Σπιρτοζωή: Μ. Βουτσινά, Ε. Καραμήτσου, Ζ.Κατωπόδη, Μ. Παππά. Τασάκια: Π. Ανδριόπουλος, Δ. Αποστολόπουλος, Δ.Ευγενικού, Π.

1 ΓΙΑΤΙ ΞΕΚΙΝΗΣΕΣ ΝΑ ΚΑΠΝΙΖΕΙΣ; 3 ο ΓΕΛ ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ Ερευνητική Εργασία Β Λυκείου Καθηγήτρια: Κ. Συργκάνη Ομάδες : Σπιρτοζωή: Μ. Βουτσινά, Ε. Καραμήτσου, Ζ.Κατωπόδη, Μ. Παππά Τασάκια: Π. Ανδριόπουλος, Δ. Αποστολόπουλος, Δ.Ευγενικού, Π. Ιωαννίδης, Π. Κωνσταντίνου, Κ. Μπάκας Marl (boro): Α. Ρηγινιώτης, Π. Στρίγγα, Μ. Τοκατλίδη, Ε. Χολή Ντουμάνια: Γ. Αστρίδης, Ν. Κουντουράς, Γ. Κοροβός, Α. Πελέκης, Φ. Πυρινάκης

2 Εισαγωγή Μία από τις πιο δημοφιλείς συνήθειες των νέων είναι το κάπνισμα. Όλο και περισσότεροι έφηβοι εθίζονται καθημερινά σ αυτό. Οι λόγοι που κάποιος ξεκινάει και συνεχίζει να καπνίζει είναι πολλοί και διαφορετικοί για τον καθένα. Συχνά μάλιστα, η γνώση του ότι πρόκειται για μια βλαβερή και επικίνδυνη συνήθεια, προσδίδει σ αυτή μεγαλύτερη αίγλη. Στόχος μας είναι να προβληματιστούμε σοβαρά πάνω στο συγκεκριμένο θέμα και να το ερευνήσουμε από όλες τις πλευρές, για να μπορέσουμε να το κατανοήσουμε και να κινητοποιήσουμε μετά με τη σειρά μας τους «επίδοξους» ή τους ήδη καπνιστές, να επανεξετάσουν την αξία αυτού του «ιερού φυτού».

3 Περιεχόμενα 1. Πρόλογος σελ. 4 2. Η ιστορία του καπνού σελ. 5 3. Ο καπνός στην Ελλάδα σελ.9 4. Η χημική σύσταση του τσιγάρου σελ. 10 5. H επίδραση του καπνίσματος στον ανθρώπινο οργανισμό σελ.26 6. Η νομοθεσία για το κάπνισμα σελ.30 7. Μεθοδολογία σελ.33 8. Συμπεράσματα σελ. 37 9. Διαδικτυακοί τόποι σελ. 38 10. Παράρτημα σελ. 39

4 Πρόλογος Στην έρευνά μας αυτή στοχεύουμε να απαντήσουμε στα εξής ερωτήματα: Ποια είναι η ιστορία του καπνού και πότε ήλθε στη χώρα μας. Ποια είναι τα προϊόντα του καπνού. Τι οδηγεί τους νέους στο κάπνισμα και ποιες είναι οι επιπτώσεις στην υγεία τους. Ποια είναι η ψυχολογία του καπνιστή. Αν υπάρχουν τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος ώστε να μειωθεί ο αριθμός των καπνιστών. Ποια είναι η υπάρχουσα νομοθεσία για την παραγωγή καπνού και την παραγωγή και πώληση τσιγάρων. Τι είναι το παθητικό κάπνισμα και ποιες οι επιπτώσεις του. Χρήσιμα εργαλεία έρευνας είναι για μας το διαδίκτυο, οι διαλέξεις από ψυχολόγους και καρδιολόγους, ντοκυμαντέρ, ερωτηματολόγια κατάλληλα προσαρμοσμένα στο αντικείμενο έρευνάς μας και ένα «κουτί συναισθημάτων» για καπνιστές και μη.

5 Ιστορία του καπνού Όταν ο Χριστόφορος Κολόμβος και οι σύντροφοί του αποβιβάστηκαν, το 1492, στα νησιά Μπαχάμες, ταυτόχρονα με τον Νέο Κόσμο ανακάλυπταν και τον καπνό. Ένα χρόνο αργότερα, οι καραβέλες της επιστροφής έφεραν στη Γηραιά Ήπειρο το <ιερό> φυτό των ιθαγενών, που χρησιμοποιούσαν τα φύλλα του σε θρησκευτικές τελετές, στη θεραπεία ασθενειών και πληγών, αλλά και ως καθημερινή απόλαυση. Προικισμένο με θεραπευτικές ιδιότητες θα το θεωρήσουν αρχικά και οι Ισπανοί και σύντομα στην πρακτική του καπνίσματος θα μυηθούν και άλλοι λαοί της Ευρώπης. Η χρήση θα γίνει κατάχρηση, και μετά από έναν αιώνα καθολικής αποδοχής, το κάπνισμα θα αποκτήσει πολέμιους. Το 1604 ο βασιλιάς της Αγγλίας Ιάκωβος Α' κατήγγειλε τη χρήση του καπνού ως απαίσια για τα μάτια, μισητή για τη μύτη, καταστροφική για το μυαλό κι επικίνδυνη για τα πνευμόνια. Ενδεικτικές είναι επίσης, οι αντικαπνιστικές καμπάνιες που αρχίζουν από τον 17ο αιώνα: στην Ιταλία οι καπνιστές αφορίζονται από τον Πάπα, στη Ρωσία τους ραβδίζουν και

6 τους έκοβαν τη μύτη, στην Περσία τους έκοβαν τα χείλη, στην Οθωμανική αυτοκρατορία τους απαγχόνιζαν. Κανένα μέτρο, όμως, δεν στάθηκε ικανό να ανακόψει την ανοδική πορεία του καπνού, που από τα τέλη του 17ου αιώνα γίνεται ρυθμιστικός παράγοντας της οικονομίας της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και των ευρωπαϊκών χωρών. Σταθμοί στο οδοιπορικό μας αυτό είναι οι παλιές καπναποθήκες στη Μακεδονία και τη Θράκη, οι καπνοβιομήχανοι της διασποράς, οι συνθήκες εργασίας των καπνεργατών, οι κοινωνικοί τους αγώνες και το καπνικό ζήτημα. Επίσης, η εικαστική πλευρά του θέματος που αφορά. τα τσιγαρόχαρτα, τις <αποκαλυπτικές >ενίοτε κάρτες τσιγάρων, τις αφίσες και τα κομψά πακέτα άλλων εποχών. Το πέρασμα από το κάπνισμα ακατέργαστου καπνού στο τσιγάρο έγινε μόλις τον 20ο αιώνα, όταν με την πρόοδο της μηχανικής έγινε δυνατό να παραχθεί σε μεγάλες ποσότητες. Τότε δημιουργήθηκαν και οι πρώτες καπνοβιομηχανίες, που σημείωσαν μεγάλη άνοδο στην παραγωγή τους κατά τη διάρκεια του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, όταν κάτω από το στρες της μάχης, οι στρατιώτες κάπνιζαν όλο και πιο πολύ, με συνέπεια να εθιστούν στη νικοτίνη. Μετά τον πόλεμο και κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '20 το τσιγάρο πέρασε στο χώρο της διαφήμισης κι έγινε το σύμβολο μιας λαμπρής ανέμελης ζωής.

7 Πρωταγωνιστούσαν κυρίως διάφοροι διάσημοι όπως για παράδειγμα αστέρες του κινηματογράφου, επιστήμονες, ιδίως γιατροί, αλλά και πιλότοι δηλαδή άτομα υψηλού κύρους προκειμένου να επηρεάσουν το ευρύ κοινό και να προβάλλουν το τσιγάρο σαν κάτι καλό. Εκμεταλλεύονταν στην ουσία την ανάγκη των ανθρώπων να γίνουν

8 αποδεκτοί από την κοινωνία, και να είναι μέσα στην μόδα αλλά και για να φαίνονται «στυλάτοι». Αυτή η εικόνα συνεχίστηκε ως τη δεκαετία του '60, όταν η ιατρική κοινότητα και οι κυβερνήσεις, με προεξάρχουσες τις ΗΠΑ, άρχισαν να συνειδητοποιούν τις βλαβερές συνέπειες του καπνού και να επιβάλουν σταδιακά απαγορεύσεις και

9 μέτρα για τη δημόσια υγεία. Η πρώτη επιστημονική έρευνα επί του θέματος παρουσιάστηκε το 1962, από τον ιατρικό σύλλογο της Μ. Βρετανίας. Ο καπνός στην Ελλάδα Το 1888 ο Γιώργος και ο Ευστάθιος Καρέλιας, ιδρύουν στην Καλαμάτα μια μικρή καπνεμπορική επιχείρηση, προμηθεύοντας την πόλη και τα γύρω χωριά. «Όλα ξεκίνησαν από μια μικρή βιοτεχνία καπνού, ένα κοφτήριο, που πουλούσε κομμένο καπνό σε σακούλες στην τοπική αγορά, όταν το βιομηχανοποιημένο τσιγάρο ήταν ένα είδος ακόμη άγνωστο στην Ελλάδα. Μικρή οικογενειακή βιοτεχνία επεκτάθηκε σταδιακά και στο "παραγωγικό της δυναμικό" προστέθηκαν ορισμένες εργάτριες που έφτιαχναν χειροποίητα τσιγάρα. Στη ΜΕΤΑΒΑΣΗ από τον 20ό στον 21ο αιώνα και ενώ στο διάστημα της τελευταίας 15ετίας εμφανίστηκαν στην ελληνική οικονομική ζωή πλήθος νέες και δυναμικές εν πολλοίς επιχειρήσεις, τα λεγόμενα νέα επιχειρηματικά «τζάκια», υπάρχουν αρκετές βιομηχανικές και εμπορικές επιχειρήσεις που είτε έχουν κλείσει ή σύντομα πρόκειται να γιορτάσουν την πρώτη εκατονταετία της ζωής τους. Είναι κάποιες γνωστές και άγνωστες επιχειρήσεις που συνεχίζουν την οικονομική δραστηριότητά τους, οι περισσότερες μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, ενώ στα ίδια αυτά χρόνια κάποιες άλλες περισσότερο γνωστές έπαψαν να υπάρχουν.

10 Η χημική σύσταση του τσιγάρου Ο καπνός των τσιγάρων περιέχει περισσότερες από 4000 χημικές ουσίες. Οι περισσότερες έχουν αρκετά δηλητηριώδης δράση, ενώ τουλάχιστον οι 43 από αυτές τις ουσίες, ευθύνονται για τη δημιουργία καρκίνου στον οργανισμό. Οι πιο γνωστές χημικές ουσίες (δηλητήρια) που περιέχονται στα τσιγάρα, συνοψίζονται στον πίνακα που ακολουθεί. Δηλητήριο Κοινή Χρήση Μονοξείδιο του Άνθρακα Βασικό συστατικό των καυσαερίων, που δεσμεύει την αιμοσφαιρίνη και στερεί οξυγόνο από τα κύτταρα Πίσσα Επιφάνεια Δρόμων Άσφαλτος Νικοτίνη Εντομοκτόνο Aκετόνη - Ασετόν Ουσία που υπάρχει και στα καθαριστικά των νυχιών, το γνωστό ασετόν - Διαλυτικό Χρωμάτων Αμμωνία Χρησιμοποιείται στα καθαριστικά

11 πατωμάτων και που προστίθεται στα τσιγάρα για να αυξήσει την απορρόφηση της νικοτίνης Αρσενικό Γνωστό δηλητήριο, που χρησιμοποιείται και για τα ποντικοφάρμακα Βενζίνη Πετρέλαιο Κίνησης Βουτάνιο Υγρό Αναπτήρων Φορμαλδεϊδη Υγρό Ταρίχευσης (βαλσάμωμα) - Γνωστή Καρκινογόνος Ουσία Κυανιδικό Υδρογόνο Δηλητήριο στους Αγωγούς Αέρος Μεθανόλη Καύσιμο στα Πυραυλικά Συστήματα Τολουένιο Βιομηχανικό Διαλυτικό DDT Εντομοκτόνο Ράδιο Ραδιενεργό Αέριο Πολλώνιο Ραδιενεργή Σκόνη στην Ατμόσφαιρα

12 Ανιλίνη Βασικό χημικό συστατικό χρωμάτων Ναφθαλίνη Γνωστή ουσία που χρησιμοποιούμε για την προστασία των ρούχων από το σκώρο Κυανιούχες Ενώσεις Δημιουργούν φυτοφάρμακα Προπάνιο Χρησιμοποιείται σε λάμπες αερίου / γκαζάκια Ραδιενεργά Κατάλοιπα από την μόλυνση των καλλιεργειών Τσιγαρόχαρτο Συστατικό Μέγιστη ποσότητα (% του τσιγάρου 5.6 κυτταρίνη 2.7 ανθρακικό ασβέστιο

13 0.3 αλγινικό νάτριο 0.3 άµυλο και/ή τροποποιηµένο άµυλο 0.2 κιτρικό κάλιο 0.1 καρβοξυμεθυλοκυτταρίνη και το άλας νατρίου της 0.1 κόλλα από γκουάρ κιτρικό νάτριο Κόλλα ραφής τσιγαρόχαρτου Συστατικό Μέγιστη ποσότητα (% του τσιγάρου)

14 0.5 συμπολυμερές αιθυλενίουοξικού βινυλίου 0.4 οξικό πολυβινύλιο 0.005 συμπολυμερές βινυλικήs αλκοόληs-οξικού βινυλίου βοηθητικό επεξεργασίας (αντιαφριστικό,νερό) Μελάνη μονογράμματος Συστατικό Μέγιστη ποσότητα (% του τσιγάρου) 0.005 ρητίνη αλκυδίου 0.001

15 χρωστική ουσία, λαμπρό κυανό FCF 0.001 χρωστική ουσία, κίτρινοπορτοκαλί FCF 0.0005 ανθρακικό ασβέστιο 0.0005 ορυκτό έλαιο 0.0005 κερί παραφίνης 0.0005 χρωστική ουσία αλλούρα κόκκινο AC 0.0005 χρωστική ουσία, ταρτραζίνη 0.0005 χρωστική ουσία, Λευκή 6 0.0005 διοξείδιο του πυριτίου

16 0.0001 χρωστική ουσία, ερυθροζίνη Επιστόμιο και μελάνες επιστομίου Συστατικό Μέγιστη ποσότητα (% του τσιγάρου) 0.7 κυτταρίνη 0.5 ανθρακικό ασβέστιο χρωστική ουσία, οξείδιο του 0.3 σιδήρου κίτρινο χρωστική ουσία, οξείδιο του σιδήρου κίτρινο άµυλο και/ή τροποποιηµένο 0.3 άµυλο 0.2

17 πυριτικό άλας αλουμινίου, άλατα μαγνησίου και νατρίου 0.2 κολλόδιο 0.2 κόλλα από γκουάρ 0.2 χρωστική ουσία, λαμπρό κυανό FCF 0.2 χρωστική μίκα 0.2 χρωστική ουσία, ασημένια και / ή χρυσό 0.2 όξινο φωσφορικό νάτριο 0.1 κιτρικός ακέτυλο τριβουτυλεστέρας 0.1 τάλκης

18 διμερές αλκυλοκετένης υδροξείδιο του αργιλίου αιθυλική κυτταρίνη χρωστική ουσία, οξείδιο του σιδήρου μαύρο χρωστική ουσία, οξείδιο του σιδήρου κόκκινο χρωστική ουσία, κίτρινο της κινολίνης χρωστική ουσία, λιθορουμπίνη BK χρωστική ουσία, κίτρινοπορτοκαλί FCF

19 χρωστική ουσία, ταρτραζίνη αλγινικό νάτριο πολυμερή στυρολίουακρυλεστέρα τριακετίνη carbo medicinalis vegetabilis 0.01 carbo medicinalis vegetabilis 0.01 χλωρίτη 0.01 ρητίνη επιχλωρυδρίνης 0.01 οξέα ρητινών και οξέα κολοφωνίου, μηλεϊνικά, εστέρες με γλυκερίνη 0.01 κολοφώνιο

20 0.01 διοξείδιο του πυριτίου 0.001 κερί παραφίνης Υλικά φιλτραρίσματος συστατικό Μέγιστη ποσότητα (% του τσιγάρου) 35.9 οξική κυτταρίνη 19.3 καπνός 5.7 ενεργός άνθρακας 2.9 τριακετίνη 0.3 προπυλενική γλυκόλη

21 0.2 κυτταρίνη 0.2 διοξείδιο του τιτανίου 0.1 γλυκερίνη 0.005 φυσικές και τεχνητές αρωματικές ουσίες βοηθητικό επεξεργασίας (νερό,λάδι φινιρίσματος) Κόλλες φίλτρου Μέγιστη ποσότητα (% συστατικό του τσιγάρου) 4.4 συμπολυμερές αιθυλενίου-οξικού βινυλίου

22 0.8 οξικό πολυβινύλιο 0.4 ρητίνη υδρογονάνθρακα 0.3 κερί παραφίνης 0.2 συμπολυμερές βινυλικήs αλκοόληsοξικού βινυλίου 0.1 ρητίνη στυρολίου-αμεθυλοστυρολίου πολυiσoβουτένιο βοηθητικό επεξεργασίας (αντιοξειδωτικό,αντιαφριστικό,νερό) Χαρτιά φίλτρου

23 Μέγιστη ποσότητα (% Συστατικό του τσιγάρου) 5.1 κυτταρίνη 0.4 ανθρακικό ασβέστιο 0.4 βισκόζη 0.3 πολυβινόλη 0.2 καολίνη 0.2 διοξείδιο του τιτανίου 0.1 πυριτικό άλας αλουμινίου, άλατα μαγνησίου και νατρίου 0.1 άµυλο και/ή τροποποιηµένο άµυλο

24 υδροξείδιο του αργιλίου καρβοξυμεθυλοκυτταρίνη και το άλας νατρίου της κολλόδιο ρητίνη επιχλωρυδρίνης γλυοξάλη κόλλα από γκουάρ τάλκης 0.01 κιτρικός ακέτυλο τριβουτυλεστέρας 0.005 χλωρίτη

25 0.005 κολοφώνιο 0.0005 χρωστική ουσία, λαμπρό κυανό FCF 0.0001 χρωστική ουσία, οξείδιο του σιδήρου μαύρο 0.0001 χρωστική ουσία, λιθορουμπίνη BK 0.0001 διοξείδιο του πυριτίου

26 H επίδραση του καπνίσματος στον ανθρώπινο οργανισμό Όσο κι αν θεωρηθεί ότι έχει εξαντληθεί το θέμα από ιατρικής πλευράς, δεν είναι δυνατόν σε μια αναφορά για το κάπνισμα, να μη συμπεριληφθούν οι επιπτώσεις του καπνίσματος στην υγεία όλων. Και αυτών που καπνίζουν και αυτών που δεν καπνίζουν αλλά ζουν δίπλα σε καπνιστές. Αναφέρεται ότι τα προϊόντα καύσης του καπνού (στους 950οC της ζώνης πυρόλυσης του τσιγάρου) φτάνουν τις 2.500 αέριες και υδροστερεές ενώσεις. Ανάμεσα τους μονοξείδιο του άνθρακα, διοξείδιο του άνθρακα, οξείδια του αζώτου, φορμαλδεΰδη, νικοτίνη, πίσσα, αρωματικοί υδρογονάνθρακες, χρώμιο, κάδμιο, άζωτο, αλδεϋδες, μεθάνιο, βουτάνιο, ανιλίνη, αμμωνία, ακετυλένιο, κυάνιο κλπ. Τα σωματίδια της υγροστερεάς μορφής είναι και τα κατ εξοχήν καρκινογόνα (Χ. Ανδρεάδης, Ε. Βασιλειάδου, Ιατρικό Βήμα, 1998). Η παρουσία των ουσιών αυτών στον εισπνεόμενο αέρα, δημιουργεί τα διάφορα προβλήματα υγείας. Οι ουσίες αυτές είναι οι ίδιες και για τους καπνιστές των mild ή light τσιγάρων. Έρευνες έχουν δείξει ότι τα ελαφρά (lights) τσιγάρα δεν είναι λιγότερο βλαβερά από τα αντίστοιχα βαριά τσιγάρα και εκείνοι που καπνίζουν ελαφριά τσιγάρα διατρέχουν ακριβώς τον ίδιο κίνδυνο με τους καπνιστές των κανονικών τσιγάρων. Όταν ο καπνιστής αρχίσει να χρησιμοποιεί πιο ελαφριά τσιγάρα, εισπνέει βαθύτερα τον καπνό, καπνίζει συνήθως περισσότερα τσιγάρα και έτσι η ποσότητα νικοτίνης και τοξικών ουσιών παραμένει ίδια (τα extra lights τσιγάρα με τα ειδικά φίλτρα διαφοροποιούνται από τα βαριά, αφήνοντας λιγότερα κατάλοιπα).

27 Διαπιστώθηκε, ότι το 26% των προϊόντων και υποπροϊόντων καπνού μένει μέσα στο τσιγάρο (φίλτρο), το 28% εισπνέετε από τον καπνιστή και το 46% σκορπίζεται στον αέρα και το εισπνέουν εκείνοι που δεν καπνίζουν. Ένα παιδί που ζει σε οικογένεια καπνιστών καπνίζει παρά τη θέληση του 80-120 τσιγάρα τον χρόνο. Τα προβλήματα υγείας που δημιουργεί το κάπνισμα είναι πολλά. Μερικά από αυτά ο καπνιστής τα διαπιστώνει και τα βιώνει καθημερινά. Άλλα κτίζονται σταδιακά και τα αποτελέσματα εμφανίζονται σαν τη κορυφή του παγόβουνου, πολύ αργότερα στη ζωή του. Ειδικότερα, το στόμα του καπνιστή μυρίζει άσχημα, τα δόντια αποχρωματίζονται και καταστρέφονται γρήγορα. Εξασθενεί η όσφρηση και η γεύση. Επηρεάζονται οι φωνητικές χορδές και εμφανίζονται συχνά λαρυγγίτιδες και φαρυγγίτιδες. Ο πονόλαιμος είναι κάτι σχεδόν καθημερινό στον καπνιστή. Στις παθήσεις των πνευμόνων, αναφέρω απλά ασθένειες που σχετίζονται με το τσιγάρο όπως τον καρκίνο, τη χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, το πνευμονικό εμφύσημα, την καταστροφή των κυψελίδων, την ελάττωση της πνευμονικής χωρητικότητας. Στις παθήσεις της καρδιάς και του κυκλοφοριακού συστήματος αναφέρεται η στεφανιαία νόσος (στηθάγχη), η ισχαιμική καρδιοπάθεια, το έμφραγμα του μυοκαρδίου, η υπέρταση, οι διαταραχές αιματώσεως των κάτω άκρων, (ιδίως η ευθραυστότητα των τριχοειδών), η ελάττωση της οξυγόνωσης των κυττάρων, η βαλβιδοπάθεια και η αρτηριοσκλήρυνση. Στις παθήσεις του στομάχου και του δωδεκαδάκτυλου, η γαστρίτιδα και το έλκος. Οι ξινίλες και οι καούρες είναι συχνές ενώ το έντερο προσαρμόζεται ώστε να λειτουργεί μόνο με καφέ και τσιγάρο. Το κάπνισμα συμβάλλει στις διαταραχές εμμήνου ρύσεως,

28 την ψυχρότητα και τη μείωση της σεξουαλικής δραστηριότητας, αυξάνει την ανδρική ανικανότητα, συμβάλλει στη μείωση της παραγωγής ορμονών - οιστρογόνων, αυξάνει τις πιθανότητες οστεοπόρωσης κατά την εμμηνόπαυση, αυξάνει τις πιθανότητες αποβολής κατά την εγκυμοσύνη. Περιγράφονται επίσης σοβαρές επιπτώσεις στο Ανοσολογικό (αμυντικό) σύστημα, με άμεση συνέπεια μεγαλύτερες πιθανότητες ασθένειας από οποιοδήποτε λοιμώδες νόσημα, αλλεργικό νόσημα ή δερματική πάθηση (ελαττώνεται η χημειοταξία των ουδετερόφιλων κυττάρων του αίματος με ταυτόχρονη ελάττωση της αμυντικής ικανότητας του οργανισμού). Σήμερα θεωρείται βέβαιο ότι το κάπνισμα επιδεινώνει τα συμπτώματα μιας υπάρχουσας ασθένειας μειώνοντας την δραστικότητα της φαρμακευτικής αγωγής και τελικά την ποιότητα ζωής και το προσδόκιμο επιβίωσης των ασθενών. Εν κατακλείδι, το κάπνισμα έχει συσχετισθεί κυρίως με τρεις κατηγορίες νοσημάτων: τα καρδιαγγειακά νοσήματα, τον καρκίνο (πνεύμονα, λάρυγγα, ουροδόχου κύστης) και τις χρόνιες αποφρακτικές πνευμονοπάθειες (χρόνια βρογχίτιδα και πνευμονικό

29 εμφύσημα). Όμως, οι συνέπειες του καπνίσματος δεν σταματούν σ αυτούς που καπνίζουν. Γι αυτό, η επιστήμη και το κράτος βρέθηκαν υποχρεωμένοι, παράλληλα με την προστασία των καταναλωτών καπνού, να προστατέψουν και αυτούς που δεν καπνίζουν αλλά υφίστανται παρόμοιες συνέπειες με τους καπνιστές. Έχει διαπιστωθεί ότι στο αίμα, στο σάλιο, στα ούρα των παιδιών, στα έμβρυα στην κοιλιά της μάνας και στο γάλα των γυναικών που θηλάζουν, βρέθηκαν ορισμένα υποπροϊόντα καπνού. Ειδικά για τα βρέφη γυναικών που καπνίζουν, αναφέρονται αυξημένα ποσοστά αιφνίδιων θανάτων, συγγενών ανωμαλιών, μειωμένο βάρος, διαταραχές ψυχοσωματικής ανάπτυξης, νοητικές διαταραχές, καθυστέρηση ομιλίας.

30 Η νομοθεσία για το κάπνισμα Η απαγόρευση του καπνίσματος στην Ελλάδα όπως και σε άλλες χώρες, επικεντρώνεται κυρίως γύρω από την απαγόρευση σε δημόσιους χώρους (η απαγόρευση εντός δημοσίων κτιρίων που είναι χώροι εργασίας ισχύει δια νόμου ήδη από το 1856 και σε χώρους εργασίας για την προστασία της υγείας των καπνιστών και των μη καπνιστών, από τα αποτελέσματα του καπνίσματος, ιδιαίτερα τον καρκίνο. Ο νόμος του 2002 απαγόρευε φαινομενικά το κάπνισμα, αλλά παρέμεινε από σχεδιασμού στο μεγαλύτερο μέρος ανεφάρμοστος μιας και οι διαχειριστές εργασιακών μονάδων μπορούσαν να επιτρέψουν εξαίρεση. Το 2008 ψηφίστηκε αυστηρότερος νόμος, που άρχισε να εφαρμόζεται την 1η Ιουλίου 2009 Ο πρώτος αντικαπνιστικός νόμος στη σύγχρονη Ελλάδα εισήχθη με βασιλικό διάταγμα του 1856. Αφορούσε αποκλειστικά το κάπνισμα σε κρατικά κτήρια και θεμελιωνόταν στην ανάγκη πρόληψης πυρκαγιών. Το 2002 ψηφίστηκε νόμος που απαγόρευε το κάπνισμα σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους εργασίας, στα μέσα μεταφοράς, σε νοσοκομειακούς και άλλους χώρους υγείας όπως και σε εκπαιδευτικά ιδρύματα. Παρόλα αυτά, ο νόμος επιτρέπει την ειδική περίπτωση όπου ο διαχειριστής της εργασιακής μονάδας επιτρέπει το κάπνισμα, κάνοντας την απαγόρευση μη ενεργή σε πολλές περιπτώσεις (το Μετρό ήταν σημαντική εξαίρεση). Αφού ο προηγούμενος νόμος αποδείχτηκε πρακτικά ανεπαρκής, έγινε προσπάθεια αναθεώρησης του εγχειρήματος - δεδομένης και της σαφούς χαμηλής θέσης της Ελλάδας στο θέμα σε σχέση με άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Το νομοσχέδιο του

31 Υπουργείου Υγείας είχε θέσει ως έναρξη ισχύος του νόμου την 1η Ιουλίου 2009 μετά από αναθεώρηση της προηγούμενης ημερομηνίας 1/1/2010 (η αναθεώρηση έγινε διότι θεωρήθηκε από τον Υπουργό Υγείας ότι το καλοκαίρι θα ήταν ευνοϊκότερη περίοδος για προσαρμογή. Ο σχετικός Νόμος 3730/2008 απαγορεύει το κάπνισμα (και την κατανάλωση προϊόντων καπνού με άλλους τρόπους), σε όλους τους χώρους εργασίας (συμπεριλαμβάνονται και οι ιδιωτικοί σταθμούς μεταφοράς, ταξί και επιβατικά πλοία όπως και σε όλους τους κλειστούς δημόσιους χώρους (συμπεριλαμβάνονται και οι χώροι για νυχτερινή διασκέδαση). Το σχέδιο νόμου επίσης προβλέπει την απαγόρευση αγοράς προϊόντων καπνού από παιδιά καθώς και το να μην επιτρέπεται η είσοδός τους στις εξαιρέσεις χώρων καπνιστών ακόμα και σε ιδιωτικές εκδηλώσεις Οι αρχικές αντιρρήσεις είχαν προέλθει κυρίως από τον χώρο των καταστηματαρχών, μιας και ακόμα και οι καπνιστές ήταν υπέρ του νέου μέτρου (με 62%). Οι αντιρρήσεις είχαν να κάνουν κυρίως με την πρόβλεψη χαμηλότερης συχνότητας προσέλευσης στα κέντρα διασκέδασης και αναψυχής, όπως έχει γίνει σε χώρες όπως η Βρετανία, και με την επιθυμία τυχόν προβλήματα με το νόμο να μη φέρνουν σε αντίθεση τους καταστηματάρχες με τον πελάτη, αλλά τον πελάτη με το κράτος μόνο. Ενστάσεις από καταστηματάρχες, επίσης, φέρνει η προώθηση μέτρου που θέλει τους μη καπνιστικούς χώρους να είναι και οι «καλύτεροι». π.χ. ο χώρος γύρω από το μπαρ και μπροστά σε μια πίστα να προσφέρεται στους μη καπνιστές. Αυτό το επιχείρημα αποτελεί πιθανώς παράφραση αν και έχει πρακτικά δόση αληθείας, μιας και ο νόμος προβλέπει απαγόρευση σε κοινόχρηστους χώρους οι οποίοι

32 τυχαίνει να είναι π.χ. γύρω από ένα μπαρ, και δεν εμπεριέχει σαφή διαχωρισμό «καλύτερων» ή «βολικότερων» σημείων σε ένα κατάστημα. Απαγορεύεται πλήρως το κάπνισμα σε ιδιωτικές ή κρατικές μονάδες, με εξαίρεση τις ψυχιατρικές κλινικές όπου μπορεί να επιτραπεί με έγγραφη γνωμάτευση γιατρού για θεραπευτικούς μόνο λόγους Το Υπουργείο Υγείας προέβλεπε να συνεργαστεί με τους Δήμους και Νομαρχίες για την διεξαγωγή ελέγχων. Σύμφωνα με την Υπουργική Απόφαση, αρμόδιος των ελέγχων είναι «ο Τομέας Ελέγχου Καπνού και Αλκοόλ του Σ.Ε.Υ.Υ.Π. (Σώματος Επιθεωρητών Υπηρεσιών Υγείας Πρόνοιας). Τους Επιθεωρητές συνδράμουν στο έργο τους οι αστυνομικές και λιμενικές αρχές, σύμφωνα με την παρ. 3 του άρθρου 5 του Ν.3730/ 2008». Περαιτέρω αρμόδιες αρχές θα καθοριστούν μελλοντικά. Με το σκεπτικό να δώσει το παράδειγμα, ο πρόεδρος της Βουλής (Δ. Σιούφας) ανακοίνωσε ότι απαγορεύεται το κάπνισμα σε όλους τους χώρους του ελληνικού κοινοβουλίου - πλην του εντευκτηρίου βουλευτών και του καφενείου - από τον Φεβρουάριο του 2009. Πλήρης απαγόρευση προβλέφθηκε για τον Ιούνιο του 2009. Σύμφωνα με την Υπουργική απόφαση, από την 1η Σεπτεμβρίου 2009, απαγορεύεται η διαφήμιση προϊόντων καπνού σε εξωτερικούς και υπαίθριους χώρους. Επιτρέπεται μόνο μέσα σε χώρους πώλησης καπνού. Από την 1η Σεπτεμβρίου 2010, η απαγόρευση του καπνίσματος γενικεύτηκε σε κάθε κλειστό δημόσιο χώρο.

33 Μεθοδολογία Είναι γεγονός ότι όλο και περισσότεροι έφηβοι ξεκινούν το κάπνισμα ή προβληματίζονται για το αν θα το αρχίσουν. Παράλληλα διαπιστώνεται ότι και άτομα μεγαλύτερης ηλικίας μοιράζονται τον ίδιο προβληματισμό, ή αν νιώσουν ότι έχουν παγιδευτεί σ αυτή την ολέθρια συνήθεια, αναζητούν τρόπους αποδέσμευσης. Γι αυτό το λόγο ετοιμάσαμε ερωτηματολόγια και τα διανείμαμε σε άτομα ηλικίας μέχρι 18 ετών και σε άτομα από 18 μέχρι 25 ετών, καπνιστές και μη. Στις ηλικίες μέχρι 18 ετών, το 70% δεν καπνίζει και από τους καπνιστές τα περισσότερα είναι αγόρια. Οι καπνιστές δηλώνουν ότι γνωρίζουν τις βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος, αλλά το τσιγάρο είναι ένας τρόπος για να γίνουν πιο εύκολα αποδεκτοί σε μία παρέα, και να μην αισθάνονται μειονεκτικά. Κανένας από όσους καπνίζουν όμως δε δήλωσε ότι θέλει να το διακόψει. Οι μη καπνιστές δηλώνουν ότι δε θεωρούν το κάπνισμα μαγκιά, καθώς επίσης ότι δεν τους ενοχλεί ο καπνός όσων καπνίζουν. Στις ηλικίες από 18 έως 25 το ποσοστό των καπνιστών είναι 65% με τους άντρες πάλι να υπερέχουν. Σ αυτές τις ηλικίες εκδηλώθηκε έντονα η επιθυμία για διακοπή του καπνίσματος, με το 85% να πιστεύει πως οι γιατροί μπορούν να ενημερώσουν σωστά και να βοηθήσουν αποτελεσματικά στην προσπάθεια αυτή. Κοινή είναι η πεποίθηση ότι οι κοινωνικοί φορείς συμβάλλουν θετικά στη διακοπή του καπνίσματος, όπως και ότι η νομοθεσία απαγόρευσης του καπνίσματος σε δημόσιους χώρους, είναι απόλυτα σωστή αφού το παθητικό κάπνισμα είναι άκρως βλαβερό για τους μη καπνιστές. Στη συνέχεια για να διερευνήσουμε την ψυχολογία των καπνιστών, ετοιμάσαμε ερωτήσεις για καπνιστές και μη και τις απαντήσεις τους τις τοποθετούσαν σε ένα «κουτί συναισθημάτων».

34 Οι καπνιστές στην ερώτηση «πώς αισθάνεσαι όταν καπνίζεις» απάντησαν ότι το τσιγάρο τους προσφέρει χαλάρωση, ηρεμία, παρηγοριά και αναζωογόνηση. Οι μη καπνιστές απάντησαν ότι όταν καπνίζει κάποιος δίπλα τους, αισθάνονται ενόχληση, αμηχανία, περιέργεια και μερικοί δήλωσαν ότι το βρίσκουν δελεαστικό. Πολύ διαφωτιστική ήταν και η ομιλία των δύο ψυχολόγων που μας μίλησαν, της κ. Μ. Κοριζή και του κ. Δ. Γεωργιάδη σχετικά με την ψυχολογία του καπνιστή. Μας είπαν λοιπόν, ότι οι έφηβοι βλέπουν το κάπνισμα ως μέσο επίδειξης, επιβεβαίωσης του ανδρισμού ή της θηλυκότητάς τους, νιώθοντας πως έτσι θα κατακτήσουν την ανεξαρτησία τους και θα καθιερωθούν ως αυτόνομα άτομα. Είναι ένας τρόπος για να βελτιώσουν την αυτό-εικόνα τους και να γίνουν αποδεκτοί και αναγνωρίσιμοι από τους άλλους. Πέρα όμως από τους παράγοντες που οδηγούν στην έναρξη του καπνίσματος σε νεαρή ηλικία, υπάρχουν πολλοί άλλοι που ευνοούν τη συνέχιση του, κυρίως σε άτομα μεγαλύτερων ηλικιών. Έχει επικρατήσει η αντίληψη ότι, το κάπνισμα βοηθάει στη χαλάρωση και τη μείωση της έντασης. Για άλλους, το τσιγάρο είναι απαραίτητο για να συγκεντρωθούν και να φέρουν εις πέρας με επιτυχία τις επαγγελματικές τους υποχρεώσεις. Ακόμη υποστηρίζεται ότι, υπό την πίεση στρεσογόνων καταστάσεων, το τσιγάρο συμβάλλει στην επανάκτηση της ηρεμίας και στην ψύχραιμη αντιμετώπιση της πραγματικότητας. Στα άτομα αυτά είναι εμφανή τα συμπτώματα στέρησης σε περιόδους αποχής. Για άλλους πάλι, το κάπνισμα βοηθάει στην καταπολέμηση της αμηχανίας ή αποτελεί συμπλήρωμα σε ευχάριστες καταστάσεις και εμπειρίες. Επίσης, δεν είναι λίγοι αυτοί που βρίσκουν στο τσιγάρο ένα μέσο παρηγοριάς σε δύσκολες και δυσάρεστες καταστάσεις, ενώ η γυναικεία πλειοψηφία αποδίδει σε αυτό τη διατήρηση του σωματικού βάρους σε χαμηλά επίπεδα. Για άλλη μερίδα πληθυσμού, το τσιγάρο αποτελεί φετίχ. Είναι όσοι αντλούν ευχαρίστηση από

35 την πράξη του καπνίσματος, απολαμβάνουν τη γεύση και την αίσθηση του τσιγάρου στο χέρι. Μια άλλη κατηγορία καπνιστών αφορά σε αυτούς που έχουν τη δυνατότητα να ελέγξουν την ποσότητα των τσιγάρων, δεν είναι εθισμένοι και δεν νιώθουν επιτακτική την ανάγκη να καπνίσουν ούτε εκδηλώνουν συμπτώματα στέρησης, ακόμα και όταν έχουν να καπνίσουν πολλές ώρες. Τέλος, γίνεται αναφορά στους μανιώδεις καπνιστές, στους πλέον εξαρτημένους από τη νικοτίνη. Για αυτούς το κάπνισμα είναι μια ασυνείδητη, μηχανική πράξη. Ολοκληρώσαμε την έρευνά μας με την παρακολούθηση του 3 ου πανελληνίου συνεδρίου «Μαθαίνω να μην καπνίζω», που έγινε στο χώρο του Υπουργείου Παιδείας στις 6, 7 και 8 Δεκεμβρίου 2012. Τα συμπεράσματα ήταν τα εξής: Tα κύρια συμπεράσματα από τις ομιλίες και τις συζητήσεις συνοψίζονται ως εξής: 1. Συνεχίζεται στη χώρα μας η πτωτική πορεία του καπνίσματος που από το 2007 μέχρι σήμερα εκφράζεται με 35 % μείωση στην ετησία κατανάλωση τσιγάρων σε όλη τη χώρα. 2. Προτείνεται η ανάπτυξη πρωτοβουλιών μέσω διαδικτύου μεταξύ των παιδιών όπως για παράδειγμα είναι το Facebook, το Twitter κ.α. πρέπει να αποτελέσει ουσιαστική κινητήρια δύναμη για ένα κόσμο χωρίς κάπνισμα. 3. Η λειτουργικότητα των ιατρείων διακοπής καπνίσματος προτείνεται να ενισχυθεί με ειδική υπηρεσία για μαθητές. 4. Με έμφαση προτείνεται στο Υπουργείο Παιδείας η κατάργηση παλιάς εγκυκλίου που δεν επιτρέπει την τιμωρία μαθητών που καπνίζουν στο

36 σχολείο. Οι περιπτώσεις αυτές προτείνεται να παραπέμπονται καταρχήν σε ειδικούς ψυχολόγους, σε ειδικά ιατρεία διακοπής καπνίσματος για μαθητές, κάποια ποινή να επιτρέπεται αλλά η εφαρμογή της να αποτελεί έσχατο μέσο αντιμετώπισης του προβλήματος. 5. Να εφαρμοστεί από την εκπαιδευτική κοινότητα χωρίς παρεκκλίσεις η νομοθεσία για απαγόρευση του καπνίσματος στους σχολικούς χώρους.

37 Συμπεράσματα Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήγουμε είναι ότι υπάρχουν πολλοί μύθοι σχετικά με το κάπνισμα που δεν έχουν ακόμη καταρρίψει οι νέοι. Η πραγματικότητα είναι ότι: 1) Το κάπνισμα έχει ολέθριες επιπτώσεις στον ανθρώπινο οργανισμό. Συγκεκριμένα προκαλεί βλάβες στο αναπνευστικό, πεπτικό, καρδιαγγειακό,ενδοκρινικό και νευρικό σύστημα. Παρόμοιες είναι και οι επιπτώσεις στον οργανισμό των παθητικών καπνιστών. 2) Η νικοτίνη είναι η κύρια ουσία που ευθύνεται για την εξάρτηση που αναπτύσσεται από τον καπνό και δεν φέρνει «πραγματική χαλάρωση» ή μείωση του στρες. Αποδείχτηκε ότι αυτό που οι καπνιστές αντιλαμβάνονται ως χαλάρωση ή μείωση του στρες, στην ουσία είναι μετριασμός των συμπτωμάτων της στέρησης. 3) Οι χημικοί αποδεικνύουν ότι ουσίες που περιέχονται στο τσιγάρο είναι πάνω από 4.000 και είναι άκρως τοξικές. 4) Η νομοθεσία τυπικά απαγορεύει το κάπνισμα σε δημόσιους χώρους, καθώς και την πώληση προϊόντων καπνού σε ανήλικους Παρόλο που τα παραπάνω είναι γνωστά σε όλους, μερικοί αβασάνιστα ξεκινούν το κάπνισμα, έχοντας πολλές φορές την ψευδαίσθηση ότι μπορούν να το διακόψουν όποτε το επιθυμήσουν. Η παρούσα ερευνητική εργασία δεν έχει στόχο την ενίσχυση της κινδυνολογίας, αλλά την ανάδειξη της σημασίας της έγκυρης και έγκαιρης ενημέρωσης των εφήβων σχετικά με μία πολύ βλαβερή συνήθεια, που οι συνέπειές της μπορεί να μην είναι άμεσα ορατές, αλλά σίγουρα κάποια στιγμή θα τους απασχολήσουν σοβαρά.. Αυτή η ενημέρωση μπορεί να επιτευχθεί μέσα και από το σχολικό περιβάλλον.

38 Διαδικτυακοί τόποι http://www.nosmoke.gr/el/thenewlaw.html, http://www.bestrong.org.gr/el/health/nosmoking/faqaboutsmoking http://www.antismokinghealthhouse.gr/smokingfaq.php, http://www.pyxida.org.gr/substances_alkool_smokingb.asp http://www.tovima.gr/finance/article/?aid=121424 http://www.patris.gr/articles/165731?phpsessid=51koalt2dn2sijpq5p76cdvto3#.up UUofJVWE4 http://kavala.pkteam.gr/index.php?page=history6vcfbl; : http://www.sansimera.gr/articles/62#ixzz2i1yvnkjk http://www.bestrong.org.gr/el/health/nosmoking/historyoftobacco/ http://www.sansimera.gr/articles/62 http://el.wikipedia.org/wiki/%ce%9a%ce%b1%cf%80%ce%bd%cf%8c%cf%82_%2 8%CF%86%CF%85%CF%84%CF%8C%29

39 Παράρτημα Ερωτηματολόγιο 15-18 ετών 1.Φύλο 2. Καπνίζεις; Αν ναι πότε άρχισες να καπνίζεις; 3. Γνωρίζεις τις επιπτώσεις του καπνίσματος; 4.Θεωρείς ότι το κάπνισμα είναι μαγκιά; 5. Θεωρείς ότι με το κάπνισμα γίνεσαι ευκολότερα αποδεκτός/ή; 6. Αισθάνεσαι μειονεκτικά όταν είσαι με παρέα παιδιών που καπνίζουν; 7. Έχεις σκεφτεί να το κόψεις; 8. Σε ενοχλεί ο καπνός των άλλων; Ερωτηματολόγιο 18-25 ετών 1.Φύλο 2. Έχεις σκεφτεί να το κόψεις; 3. Νομίζεις ότι είναι εύκολη η διακοπή του καπνίσματος; 4. Έχει θετικές ή αρνητικές συνέπειες το κάπνισμα; 5. Από ποιον θα ενημερωνόσουν σχετικά με το κάπνισμα; 6. Τι γνώμη έχεις για το παθητικό κάπνισμα; 7. Κατά τη γνώμη σου οι κοινωνικοί φορείς συμβάλλουν θετικά ή αρνητικά στη διάδοση του καπνίσματος; 8. Θεωρείς σωστή τη νομοθεσία για την απαγόρευση του καπνίσματος;

40

41