? 8. Мәндерді енгізу (шығару) үшін қандай функцияларды пайдаланамыз? 9. Бүтін, нақты айнымалыларды сипаттап, оларды енгізетін операторларды жазыңыз. 60

61 0. Меншіктеу операторы қалай жазылады? Тапсырмалар варианттары:. Кубтың қабырғаларының ұзындығы берілген. Оның көлемі мен қабырғасының бетінің ауданын табыңдар..тікбұрышты үшбұрыштың катеттері берілген. Оның гипотенузасы мен ауданын табыңдар. 3. Теңбүйірлі үшбұрыштың жақтары берілген. Үшбұрыштың ауданын табыңдар. 4., y және, y координаталарымен берілген нүктелердің ара қашықтығын табыңдар. 5. Нақты саны берілген. Тек көбейту, қосу және азайту амалдарын қолданып есептеңіз. 4 көбейту, 4 қосу және 4 азайту амалын қолдануға болады (Горнер схемасын пайдалану керек). 6. Нақты саны берілген. Тек көбейту, қосу және азайту амалдарын қолданып и есептеңіз. Тек 8 операция қолдануға болады (Горнер схемасын пайдалану керек). 7., y, z берілген. a, b есептеңіздер., 8., y, z берілген. a және b есептеңіздер. 9., y, z берілген. a және b есептеңіздер. 0., y, z берілген. a және b есептеңіздер. тәжірибелік жұмыс Тақырып:Тармақталу алгоритмдері. Шартты оператор. Тапсырма:Қойылған есепті шешуге арналған алгоритм құрып, программа жазыңыздар. Есеп беруі: Блок-схема және программа мәтіні, есептің шығарылған нәтижесі. Тәжірибелік жұмысты қорғау сұрақтары: 5. Тармақталу алгоритмдері. 6. Шартты оператор. 7. Құрама оператор. 8. Логикалық операциялардың жазылуы. 9. Тармақталу процестері бар алгоритмдерді ұйымдастыру үшін шартты және таңдау операторлары пайдаланылады. мысал.ах bхc = 0 теңдеуін шығару программасын құру керек. 6

62 бсы a,b,cенгізу жоқ dd = bb 4aaaa a = 0? иә == с/b иә dd = 0.5 dd/aa d<0? жоқ dd = 0.5 dd/aa aa = 0.5bb/aa aa = 0.5bb/aa = a id = a d = a id = a d usig System; amespace Proba соңы { class QuadrEquatio {static void Mai() { double a = 0.5, b = -.7, с = 3.5, d; if (Math.Abs(a) ==0) // a=0 екенін тексеру Cosole.WriteLie(" = = " (-с/b)); // a=0 else { // a # 0, яғни а нөлге тең емес if ((d = b*b-4*a*с)< 0.0) { // Комплексті түбірлер d = 0.5*Math.Sqrt(-d)/a; a = -0.5*b/a; Cosole.WriteLie(" = "a"i"d", = "a"-i"d); else { // нақты түбірлер d =0.5*Math.Sqrt(d)/a; a = -0.5*b/a; Cosole.WriteLie(" = "(ad)", = "(a-d)); Программа жұмысы нәтижесі: = , =

63 Тапсырмалар варианттары:. Нақты, y ( y ) берілген. Кішісін олардың жарты қосындысымен, ал үлкенін - екі еселенген көбейтіндісімен алмастырыңыз.. Үш нақты сан берілген. Теріс емес сандарды квадраттаңыздар. 3. Егер берілген нақты, y, z сандарының қосындысы -ден кем болса, онда бұл үш санның ең кішісін қалған екі санның жарты қосындысымен алмастырыңыз, кері жағдайда және y-тің кішісін қалған екеуінің жарты қосындысымен алмастырыңыз. 4. Нақтыa, b, c, d сандары берілген. Егерa<=b<=c<=d болса, онда әр санды ең үлкен санмен алмастырыңыз, егерa>b>c>d болса, садарды өзгеріссіз қалдырыңыз, кері жағдайда барлық сандарды олардың квадратымен алмастырыңыз. 5. Нақты, y, z сандары берілген. Егер y-ке қалдықсыз бөлінсе және yz-ке қалдықсыз бөлінсе, онда барлық сандарға -ді қосыңыз, кері жағдайда барлық сандарды нөлге теңестіріңіз. 6. Нақты а саны берілген. f(a) ны есптеңіз. 7. Нақты а саны берілген. f(a) ны есптеңіз. 8. Нақты а саны берілген. f(a) ны есптеңіз. 9. Нақтыa, b, c сандары берілген ( a 0). a bc=0 теңдеуінің нақты түбірлері бар екенін тексеріңіз. Егер бар болса оларды есептеңіз, кері жағдайда экранда нақты түбір жоқ деген мәлімдеме шығу керек. 0. Нақты, y сандары берілген. Егер және y оң сан болса, онда оларды түбірден шығарыңыз; егер тек біреуі оң болса, онда оларды квадраттаңыз. Егер және y теріс сан болса, онда олардың абсолют шамасын табыңыз. 3 тәжірибелік жұмыс Тәжірибелік жұмысқа берілген тапсырманы орындау нұсқасы 0 y = ( ) e 4 0, 5 0=0,; k=; =5; Бұл есепті шарты алдында тексерілетін цикл бойынша ( while) шығарамыз. usig System; amespace Listig4_3 { 63