Προτεινόμενο σχέδιο χρηματοδότησης για την ενίσχυση των επενδύσεων στον τομέα της γεωθερμικής ενέργειας

Προτεινόμενο σχέδιο χρηματοδότησης για την ενίσχυση των επενδύσεων στον τομέα της γεωθερμικής ενέργειας GEOTHERMAL FINANCE AND AWARENESS IN EUROPEAN REGIONS

GEOTHERMAL FINANCE AND AWARENESS IN EUROPEAN REGIONS Την αποκλειστική ευθύνη για το περιεχόμενο της παρούσας δημοσίευσης φέρουν οι συντάκτες της. Αυτή δεν αντανακλά απαραιτήτως τις απόψεις των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν φέρει ευθύνη για οποιαδήποτε ενδεχόμενη χρήση των πληροφοριών που περιέχονται στο παρόν.

Προτεινόμενο σχέδιο χρηματοδότησης για την ενίσχυση των επενδύσεων στον τομέα της γεωθερμικής ενέργειας GEOTHERMAL FINANCE AND AWARENESS IN EUROPEAN REGIONS

Την αποκλειστική ευθύνη για το περιεχόμενο της παρούσας δημοσίευσης φέρουν οι συντάκτες της. Αυτή δεν αντανακλά απαραιτήτως τις απόψεις των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν φέρει ευθύνη για οποιαδήποτε ενδεχόμενη χρήση των πληροφοριών που περιέχονται στο παρόν.

Περίληψη Οι επενδύσεις στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας απαιτούν οικονομική στήριξη από δημόσιους φορείς, όχι μόνο για την υπερπήδηση των τεχνικών εμποδίων και τη δημιουργία οικονομιών κλίμακας αλλά επίσης για την παρακίνηση των επενδυτών να επιταχύνουν τις επενδύσεις τους, να επενδύσουν τώρα, και όχι να περιμένουν να δουν εάν μπορούν να επενδύσουν αργότερα, όταν οι τιμές της ενέργειας θα είναι ακόμα υψηλότερες. Οι επενδύσεις στη γεωθερμική ενέργεια αντιμετωπίζουν ένα ακόμα μεγαλύτερο χρονικό εμπόδιο καθώς το μεγαλύτερο μέρος των εξόδων πρέπει να καταβληθεί νωρίτερα από ό,τι στις υπόλοιπες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, χωρίς να υπάρχει η δυνατότητα ανάκτησης των χρημάτων. Επίσης, απαιτείται η αποζημίωση των επενδυτών για την ανάληψη κινδύνων γεώτρησης, ένα είδος τεχνικού κινδύνου η διαχείριση του οποίου μπορεί να γίνει μόνο με το συνδυασμό διάφορων έργων. Πρόκειται για μια ακριβή και χρονοβόρα διαδικασία. Η κρατική παρέμβαση για την ισοστάθμιση των μειονεκτημάτων που αφορούν συγκεκριμένα τη γεωθερμική ενέργεια θα πρέπει να κατευθύνεται προς τα αρχικά στάδια των έργων γεωθερμικής ενέργειας, δηλαδή στο ερευνητικό στάδιο και το στάδιο της παραγωγής-γεώτρησης. Σύμφωνα με το έργο GEOFAR υπολογίζεται ότι ένα συνολικό οικονομικό πακέτο έως 450 εκατ. σε διάστημα πέντε έως επτά ετών θα μπορούσε να διπλασιάσει τον τρέχοντα ρυθμό επένδυσης κεφαλαίου στη γεωθερμική ενέργεια. Οι θεσμικές αρχές στο επίπεδο λήψης αποφάσεων της ΕΕ μπορούν να επιταχύνουν την επένδυση κεφαλαίων στη γεωθερμική ενέργεια παρέχοντας στοχευμένη οικονομική στήριξη σε έργα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας από γεωθερμική ενέργεια που πληρούν τις κατάλληλες προϋποθέσεις. Ο μηχανισμός για την παροχή της στήριξης αυτής θα πρέπει να είναι ένα πρόγραμμα μετριασμού των κινδύνων που σχετίζονται με την επένδυση στη γεωθερμική ενέργεια. Το πρόγραμμα αυτό θα πρέπει να παρέχει στήριξη κατά τα πρώτα ερευνητικά στάδια και τα στάδια παραγωγής-γεώτρησης των γεωθερμικών έργων. Θα παρέχει εγγυήσεις για πληρωμή μέρους των εξόδων των πρώτων αυτών σταδίων των γεωθερμικών έργων σε περίπτωση που δεν εντοπιστούν γεωθερμικά ρευστά, ή εάν η ποιότητα ή η ποσότητα που θα βρεθεί δεν είναι κατάλληλη ή επαρκής. Οι εγγυήσεις που θα παρέχονται από το πρόγραμμα θα πρέπει να ισχύουν σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ και η διάρκεια του προγράμματος θα πρέπει να είναι πέντε έως επτά έτη. Η διαχείριση του προγράμματος θα πρέπει να γίνεται σύμφωνα με τις οδηγίες ενός πολυμερούς χρηματοπιστωτικού οργανισμού. Η τεχνική βοήθεια στους τομείς της γεωλογίας και της μηχανικής γεωτρήσεων θα προέρχεται από ομάδα ειδικών που θα έχουν επιλεγεί από τα κράτη μέλη της ΕΕ. Μέρος του προγράμματος θα πρέπει να ασχολείται με τη συγχρηματοδότηση προμελετών σκοπιμότητας σε περιοχές της ΕΕ όπου υπάρχει γεωθερμικό δυναμικό, αλλά η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με το δυναμικό αυτό είναι μικρή. Τέτοιου είδος προμελέτες σκοπιμότητας θα πρέπει να πραγματοποιούνται μόνο από δημόσιες αρχές σε τοπικό ή περιφερειακό επίπεδο. Περίληψη 03

Εισαγωγή Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας γνώρισαν ταχεία ανάπτυξη τα τελευταία πέντε χρόνια. Η επένδυση κεφαλαίων, η ισχύς των εγκαταστάσεων και η παραγόμενη ενέργεια αυξήθηκαν. Το ίδιο αυξήθηκε η ενημέρωση του κοινού για την ύπαρξη και τα επιτεύγματά τους. Οι ανεμογεννήτριες και οι πίνακες φωτοβολταϊκών δεν είναι πλέον εξεζητημένες κατασκευές. Χωρίς αμφιβολία, η ανάπτυξη αυτή οφείλεται στην ταχεία αύξηση των τιμών των πρωτογενών μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπως το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Άλλος παράγοντας που συνέβαλε στην ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας είναι η δημόσια πολιτική. Η ανησυχία των κρατών για την κλιματική αλλαγή και τους περιορισμούς, όπως η φορολόγηση του άνθρακα, είχε σαν αποτέλεσμα την ουσιαστική οικονομική στήριξη από δημόσιους φορείς για την εκκίνηση και την διατήρηση της ανάπτυξης εναλλακτικών πηγών ενέργειας. Σε αυτή τη διαδικασία, η γεωθερμική ενέργεια δεν σημείωσε την ανάλογη πρόοδο. Οι πρώτες αναλύσεις που πραγματοποιήθηκαν στο πλαίσιο του έργου GEOFAR κατέδειξαν πολλά εμπόδια μη τεχνικού χαρακτήρα που συναντούν οι επενδύσεις στη γεωθερμική ενέργεια. Το έργο GEOFAR εστιάζει στα εμπόδια εκείνα τα οποία μπορούν να εξαλειφθούν, ολικώς ή μερικώς, με δράσεις στο επίπεδο λήψης αποφάσεων της ΕΕ. Πιστεύουμε ότι, εάν η δράση που προτείνεται από το έργο πραγματοποιηθεί σε επίπεδο ΕΕ, μπορούμε ίσως να περιμένουμε διπλασιασμό του ρυθμού επένδυσης κεφαλαίων στη γεωθερμική ενέργεια πέντε έως επτά χρόνια μετά την υλοποίηση των προτεινόμενων πολιτικών. Η επένδυση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας πρέπει να υπερπηδήσει όχι μόνο τεχνικά εμπόδια αλλά και το μειονέκτημα κόστους, έως ότου η κλίμακα παραγωγής να επιφέρει μείωση του κόστους σε επίπεδα ανταγωνιστικά με τις συμβατικές πηγές ενέργειας. Αυτό είναι και το κίνητρο για την παροχή στήριξης από δημόσιους φορείς σε τέτοιου είδους επενδύσεις. Η απροθυμία επένδυσης στη γεωθερμική ενέργεια, σε σύγκριση με την επένδυση σε άλλες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, είναι μεγαλύτερη. Εκτός από το μόνιμο χαρακτήρα των γεωτρήσεων για γεωθερμικά ρευστά (δεν υπάρχει δυνατότητα κλεισίματος της γεώτρησης και ανάκτησης των χρημάτων που επενδύθηκαν για τη διάνοιξη της), το μεγαλύτερο μέρος του κόστους πρέπει να καταβληθεί πριν ακόμα γίνει γνωστό εάν υπάρχει πηγή. Την αβεβαιότητα για την τιμή πώλησης της παραγόμενης ενέργειας συμπληρώνει η αβεβαιότητα για τις πιθανές υπερβάσεις κόστους για τη διάνοιξη των γεωτρήσεων παραγωγής. Για να υποστηρίξουμε τα επιχειρήματα υπέρ της ανάγκης στήριξης της γεωθερμικής ενέργειας, παρουσιάζουμε τις επενδυτικές επιλογές που έχουν οι επενδυτές σε μια κλασσική 1 γεωθερμική μονάδα παραγωγής ηλεκτρισμού ισχύος 5MW. Μόνο η ανταμοιβή των επενδυτών, μέσω ειδικής τιμής εισαγωγής στην αγορά, για την άμεση πραγματοποίηση της επένδυσης θα απαιτούσε ειδική τιμή τουλάχιστον 170 /MWhel χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη τον κίνδυνο υπέρβασης κόστους για τη διάνοιξη γεωτρήσεων ή ξηρών φρεατίων. Κατά τον κύκλο ζωής ενός τέτοιου σταθμού, οι καταναλωτές θα έπρεπε να πληρώσουν 20 εκατ. περισσότερα για ηλεκτρική ενέργεια σε σύγκριση με το κόστος μιας σύγχρονης μονάδας συνδυασμένου κύκλου με φυσικό αέριου. Φυσικά, οι καταναλωτές πληρώνουν ήδη τέτοιους φόρους για άλλες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, οι οποίοι ορισμένες φορές είναι πολύ υψηλότεροι. Το συνολικό κεφάλαιο επένδυσης σε έναν τέτοιο σταθμό θα έπρεπε να ανέρχεται στα 30 εκατ.. Οι πηγές γεωθερμικής ενέργειας μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή θερμότητας και, εάν η θερμική ικανότητα (βάσει της θερμοκρασίας και του ρυθμού ροής) και η ποιότητα της πηγής το επιτρέπουν, για την παραγωγή ηλεκτρισμού βασικού φορτίου. Σε ορισμένες περιπτώσεις, είναι δυνατή η συνδυασμένη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και εμπορεύσιμης θερμικής ενέργειας. Είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε ότι η κλίμακα των έργων παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από γεωθερμική ενέργεια είναι, κατά μέσο όρο, σημαντικά μεγαλύτερη από αυτή των έργων για την παραγωγή θερμότητας. Αυτό σημαίνει ότι το απαιτούμενο κεφάλαιο για τα έργα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας είναι, κατά μέσο όρο, τρεις με τέσσερις φορές μεγαλύτερο από ό,τι για τα έργα παραγωγής θερμότητας. Οι κίνδυνοι είναι επίσης, αναλογικά υψηλότεροι, καθώς ο ρυθμός ροής αποτελεί αποφασιστικό παράγοντα, ο οποίος εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη γεωλογική κατάσταση, παραδείγματος χάρη τη μεταδοτικότητα του ταμιευτήρα. Από την άλλη πλευρά, τα αναμενόμενα οφέλη, περιβαλλοντικά και οικονομικά, μπορούν να είναι αναλογικά υψηλότερα για τα έργα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Με το έργο GEOFAR προτείνεται μια ισορροπημένη προσέγγιση για τη στήριξη τόσο των έργων μεγάλης κλίμακας (παραγωγή ηλεκτρισμού) όσο και μικρής (παροχή θερμότητας). Πρόκειται για την τυπική προσέγγιση στο 1 Πρόκειται για μονάδα αναφοράς. Η κλίμακα των πραγματικών μονάδων είναι στενά συνδεδεμένη με το μέγεθος της γεωθερμικής πηγής. Εισαγωγή 05 04

σχεδιασμό ενεργειακής ικανότητας. Επιπλέον, αυτό που έχει να προσφέρει η ΕΕ όσον αφορά τις πηγές γεωθερμικής ενέργειας συνίσταται σε λίγα γεωθερμικά πεδία ικανά για παραγωγή ηλεκτρισμού. Η συγκέντρωση των επενδύσεων σε αυτά φαίνεται να υπόσχεται γρήγορη, αν και παροδική, ανάπτυξη της γεωθερμικής ενέργειας. Παρόλα αυτά, μια τέτοια συγκέντρωση ενέχει και συσσωρευμένους κινδύνους. Ως εκ τούτου, το έργο GEOFAR υποστηρίζει την ανάπτυξη της γεωθερμικής ενέργειας μέσω πολλών μικρών βημάτων χαμηλού κινδύνου. Τα γεωθερμικά πεδία για παραγωγή θερμότητας είναι περισσότερα, οι γεωτρήσεις τους διανοίγονται σε μικρότερο βάθος και το κόστος διάνοιξης είναι μικρότερο. Οι κίνδυνοι είναι αναλογικά μικρότεροι. Αυτά τα έργα μικρότερης κλίμακας θα πρέπει να αποτελέσουν σημαντικό μερίδιο του χαρτοφυλακίου επενδύσεων για τη γεωθερμική ενέργεια. Για να ισοσταθμιστούν τα παραπάνω μειονεκτήματα της γεωθερμικής ενέργειας σε σύγκριση με τις άλλες ανανεώσιμες μορφές ενέργειας, το έργο GEOFAR προτείνει τη διοχέτευση σημαντικής χρηματοδότησης από δημόσιους φορείς στα αρχικά στάδια έρευνας και δημιουργίας-διάνοιξης γεωτρήσεων για την αξιολόγηση των γεωθερμικών έργων. Για την αύξηση του ρυθμού αξιολόγησης των γεωθερμικών έργων μεσοπρόθεσμα, ιδιαίτερα στα κράτη μέλη της ΕΕ στην ανατολική και νότια Ευρώπη, το έργο GEOFAR προτείνει τη μερική χρηματοδότηση από δημόσιους φορείς προμελετών και μελετών σκοπιμότητας μικρής κλίμακας. Το GEOFAR υπογραμμίζει τρεις μηχανισμούς παροχής στήριξης, οι οποίοι εντάσσονται στο πρόγραμμα Περιορισμού Γεωθερμικών Κινδύνων (GeoRiMi). Εργαλείο Ι: προτείνεται η συγχρηματοδότηση προμελετών σκοπιμότητας αποκλειστικά από τοπικές και περιφερειακές αρχές σε περιοχές με γεωθερμικό δυναμικό στις οποίες η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού δεν είναι επαρκής. Εργαλείο ΙΙ: προτείνεται η επέκταση μερικών εγγυήσεων στο ερευνητικό στάδιο έργων γεωθερμικής ενέργειας που πληρούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις. Εργαλείο ΙΙΙ: προτείνεται η επέκταση μερικών εγγυήσεων στο στάδιο παραγωγής-διάνοιξης σε πηγές γεωθερμικής ενέργειας που πληρούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις. Το πρόγραμμα μετριασμού κινδύνων γεωθερμικής ενέργειας θα πρέπει να εφαρμόζεται σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ, να καλύπτει τα έργα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας και να έχει διάρκεια πέντε έως επτά χρόνια. 05

Περιεχόμενα Περίληψη 3 Εισαγωγή 4 Περιεχόμενα 6 Κατάλογος Εικόνων 8 Κατάλογος Πινάκων 9 1 Βασικά πλεονεκτήματα της γεωθερμικής ενέργειας Τυποποιημένα μακρο-γεγονότα στην ΕΕ 10 1.1 1.2 1.3 Βασικά πλεονεκτήματα της γεωθερμικής ενέργειας Τυποποιημένα μακρο-γεγονότα στην ΕΕ 1.1.1 Σταθερότητα τιμών και ασφάλεια της ενεργειακής τροφοδοσίας 11 1.1.2 Μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου 13 Θέση της γεωθερμικής ενέργειας Τυποποιημένα μακρο-γεγονότα σε επιλεγμένα κράτη μέλη της ΕΕ 1.2.1 Αστική κεντρική θέρμανση στη Γαλλία 16 1.2.2 Αστική κεντρική θέρμανση στη Γερμανία 17 1.2.3 Αστική κεντρική θέρμανση στην Ουγγαρία 17 1.2.4 Σύνοψη 18 Θέση της γεωθερμικής ενέργειας Μικρο-γεγονότα σε επιλεγμένα γεωθερμικά έργα Δείγματα έργων γεωθερμικής ενέργειας μεγάλου βάθους 19 1.3.1 Υπόγειος εναλλάκτης θερμότητας στο RWTH Aachen 19 1.3.2 Υδροθερμική μονάδα στο Simbach-Braunau (Γερμανία/Αυστρία) 20 1.3.3 Υδροθερμικές εγκαταστάσεις στο Unterschleißheim (Γερμανία) 20 1.3.4 Συμπαραγωγή θερμότητας και ηλεκτρικής ενέργειας στο Altheim (Αυστρία) 20 1.3.5 Συμπαραγωγή θερμότητας και ηλεκτρικής ενέργειας στο Unterhaching (Γερμανία) 21 1.3.6 Υδροθερμικές εγκαταστάσεις στη λεκάνη του Παρισιού (Γαλλία) 21 1.3.7 Παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στις Αζόρες (Πορτογαλία) 21 1.3.8 Σύνοψη 21 10 16 19 2 Βασικά εμπόδια στα έργα γεωθερμικής ενέργειας - Ανάλυση των αναγκών για χρηματοδότηση 2.1 Νομική ασφάλεια 23 2.2 Περιορισμένα δεδομένα βασικών γεωλογικών ερευνών 23 2.3 Μικρή κλίμακα των μονάδων 23 2.4 Υψηλός κίνδυνος γεωτρήσεων γεωθερμικών πόρων υψηλής ενέργειας Υψηλό προκαταρκτικό κόστος μονάδων γεωθερμικής ενέργειας 2.4.1 Κίνδυνος παραγωγής-τιμής 24 2.4.2 Κίνδυνος μη εντοπισμού πόρου 26 2.4.3 Κίνδυνος εντοπισμού πόρου - Υπέρβαση κόστους γεώτρησης 28 2.4.4 Κίνδυνος χρονικής στιγμής επένδυσης Μη αναστρεψιμότητα 29 22 24

2.4.5 Οικονομικοί παράγοντες που καθορίζουν την επένδυση στη γεωθερμική ενέργεια 33 2.4.5.1 Προβλεπόμενες ροές εσόδων 33 2.4.5.2 Το κόστος της επένδυσης 33 2.4.5.3 Το προεξοφλητικό επιτόκιο 33 2.4.5.4 Ο ρυθμός προοπτικών ανάπτυξης 33 2.4.5.5 Ο ρυθμός μεταβλητότητας 35 2.4.5.6 Η επιδότηση ή το πριμ για τη διασφάλιση άμεσης επένδυσης 35 2.4.6 Επέκταση στην παραγωγή θερμότητας 36 2.5 Διαφοροποιημένο νομικό περιβάλλον και πολιτικές στα κράτη μέλη της ΕΕ 37 2.6 Ζητήματα ευαισθητοποίησης 37 2.7 Κόστη παραγωγής θερμότητας μέσω γεωθερμικής ενέργειας 37 2.7.1 Παράγοντες που καθορίζουν τα κόστη παραγωγής ενέργειας 37 2.7.2 Υπολογισμός των κόστων παραγωγής θερμότητας με γεωθερμική ενέργεια 39 2.7.3 Σύγκριση των κόστων παραγωγής θερμότητας Ορυκτά καύσιμα έναντι γεωθερμικής ενέργειας 41 2.8 Συμπεράσματα 43 3 Το μείωσης των κινδύνων γεωθερμικής ενέργειας (GeoRiMi) 44 3.1 Αρχές λειτουργίας 44 3.2 Συλλογιστική 44 3.3 Λειτουργία του μηχανισμού εγγυήσεων γεωθερμικής ενέργειας 45 3.3.1 Διαδικασία λήψης αποφάσεων και διοικητική διάρθρωση του μηχανισμού εγγυήσεων γεωθερμικής ενέργειας 46 3.3.2 Έσοδα και έξοδα του Προγράμματος μείωσης κινδύνων γεωθερμικής ενέργειας 46 3.3.3 Σύγκλιση συμφερόντων στο πλαίσιο του Προγράμματος μείωσης των κινδύνων γεωθερμικής ενέργειας 47 3.4 Σύνοψη των χρηματοοικονομικών ροών 48 3.5 Ασφαλισιμότητα 50 4 Εργαλείο Ι 51 4.1 Ενημέρωση Ανάγκες οικονομικής ενίσχυσης 51 4.2 Περιγραφή του Εργαλείου Ι 51 4.2.1 Στόχοι του Εργαλείου Ι 51 4.2.2 Ομάδα στόχος 52 4.2.3 Επιλέξιμα κόστη 52 5 Εργαλείο ΙI 53 6 Εργαλείο ΙII 55 Συμπεράσματα 56 7 Σχέδιο ιδρυτικού εγγράφου του GeoRiMi 57 8 Προβλεπόμενες χρηματοδοτικές ροές του GeoRiMi 59 Παράρτημα: Μια υψηλής ενθαλπίας γεωθερμική μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας 64

Κατάλογος Εικόνων Εικόνα 1-1 Κατανάλωση και παραγωγή πρωτογενούς ενέργειας ανά καύσιμο στην ΕΕ των 27 σελ. 10 Εικόνα 1-2 Τιμές εισαγωγής των υδρογονανθράκων στην Ευρώπη σελ. 11 Εικόνα 1-3 Πρόβλεψη εισαγωγών ορυκτών καυσίμων στην ΕΕ το 2030 σελ. 12 Εικόνα 1-4 Συμβολή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην τελική κατανάλωση ενέργειας σελ. 12 στην ΕΕ των 27 Εικόνα 1-5 Εκπομπές CO2 για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας σελ. 13 Εικόνα 1-6 Παράγοντας μείωσης CO2 για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στη Γερμανία σελ. 14 Εικόνα 1-7 Εκπομπές CO2 από τη χρήση ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή θερμότητας σελ. 14 Εικόνα 1-8 Προστιθέμενη αξία για τη μείωση των εκπομπών CO2 σελ. 15 Εικόνα 1-9 Δυναμικό γεωθερμικών πόρων στη Γαλλία σελ. 16 Εικόνα 1-10 Δυναμικό γεωθερμικών πόρων στη Γερμανία σελ. 17 Εικόνα 1-11 Δυναμικό γεωθερμικών πόρων στην Ουγγαρία σελ. 17 Εικόνα 1-12 Μερίδιο των πηγών παραγωγής θερμότητας σελ. 18 Εικόνα 1-13 Σχέδιο του υπόγειου εναλλάκτη θερμότητας στο Aachen σελ. 18 Εικόνα 1-14 Επισκόπηση των γεωτρήσεων στο Simbach/Braunau σελ. 20 Εικόνα 2-1 Τιμή ενέργειας πιο ασταθής από άλλες τιμές σελ. 24 Εικόνα 2-2 Σχετική τιμή πρωτογενούς ενέργειας σελ. 25 Εικόνα 2-3 Μεταβλητότητα της πραγματικής τιμής της πρωτογενούς ενέργειας σελ. 25 Εικόνα 2-4 Σχέση Αποδοτικότητας, Ρυθμού ροής νερού και Πιθανότητας επιτυχίας σελ. 27 Εικόνα 2-5 Χρονική στιγμή επένδυσης (Μηδενικό πριμ) σελ.30 Εικόνα 2-6 Χρονική στιγμή επένδυσης (πριμ 35%) σελ. 30 Εικόνα 2-7 Χρονική στιγμή επένδυσης (πριμ 67%) σελ.30 Εικόνα 2-8 Αξία της επενδυτικής ευκαιρίας. Μηδενικές προοπτικές ανάπτυξης. Μηδενικός σελ. 31 κίνδυνος Εικόνα 2-9 Αξία της επενδυτικής ευκαιρίας. Προοπτικές ανάπτυξης 2% ανά έτος. Μηδενικός σελ.31 κίνδυνος Εικόνα 2-10 Αξία της επενδυτικής ευκαιρίας. Προοπτικές ανάπτυξης 2% ανά έτος. Κίνδυνος σελ.32 12,5% Εικόνα 2-11 Καμπύλη απόδοσης Ευρώ σελ.34 Εικόνα 2-12 Παράγοντες που καθορίζουν τα κόστη παραγωγής θερμότητας σελ.38 Εικόνα 2-13 Καμπύλη ετήσιας διάρκειας φορτίου σελ.39 Εικόνα 2-14 Κόστη παραγωγής θερμότητας σε κάθε έργο-δείγμα σελ.39 Εικόνα 2-15 Διάρθρωση των κόστων παραγωγής θερμότητας από γεωθερμική ενέργεια σελ.40 ανάλογα με την ισχύ της μονάδας Εικόνα 2-16 Διάρθρωση των κοστών παραγωγής θερμότητας από γεωθερμική ενέργεια. σελ.41 Ευαισθησία ως προς τα επιτόκια Εικόνα 2-17 Σύγκριση κόστων παραγωγής θερμότητας σελ.42 Εικόνα 3-1 Ροές επενδυτικών κεφαλαίων του Προγράμματος μείωσης των κινδύνων σελ.49 γεωθερμικής ενέργειας στάδιο διερεύνησης και γεώτρησης Εικόνα 3-2 Εκκρεμή υπόλοιπα επενδυτικών κεφαλαίων του Προγράμματος μείωσης των κινδύνων γεωθερμικής ενέργειας στάδιο διερεύνησης και γεώτρησης σελ.50

Εικόνα 5-1 Εικόνα 5-2 Εικόνα 6-1 Εικόνα 6-2 Σχήμα Α-1 Ροές επενδυτικών κεφαλαίων του Προγράμματος μείωσης των κινδύνων γεωθερμικής ενέργειας στάδιο διερεύνησης μόνο Εκκρεμή υπόλοιπα επενδυτικών κεφαλαίων του Προγράμματος μείωσης των κινδύνων γεωθερμικής ενέργειας στάδιο διερεύνησης μόνο Ροές επενδυτικών κεφαλαίων του Προγράμματος μείωσης των κινδύνων γεωθερμικής ενέργειας στάδιο γεώτρησης μόνο Εκκρεμή υπόλοιπα επενδυτικών κεφαλαίων του Προγράμματος μείωσης των κινδύνων γεωθερμικής ενέργειας στάδιο γεώτρησης μόνο Η γεωθερμική μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας του Pico Vermelho στις Αζόρες της Πορτογαλίας σελ.53 σελ.54 σελ. 55 σελ. 56 σελ. 64 Κατάλογος Πινάκων Πίνακας 1-1 Τιμές βάσης των ορυκτών καυσίμων σελ.11 Πίνακας 2-1 Πιθανότητα η υπέρβαση κόστους να ξεπεράσει την αναμενόμενη τρέχουσα τιμή των 5 εκατ. ευρώ στο υποθετικό σενάριο που εξετάζεται σελ.28 Πίνακας 2-2 Απαιτούμενο πριμ επί του νεκρού σημείου για επένδυση 30 εκατ. ευρώ στη σελ.32 γεωθερμική μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας υπό διαφορετικά σενάρια προοπτικών ανάπτυξης και μεταβλητότητας Πίνακας 3-1 Χρονοδιάγραμμα λειτουργίας του Προγράμματος μείωσης των κινδύνων σελ.48 γεωθερμικής ενέργειας Πίνακας 3-2 Επίδραση ποσοστού επιτυχίας στις χρηματοδοτικές ροές σελ.49

1.Βασικά πλεονεκτήματα της γεωθερμικής ενέργειας Τυποποιημένα μακρο-γεγονότα στην ΕΕ 1.1 Βασικά πλεονεκτήματα της γεωθερμικής ενέργειας Τυποποιημένα μακρο-γεγονότα στην ΕΕ Η ανανεώσιμη ενέργεια είναι η ενέργεια που παράγεται από φυσικές πηγές όπως το φως του ήλιου, ο άνεμος, η βροχή, τα κύματα και η γεωθερμική θερμότητα, οι οποίες είναι ανανεώσιμες. Όπως φαίνεται στην Εικόνα 1-1, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) παρέχουν ακόμα μικρό μέρος της συνολικής κατανάλωσης πρωτογενούς ενέργειας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Παρόλα αυτά, το μερίδιο των ΑΠΕ αυξήθηκε από το 1997 έως το 2007 από 5% σε 8%. Εικόνα 1-1 Κατανάλωση και παραγωγή πρωτογενούς ενέργειας ανά καύσιμο στην ΕΕ των 27 2 Η γεωθερμική ενέργεια, είναι η ενέργεια που παράγεται από τη θερμότητα που βρίσκεται αποθηκευμένη στο εσωτερικό της γης. Πρόκειται για ανανεώσιμη πηγή ενέργειας με υψηλό δυναμικό. Προσφέρει πολλά πλεονεκτήματα στους χρήστες: Σταθερότητα τιμών και ασφάλεια της τροφοδοσίας συγκριτικά με τα ορυκτά καύσιμα. Λιγότερες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και θερμότητας. Διαφοροποίηση της τροφοδοσίας ενέργειας. Μικρότερη εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα ή πυρηνικές πηγές βασικού φορτίου, συνεχής ροή τροφοδοσίας σε αντίθεση με τις άλλες ανανεώσιμες μορφές ενέργειας. Λιγότερες επιπτώσεις στο περιβάλλον χάρη στο μικρό μέγεθος των μονάδων γεωθερμικής ενέργειας σε σύγκριση με εγκαταστάσεις άλλων μορφών ανανεώσιμης ενέργειας. Είναι κατάλληλη για σύνδεση στα υπάρχοντα δίκτυα αστικής κεντρικής θέρμανσης με χαμηλό κόστος μετατροπής. 2 Eurostat (2009), Energy, transport and environment indicators, σελ. 29 και 31. 10 Βασικά πλεονεκτήματα της γεωθερμικής ενέργειας Τυποποιημένα μακρο-γεγονότα στην ΕΕ

1.1.1 Σταθερότητα τιμών και ασφάλεια της ενεργειακής τροφοδοσίας Στην ενότητα αυτή εξετάζεται η σταθερότητα των τιμών και η ασφάλεια της ενεργειακής τροφοδοσίας που μπορεί να προσφέρει η χρήση της γεωθερμικής ενέργειας. Η γεωθερμική ενέργεια παρουσιάζει πολλά πλεονεκτήματα σε σύγκριση με άλλες πηγές ενέργειας, και πιο συγκεκριμένα με τα ορυκτά καύσιμα: Η γεωθερμική ενέργεια είναι διαθέσιμη 24 ώρες την ημέρα και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως προμήθεια ενέργειας βασικού φορτίου. Τα κόστη παραγωγής είναι πιο σταθερά από αυτά της ενέργειας που παράγεται από ορυκτά καύσιμα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένει γρήγορη αύξηση των τιμών των ορυκτών καυσίμων μέσα στα επόμενα είκοσι χρόνια σε σύγκριση με τις τιμές του 2005. Η πρόβλεψη έως το 2030 απεικονίζεται παρακάτω στον Πίνακα 1-1. Στην εικόνα φαίνεται ότι ιδιαίτερα οι τιμές του πετρελαίου και του αερίου θα αυξηθούν σημαντικά σε πραγματικούς όρους μέσα στα επόμενα είκοσι χρόνια. Στην περίπτωση του πετρελαίου, αναμένεται αύξηση 15% επί της πραγματικής τιμής του. Για τις τιμές του αερίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προβλέπει ακόμα μεγαλύτερη αύξηση της τάξης του 38% επί της πραγματικής τιμής σε σύγκριση με τις τιμές του 2005. 2005 $ / boe 2005 2010 2015 2020 2025 2030 Πετρέλαιο 54,5 54,5 57,9 61,1 62,3 62,8 Αέριο 34,6 41,5 43,4 46,0 47,2 47,6 Γαιάνθρακας 14,8 13,7 14,3 14,7 14,8 14,9 Πίνακας 1-1 Τιμές βάσης των ορυκτών καυσίμων 3 Στην Εικόνα 1-2 παρακάτω απεικονίζονται οι αναμενόμενες τιμές των υδρογονανθράκων και, επιπλέον, παρουσιάζεται η αστάθεια των τιμών των ορυκτών καυσίμων τα τελευταία είκοσι χρόνια. Εικόνα 1-2 Τιμές εισαγωγής των υδρογονανθράκων στην Ευρώπη 4 Άλλη παράμετρος που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι η εξάρτηση από την εισαγωγή ενέργειας, η οποία απεικονίζεται στην Εικόνα 1-3. Καθώς τα αποθέματα πετρελαίου, αερίου και γαιάνθρακα είναι άνισα κατανεμημένα ανά τον πλανήτη, η ΕΕ εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από χώρες εκτός αυτής για τη μελλοντική τροφοδοσία της με αυτά τα ορυκτά καύσιμα. Το 2000 η συνολική εξάρτηση της ΕΕ ήταν περίπου 50% και θα αυξηθεί σε 70% περίπου το 2030, εάν δεν ληφθούν μέτρα. Παρόλα αυτά, η στροφή προς τις ανανεώσιμες μορφές ενέργειας, και συγκεκριμένα τη γεωθερμική ενέργεια, μπορεί να μειώσει τη συγκεκριμένη εξάρτηση. 3 Βλ. την Έκθεση της Eurostat Správa Energia a doprava v Európe Trendy do roku 2030, σελ. 28. 4 Βλ. την Έκθεση της Eurostat Správa Energia a doprava v Európe Trendy do roku 2030,σελ. 29. 5 Βλ. την Έκθεση της EurActiv: http://www.euractiv.com/en/energy/geopolitics-eu-energy-supply/article-142665. Βασικά πλεονεκτήματα της γεωθερμικής ενέργειας Τυποποιημένα μακρο-γεγονότα στην ΕΕ 11

Το πετρέλαιο και το αέριο, οι δύο κύριες πηγές ενέργειας για την παραγωγή θερμότητας, θα πρέπει να εισάγονται κυρίως από μη ευρωπαϊκές χώρες. Σήμερα, το 45% των εισαγωγών πετρελαίου γίνεται από τη Μέση Ανατολή και σύμφωνα με τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, έως το 2030, το 90% της κατανάλωσης πετρελαίου της ΕΕ θα πρέπει να καλύπτεται με εισαγωγές. Οι εισαγωγές αερίου γίνονται κυρίως από τη Ρωσία (40%), την Αλγερία (30%) και τη Νορβηγία (25%). Έως το 2030 εκτιμάται ότι πάνω από το 60% των εισαγωγών αερίου της ΕΕ θα γίνεται από τη Ρωσία και συνολικά πάνω από Εικόνα 1-3 Πρόβλεψη εισαγωγών ορυκτών καυσίμων στην ΕΕ το 2030 το 80% των εισαγωγών αερίου θα γίνεται από χώρες εκτός της ΕΕ. Επίσης, έως το 2030 αναμένεται ότι το 66% της ζήτησης σε γαιάνθρακα θα πρέπει να καλύπτεται με εισαγωγές. Λόγω του αυξανόμενου κόστους των υδρογονανθράκων, την αστάθεια των τιμών και την προβλεπόμενη εξάρτηση από τις εισαγωγές, είναι εμφανές ότι τα ορυκτά καύσιμα θα πρέπει να αντικατασταθούν με άλλες πηγές ενέργειας. Καθώς η γεωθερμική ενέργεια αποτελεί αξιόπιστη και καθαρή πηγή ενέργειας που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή ενέργειας βασικού φορτίου για θερμότητα και ηλεκτρική ενέργεια, φαίνεται να είναι καλό υποκατάστατο των υδρογονανθράκων. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να παίξει σημαντικότερο ρόλο στο μελλοντικό ενεργειακό μίγμα των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην πραγματικότητα, ήδη διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο μίγμα ανανεώσιμων μορφών ενέργειας. Στην Εικόνα 1-4 φαίνεται ότι μεγάλο μέρος της ανανεώσιμης ενέργειας που παράγεται στην ΕΕ χρησιμοποιείται με τη μορφή θερμότητας. Το μεγαλύτερο μέρος της θερμότητας που παράγεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας προέρχεται από γεωθερμική ενέργεια. Ο ρόλος άλλων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην παραγωγή θερμότητας είναι ελάχιστος. Η γεωθερμική ενέργεια είναι ο πιο άμεσος τρόπος για να καλυφθούν οι ανάγκες θέρμανσης μέσω των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί με την παροχή περιορισμένης, κατάλληλα στοχευμένης στήριξης από πηγές με δημόσια χρηματοδότηση προς τις επενδύσεις στη γεωθερμική ενέργεια. Biofuels consumption Renewable electricity consumption (normalised) Renewable heat consumption Note: Hydropower was calculated according to the new methodology proposed in the CARE package (15-year average). It is important to note that the final methodology may be subject to further changes. Source: Eurostat Εικόνα 1-4 Συμβολή των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην τελική κατανάλωση ενέργειας στην ΕΕ των 27 5 6 Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (http://www.eea.europa.eu/data-and-maps/figures/contribution-of-renew ble energy-sources-to-primary-energy-consumption-in-the-eu-27) 12 Βασικά πλεονεκτήματα της γεωθερμικής ενέργειας Τυποποιημένα μακρο-γεγονότα στην ΕΕ

1.1.2 Μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου Περίπου το 60% των συνολικών εκπομπών CO2 στην ΕΕ παράγεται από την καύση ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή θερμότητας με σκοπό τη θέρμανση κτιρίων. 7 Ως εκ τούτου, η εγκατάσταση γεωθερμικών μονάδων θα μειώσει τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στην ΕΕ με αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων, παρέχοντας με αυτόν τον τρόπο μια καθαρή και αξιόπιστη πηγή ενέργειας. Με τη γεωθερμική ενέργεια δεν παράγεται μόνο θερμότητα αλλά και ηλεκτρική ενέργεια. Έτσι, από καθαρά περιβαλλοντική άποψη, η γεωθερμική ενέργεια αποτελεί την ιδανική πηγή ενέργειας για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Στις παρακάτω εικόνες φαίνεται η δυνατότητα μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου μέσω της χρήσης της γεωθερμικής ενέργειας.8 Συγκρίνοντας διάφορες μελέτες σχετικά με τις εκπομπές CO2 από τη χρήση διαφορετικών πηγών ενέργειας, οι Klobasa και Ragwitz κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας μέσω της γεωθερμίας είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για τη μείωση των εκπομπών CO2 καθώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ηλεκτρισμός βασικού φορτίου αντικαθιστώντας έτσι τα εργοστάσια που λειτουργούν με γαιάνθρακα. Στην Εικόνα 1-5 φαίνονται οι εκπομπές CO2 ανά κιλοβατώρα ηλεκτρικού από διάφορες πηγές ενέργειας. Όπως φαίνεται στην εικόνα, η γεωθερμική ενέργεια παράγει τις λιγότερες εκπομπές CO2. Εικόνα 1-5 Εκπομπές CO2 για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας Ο παράγοντας μείωσης των εκπομπών μιας ανανεώσιμης πηγής ενέργειας δε μπορεί να υπολογιστεί πλήρως βάσει των παραπάνω εικόνων. Ο παράγοντας μείωσης δείχνει τη μείωση των εκπομπών CO2 που μπορεί να επιτευχθεί ανά kwh με τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας σε σύγκριση με άλλες πηγές ενέργειας. Δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν όλες οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας ως ενέργεια βασικού φορτίου. Ως εκ τούτου, το είδος των μονάδων παραγωγής ενέργειας που μπορούν να αντικατασταθούν από μονάδες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ποικίλλει. Από αυτή την άποψη, η γεωθερμική ενέργεια φαίνεται να είναι η ιδανική πηγή ενέργειας, καθώς παρέχει αξιόπιστα τόσο θερμότητα όσο και ηλεκτρική ενέργεια και έτσι μπορεί να αντικαταστήσει μεγάλες μονάδες γαιάνθρακα που έχουν το μεγαλύτερο μερίδιο εκπομπών CO2 από την παραγωγή ενέργειας και θερμότητας. Από όλες σχεδόν τις πηγές ενέργειας που χρησιμοποιούνται ήδη στην ΕΕ, μόνο η υδροηλεκτρική ενέργεια έχει παρόμοιο παράγοντα μείωσης. Η εκπομπή CO2 ανά μέση kwhel διαφέρει από χώρα σε χώρα. Στη Γαλλία παραδείγματος χάρη, ο παράγοντας εκπομπών CO2 είναι σχετικά χαμηλός χάρη στο υψηλό ποσοστό της πυρηνικής ενέργειας. Στη Γερμανία αντίθετα, οι εκπομπές CO2 ανά kwhel είναι υψηλές λόγω του υψηλού ποσοστού των εργοστασίων που λειτουργούν με γαιάνθρακα. Ο παράγοντας μείωσης της γεωθερμικής ενέργειας στη Γερμανία είναι: 1030 g/kwhel. Οι παράγοντες μείωσης του CO2 απεικονίζονται στην Εικόνα 1-6. Στη Γαλλία, οι παράγοντες αυτοί για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας είναι κατά πολύ χαμηλότεροι και θα μπορούσαν να είναι ακόμα και 0 g/kwhel. 7 Βλ. http://www.superc.rwth-aachen.de/cms/front_content.php?idcat=4 8 Οι παρακάτω εικόνες αντλήθηκαν στο μεγαλύτερο μέρος τους από την έκθεση των Klobasa/Ragwitz του Ινστιτούτου Έρευνας και Καινοτομίας Fraunhofer (2005), CO2-Minderung im Stromsektor durch den Einsatz erneuerbarer Energien. Βασικά πλεονεκτήματα της γεωθερμικής ενέργειας Τυποποιημένα μακρο-γεγονότα στην ΕΕ 13

. Εικόνα 1-6 Παράγοντας μείωσης CO2 για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στη Γερμανία Η θερμότητα από τη γεωθερμική ενέργεια μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ενέργεια βασικού φορτίου για τα δίκτυα αστικής κεντρικής θέρμανσης. Έτσι, οι εγκαταστάσεις αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την αντικατάσταση των εγκαταστάσεων που λειτουργούν με ορυκτά καύσιμα και την ουσιαστική μείωση των εκπομπών CO2. Στην Εικόνα 1-7 απεικονίζονται οι εκπομπές CO2 από τη χρήση ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή θερμότητας και το δυναμικό μείωσης της γεωθερμικής ενέργειας. Εικόνα 1-7 Εκπομπές CO2 από τη χρήση ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή θερμότητας 9 Η μέτρηση των εκπομπών CO2 από τη χρήση της γεωθερμικής ενέργειας είναι δύσκολη, καθώς πρέπει να ληφθούν υπόψη πολλοί και διαφορετικοί παράγοντες. Ένας από τους σημαντικότερους εξ αυτών είναι η ηλεκτρική ενέργεια που χρειάζεται για την κυκλοφορία του νερού και το μέγεθος της γεωθερμικής εγκατάστασης. Έτσι, οι εκπομπές CO2 από τη χρήση της γεωθερμικής ενέργειας για την παραγωγή θερμότητας υπολογίζονται στα 10 g/ kwhth 10. Ο Ομοσπονδιακός Οργανισμός Περιβάλλοντος της Γερμανίας εκτιμά τον παράγοντα μείωσης της γεωθερμικής ενέργειας όταν αυτή αντικαθιστά τα ορυκτά καύσιμα για την παραγωγή θερμότητας, στα 229 g/kwhth. 11 Ο παράγοντας μείωσης των εκπομπών της γεωθερμικής ενέργειας που χρησιμοποιείται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας είναι πολύ υψηλότερος από αυτόν της γεωθερμικής ενέργειας που χρησιμοποιείται για την παραγωγή θερμότητας. Παρόλα αυτά, η παραγωγή θερμότητας αξίζει να ληφθεί ιδιαίτερα υπόψη για τους παρακάτω λόγους: 1. Η αγορά θερμότητας έχει υψηλότερο μερίδιο στην κατανάλωση πρωτογενούς ενέργειας σε σύγκριση με αυτή της ηλεκτρικής ενέργειας. 2. Οι πηγές γεωθερμικής ενέργειας υψηλής ενθαλπίας στην Ευρώπη που είναι κατάλληλες για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας είναι συγκριτικά λίγες σε σχέση με αυτές που βρίσκονται εκτός της ΕΕ. 3. Χρησιμοποιούνται ήδη πολλά δίκτυα αστικής κεντρικής θέρμανσης στα οποία η γεωθερμική ενέργεια μπορεί αντικαταστήσει άμεσα τα ορυκτά καύσιμα. 4. Οι άλλες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δε μπορούν να προσφέρουν θερμότητα τόσο εύκολα και οικονομικά 9 Βλ. Univerzita v Göttingene: www.uni-goettingen.de/de/79037.html 10 Άλλες πηγές υπολογίζουν τις εκπομπές CO2 στα 27 g/kwhth. See Forschungstelle fόr Eneuerbare Energien (website http://www.ffe.de/taetigkeitsfelder/ganzheitliche-energie-emissions-und-kostenanalysen/211-geothermie-freiham) 11 Ομοσπονδιακός Οργανισμός Περιβάλλοντος της Γερμανίας (Bundesumweltbundesamt) (2005), ErneuerbareEnergien 14 Βασικά πλεονεκτήματα της γεωθερμικής ενέργειας Τυποποιημένα μακρο-γεγονότα στην ΕΕ

όπως η γεωθερμική ενέργεια. Σύμφωνα με την επιχειρηματολογία στην έκθεση Stern για τα οικονομικά της περιβαλλοντικής αλλαγής ( Stern review on the Economics of Climate Change ) για κάθε τόνο CO2 που εκπέμπεται, θα πρέπει να συμπεριλαμβάνεται και κάποια τιμή στον υπολογισμό του συνολικού κοινωνικού κόστους των διάφορων πηγών ενέργειας 12. Έτσι, εκτός από το περιβαλλοντικό όφελος από τη μείωση των εκπομπών CO2 κατά τη χρήση της γεωθερμικής ενέργειας ή άλλων μορφών ενέργειας που δεν παράγουν CO2, για κάθε τόνο CO2 που δεν εκπέμπεται, κατά τη σύγκριση με το κόστος παραγωγής από ορυκτά καύσιμα θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κι ένα ποσό. Θα πρέπει είτε να προστίθεται στο κόστος παραγωγής ενέργειας από ορυκτά καύσιμα, είτε θα πρέπει να αφαιρείται από το κόστος παραγωγής από πηγές που δεν εκπέμπουν CO2. Σύμφωνα με την Έκθεση Stern το ποσό αυτό υπολογίζεται σε 85 /t CO2. Σύμφωνα με άλλες εκθέσεις, π.χ, αυτή των Krewitt και Schlomann το 2006, το κόστος υπολογίζεται στα 70 /t CO2. 13 Το ποσό αυτό θα πρέπει να συμπεριληφθεί στον υπολογισμό των κόστων παραγωγής θερμότητας. Στην Εικόνα 1-8 απεικονίζεται η προστιθέμενη αξία για τη μείωση των εκπομπών CO2 ανά MWh για την παραγωγή θερμότητας και ηλεκτρικής ενέργειας. Το ποσό πολλαπλασιάζεται επί τον παράγοντα μείωσης CO2 που αναφέραμε παραπάνω. Εικόνα 1-8 Προστιθέμενη αξία για τη μείωση των εκπομπών CO2 Το περιβαλλοντικό κόστος δεν συμπεριλαμβάνεται στους υπολογισμούς των ιδιωτών επενδυτών και των χρηματοοικονομικών συμβούλων τους. Παρόλα αυτά, είναι ευθύνη των δημόσιων αρχών να το λάβουν υπόψη τους κατά τη διαμόρφωση των μηχανισμών στήριξης. Υπό μία έννοια, οι μηχανισμοί στήριξης θα πρέπει να εξωτερικεύουν τα περιβαλλοντικά οφέλη από τη χρήση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ώστε να προσελκύουν ιδιωτικά κεφάλαια κι έτσι να αντιμετωπίζουν αποτυχίες της αγοράς και να οδηγούν σε πραγματικά αποδοτική αξιοποίηση των περιορισμένων πόρων. Όσον αφορά τη μείωση των εκπομπών CO2, η γεωθερμική ενέργεια μπορεί, βάσει των αποτελεσμάτων που απεικονίζονται στην Εικόνα 1-8, να διεκδικήσει από 70 έως 90 /MWhel (για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας) και από 17 έως 30 /MWhth (για θέρμανση). Σε αυτή την ανάλυση του περιβαλλοντικού κόστους και οφέλους που πηγάζει από τη γεωθερμική ενέργεια, δεν λαμβάνεται υπόψη ο σημαντικός παράγοντας του κινδύνου. Η προσέγγιση αυτή υπεραπλουστεύει την ανάλυση. Η εμπειρία στο σχεδιασμό ενεργειακής ικανότητας δείχνει ότι υπάρχουν μεγάλες χρονικές περίοδοι, ιδιαίτερα μετά από ενεργειακές και χρηματοπιστωτικές κρίσεις, κατά τις οποίες η βέλτιστη οδός για τη δημιουργία ενεργειακής ικανότητας είναι η πραγματοποίηση έργων υψηλού κινδύνου και η επικέντρωση σε αύξουσες ικανότητες. Ως εκ τούτου, η επιλογή μεταξύ έργων μεγάλης κλίμακας (παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας) ή μικρότερης κλίμακας (παραγωγή θερμότητας) δεν είναι εκ των προτέρων ξεκάθαρη και πρέπει να προσαρμόζεται δυναμικά στις συνθήκες που επικρατούν στην ενεργειακή και τις χρηματοπιστωτικές αγορές 12 Η Έκθεση Stern διατίθεται στη διεύθυνση http://www.hm-treasury.gov.uk/stern_review_report.htm. 13 Ingenieurbüro für Erneuerbare Energien, Nutzen durch erneuerbare Energien im Jahr 2008, p7. See http://erneue bare-energien.de/files/pdfs/allgemein/application/pdf/nutzen_ee_2008_bf.pdf Βασικά πλεονεκτήματα της γεωθερμικής ενέργειας Τυποποιημένα μακρο-γεγονότα στην ΕΕ 15

1.2 Θέση της γεωθερμικής ενέργειας Τυποποιημένα μακρο-γεγονότα σε επιλεγμένα κράτη μέλη της ΕΕ Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες υπάρχουν ήδη εκτεταμένα δίκτυα αστικής κεντρικής θέρμανσης (district heating) κι έτσι, όντας οικονομικά βιώσιμη, η γεωθερμική ενέργεια μπορεί να αντικαταστήσει τα ορυκτά καύσιμα σε αυτά τα δίκτυα 14. Θα παρουσιάσουμε παρακάτω ορισμένα τέτοια παραδείγματα ευρωπαϊκών χωρών. Αποτελούν τυπικό παράδειγμα, από πολλές απόψεις, των συνθηκών που επικρατούν σε όλη την Ευρώπη. 15 1.2.1 Αστική κεντρική θέρμανση στη Γαλλία Στη Γαλλία, ιδιαίτερα στις βόρειες περιοχές, υπάρχει υψηλή ζήτηση θερμότητας. Έτσι, η Γαλλία στήριξε την ανάπτυξη της γεωθερμικής ενέργειας, ιδιαίτερα στη λεκάνη του Παρισιού κατά τη διάρκεια των πετρελαϊκών κρίσεων της δεκαετίας του 70 και του 80. Σήμερα, το 27% της συνολικής θερμότητας που διανέμεται στα δίκτυα αστικής κεντρικής θέρμανσης, παράγεται από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και από αυτό, το 11% παράγεται από γεωθερμική ενέργεια. Το 2009 στη λεκάνη του Παρισιού λειτουργούσαν 29 δίκτυα αστικής θέρμανσης με συνολική εγκατεστημένη ισχύ 240 MWth. Συνολικά, υπάρχουν περίπου 425 δίκτυα αστικής κεντρικής θέρμανσης με συνολική εγκατεστημένη ισχύ 17.442 MWth και περίπου 2 εκατ. νοικοκυριά είναι συνδεδεμένα σε αυτά τα δίκτυα. Ο ετήσιος τζίρος της βιομηχανίας είναι περίπου 1,25 δις, με διάθεση 80.078 TJ θερμότητας για κεντρική θέρμανση (αυτό σημαίνει ότι η μέση τιμή της θερμότητας είναι 56,2 /MWhth). Καθώς περίπου το 70% της θερμότητας για αστική θέρμανση παράγεται ακόμα από ορυκτά καύσιμα όπως ο γαιάνθρακας, το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο, υπάρχουν μεγάλες δυνατότητες αντικατάστασης αυτών των επιβλαβών για το περιβάλλον τεχνολογιών με γεωθερμική ενέργεια. Στόχος είναι η αύξηση της άμεσης χρήσης γεωθερμικής ενέργειας (δίκτυα αστικής κεντρικής θέρμανσης) κατά 370 Ktoe έως το 2020 (2006: 130 Ktoe, 2020: 500 Ktoe) 16. Όπως φαίνεται στον παρακάτω χάρτη, μεγάλο μέρος του δυναμικού γεωθερμικής ενέργειας εντοπίζεται κοντά στα μεγάλα αστικά κέντρα. Εντοπίζεται όμως και σε σχετικά απομακρυσμένες περιοχές, όπως το Κεντρικό Υψίπεδο της Γαλλίας, όπου ενδεχομένως θα ήταν δύσκολη η άμεση εύρεση αγοραστών της παραγόμενης ενέργειας. Εικόνα 1-9 Δυναμικό γεωθερμικών πόρων στη Γαλλία 14 Για μια σύντομη επισκόπηση των γεωλογικών χαρακτηριστικών της Γαλλίας, Γερμανίας, Ελλάδας, Πορτογαλίας, Ισπανίας, Ουγγαρίας, Βουλγαρίας και Σλοβακίας (οι χώρες του έργου GEOFAR) ανατρέξτε στην Έκθεση του GEOFAR Non-technical barriers and the respective situation of the geothermal energy sector in selected countries. 15 Τα δεδομένα έχουν αντληθεί από τα στατιστικά στοιχεία που δημοσιεύτηκαν από τον οργανισμό Euroheat & Power Association το 2007 (για περισσότερες πληροφορίες δείτε: http://www.euroheat.org/district-heating-cooling-4.aspx) και την έκθεση του GEOFAR Non-technical barriers and the respective situation of the geothermal energy sector in selected countries 16 Βλ.: www.legrenelle-environnement.fr/img/pdf/rapport_final_comop_10.pdf 16 Βασικά πλεονεκτήματα της γεωθερμικής ενέργειας Τυποποιημένα μακρο-γεγονότα στην ΕΕ

1.2.2 Αστική κεντρική θέρμανση στη Γερμανία Η γερμανική αγορά θερμότητας είναι μία από τις μεγαλύτερες αγορές ενέργειας για αστική θέρμανση με συνολική εγκατεστημένη ισχύ 57.000 MWth. Καθώς η αξιοποίηση της γεωθερμικής ενέργειας ξεκίνησε ήδη από τη δεκαετία του 70, υπάρχουν κάποια δίκτυα αστικής κεντρικής θέρμανσης που λειτουργούν με γεωθερμική ενέργεια, παρόλο που δεν εντοπίζονται σε όλες τις περιοχές της Γερμανίας πόροι γεωθερμικής ενέργειας. Περίπου 4,9 εκατ. νοικοκυριά είναι συνδεδεμένα σε δίκτυα αστικής κεντρικής θέρμανσης και λαμβάνουν περίπου 267.171 TJ ανά έτος, ποσότητα που αποφέρει κέρδη περίπου 16 δις (αυτό σημαίνει ότι η μέση τιμή είναι 215,6 /MWhth). Παρόλο που η ζήτηση για θέρμανση είναι τόσο υψηλή, το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην παραγωγή θερμότητας για δίκτυα αστικής θέρμανσης, συμπεριλαμβανομένης της γεωθερμικής ενέργειας, είναι μόνο 10%. Η τρέχουσα ισχύς των εγκαταστάσεων γεωθερμικής ενέργειας για την παραγωγή θερμότητας είναι περίπου 100 MWth. Εικόνα 1-10 Δυναμικό γεωθερμικών πόρων στη Γερμανία 1.2.3 Αστική κεντρική θέρμανση στην Ουγγαρία Η Ουγγαρία, όπως πολλές χώρες της ανατολικής Ευρώπης, διαθέτει μεγάλο αριθμό δικτύων αστικής κεντρικής θέρμανσης 17. Συνολικά λειτουργούν 92 δίκτυα με εγκατεστημένη ισχύ 9.722 MWth. Τα δίκτυα αυτά διανέμουν περίπου 44.835 TJ θερμότητας σε περισσότερα από 650.000 νοικοκυριά. Παρόλο που στην Ουγγαρία εντοπίζονται κάποιοι από τους μεγαλύτερους ταμιευτήρες γεωθερμικής ενέργειας στην Ευρώπη, μόνο το 8% της συνολικής κατανάλωσης θερμότητας παράγεται μέσω ανανεώσιμων πηγών ενέργειας ενώ περισσότερο από 80% της θερμότητας για αστική θέρμανση παράγεται από φυσικό αέριο. Ο τζίρος της βιομηχανίας είναι περίπου 0,74 δις (αυτό σημαίνει ότι η μέση τιμή είναι 59,5 /MWhth). Wells in sandstone Wells in carbonate Εικόνα 1-11 Δυναμικό γεωθερμικών πόρων στην Ουγγαρία 17 http://www.iea-gia.org/documents/szanyikovacshungaryexperience-draftaxelsson4apr09.pdf Βασικά πλεονεκτήματα της γεωθερμικής ενέργειας Τυποποιημένα μακρο-γεγονότα στην ΕΕ 17

1.2.4 Σύνοψη Στην Εικόνα 1-12 φαίνεται ότι το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην παραγωγή θερμότητας για αστική θέρμανση, ιδιαίτερα της γεωθερμικής ενέργειας, είναι πολύ μικρό. Εάν η γεωθερμική ενέργεια λάμβανε στήριξη ανάλογη των περιβαλλοντικών οφελών που προσφέρει, θα μπορούσε να καταστεί οικονομικά ανταγωνιστική και η δυνατότητα αντικατάστασης των ορυκτών καυσίμων από αυτήν θα ήταν τεράστια, όχι μόνο στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης αλλά και σε χώρες της δυτικής Ευρώπης όπως η Γαλλία και η Γερμανία. Η αξιολόγηση των περιβαλλοντικών οφελών της γεωθερμικής ενέργειας είναι λοιπόν σημαντικό ζήτημα, όπως έχει ήδη αποδειχθεί στην ενότητα 1.1.2 παραπάνω. Εικόνα 1-12 Μερίδιο των πηγών παραγωγής θερμότητας Θα μπορούσαμε να καταδείξουμε πολλούς λόγους για τους οποίους η αξιοποίηση των ανανεώσιμων μορφών ενέργειας και της γεωθερμικής ενέργειας για την αστική κεντρική θέρμανση διαφέρει τόπο πολύ μεταξύ των κρατών μελών. Τα ευρήματα του έργου GEOFAR (βλ. Έκθεση Non-technical barriers and the respective situation of the geothermal energy sector in selected countries ) έδειξαν την έλλειψη ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης των υπευθύνων λήψης αποφάσεων για τη γεωθερμική ενέργεια. Σε μία προσπάθεια γεφύρωσης της αντίφασης μεταξύ της πραγματικότητας και των παγιωμένων απόψεων, παρουσιάζουμε παρακάτω ορισμένα έργα γεωθερμικής ενέργειας μεγάλου βάθους, εστιάζοντας στην υψηλή αξιοπιστία και ωριμότητα κάποιων πραγματικών έργων γεωθερμικής ενέργειας. 1.3 Θέση της γεωθερμικής ενέργειας Μικρο-γεγονότα σε επιλεγμένα γεωθερμικά έργα Δείγματα έργων γεωθερμικής ενέργειας μεγάλου βάθους Ενώ πολλές αγορές θερμότητας στην Ευρωπαϊκή Ένωση βασίζονται ακόμα σε θερμότητα που παράγεται από ορυκτά καύσιμα όπως πετρέλαιο, αέριο και γαιάνθρακα, υπάρχουν ήδη πολλά έργα γεωθερμικής ενέργειας σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες τα οποία παρέχουν θερμότητα, κι ορισμένες φορές ηλεκτρική ενέργεια, σε χιλιάδες νοικοκυριά. Τα έργα αυτά αποδεικνύουν τη σκοπιμότητα αξιοποίησης και την αξιοπιστία της γεωθερμικής ενέργειας και τη συμβολή της στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ορισμένα από τα έργα αυτά παρατίθενται παρακάτω. Για να αποκτήσουμε μια ιδέα των οικονομικών των παρακάτω γεωθερμικών μονάδων, θα πρέπει να έχουμε υπόψη τις παρακάτω κατευθυντήριες γραμμές. Αποτελούν μια γενική περιγραφή της διαδικασίας αξιολόγησης επενδύσεων της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕ). Αποτελούν μόνο γενικό οδηγό γιατί τα γεωθερμικά έργα παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλομορφία. Επιπλέον, το οικονομικό μέρος των γεωθερμικών επενδύσεων αναλύεται εις βάθος στην ενότητα 2 παρακάτω. Ως βάση για την αξιολόγηση ώριμων έργων ανανεώσιμων μορφών ενέργειας λαμβάνουμε την εναλλακτική ορυκτού καυσίμου ελάχιστου κόστους, δηλαδή έναν αεριοστρόβιλο συνδυασμένου κύκλου με απόδοση στο 55%. Το κόστος κεφαλαίου μιας τέτοιας μονάδας αυξήθηκε με το κόστος του καυσίμου. Ο υψηλός φόρος CO2 και η επιβάρυνση της ασφάλειας της τροφοδοσίας ανέβασαν το κόστος στα 72 /MWhel. Στα μέσα του 2007, επρόκειτο για μια ήδη μεγάλη αύξηση σε σύγκριση με το κόστος των 50 /MWhel στα μέσα του 2005. Επιπλέον, η προοπτική περαιτέρω φόρων CO2 και ο εκ των προτέρων καθορισμός της τιμής της αναμενόμενης παράπλευρης τεχνολογίας ώριμων ΑΠΕ το 2010, οδήγησαν την ΕΤΕ στην εκτίμηση των 80 /MWh 18 Βασικά πλεονεκτήματα της γεωθερμικής ενέργειας Τυποποιημένα μακρο-γεγονότα στην ΕΕ

για την ενέργεια που παράγεται από ώριμες ΑΠΕ. Η αύξηση στις αγορές ενέργειας το 2007 και το 2008 οδήγησε την ΕΤΕ σε περαιτέρω αναθεώρηση της τιμής στα 96 /MWhel. Με λίγα λόγια, για να πληροί τις προϋποθέσεις χρηματοδότησης από την ΕΤΕ, ένα έργο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από γεωθερμία θα πρέπει να αποδίδει 5% ή περισσότερο για 15 χρόνια στην εκτιμώμενη τιμή των 96 /MWhel ή φθηνότερα για την παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια. Οι τιμές αναφοράς για την ηλεκτρική ενέργεια συνεπάγονται τιμές αναφοράς για τη θερμότητα μεταξύ 24 και 32 /MWhth. 1.3.1 Υπόγειος εναλλάκτης θερμότητας στο RWTH Aachen Ένα καλό παράδειγμα της πρακτικότητας ενός υπόγειου εναλλάκτη θερμότητας είναι η εγκατάσταση στο Πανεπιστήμιο του Aachen στη Γερμανία. Στην περιοχή αυτή τα δεδομένα γεωθερμικής ενέργειας δεν ευνοούν την εγκατάσταση υδροθερμικών εφαρμογών. Παρόλα αυτά, ένας υπόγειος εναλλάκτης θερμότητας μπορεί να αποτελεί οικονομικά βιώσιμη επένδυση εάν υποθέσουμε μεγάλη αύξηση στην τιμή των ορυκτών καυσίμων στο μέλλον. Το 2004, το Πανεπιστήμιο του Aachen ξεκίνησε τη διάνοιξη γεώτρησης βάθους 2500μ. με σκοπό την εγκατάσταση υπόγειου εναλλάκτη θερμότητας ο οποίος θα παρείχε θερμότητα στο κέντρο εξυπηρέτησης φοιτητών 18. Το συνολικό κεφάλαιο επένδυσης ήταν 5,1 εκατ., με εγκατάσταση ισχύος 450 kwth σε θερμοκρασία λειτουργίας 70 C. Η συνολική παραγωγή θερμότητας είναι περίπου 620 MWhth το χρόνο. Το προβλεπόμενο κόστος κεφαλαίου, με εκτιμώμενη απόδοση 5%, είναι 411 / ΜWhth ανά έτος ή 567.000 /ΜWth ανά έτος. Θα πρέπει παρόλα αυτά να λάβουμε υπόψη μας ότι ο ρυθμός χρήσης της συγκεκριμένης εγκατάστασης είναι μόνο 1377 ημέρες το χρόνο. Η εγκατάσταση πραγματοποιήθηκε με έμφαση στην ανάπτυξη της τεχνολογίας κι όχι για εμπορική χρήση. Για τη μεγιστοποίηση της αποτελεσματικότητας της εγκατάστασης, ο υπόγειος εναλλάκτης θερμότητας χρησιμοποιείται για την ψύξη των κτιρίων κατά τις θερμές καλοκαιρινές περιόδους. Αυτό το είδος εγκατάστασης μπορεί να πραγματοποιηθεί οπουδήποτε στην ΕΕ και ως εκ τούτου δείχνει τη δυνατότητα εφαρμογής της γεωθερμικής ενέργειας σε οποιοδήποτε σύστημα θέρμανσης και ψύξης στην ΕΕ. Εικόνα 1-13 Σχέδιο του υπόγειου εναλλάκτη θερμότητας στο Aachen 19 1.3.2 Υδροθερμική μονάδα στο Simbach-Braunau (Γερμανία/Αυστρία) Το έργο γεωθερμικής ενέργειας του Simbach-Branau αποτελεί τέλειο παράδειγμα της ευρωπαϊκής συνεργασίας, καθώς παρέχει ενέργεια σε δύο πόλεις δύο διαφορετικών χωρών και η επιτυχία του στάθηκε η αφορμή για την έναρξη καινούριων επενδύσεων στα δίκτυα αστικής κεντρικής θέρμανσης. Οι εργασίες διάνοιξης γεώτρησης για το γεωθερμικό έργο του Simbach- Branau ξεκίνησαν το 1999 και ολοκληρώθηκαν το 2001. Η μονάδα παρέχει θερμότητα για το δίκτυο αστικής κεντρικής θέρμανσης του Simbach (Γερμανία) και του Branau (Αυστρία). Με εγκατεστημένη ισχύ 5,4 MWth η μονάδα παρέχει θερμότητα στο δίκτυο αστικής κεντρικής θέρμανσης με ισχύ έως και 40 MWhth. 20 Κτίρια όπως το τοπικό νοσοκομείο και ο σταθμός της πυροσβεστικής είναι συνδεδεμένα στο δίκτυο μήκους 22 χλμ. Το βάθος των δύο γεωτρήσεων είναι 1848μ και 1947μ αντίστοιχα, και μεταφέρουν νερό θερμοκρασίας έως και 80 C. 21 Εικόνα 1-14 Επισκόπηση των γεωτρήσεων στο Simbach/Braunau 22 18 Βλ. http://www.superc.rwth-aachen.de/cms/front_content.php?idcat=4 19 Βλ. http://www.superc.rwth-aachen.de/cms/front_content.php?idcat=4 20 Βλ. http://www.simbach.de/p/d1.asp?artikel_id=1029 21 Βλ. http://www.braunau.at/gemeindeamt/html/4ax.htm 22 Βλ. http://www.simbach.de/p/d1.asp?artikel_id=1029 Βασικά πλεονεκτήματα της γεωθερμικής ενέργειας Τυποποιημένα μακρο-γεγονότα στην ΕΕ 19

1.3.3 Υδροθερμικές εγκαταστάσεις στο Unterschleißheim (Γερμανία) Ένα άλλο παράδειγμα είναι η μονάδα γεωθερμικής ενέργειας του Unterschleißheim. Χρειάστηκαν μόλις 4 χρόνια από τη στιγμή της σύλληψης της ιδέας για την υλοποίηση του έργου έως την ολοκλήρωση των εργασιών διάνοιξης των δύο γεωτρήσεων. 23 Το 2002, με την πρώτη γεώτρηση του έργου βρέθηκαν θερμικά ύδατα σε βάθος 1961μ. και θερμοκρασία του ταμιευτήρα στους 81 C. Το κόστος διάνοιξης περίπου 8 εκατ. και ο εντοπισμός του ταμιευτήρα οδήγησαν σε συνολική επένδυση 21 εκατ.. Με την εγκατάσταση αυτής της μονάδας γεωθερμικής ενέργειας ισχύος 27 MWth, θα μπορούσε να επιτευχθεί σημαντική μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Το κόστος κεφαλαίου, με εκτιμώμενη απόδοση 5%, είναι 38.900 /ΜWth το χρόνο. Ετησίως εξοικονομούνται 8.600 τόνοι CO2, 4,5 τόνοι SO2 και 7,9 τόνοι NOX. Το κόστος κεφαλαίου ανά τόνο CO2 που εξοικονομείται είναι 122 /τόνο. Η τιμή είναι υψηλή, αν λάβουμε υπόψη τις χαμηλότερες από 20 /τόνο εκτιμήσεις της ενότητας 1.1.2 παραπάνω. 1.3.4 Συμπαραγωγή θερμότητας και ηλεκτρικής ενέργειας στο Altheim (Αυστρία) Το έργο γεωθερμικής ενέργειας του Altheim είναι πολύ ιδιαίτερο καθώς η παραγωγή θερμότητας λειτουργεί από το 1990. Το 2000, προστέθηκε εγκατάσταση Οργανικού Κύκλου Rankine (ORC) και η μονάδα του Altheim έγινε η πρώτη μονάδα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από γεωθερμική ενέργεια στην κεντρική Ευρώπη. 24 Τα πρώτα βήματα για την εγκατάσταση της μονάδας γεωθερμικής ενέργειας για παραγωγή θερμότητας είχαν γίνει ήδη από το 1986 και το 1989 υπεγράφησαν τα συμβόλαια. Λόγω των αυξημένων κινδύνων ενός έργου τέτοιου είδους και της μικρής εμπειρίας εκείνη την εποχή, ο δήμος δυσκολεύτηκε να βρει ασφαλιστική εταιρεία. Τελικά δύο εταιρείες από την Αυστρία και την Ουγγαρία ανέλαβαν το ρίσκο. Το συνολικό κεφάλαιο επένδυσης για την εγκατεστημένη ισχύ 2,5 MWth ήταν 1,9 εκατ, ενώ δεν κατασκευάστηκε γεώτρηση επανεισαγωγής. Σήμερα η ισχύς της εγκατάστασης είναι 11 MWth. Το βάθος της γεώτρησης είναι περίπου 2300μ., όπου η θερμοκρασία που καταγράφεται είναι 106 C. Το 2000 έγινε επέκταση της εγκατάστασης, με την προσθήκη γεώτρησης επανεισαγωγής και στροβίλου ORC για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, ενισχύοντας με αυτόν τον τρόπο την αποδοτικότητα του έργου. Με επιπρόσθετη επένδυση 5 εκατ., έγινε εγκατάσταση στροβίλου ηλεκτρικής ισχύος 1.000 kwel, παρέχοντας έως 2.000 MWhel το χρόνο. Ο εκτιμώμενος χρόνος λειτουργίας είναι 2000 ώρες το χρόνο. Ο συνδυασμός παραγωγής θερμότητας και ηλεκτρικής ενέργειας αποτελεί τέλειο παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο μπορούν να πραγματοποιηθούν τα έργα γεωθερμικής ενέργειας. Κατά το πρώτο στάδιο, γίνεται διάνοιξη γεωτρήσεων για την τροφοδοσία δικτύων αστικής κεντρικής θέρμανσης για την επαλήθευση του εκτιμώμενου δυναμικού. Εάν η θερμοκρασία και ο ρυθμός ροής είναι επαρκείς, μπορεί να γίνει προσθήκη στροβίλου στην εγκατάσταση. Η επιλογή της αύξησης της ισχύος και της επέκτασης του πεδίου εφαρμογής του έργου, όπου αυτό είναι δυνατόν, είναι επιθυμητό χαρακτηριστικό των επενδυτικών έργων. 1.3.5 Συμπαραγωγή θερμότητας και ηλεκτρικής ενέργειας στο Unterhaching (Γερμανία) Το έργο γεωθερμικής ενέργειας στο Unterhaching αποτελεί πραγματική επιτυχία. 25 Η εταιρεία ειδικού σκοπού για την υλοποίηση του έργου ιδρύθηκε το 2002 και χρειάστηκαν μόλις επτά χρόνια για την ολοκλήρωση του έργου. Η Rödl & Partner ανέλαβε τη συνολική διαχείριση του έργου και κατάφερε να αποκτήσει ασφάλεια κατά του κινδύνου γεώτρησης το 2003. Η ασφάλεια αυτή μείωσε σημαντικά τον κίνδυνο του έργου κι έτσι ήταν δυνατή η έναρξη των εργασιών διάνοιξης. Οι εργασίες διάνοιξης το 2004 και το 2005 είχαν ως αποτέλεσμα τον εντοπισμό υδροθερμικών αποθεμάτων θερμοκρασίας έως 133,7 C και ρυθμό ροής έως 150 l/s, το οποίο ήταν μεγάλη επιτυχία. Το βάθος της πρώτης γεώτρησης ήταν 3350μ και της δεύτερης 3590μ. Η εγκατεστημένη ισχύς της μονάδας θα είναι 70 MWth που θα διανέμονται μέσω ενός καινούριου δικτύου αστικής κεντρικής θέρμανσης. Επιπλέον, για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας προστέθηκε στην εγκατάσταση ένας κύκλος Kalina όπως ονομάζεται, για την παραγωγή 21.500 MWhel το χρόνο. Η εγκατεστημένη ισχύς είναι 3,36 MWel. Έχει σχεδιαστεί για την παραγωγή έως και 126 GWhth θερμότητας το χρόνο και να τη διανομή τους μέσω του δικτύου αστικής κεντρικής θέρμανσης. Το κεφάλαιο που έχει επενδυθεί έως τώρα φτάνει τα 80 εκατ.. Πολλοί άλλοι δήμοι στη Γερμανία ακολούθησαν το παράδειγμα του Unterhaching και προσπάθησαν να αναπτύξουν δικά τους γεωθερμικά έργα ώστε να μειώσουν την εξάρτηση τους από τις εισαγωγές ενέργειας. 1.3.6 Υδροθερμικές εγκαταστάσεις στη λεκάνη του Παρισιού (Γαλλία) Οι εγκαταστάσεις γεωθερμικής ενέργειας στο Chevilly-Larue και το L haÿ-les-roses τροφοδοτούν με ενέργεια τις δύο πόλεις από το 1985 και το δίκτυο αστικής κεντρικής θέρμανσης είναι ένα από τα μεγαλύτερα στην Ευρώπη. 23 Βλ. http://www.unterschleissheim.de/index.html?xml=/gtuag/projekt.xml 24 Βλ. http://www.altheim.ooe.gv.at/system/web/zeitung.aspx?menuonr=218375019&detailonr=218149727 25 Για περισσότερες πληροφορίες:: http://www.geothermieprojekte.de/projektbeispiel-unterhaching-1/projektanfang 20 Βασικά πλεονεκτήματα της γεωθερμικής ενέργειας Τυποποιημένα μακρο-γεγονότα στην ΕΕ