ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΠΑΙ ΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΚΥΠΡΟΥ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ
Κείμενα Κπριακής Λογοτεχνίας τόμος Β
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ Κείμενα Κπριακής Λογοτεχνίας Τόμος Β Σντακτική ομάδα: Λεύκιος Ζαφειρίο, Φιλόλογος Γιώργος Μύαρης, Φιλόλογος Αλέξανδρος Μπαζούκης, Φιλόλογος Εποπτεία: Κώστας Κατσώνης, Πρώτος Λειτοργός Εκπαίδεσης (ώς το 2009) Ελένη Κάρνο, Πρώτη Λειτοργός Εκπαίδεσης Στέλιος Χαραλάμπος, Επιθεωρητής Φιλολογικών Μαθημάτων Σχεδιασμός και ηλεκτρονική σελίδωση: Χρύσης Σιαμμάς, Λειτοργός Υπηρεσίας Ανάπτξης Προγραμμάτων Φωτογράφιση λικού: Χρίστος Αβρααμίδης Μιχάλης Θεοχαρίδης Ιάσονας Στούμπος Εικαστική επιμέλεια: Χρύσης Σιαμμάς, Λειτοργός Υπηρεσίας Ανάπτξης Προγραμμάτων Γιώργος Μύαρης, Φιλόλογος Σντονισμός έκδοσης: Μαρίνα Άστρα Ιωάννο, Λειτοργός Υπηρεσίας Ανάπτξης Προγραμμάτων Γενικός Σντονισμός: Χρίστος Παρπούνας, Σντονιστής Υπηρεσίας Ανάπτξης Προγραμμάτων Πίνακας εξωφύλλο: Αδαμάντιος Διαμαντής, Ο βιολάρης Θεόδωρος, λάδι, 1951. Εχαριστούμε όσος παραχώρησαν στην Υπηρεσία Ανάπτξης Προγραμμάτων πληροφοριακό και εικονιστικό λικό από το αρχείο τος. Α Έκδοση 2012 (Προκαταρτική) ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ISBN σειράς: 978-9963-0-4534-1 ISBN: 978-9963-0-4536-5 Εκτύπωση:
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος Υποργού Παιδείας και Πολιτισμού 10 Εισαγωγή 12 ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ Α ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1914-1919) ΩΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ Β ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1939-1945) Ο λρικός ρεαλισμός της διαλέκτο Δημήτρης Λιπέρτης: Καρτερούμεν μέραν νύχταν 21 Η φτώσεια 22 Βούττημαν ήλιο 23 Θωρώ σε τζι ούλλον έναν αρωτώ 24 Στην ομορκιάν της 25 Τ αμμάδκια της 26 Το φιλίν σο 26 Παύλος Λιασίδης: Είμαστιν γέννημαν το φο 28 Ερωτικά παραπονιάρικα: Κακοτσιόν 29 Οι αθάνατοι 30 Βαρώσιν 31 Η αθανασία 32 Τετράστιχον 33 Η νέα εαισθησία, οι κοινωνικοί και νεοτερικοί προσανατολισμοί της λογοτεχνίας Ποίηση Γλαύκος Αλιθέρσης: Οι Οραματισμοί το Εωσφόρο (Αποσπάσματα) 37 Φασούρι 38 Τα σονέτα της Εύας (ΙΧ) 39 Μικρή φωτογραφία 40 Προορισμός τοπίο 41 Στιγμές 42 Τεύκρος Ανθίας: Κατρακύλημα 44 Επίλογος 45 Δον Κιχώτης 46 Επαρχία 47 Το πρώτο γράμμα 48 Διακήρξη 49 Θοδόσης Πιερίδης: Κπριακή σμφωνία (Αποσπάσματα ΙΙΙ, IV, IX) 51 Κύπρος 1958 54 3
Τα περβόλια και ο Χρσός Κύκλος 55 Ξαναρχινούμε...(1967) (Απόσπασμα) 57 Τα παιδιά 58 Το πέλαγο 59 Μάνος Κράλης: Νύχτες 61 Ελεγείο των αποτχημένων 62 Επιτάφιος το πληρώματος 63 Για μια νεκρή γναίκα (VII: Λάδι και χώμα) 64 Γεύση θανάτο (Χ, ΧΙΙ) 65 Σίμος Μενάρδος Επιγράμματα 68 Λεωνίδας Παλίδης: Φιλία 70 Νίκη 71 Παύλος Βαλδασερίδης: Ομορφιά 73 Πλάτρες (Ι) 74 Δημητρός Μ. Δημητριάδης: Δείλι στην πολιτεία 76 Άνοιξη 77 Ερωτικό φθινόπωρο (Απόσπασμα) 78 Ξάνθος Λσιώτης: Να τραγοδήσεις 81 Εφήμερα 82 Δεκαπεντασύλλαβοι το δεκαπενταγούστο (VI) 83 Γιάννης Λεύκης: Έβαψα το πρόσωπο 85 Ηρωικό 86 Θα ρθει μια μέρα και για μας 87 Χριστόδολος Γαλατόπολος: Εγώ και σε ποτήρια τρύπια 89 Νύχτα! απόψε, μο έμοιασες 90 Γαλήνη στο κελί 91 Παύλος Κριναίος: Ο ύπνος μιας μικρής εταίρας 93 Χάι- Κάι 94 Θα γιομίσον ρτίδες τ αγάλματα 95 Ο εισαγγελέας το 1967 διατάσσει 96 Άντης Περνάρης: Το κόκκινο γαρύφαλλο 98 Νοσταλγία της Αθήνας 99 4
Πθαγόρας Δροσιώτης: Η μπαλάντα το φθινοπώρο 101 Κερύνεια 102 Νόστος 103 Bamboo village 104 Λώρος Φαντάζης: Κώστας Καρωτάκης 106 Αθήνα 107 Λετέρης Γιαννίδης: Περαστική 109 Σ ένα βαπόρι πο φεύγει 110 Νίκος Βραχίμης: Βαρθμία επηρεασμένη 112 Ποθητές πατρίδες (VI) 113 Γιώργος Φάνος: Ωδή πενιχρή στη Λεκωσία 115 Πεζογραφία Νίκος Νικολαΐδης: Ο Σκέλεθρας (Aπόσπασμα) 119 Σα σκλί 125 Λοκής Ακρίτας: Ο κάμπος (Aποσπάσματα) 132 Η παράδοση των Αθηνών από τος Γερμανούς 138 Μελής Νικολαΐδης: Δο άσπρα γμνά χέρια 145 Γιάννης Σταρινός-Οικονομίδης: Η ψσή έν αέρας (Αποσπάσματα) 152 Μαρία Ροσσιά: Κύπρος (Αποσπάσματα) 158 Ανδρέας Γεωργιάδης-Κπρολέων: Ο χατζής των ροδακίνων (Αποσπάσματα) 164 Νίκος Βραχίμης: Η Φρο-φρο 170 Η ΥΣΤΕΡΗ ΑΓΓΛΟΚΡΑΤΙΑ (1945-1960) Ποίηση Κώστας Μόντης: [Άτιτλη στιγμή] 179 Εαγόρας Παλλικαρίδης 179 Ιάκωβος Πατάτσος 179 [Άτιτλη στιγμή] 180 Κριάκος Μάτσης 180 5
Το κορίτσι στο τζάμι 180 Πολκατοικία 181 Θέμα για διήγημα 182 Γρηγόρης Αξεντίο 183 Έλληνες ποιητές 183 Οι φοβερές μέρες το Δεκέμβρη το 1963 στη Λεκωσία 183 [Άτιτλη στιγμή] 183 Δεύτερο γράμμα στη μητέρα (Απόσπασμα) 184 Της εισβολής 186 Τορκική εισβολή (ΙΙ) 186 Έθθα σο πω 187 Προς Κάλβο (για την Κύπρο) 188 Ένα τορκάκι στο Κιόνελι το 1966 188 Παντελής Μηχανικός: Γράμμα 190 Πώς μίλησε ένα παιδί πριν πολλά χρόνια 191 Το βάθος το κόσμο 192 Ωδή για ένα σκοτωμένο τορκάκι 193 Ένα τραγούδι για τον Ριμαχό 195 Αφροδίτη 196 Ονήσιλος 197 Η σπηλιά το Κύκλωπα 198 Νίκος Κρανιδιώτης: Εικοσιπέντε χρόνων 200 Χαιρεκράτης Αντιφώντος Σαλαμίνιος 201 Μεταμέλεια 202 Γενέθλια Πόλη (ΙΙΙ) 203 Το τραγούδι της Μαριάννας 204 Η εγενής δέσποινα Μαρία Μανοήλ Ξηρού 205 Κύπρος Χρσάνθης: Η Κριακή μο 207 Η παλιά Λεκωσία 207 Χαρούμενο 208 Χωρίς ορθογραφία 209 Σχήματα φιλιών 210 Η όμορφη μέρα 211 Γιώργος Κωνστάντης: Η θλίψη μιας μέρας 213 Επίλογος 214 Το σκάφαντρο 215 Το εκκλησάκι 216 Αχιλλέας Πλιώτης: Χτπήματα στην πόρτα 218 Έτσι θα ζούμε (Απόσπασμα) 220 6
Θεόδωρος Στλιανού: Αν την ηχώ 222 Άμοιρο καλοκαίρι 222 Γιάννης Κ. Παπαδόπολος: Το γράμμα και η οδός 224 Πεζογραφία Γιώργος Φιλίππο Πιερίδης: Ο πορτοκαλόκηπος 227 Αλλοφροσύνη 231 Κώστας Μόντης: Ένα παλιό ατοκίνητο 234 Κλειστές πόρτες (Απόσπασμα) 237 Θεόδωρος Μαρσέλλος: Η βεράντα κι ο τφλός 240 Τάσος Στεφανίδης: Ο γιος των δάτων (ή Αποκάλψη) (Απόσπασμα) 246 Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ (1960-1974) ΚΑΙ Η ΓΕΝΙΑ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ Ποίηση Θεόδοσης Νικολάο: Έρωτας 253 Η εργασία το ποιητή 254 Νέας Ιοστινιανής και πάσης Κύπρο 255 Έκθεση ζωγραφικής 256 Μνήμη 257 Το σαλιγκάρι 258 Το σπίτι β 259 Ανδρέας Παστελλάς: Ερώπη εικοστός αιών 261 Άδεια θρανία 262 Ο Φρύνιχος στην Αθήνα το καλοκαίρι το 1974 263 Θεοκλής Κογιάλης: Περί ποντικών 265 Διακοπή 266 Το ταξίδι 267 Ο Σιμεών, ο ποιητής 268 Κώστας Βασιλείο: Ο Αισχύλος και ο Γιάννης 270 Τα επίθετα 271 Η ποίηση 272 Και πάλι η ποίηση 272 Επειδή 273 7
Κριάκος Χαραλαμπίδης: Ακρόπρωρο Ιολίο 275 Η αρχή ενός ειδλλίο 276 Παιδί με μια φωτογραφία 278 Επιτάφιος πόλις 279 Πύρρος Δήμας 280 Της αγάπης 281 Πίτσα Γαλάζη: Σταλακτίτες ΙΙ (ΙΙ, IV) 283 Σηματωροί (ΙΙΙ) 284 Αμμόχωση (ΧΧIV) 286 Μιχάλης Πασιαρδής: Το παιδί πο σκότωσαν 288 Ωδή στον Ερνέστο Γκοεβάρα 289 Λεκωσία, βράδι 15.7.74 290 Είμαστε Έλληνες 291 Εσύ δεν λες τίποτα... 292 [Φέρτε μο το παλιό δκιολίν] 294 Κώστας Π. Μιχαηλίδης: Σήματα (η ) 296 Ατογνωσία (ε ) 298 Κριάκος Πλησής: Τα παιδιά 300 Ατός πο δεν πονεί 301 Η θεά 302 Επίμετρο ΙΙ (Να μνημονεύονται) 303 Σοφοκλής Λαζάρο: Ατός ο ορανός 305 Τις λέξεις μο 306 Κλαίρη Αγγελίδο: Νοσταλγία 308 Η προσμονή 309 Αμμόχωστος 309 Ανδρέας Χριστοφίδης: Φθινόπωρο 1973 πο έφερε το καλόκαιρι το 1974 311 Για τον μαθητή Δημητρίο Πέθανε 18 χρονών στις 17 το Γενάρη 1975 313 Μαθαίνοντας να ζεις με τος ηλεκτρονικούς εγκεφάλος 315 Φοίβος Σταρίδης: Graffiti 317 Πρώτη τ Απρίλη 1975 317 Η γριά γιαγιά μο 318 Β.Μ. 319 Ακροτελεύτιο 319 8
Έλλη Παιονίδο: Χώμα της Κύπρο 321 Ψαροπωλείον η Κερύνεια 321 Ο Ιβάν από το Κίεβο 322 Ντίνα Κατσούρη: Προς αναγνώστη (1) 324 Μ ακούς; 325 Αφροδίτη και αιωνιότητα 326 Άνθος Λκαύγης: Ερπύστριες (Απόσπασμα) 328 Μαρτρία (Απόσπασμα) 330 Πολύβιος Νικολάο: Προδιαγραφή για τος νέος ποιητές από την Αμμόχωστο (Γ, Δ, Λ) 332 Πιο πίσω 335 Πεζογραφία Ήβη Μελεάγρο: Η προτελεταία εποχή (Αποσπάσματα) 338 Λίνα Σολομωνίδο: Ενθάδε κείται (Αποσπάσματα) 344 Χριστάκης Γεωργίο: Ντάραλη (Απόσπασμα) 352 Πάνος Ιωαννίδης: Ο Γκρηγκόρ 357 Γιάννης Κατσούρης: Η μοτοσικλέτα το Αντρέα 363 Ρήνα Κατσελλή: Πρόσφγας στον τόπο μο (Αποσπάσματα) 368 Άντης Χατζηαδάμος: Ο πεταλοδοζωγράφος 373 Ο Φσήκοας 377 ΕΠΙΜΕΤΡΟ Κπριακό Χρονολόγιο 1900-2010 380 Γλωσσάρι 420 Πρώτες δημοσιεύσεις-πηγές 428 Βιβλιογραφία 437 Πίνακας προέλεσης εικονιστικού λικού 443 9
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ H λογοτεχνική δημιοργία το τόπο μας διδάσκεται στη Μέση Εκπαίδεση μαζί με άλλα νεοελληνικά κείμενα, στο πλαίσιο το μαθήματος των Νέων Ελληνικών. Η διδασκαλία της λογοτεχνίας βασίζεται κρίως στα βιβλία των Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας πο χορηγούνται στην Κύπρο από το Υποργείο Παιδείας, Διά Βίο Μάθησης και Θρησκεμάτων της Ελληνικής Δημοκρατίας. Η έκδοση μιας ξεχωριστής Ανθολογίας Κπριακής Λογοτεχνίας για τις ανάγκες το μαθήματος των Νέων Ελληνικών έγινε για πρώτη φορά στη δεκαετία το 1980 (1986-1990) από την Υπηρεσία Ανάπτξης Προγραμμάτων το Υποργείο Παιδείας και Πολιτισμού. Τότε εκδόθηκαν δύο τόμοι για το Λύκειο και, στη σνέχεια, ένας τόμος για το Γμνάσιο. Τα βιβλία ατά κάλψαν με μεγάλη επιτχία τις ανάγκες της Μέσης Εκπαίδεσης ως προς τη διδασκαλία της κπριακής λογοτεχνίας για είκοσι και πλέον χρόνια και επανεκδίδονται έκτοτε χωρίς μεταβολές. Το Υποργείο Παιδείας και Πολιτισμού έκρινε ότι είναι απαραίτητη η αναθεώρηση των σχολικών εγχειριδίων, προκειμένο να εκσγχρονιστούν τόσο ως προς το περιεχόμενό τος, όσο και ως προς τις προσεγγίσεις. Γι' ατό ανέθεσε, και πάλι στην Υπηρεσία Ανάπτξης Προγραμμάτων, τη σγκρότηση ενός νέο έργο με τίτλο Κείμενα Κπριακής Λογοτεχνίας. Στόχος είναι να ανταποκρίνεται, όσο γίνεται, στις ανάγκες των σημερινών μαθητών και εκπαιδετικών. Από την εργασία ατή, πο σύντομα ολοκληρώνεται, παραδίδεται σήμερα στην εκπαιδετική κοινότητα ο τόμος για την κπριακή λογοτεχνική παραγωγή το 20ού αιώνα. Ανθολογούνται κείμενα πο καλύπτον τη νεότερη κπριακή ποίηση και πεζογραφία: εκτείνονται από τον δημιοργικό λρισμό των διάδοχων το Βασίλη Μιχαηλίδη διαλεκτικών ποιητών, Δημήτρη Λιπέρτη και Παύλο Λιασίδη, στος κοινωνικούς και νεοτερικούς προσανατολισμούς της λογοτεχνίας κατά το Μεσοπόλεμο και την ύστερη Αγγλοκρατία, ίσαμε τος σύγχρονος Κύπριος ποιητές και πεζογράφος της «γενιάς της Ανεξαρτησίας» και των πρώτων χρόνων της Κπριακής Δημοκρατίας. Η έκδοση το τόμο ατού των Κειμένων Κπριακής Λογοτεχνίας, με φόντο τος εορτασμούς των πενηντάχρονων της Κπριακής Δημοκρατίας, αποτελεί, πιστεύω, μια σημαντική σμβολή το Υποργείο Παιδείας και Πολιτισμού και 10
στην ανάδειξη και την προβολή της κπριακής λογοτεχνικής δημιοργίας της πεντηκονταετίας 1960-2010. Ατή περιλαμβάνει πολύ αξιόλογος δημιοργούς, με σημαντικό έργο και εμβέλεια στον ελληνικό και διεθνή χώρο, όπως είναι οι Τεύκρος Ανθίας, Θοδόσης Πιερίδης, Γιώργος Φιλίππο-Πιερίδης, Κώστας Μόντης, Παντελής Μηχανικός, Ήβη Μελεάγρο, Θεοδόσης Νικολάο, Πάνος Ιωαννίδης, Γιάννης Κατσούρης, Κριάκος Χαραλαμπίδης, Μιχάλης Πασιαρδής και τόσοι άλλοι. Θα πρέπει, επίσης, να σημειωθεί ότι η εργασία ατή παίρνει σοβαρά πόψη της το Νέο Αναλτικό Πρόγραμμα το μαθήματος της Λογοτεχνίας αλλά και την όλη φιλοσοφία των Νέων Αναλτικών Προγραμμάτων, πο αρχίζον να εφαρμόζονται σταδιακά στην κπριακή εκπαίδεση από τη σχολική χρονιά 2011-12. Όντας μια κατά το δνατόν πλήρης ανθολόγηση της νεότερης και σύγχρονης κπριακής λογοτεχνικής δημιοργίας, με τα σχόλια και τα κατατοπιστικά εργοβιογραφικά σημειώματα πο τη σνοδεύον, θα σμβάλει στη βελτίωση της γνωριμίας των μαθητών μας με ατόν τον σημαντικό τομέα το πολιτισμού μας. Εκφράζω τις εχαριστίες και τα θερμά μο σγχαρητήρια προς τος σντελεστές το έργο Κείμενα Κπριακής Λογοτεχνίας, στα πολιτιστικά ιδρύματα και στα φσικά πρόσωπα πο σνεισέφεραν πληροφοριακό και εικαστικό λικό, όπως και στος σνεργάτες της Υπηρεσίας Ανάπτξης Προγραμμάτων το Παιδαγωγικού Ινστιτούτο Κύπρο. Η έκδοση ατή, είμαι βέβαιος, θα αποτελέσει για μαθητές και εκπαιδετικούς ένα σημαντικό εργαλείο για τη γνωριμία με τη νεότερη και τη σύγχρονη κπριακή λογοτεχνική δημιοργία δημιοργία η οποία στη μακρόχρονη ιστορική της διαδρομή, από τις απαρχές της ώς σήμερα, έχει να επιδείξει μια πληθώρα έργων μεγάλων και καταξιωμένων ποιητών και πεζογράφων, πο δίκαια καταλαμβάνον μια σημαντική θέση στο χώρο της ερύτερης ελληνικής, ερωπαϊκής και παγκόσμιας λογοτεχνικής παραγωγής. Ανδρέας Δημητρίο Υποργός Παιδείας και Πολιτισμού 11
Ο ποιητής Βασίλης Μιχαηλίδης (1849-1917) Περιοδικό Αβγή (Λεμεσός, 1924-1925) ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟΝ Β ΤΟΜΟ ΜΕΡΟΣ Α : ΑΠΟ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ Α ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1914-1919) ΩΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ Β ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1939-1945) Στις αρχές το 20ο αιώνα, η σντριπτική πλειονότητα τού - κατά βάση αγροτικού - πληθσμού της Κύπρο παραμένει αναλφάβητη και, χρεωμένη στος τοκογλύφος, ζει μέσα σε σνθήκες φτώχιας και εξαθλίωσης, τολάχιστον ώς τα χρόνια το Μεσοπολέμο. Η σκληρή ατή πραγματικότητα αναμφίβολα σντελεί αρνητικά στην ανάπτξη της λογοτεχνίας και κάθε άλλο παρά σμβάλλει στη διαμόρφωση ενός ενοϊκού κλίματος για την κκλοφορία των Ποιημάτων (1911) το Βασίλη Μιχαηλίδη ή, λίγο αργότερα, των ιδιόμορφων πεζών και της πρώτης σειράς διηγημάτων (1919-1921) το Νίκο Νικολαΐδη ή, ακόμη, το πρώτο τόμο των Τζπριώτικων Τραοδκιών (1923) το Δημήτρη Λιπέρτη, καθώς και άλλων έργων διαφόρων λογοτεχνών. Εντούτοις, στην κπριακή κοινωνία, πριν από το τέλος ακόμη το Α Παγκοσμίο Πολέμο, μια ομάδα μορφωμένων ανθρώπων, κάτω από την επίδραση των πιο προωθημένων ιδεολογικών ρεμάτων της εποχής, διεκδικεί δναμικά, μέσω της έκδοσης εφημερίδων και περιοδικών, την παρέμβασή της όχι μόνο στα λογοτεχνικά και πνεματικά πράγματα το τόπο, αλλά και εν γένει στην κοινωνική και πολιτική ζωή. Ήδη, επίσης, από το 1919 ιδρύονται οι πρώτες σντεχνίες και το εργατικό κίνημα κάνει αισθητή την παροσία το, ενώ στις αρχές της δεκαετίας το 1930 η ίδρση των πρώτων κομμάτων θα είναι πια γεγονός. Οι νέες ατές σνθήκες θα επηρεάσον σαφώς και τις λογοτεχνικές αναζητήσεις των Κπρίων, πο θα προσπαθήσον να ανταποκριθούν στις ανησχίες των νέων καιρών. Είναι στην ατμόσφαιρα ατή, πο θα κάνει την εμφάνισή της η γενιά των λογοτεχνών το Μεσοπολέμο με επίκεντρο αρχικά τη Λεμεσό, όπο και τπώνει τα πρώτα της βιβλία (Γλαύκος Αλιθέρσης, Νίκος Νικολαΐδης). Οι λογοτέχνες ατοί (όπως και οι Αντώνης Ιντιάνος, Παύλος Κριναίος, Γιάννης Λεύκης, Αιμίλιος Χορμούζιος κ.ά.) θα σσπειρωθούν σε περιοδικά με σαφείς προοδετικές γλωσσικές, αισθητικές και ιδεολογικές θέσεις, όπως η Αβγή. Χωρίς να αποτελούν σχολή, οι λογοτέχνες ατοί φέρον, ωστόσο, διακριτά κάποια κοινά στοιχεία. Η μαχητική προώθηση το δημοτικισμού, ο οραματισμός τος και μια πλατύτερη θεώρηση της ζωής θα δώσον έναν καινούριο, ανθρώπινο και λρικό τόνο στο έργο τος. 12
Εισαγωγή στον Β τόμο Άγγελος Σικελιανός και Νίκος Νικολαΐδης. Aθήνα, γύρω στα 1915-1919 Περιοδικό Κπριακά Γράμματα (Λεκωσία, 1934-1956) Η ανανεωτική ατή κίνηση θα χαρακτηριστεί στο εξής και από την ιδιοτπία το γεωγραφικού πολμερισμού της. Αν και σταδιακά, από τη δεκαετία το 1930, κέντρο της λογοτεχνικής και πνεματικής ζωής της Κύπρο θα αναδειχθεί πλέον η Λεκωσία (όπο την ίδια περίοδο θα κκλοφορήσει το σημαντικό λογοτεχνικό περιοδικό Κπριακά Γράμματα), οι Κύπριοι λογοτέχνες δημιοργούν τατόχρονα στην Κύπρο, στην Αλεξάνδρεια, στο Κάιρο και στην Αθήνα. Ο πολμερισμός ατός προωθεί τος λογοτέχνες σε μια αμεσότερη επικοινωνία με τις νέες τάσεις και τος επιτρέπει να εδραιώσον με το έργο τος έναν αξιόλογο προσανατολισμό κοινωνικής και ψχογραφικής διερεύνησης. Παράλληλα, η γενιά των Κπρίων λογοτεχνών το Μεσοπολέμο, με γλωσσικό όργανο την πανελλήνια κοινή, παρακολοθεί, στις καλύτερες περιπτώσεις, τα λογοτεχνικά ρεύματα το ελληνικού μητροπολιτικού κέντρο με άμεσες ή έμμεσες επιδράσεις στο έργο τος από τον Κωστή Παλαμά, τον Κώστα Βάρναλη, τον Άγγελο Σικελιανό και τον Κώστα Καρωτάκη. «Όμως το έμπειρο μάτι», όπως παρατηρεί ο κριτικός Κώστας Προσής, «μπορεί να ξεχωρίσει το κπριακό πόστρωμα, τόσο στην ψχική τος διάθεση όσο και στη μορφή». Άλλωστε, δεν πρέπει να μας διαφεύγει ο περιφερειακός και διαλεκτικός χαρακτήρας της κπριακής λογοτεχνίας της εποχής. Ο Δημήτρης Λιπέρτης αποτελεί, από την άποψη ατή, τον δεύτερο (μετά τον Βασίλη Μιχαηλίδη) σημαντικό σταθμό στην ανάδειξη και λογοτεχνική αξιοποίηση της κπριακής διαλέκτο, αλλά και στην εξεικόνιση το κοινωνικού χώρο το νησιού, όπο την εποχή ατή σγκρούονται ο παλιός με το νέο κόσμο, χωρίς τατόχρονα να παραγνωρίζονται οι εθνικοί πόθοι το κπριακού ελληνισμού. Την ίδια περίοδο θα κάνει την εμφάνισή το και ο διαλεκτικός ποιητής Παύλος Λιασίδης, ο οποίος και θα καλλιεργήσει την ποίηση στο κπριακό ιδίωμα για περισσότερο από μισό αιώνα. Όμως, ο διαλεκτικός χαρακτήρας της ποίησής το (όπο κριαρχούν ο έντονος κοινωνικός προβληματισμός και μια διάχτη έκφραση διαμαρτρίας) τον διαφοροποιεί τόσο από τον Βασίλη Μιχαηλίδη, όσο και από τον Δημήτρη Λιπέρτη. Από την άλλη, ο Γλαύκος Αλιθέρσης θα είναι ο πρώτος Κύπριος ποιητής πο θα παροσιάσει αξιόλογο έργο, χρησιμοποιώντας την πανελλήνια κοινή. Επιπλέον, είναι ατός πο θα καταφέρει, παρά τις παραδοσιακές καταβολές της ποιητικής το, να εγκαταλείψει, έστω μερικώς, τα παλιά σχήματα της παράδοσης και να ακολοθήσει μια νεότροπη εκφραστική. Η περίπτωσή το, εντούτοις, αποτελεί εξαίρεση: η «βαριά σκιά» το Παλαμά 13
Εισαγωγή στον Β τόμο Ο Στρατής Τσίρκας και ο Θοδόσης Πιερίδης σε κεντρική οδό το Καΐρο, 1935 O ποιητής Παντελής Μηχανικός, ο ζωγράφος Χριστόφορος Σάββα (δεξιά) και ο Ανδρέας Γιαγκόπολος. Λάρνακα, δεκαετία 1950 θα είναι κρίαρχη στην κπριακή ποίηση των χρόνων ατών και κάτω από την άμεση επίδρασή το θα κινηθούν πολλοί ποιητές, όπως οι Λεωνίδας Παλίδης, Ξάνθος Λσιώτης, Παύλος Κριναίος, Χριστόδολος Γαλατόπολος κ.ά. Την ίδια περίοδο, μια ομάδα ποιητών προσπαθεί να μεταφτεύσει στην Κύπρο το κλίμα της ελλαδικής γενιάς το 20, μια ατμόσφαιρα παραίτησης και φγής, όπο τον τόνο θα δίνον ένα αίσθημα κόπωσης, ανικανοποίητο και ανίας, η έλλειψη πίστης σε οποιαδήποτε ιδανικό ή αξία. Η νεοσμβολιστικήνεορομαντική ατή τάση (με εκπροσώπος ποιητές, όπως οι Δημητρός Μ. Δημητριάδης, Λετέρης Γιαννίδης, Άντης Περνάρης κ.ά.) εμφανίζει μεγάλη διάρκεια και ιδιαίτερη ανθεκτικότητα, καθώς κάποιοι δημιοργοί ακολοθούν την ίδια γραμμή και κατά τα μεταπολεμικά χρόνια (όπως οι Πθαγόρας Δροσιώτης, Λώρος Φαντάζης, Γιώργος Φάνος κ.ά.). Ο Τεύκρος Ανθίας και ο Θοδόσης Πιερίδης θα ακολοθήσον άλλες κατεθύνσεις και με έντονο τον κοινωνικό χαρακτήρα στο έργο τος, θα γίνον οι εισηγητές μιας αγωνιστικής, επαναστατικής ποιητικής έκφρασης, πο θα εμπλοτίσει και θα ανανεώσει θεματικά και φολογικά την κπριακή λογοτεχνία της εποχής. Πρόκειται για ποιητές, οι οποίοι κινήθηκαν στα μεγάλα κέντρα το ελληνισμού, στην Αθήνα και την Αλεξάνδρεια, όπο οι κοινωνικές παράμετροι ενοούσαν ένα κλίμα επιδεκτικό των νέων ιδεολογικών ρεμάτων. Επίσης, κάποια στροφή προς την καθαρή ποίηση και ασαφείς περρεαλιστικές ενδείξεις θα παρατηρηθούν προς το τέλος το Μεσοπολέμο. Τις νέες ανησχίες και την ανάγκη ανανέωσης στην ποίηση θα εκφράσον με το έργο τος ο Νίκος Βραχίμης και, πιο σγκροτημένα, ο Μάνος Κράλης. Την ίδια περίοδο το Μεσοπολέμο, με την επιρροή των σοσιαλιστικών ιδεών αλλά και της ελληνικής (Δημοσθένης Βοτράς) και ερωπαϊκής (Κνοτ Χάμσον) ρεαλιστικής πεζογραφίας, η ηθογραφική τάση, κρίαρχη ήδη στην πεζογραφία από τα τέλη το 19ο και τις αρχές το 20ού αιώνα, ποχωρεί εμφανώς και αντικαθίσταται από ρεαλιστικές απεικονίσεις, με έμφαση, μάλιστα, στις αρνητικές πλερές και καταστάσεις της κοινωνικής πραγματικότητας. Στα 1921, το βιβλίο το Νίκο Νικολαΐδη Διηγήματα (πρώτη σειρά) εστίαζε στην ανθρώπινη ζωή από μια άλλη οπτική γωνία, καθώς η διεισδτική ψχογραφία το σγγραφέα σνφαινόταν με αξιολογικές-κριτικές διαθέσεις για την κοινωνική μοίρα το ανθρώπο. Με κοινωνικές προεκτάσεις και επηρεασμένο από προσωπικά το βιώματα θα είναι και το 14
Εισαγωγή στον Β τόμο πεζογραφικό έργο το Λοκή Ακρίτα. Ανάλογη θα είναι η ματιά, η προβληματική και το αισθητικό κλίμα της πεζογραφικής παραγωγής και άλλων σγγραφέων της περιόδο, όπως των Μελή Νικολαΐδη, Γιάννη Σταρινού - Οικονομίδη, Μαρίας Ροσσιά κ.ά. Εξαίρεση αποτελεί το πεζογραφικό έργο το Νίκο Βραχίμη, ο οποίος, ιδιαίτερα στη νοβέλα το Ο Άγνωστος (1944), θα κάνει χρήση το εσωτερικού μονολόγο, εισάγοντας καινότροπες εκφραστικές στην κπριακή πεζογραφία και σπάζοντας την παραδοσιακή φόρμα της αφήγησης. Περιοδικό Νέα Εστία. Αφιέρωμα "Η Κύπρος και οι ελεύθεροι άνθρωποι". Αθήνα, 1954 Περιοδικό Kπριακά Χρονικά (Λεκωσία, 1960-1972) Περιοδικό Πνεματική Κύπρος (Λεκωσία, 1960 ώς σήμερα) ΜΕΡΟΣ Β : Η ΥΣΤΕΡΗ ΑΓΓΛΟΚΡΑΤΙΑ (1945-1960) Όπως ήδη αναφέρθηκε, η κπριακή ποίηση με τον Νίκο Βραχίμη και, κρίως, με τον Μάνο Κράλη θα αναζητήσει διαφορετικούς εκφραστικούς τρόπος από ατούς πο είχαν ακολοθήσει μέχρι τότε οι Κύπριοι ποιητές. Η καινοτομία, ωστόσο, πο φέρνον στην ποίηση οι δημιοργοί ατοί θα αποκρσταλλωθεί στη διάρκεια το Β Παγκοσμίο Πολέμο (και αμέσως μετά), πρωτίστως στην ποίηση το Μ. Κράλη. Εντούτοις, η οσιαστική ανανέωση στην κπριακή ποίηση θα έρθει μεταπολεμικά με το έργο το Κώστα Μόντη. Η ιδιότπη ποιητική το έκφραση, όπο σναιρούνται στοιχεία από τη γόνιμη επαφή με το έργο το Κ.Γ. Καρωτάκη και το Κ.Π. Καβάφη, βρίσκει την αρτίωσή της με τρεις σλλογές δημοσιεμένες σε μια κρίσιμη πενταετία (1958-1962) για την ιστορία της Κύπρο (Στιγμές, Σμπλήρωμα των Στιγμών και Ποίηση το Κώστα Μόντη). Οι σλλογές ατές φανερώνον εναργέστερα τη διαφοροποιημένη μορφή ποιητικής έκφρασης το Κ. Μόντη, αλλά και προαναγγέλλον τα έργα της ακμής το (Γράμμα στη Μητέρα κι άλλοι στίχοι [1965] και Δεύτερο γράμμα στη Μητέρα [1972]). Η ανανέωση ατή θα γίνει εφικτή μέσω και το γόνιμο διαλόγο το με την ποιητική παράδοση της Κύπρο, αλλά και με την ποιητική ελλαδιτών και ερωπαίων ομοτέχνων το. Φσικά, μέσα στις διαφοροποιημένες σνθήκες πο δημιούργησαν οι μεταπολεμικές προσδοκίες και η κορύφωση το Απελεθερωτικού Αγώνα (1955-1959) η ποίηση και η πεζογραφία αναπόφεκτα κινήθηκαν στο πλαίσιο μιας «βιωμένης ιστορίας» με τη σνακόλοθη δραματική της ένταση. Το ποιητικό έργο το Κ. Μόντη εκφράζει με ερηματικότητα τη σύγχρονή το κπριακή αγωνία, ενώ ο Παντελής Μηχανικός τονίζει πιο άμεσα τις απογοητεύσεις μιας ολόκληρης γενιάς, καθώς από τις ρωγμές 15
Εισαγωγή στον Β τόμο Ο Γιώργος Φ. Πιερίδης στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Αμμοχώστο, 1960 ενός κόσμο σκληρού προβάλλει διαρκώς η πικρή αίσθηση της διάψεσης. Παράλληλα, ο Γιώργος Φιλίππο Πιερίδης στο πεζογραφικό το έργο θα δώσει με ενάργεια την εικόνα της κπριακής κοινωνίας των τελεταίων χρόνων της Αγγλοκρατίας και των πρώτων δεκαετιών της Ανεξαρτησίας. Την περίοδο ατή θα κάνον την εμφάνισή τος και άλλοι αξιόλογοι ποιητές και πεζογράφοι (Νίκος Κρανιδιώτης, Κύπρος Χρσάνθης, Γιώργος Κωνστάντης, Αχιλλέας Πλιώτης, Θεόδωρος Μαρσέλλος κ.ά.). Καθένας τος θα αποδώσει, σύμφωνα με την ιδιοσγκρασία το, τις ιδεολογικές και αισθητικές το προτιμήσεις, τον αγωνιστικό και ηρωικό παλμό μιας εποχής τόσο έντονης, σύνθετης και πλούσιας. Από την άλλη, η προσαρμογή στη νέα κατάσταση πραγμάτων πο θα σημάνον το τέλος της αποικιοκρατίας και η γέννηση της Κπριακής Δημοκρατίας θα σντελεστεί με βραδείς ρθμούς και θα αποδειχθεί σχνά οδνηρή. Περιοδικό Νέα Εποχή (Λεκωσία, 1959 ώς σήμερα) Οι καθηγητές το A Γμνασίο Αρρένων Αμμοχώστο, 1961. Μεταξύ άλλων οι Κρ. Χατζηιωάννο, Παν.Σέργης, Θ. Νικολάο, Χριστόφ. Μηλιώνης ΜΕΡΟΣ Γ : Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΚΥΠΡΙΑΚΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΚΑΙ Η ΓΕΝΙΑ ΤΗΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ Οι προοπτικές πο διανοίγονταν με την ίδρση της Κπριακής Δημοκρατίας δημιοργούν ένα κλίμα εφορίας, πο σύντομα όμως θα το διαδεχτεί ένα κλίμα σύγχσης, ενώ η εύθραστη πορεία πο θα ακολοθήσει το Κπριακό και οι σνακόλοθες αμφιβολίες από τη διαρκή εκκρεμότητα το προβλήματος θα προσδώσον μια ιδιότπη ιστορικότητα στο έργο των περισσότερων λογοτεχνών. Την ίδια εποχή, άλλωστε, η κπριακή κοινωνία θα αναπροσανατολιστεί σε μια καινούρια κλίμακα αξιών. Την ατμόσφαιρα ατή, μέσα στην οποία κινήθηκαν οι λογοτέχνες της λεγόμενης «Πρώτης Γενιάς της Κπριακής Δημοκρατίας ή Γενιάς της Ανεξαρτησίας» (Ανδρέας Παστελλάς, Θεοκλής Κογιάλης, Κώστας Βασιλείο, Κριάκος Χαραλαμπίδης, Πίτσα Γαλάζη, Μιχάλης Πασιαρδής, Φοίβος Σταρίδης κ.ά.) δίνει η μαρτρία ενός εκπροσώπο της, το ποιητή Ανδρέα Χριστοφίδη, σε μια χρονική στιγμή (1968) πο η γενιά ατή έχει ήδη κάνει αισθητή την παροσία της και το έργο της βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη: «Η μετάβαση από την ψχολογική βεβαιότητα των χρόνων της επανάστασης [ ] στην ψχολογική διάσπαση και σύγχση των μετά το 60 ετών 16
Εισαγωγή στον Β τόμο Περιοδικό Ο Κύκλος (Λάρνακα, 1980-1986) Ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος στην εκδήλωση της Παιδαγωγικής Ακαδημίας Κύπρο, 16.5.1989 επισφραγίζει - κι ατό έχει σημασία για τη λογοτεχνία μας - την παροσία, θετική και πολογίσιμη, των λογοτεχνών μας κι επιβεβαιώνει τις εύθραστες ελπίδες πο είχαν δειλά διατπωθεί μετά τον αγώνα για την εμφάνιση νέων δνάμεων στη λογοτεχνική σκηνή το τόπο». Η ποιητική άνοιξη της δεκαετίας το 1960 θα δώσει, τελικά, μια λογοτεχνία με γερή κράση και περιεχόμενο, όπο οι νεοτερικές κατακτήσεις των προηγούμενων δημιοργών μέσα και έξω από τον κπριακό χώρο θα αφομοιωθούν γόνιμα και δημιοργικά, προκειμένο να διαμορφώσον μια ποιητική γλώσσα κατάλληλη να εκφράσει καλειδοσκοπικά μια αντιφατική και ανήσχη εποχή. Την ίδια περίοδο, θα κάνον αισθητή την παροσία τος και πεζογράφοι (Ήβη Μελεάγρο, Λίνα Σολομωνίδο κ.ά.), πο θα δοκιμαστούν πιο σστηματικά και στο απαιτητικό είδος το μθιστορήματος, θέλοντας να δώσον, έτσι, νέος προσανατολισμούς στην κπριακή πεζογραφία, όπο βέβαια είναι εμφανής κι εδώ η άμεση σχέση λογοτεχνίας και ιστορίας. Όπως είναι επόμενο, το δράμα της τορκικής εισβολής το 1974 με τις τραγικές σνέπειές της σε όλα τα επίπεδα της ζωής το νησιού θα σφραγίσει το έργο και των δημιοργών της γενιάς ατής. Αναπόφεκτα, ένας πικρός και οργισμένος, άλλοτε ειρωνικός και σαρκαστικός, τόνος θα κριαρχήσει στο έργο τος, μετατρέποντας τη λογοτεχνία σε (πολιτική) πράξη διαμαρτρίας και καταδίκης σμπεριφορών και νοοτροπιών, πο εθύνονται για την κπριακή τραγωδία, αλλά και για τα ποικίλα αδιέξοδα το παρόντος. Το παράδειγμα των δημιοργών ατών θα ακολοθήσον και νεότεροι λογοτέχνες, οι οποίοι πλέον θα έχον μια σημαντική παράδοση ως πόβαθρο και κληρονομιά για τις δικές τος δοκιμές και κατακτήσεις, τόσο στο χώρο της ποίησης, όσο και της πεζογραφίας. Ποιητική βραδιά Φεστιβάλ Δήμο Λεκωσίας, 1.7.1977. Από αριστερά: M. Πασιαρδής, Γ. Γεφτοσένκο, Μ. Αναγνωστάκης, Ά. Λκαύγης, Θ. Κογιάλης, Ν. Βρεττάκος, Κ. Μόντης, Κ. Χαραλαμπίδης, Μ. Κράλης 17
H Λεμεσός στον Μεσοπόλεμο. Φωτογραφία Ιωάννη Π. Φώσκολο, 1922
ΑΠΌ ΤΟ ΤΈΛΟΣ ΤΟΥ Α' ΠΑΓΚΟΣΜΊΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1914-1919) ΩΣ ΤΟ ΤΈΛΟΣ ΤΟΥ Β' ΠΑΓΚΟΣΜΊΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ (1939-1945)
O λρικός ρεαλισμός της διαλέκτο Mιχαήλ Χρ. Κάσιαλος, Ο γάμος, λάδι
Ο ΛΥΡΙΚΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΟΥ Δημήτρης Λιπέρτης Καρτερούμεν μέραν νύχταν Πρόκειται για τον ποιητή με τη σημαντικότερη μετά τον Βασίλη Μιχαηλίδη σμβολή στην ανάπλαση και ανάδειξη της κπριακής διαλέκτο. Ωστόσο, οι διαφορές ανάμεσά τος είναι οσιαστικές: η εποχή το Μιχαηλίδη, ο οποίος έμπαινε στον ποιητικό στίβο με τις εμπειρίες της φθίνοσας Τορκοκρατίας, είναι πολύ μακριά για τον Λιπέρτη και δεν είναι στα μέτρα το η επική-ηρωική διάσταση το αλτρωτισμού. Σντηρείται, βέβαια, ένας πατριωτικός τόνος, με διαφορετικό όμως πνεύμα, προσγειωμένος περισσότερο στα μέτρα της εποχής. Καρτερούμεν μέραν νύχταν να φσήσ ένας αέρας 'στον τον τόπον πόν' καμένος τ ζ ι εν θωρεί ποττέ δρο σ ιάν, γ ια να φέξει καρτερούμεν το φως τ ζείνης της ημέρας ποννά φέρει στον καθέναν τ ζαι χαράν τ ζαι ποσπα σ ιάν. Την Μανούλλαν* μας γ ια πάντα μιτ σ ιοί μ ιάλοι καρτερούμεν γ ι α να μας σφιχταγκαλ ι άσει τ ζαι να νεκραναστηθούμεν. Η ζωή μας έν' γ ια τζείνην τζαι ζωή μας τζείνη ένι τζαι πως τρώμεν δίχα τζείνης τζ ι είμαστιν βασταεροί* έν γ ιατί με τ όνομάν της είμαστιν ποσκολισμένοι πον το βκάλλον πο τον νον μας μήτε χρόν ια, με τζαιροί ξπνητοί τζαι τζοιμισμένοι έν' γ ια τζείνην η καρκ ιά μας πο διπλοφακκά γ ια νά ρτει τζαι να μείνει δα κοντά μας. Τα λαμπρά* μας ούλλον τζ ι άφτον τζ ι οι καμοί μας εν σιούσιν*, έν' σμπούρκισμαν* φορτούνας των τζμμάτων το γ ιαλού έτσ οι λας έν' πο παθθαίννον όντας ξένοι τζβερνούσιν έχον μέσα τος φορτούναν τζ ι αν τος έχον προς καλού τζι όσον τούτοι τζ ι αν κραδκ ιούνται πο την Μάναν χωρισμένοι, η αγάπη τος περίτο γίνεται δρακοντεμένη. Πκοιος αντέκοψεν* ποττέ το τον αέραν γ ιά το τζύμμαν τζ ι έκαμέν το γ ια ν αλλάξει φσικόν τζαι να σταθεί; Ομπροστά στον Πλάστην ούλλοι εν είμαστιν παρά φτύμμαν, έν' αβόλετον* ο νόμος ο δικός το να χαθεί τζαι γ ια τούτον μιτσ ιοί μ ιάλοι γ ια την Μάναν λαχταρούσιν έν' η γέννα, έν' το γάλα, έν' τα χνώτα πο τραβούσιν. * Την Μανούλλαν μας: (εν.) την Ελλάδα * βασταερός: γερός, ανθεκτικός, γιής * λαμπρόν, το: φωτιά, ισχρός πόθος * σι(γ)ούσιν: ησχάζον * σμπούρκασμα/σμπούρκισμα, το: ποδαύλιση, πόθαλψη * τζ ι αν τος έχον προς καλού: ακόμα κι αν (οι ξένοι) τος σμπεριφέρονται καλά * αντικόβκω: προβάλλω αντίσταση, αναχαιτίζω * φσικόν, το: φσική κατάσταση ή ιδιότητα * αβούλετος/αβόλετος: αδύνατος Είντα γάλαν ήταν τότες τ ζείντο γάλαν πο βζάσαν ας αμπλέψον να το δούσιν είμαστιν ούλλοι εμείς. Αν περνούσιν μαύρα χρόνια σγο ιαν τ ζαι τ ζείνα πο περάσαν πό μας ένας έντ ζε βκαίννει πο την στράταν της τιμής μήτ επλάστηκεν ποττέ το, τ ζ ι αν πλαστεί τ ζ ι αννοίξει στόμαν, νεκρόν εννά τον ξεράσει τ ζαι το τάφο το το χώμαν. 21
Ο ΛΥΡΙΚΟΣ ΡΕΑΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΟΥ Η φτώσεια Εκτός, άλλωστε, από τος εθνικούς πόθος των Κπρίων, η ποίησή το, καταγράφει λεπτομέρειες της καθημερινότητας με το μάτι ενός φιλήσχο αστού. Σκιαγραφεί με σνέπεια την εικόνα της αγροτικής και σντηρητικής κπριακής κοινωνίας των χρόνων 1918-1936. Εκφράζει τη λαϊκή θμοσοφία και την ηθική πο απορρέει από ατή. Φτώσεια, πο κάμνεις τόσος λας* να πκιάννοσιν καλάθιν, να καρτερούν ποτζεί ποδά έναν βούκκον ψομίν, φτώσεια, πο η χαρά ποττέ κοντά σο εν εστάθην τζι όσοι σε δούσιν, κλώθοσιν τζαι βρίσκον αφορμήν να μεν σε σαιρετήσοσιν, με να σο κοντοφτάσον, φτώσεια, πον έχοσιν καρτκιάν να σο χαμογελάσον. Φτώσεια, πο νιάτα κοκκαλιείς τζαι πο τα μαραντζιάζεις τζαι πον τ' αφήννεις να χαρούν μήτε μιαν σταλαμήν, πο φεκατίζεις τζαι πολλούς τζαι πο καταρημάζεις τζαι 'πο την πείναν καταλείς τ' άχαρόν τος κορμίν, πο τος βωβώνεις τζι εν μπορούν τα θέλοσιν να πούσιν, πον τος αφήννεις να καμμούν* μήτε να τζοιμηθούσιν. Φτώσεια, πο 'σαι πάντα σσφτή τζαι παραπονημένη τζαι πο σε τρώ' η μισταρκά τζι η βαρετή δολειά, πο παρπατείς με το κοντζιον* τζαι βαρκαρτισμένη, γιατί εν εδοτζίμασες με χάδιν, με φιλιά, φτώσεια, τζι αν τρων το δίτζιον σο οι λας οι παραπάνω, ποττέ μεν απορπίζεσαι τζι εσει Θεόν πο πάνω. Εσούνη κάμνεις την τιμήν περίτο τιμημένην, τήν αθθρωπκιάν ψηλόττερα ακόμα να σταθεί τζι αν σ' έχοσιν ποριψιμιάν τζαι τσαλαπατημένην τζι εν πλάσκεται μήτε ψσή για να σε λπηθη, τούτα ούλλα τα κάστια* πόν το μαρτύριόν σο σηκώννον σε τζαι βκάλλον σε ψηλα πόν ο Θεός σο. * λας: οι άνθρωποι, ο λαός * κοκκαλιώ - κοκκαλίζω: τραγανίζω (εδώ μεταφορικά) * καταλύω - καταλώ - καταλιώ: αφανίζω, καταστρέφω * καμμώ: κλείνω τα μάτια, κοιμούμαι * κοντζιόν, το: γογγσμός * μισταρκά η: η έμμισθη εργασία * πλάσκομαι: βρίσκομαι, σναντώμαι * κάστιον, το: βάσανο, τιμωρία Αδαμάντιος Διαμαντής, Ο κόσμος της Κύπρο, λεπτομέρεια, 1967-1972 22