Φυσική Στοιχειωδών Σωματιδίων ΙΙ (8ου εξαμήνου) Μάθημα 1β: Εισαγωγή

Φυσική Στοιχειωδών Σωματιδίων ΙΙ (8ου εξαμήνου) Μάθημα 1β: Εισαγωγή Λέκτορας Κώστας Κορδάς Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Στοιχειώδη ΙΙ, Αριστοτέλειο Παν. Θ/νίκης, 23 Φεβρουαρίου 2010

Τι θα συζητήσουμε Γιατί και πώς παρατηρούμε τον μικρόκοσμο Τα πειράματα ως προέκταση των αισθήσεών μας Η ανάγκη επιταχυντών και αντίστοιχων πειραμάτων Τι μαθαίνουμε με τα πειράματα στους επιταχυντές Η δομή της ύλης και το σύμπαν Τα μεγάλα πειράματα σε επιταχυντές π.χ., στον Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων (LHC) του Ευρωπαϊκού εργαστηρίου CERN Βασικά συστατικά τέτοιων πειραμάτων 2

Γιατί; Η περιέργεια Αναρωτιόμαστε, από τι είναι φτιαγμένος ο κόσμος; ; έσα μ εδώ ι α ίν Τι ε Δημόκριτος (460371 π.χ): Η ύλη αποτελείται από θεμελιώδη σωμάτια που είναι ά-τομα και υπάρχουν στον κατά τ άλλα κενό χώρο Υπήρχαν όμως κι άλλες ιδέες Αριστοτέλης (384322 π.χ): Όλος ο χώρος είναι γεμάτος από ένα συνεχές ύλης 3

Γιατί; Η περιέργεια Αναρωτιόμαστε, από τι είναι φτιαγμένος ο κόσμος; ; έσα μ εδώ ι α ίν Τι ε Δημόκριτος (460371 π.χ): Η ύλη αποτελείται από θεμελιώδη σωμάτια που είναι ά-τομα και υπάρχουν στον κατά τ άλλα κενό χώρο Υπήρχαν όμως κι άλλες ιδέες Αριστοτέλης (384322 π.χ): Όλος ο χώρος είναι γεμάτος από ένα συνεχές ύλης Πώς μπορούμε να προχωρήσουμε από τις υποθέσεις σε επιστημονικά τεκμηριωμένες θεωρίες; Με το πείραμα - Γαλιλαίος (Galileo Galilei), 15641642 μ.χ 4

Ξέρουμε ότι τα υλικά είναι φτιαγμένα από άτομα Αναλύοντας τα δομένα παρατηρήσεων, φτάσαμε να ξέρουμε οτι υπάρχουν άτομα και κενός χώρος Ατομική θεωρία του Dalton, Avogandro κ.α. Τα 92 άτο (1 στ μα 9ο οι τ ς α χε ων ιώ ίων να ς) 1. Υδρογόνο (H) 2. Ήλιο (He) 3. Λίθιο (Li)...... 92. Ουράνιο (U) Μάζα MH 1.7 x 10 24 g Αυξανόμενη μάζα Μάζα 238 MH 5

Κι έχουμε μια ιδέα για το μέγεθος των ατόμων NA Αριθμός ατόμων / cm = n = ρ A 3 NA 6 x 1023 άτομα/mol (σταθερά Avogadro) A: ατομική μάζα (gr/mol) ρ: πυκνότητα (gr/cm3) 6

Κι έχουμε μια ιδέα για το μέγεθος των ατόμων NA Αριθμός ατόμων / cm = n = ρ A 3 NA 6 x 1023 άτομα/mol (σταθερά Avogadro) A: ατομική μάζα (gr/mol) ρ: πυκνότητα (gr/cm3) Τα άτομα ως σφαίρες: 4 3 V = πr 3 7

Κι έχουμε μια ιδέα για το μέγεθος των ατόμων NA Αριθμός ατόμων / cm = n = ρ A 3 NA 6 x 1023 άτομα/mol (σταθερά Avogadro) A: ατομική μάζα (gr/mol) ρ: πυκνότητα (gr/cm3) Τα άτομα ως σφαίρες: Πακεταρισμένες σφαίρες: 4 3 V = πr 3 Ποσοστό κάλυψης του χώρου = f = 52-74% 8

Κι έχουμε μια ιδέα για το μέγεθος των ατόμων NA Αριθμός ατόμων / cm = n = ρ A 3 NA 6 x 1023 άτομα/mol (σταθερά Avogadro) A: ατομική μάζα (gr/mol) ρ: πυκνότητα (gr/cm3) Τα άτομα ως σφαίρες: 4 3 V = πr 3 Πακεταρισμένες σφαίρες: Ποσοστό κάλυψης του χώρου = f = 52-74% 1/ 3 Ακτίνα ατόμου: 3f R= 4πn 9

Κι έχουμε μια ιδέα για το μέγεθος των ατόμων NA Αριθμός ατόμων / cm = n = ρ A 3 NA 6 x 1023 άτομα/mol (σταθερά Avogadro) A: ατομική μάζα (gr/mol) ρ: πυκνότητα (gr/cm3) Τα άτομα ως σφαίρες: 4 3 V = πr 3 Πακεταρισμένες σφαίρες: Ποσοστό κάλυψης του χώρου = f = 52-74% 1/ 3 Ακτίνα ατόμου: Παράδειγμα: 3f R= 4πn Σίδηρος (A = 55.8 g, ρ = 7.87 g cm 3 ) R = (1.1 1.3) x 10 8 cm 10

Μόνο που τα άτομα... τεμαχίζονται Τα άτομα έχουν δομή = δεν είναι θεμελιώδη J.J Thomson (πειράματα 1894-1897) το ηλεκτρόνιο είναι συστατικό του ατόμου Καθοδικός σωλήνας (cathode ray tybe) 11

Μόνο που τα άτομα... τεμαχίζονται Τα άτομα έχουν δομή = δεν είναι θεμελιώδη J.J Thomson (πειράματα 1894-1897) το ηλεκτρόνιο είναι συστατικό του ατόμου Καθοδικός σωλήνας (cathode ray tybe) Αλλά, τα άτομα είναι ηλεκτρικά ουδέτερα. Πώς είναι κατανεμημένα τα ηλεκτρόνια μέσα στο άτομο; Είναι το άτομο σαν το σταφιδόψωμο; Σταφίδες τα ηλεκτρόνια Ζύμη το θετικό φορτίο 12

Απάντηση με πειράματα σκέδασης Ο Ernest Rutherford, Hans Geiger και Ernest Marsden, κάνουν πειράματα σκέδασης σωματιδίων άλφα πάνω σε χρυσόχαρτο (1906) Ernest Rutherford (1871-1937) Χρυσόχαρτο Ξέρουμε ότι τα άτομα έχουν ηλεκτρόνια, που είναι τα πρώτα Ραδιενεργός πηγή στοιχειώδη σωματίδια που ανακαλύφθηκαν (από τον J.J. Thomson). Σωματίδια άλφα Ανιχνευτής Μόλυβδος Τα άτομα είναι ουδέτερα: πώς είναι κατανεμημένο το θετικό και αρνητικό φορτίο μέσα στο άτομο; 13

Πώς; Πειράματα σκέδασης Ο Ernest Rutherford, Hans Geiger και Ernest Marsden, κάνουν πειράματα σκέδασης σωματιδίων άλφα πάνω σε χρυσόχαρτο (1906) Ernest Rutherford (1871-1937) Χρυσόχαρτο Σαν να πυροβολούμε Ραδιενεργός ένα σακκί. Σωματίδια άλφα Ανιχνευτής πηγή Μόλυβδος Έχει μέσα άμμο, ή μήπως σιδερένιες μπάλες 14

Πώς; Πειράματα σκέδασης Ο Ernest Rutherford, Hans Geiger και Ernest Marsden, κάνουν πειράματα σκέδασης σωματιδίων άλφα πάνω σε χρυσόχαρτο (1906) Ernest Rutherford (1871-1937) Χρυσόχαρτο Με άτ γεν ομ θ υ μ α χρ ένα υσ ού Ανιχνευτής Σω μ ατ ίδ ι Ραδιενεργός πηγή α άλ φα Μόλυβδος Το άτομο έχει το θετικό του φορτίο συγκεντρωμένο σ' έναν πυρήνα έτσι εξηγείται η σκέδαση σε μεγάλες γωνίες 15

Μια καθημερινή εμπειρία σκέδασης Η όραση! 16

Μια καθημερινή εμπειρία σκέδασης Η όραση! Πηγή φωτός (φωτονίων) Στόχος 17

Μια καθημερινή εμπειρία σκέδασης Η όραση! Πηγή φωτός (φωτονίων) Στόχος Ανιχνευτής 18

Μια καθημερινή εμπειρία σκέδασης Η όραση! Πηγή φωτός (φωτονίων) Στόχος Ανιχνευτής Μονάδα επεξεργασίας δεδομένων υπολογιστής 19

Μια καθημερινή εμπειρία σκέδασης Η όραση! Πηγή φωτός (φωτονίων) Στόχος Ανιχνευτής Μονάδα επεξεργασίας δεδομένων υπολογιστής Για να δούμε το μήλο, πρέπει να αναλύσουμε τα δεδομένα που ανιχνεύει/μετράει το μάτι μας Ουσιαστικά, ανακατασκευάζουμε το στόχο-μήλο, αναλύοντας τις ιδιότητες των σκεδαζόμενων φωτονίων (τα δεδομένα του πειράματος) 20

Δε βλέπουμε όμως τα άτομα. Γιατί; Γιατί το μήκος κύμματος του ορατού φωτός είναι πολύ μεγαλύτερο από τις διαστάσεις του ατόμου 5000 φορές μεγαλύτερο, περίπου λ(ορατό) ~ 500 nm, R(άτομο) ~ 10-10 m = 0.1 nm λ=1m 21

Δε βλέπουμε όμως τα άτομα. Γιατί; Γιατί το μήκος κύμματος του ορατού φωτός είναι πολύ μεγαλύτερο από τις διαστάσεις του ατόμου 5000 φορές μεγαλύτερο, περίπου λ(ορατό) ~ 500 nm, R(άτομο) ~ 10-10 m = 0.1 nm λ=1m Μεγάλο μήκος κύματος μικρή διακριτική ικανότητα (διακρίνουμε δύσκολα τα μικρά αντικείμενα) 22

Μήκος κύματος - διακριτική ικανότητα Μεγάλο μήκος κύματος μικρή διακριτική ικανότητα Μήκος κύμματος ~ διάμετρος της μπάλας του μπάσκετ Μετά από λίγο... 23

Μήκος κύματος - διακριτική ικανότητα Μικρότερο μήκος κύματος καλύτερη διακριτική ικανότητα Μήκος κύμματος ~ διάμετρος της μπάλας του τένις Μετά από λίγο... 24

Μήκος κύματος - διακριτική ικανότητα Μικρό μήκος κύματος καλή (υψηλή) διακριτική ικανότητα Μήκος κύμματος ~ διάμετρος της καραμέλας Μετά από λίγο... 25

Σωματίδια με... μήκος κύμματος; Κβαντική Φυσική τα σωματίδια συμπεριφέρονται και ως κύμματα Όσο μεγαλύτερη είναι η ορμή p (= μάζα x ταχύτητα) ενός σωματιδίου τόσο μικρότερο μήκος κύματος (λ) έχει: h λ = p Louis de Broglie (1924) Σταθερά του Plank = h = 6.626 x 10-34 J s Διακριτική ικανότητα του πειράματος του Rutherford: h 6.626 10 34 J s 15 13 λ= 6. 7 10 m =6. 7 10 cm m α v 6. 6 10 27 kg 1. 5 10 7 m s 1 α particle mass 0.05 c ~ resolving power of Rutherford s experiment 26

Σωματίδια με... μήκος κύμματος; Κβαντική Φυσική τα σωματίδια συμπεριφέρονται και ως κύμματα Όσο μεγαλύτερη είναι η ορμή p (= μάζα x ταχύτητα) ενός σωματιδίου τόσο μικρότερο μήκος κύματος (λ) έχει Louis de Broglie (1924) π.χ. Ηλ λ~ ε επ κτρ 80 ι 0n απ ταχ Züόrichν, 2ιο m υν 9 Oct ό τω μια όμ ober 2 Επιτάχυνση σε 00 ε ν1 ν 8 διαφορά δυναμικού:.5 μπατ ο 27 Vo όπως αποκτάμε lt αριία ταχύτητα στην κατηφόρα! 27

Σωματίδια με... μήκος κύμματος; Κβαντική Φυσική τα σωματίδια συμπεριφέρονται και ως κύμματα Όσο μεγαλύτερη είναι η ορμή p (= μάζα x ταχύτητα) ενός σωματιδίου τόσο μικρότερο μήκος κύματος (λ) έχει Louis de Broglie (1924) π.χ. λ ~ 800 nm Σαν το βαθύ κόκκινο φως. Ηλεκτρόνιο Zürich, 29 October 2008 28 επιταχυνόμενο από μια μπαταριία των 1.5 Volt 28

Σωματίδια με... μήκος κύμματος; Κβαντική Φυσική τα σωματίδια συμπεριφέρονται και ως κύμματα Όσο μεγαλύτερη είναι η ορμή p (= μάζα x ταχύτητα) ενός σωματιδίου τόσο μικρότερο μήκος κύματος (λ) έχει Louis de Broglie (1924) ίες ρ α τ α μπ λ ~ 800 nm 0 0 0, π.χ. 0 είχε α Με 1 θ, ιρά ε σ η λ, τ ό σ Ηλεκτρόνιο ρ κ ι Zürich, 29 October 2008 29 άμ τ ε κ ει ρ ν ί α ρ επιταχυνόμενο κ α δι α ν ε τ ώσ ο! από μια μπαταριία μ ο τ ά ένα των 1.5 Volt 29

Σωματίδια με... μήκος κύμματος; Κβαντική Φυσική τα σωματίδια συμπεριφέρονται και ως κύμματα Όσο μεγαλύτερη είναι η ορμή p (= μάζα x ταχύτητα) ενός σωματιδίου τόσο μικρότερο μήκος κύματος (λ) έχει ρίες α τ α π μ ~ 400 nm λ 0 0 0, 0 1 ά; ρ ι ε σ ές στη κ ι! χ ο ς δή ιατ δ ν ό υ π χ α ατα μ ; ι σ α π ΠέρΕ μπαταρίες ή ς! τ ν υ χ Επιτα 30

Το κατάλληλο εργαλείο ανά περίπτωση οι επιταχυντές ως μικροσκόπια 31

Μετά από ~100 χρόνια πειραμάτων σκέδασης 1 m (μέτρο) 1/1,000,000,000 μόρια ηλεκτρόνια νετρόνια πρωτόνια πυρήνας H20 άτομα 1/10 κουάρκς 1/10,000 1/10 1/10,000 32

Μετά από ~100 χρόνια πειραμάτων σκέδασης 1 m (μέτρο) 1/1,000,000,000 μόρια ηλεκτρόνια πυρήνας H20 άτομα νετρόνια πρωτόνια κουάρκ Hλεκτρόνια και κουάρκ: δε βλέπουμε δομή - θεμελιώδη 33

Μετά από ~100 χρόνια πειραμάτων σκέδασης 1 m (μέτρο) 1/1,000,000,000 μόρια ηλεκτρόνια πυρήνας H H220 0 νετρόνια πρωτόνια άτομα κουάρκ Ηλεκτρόνια Hλεκτρόνια και κουάρκ: δε βλέπουμε δομή - θεμελιώδη + 5 παρόμοια σωματίδια (4 απ' αυτά ασταθή: μ, τ, νμ, ντ) Πρωτόνια, νετρόνια + ~200 παρόμοια αλλά ασταθή σωματίδια, φτιαγμένα από κουάρκ 34

Στην πράξη η σκέδαση είναι... κάπως έτσι! Πειράματα σκέδασης συγκρούσεις σωματιδίων ρ α Π ι α τ ν ο άγ! α ι ίδ τ α μ ω σ α έ ν 35

Μα, πώς παράγουμε σωματίδια; Πειράματα σκέδασης συγκρούσεις σωματιδίων Η μάζα είναι μια μορφή ενέργειας E = mc2 ενέργεια μάζα c = ταχύτητα του φωτός 36

Παράγουμε και ανιχνεύουμε σωματίδια Πειράματα σκέδασης συγκρούσεις σωματιδίων E=100 E=100 200 Η μάζα είναι μια μορφή ενέργειας E = mc2 ενέργεια μάζα c = ταχύτητα του φωτός 37

Επιταχυντές σημαντικό εργαλείο έρευνας μικροσκόπια Οι μεγάλες ενέργειες συγκρούσεων επιτρέπουν: Να κοιτάμε όλο και πιο βαθιά στην ύλη Μεγάλη Ενέργεια μικρό μήκος κύματος λ = h/p 38

Επιταχυντές σημαντικό εργαλείο έρευνας μικροσκόπια Οι μεγάλες ενέργειες συγκρούσεων επιτρέπουν: Να κοιτάμε όλο και πιο βαθιά στην ύλη Μεγάλη Ενέργεια μικρό μήκος κύματος λ = h/p De Broglie (1924) Να ανακαλύπτουμε βαρύτερα σωματίδια Η μάζα είναι μιά μορφή ενέργειας E = mc2 Einstein (1905) 39

Επιταχυντές σημαντικό εργαλείο έρευνας μικροσκόπια Οι μεγάλες ενέργειες συγκρούσεων επιτρέπουν: Να κοιτάμε όλο και πιο βαθιά στην ύλη λ = h/p De Broglie (1924) Να ανακαλύπτουμε βαρύτερα σωματίδια τηλεσκόπια Μεγάλη Ενέργεια μικρό μήκος κύματος Η μάζα είναι μιά μορφή ενέργειας E = mc2 Einstein (1905) Να μελετάμε συνθήκες σαν του πρώιμου σύμπαντος Πολύ Ενέργεια σε μικρό χώρο μεγάλες θερμοκρασίες E=kT Μελετάμε φαινόμενα και σωματίδια που Boltzman (~1900) δεν είναι πιά ορατά ή υπαρκτά στον σύμπαν 40

Ταξίδι σε συνθήκες πρώιμου σύμπαντος Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων (LHC) στο CERN: 14 TeV ~ 10-14 sec 41

Επιταχυντές για τη μελέτη του σύμπαντος! 42

Το απειροστό συνταντά το άπειρο! 43

Ερωτήματα που περιμένουν απάντηση Ο κ. Higgs πάντως έχει προτείνει έναν τρόπο/μηχανισμό Πώς τα σωματίδια αποκτούν μάζα; - έχουμε θεμελιώδη σωμάτια (δηλ. χωρίς δομή) με πολύ διαφορετικές μάζες Έχουμε μιά επιτυχημένη θεωρία που περιγράφει τον μικρόκοσμο, αλλά... Από τι αποτελείται το 96% του σύμπαντος; Η βαρύτητα δεν περιγράφεται στην ίδια θεωρία Μπορούμε να περιγράψουμε τα πάντα στη βάση μιας θεωρίας; 44

Χρειαζόμαστε επιταχυντές π.χ. τον Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων (Large Hadron Collider) στο CERN ~250 τρισεκατομύρια πρωτόνια (~2500 ομάδες των 1011 ) ταξιδεύοντας με ταχύτητα 99.9999991% αυτής του φωτός, Γυρίζουν ~11000 φορές το δευτερόλεπτο γύρω από τον επιταχυντή που έχει περίμετρο 27km Η ενέργεια σύγκρουσης των πρωτονίων είναι 14000 GeV (1 GeV = μάζα ενός πρωτονίου, δηλαδή, η ενέργεια που έχει επειδή απλά υπάρχει, δηλαδή, η ενέργεια που έχει ακόμα κι όταν είναι ακίνητο) 45

Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων στο CERN Από τις γρηγορότρες πίστες του πλανήτη, και απ'τα πιο Methodology άδεια και κρύα (1.9 Κ = -271.1 C) μέρη του σύμπαντος κενό και θερμοκρασίες μέσα στους σωλήνες του επιταχυντή καλύτερα απ'του μεσοαστρικού χώρου! 46

Χρειαζόμαστε Ανιχνευτές 7x10 12 ev 10 34 cm -2 s-1 2835 10 11 Beam Energy Luminosity Bunches/Beam Protons/Bunch 7.5 µ (25 νσ) Bunch Crossing Proton Collisions 7 TeV Proton Proton colliding beams 4 10 7 Hz 10 9 Hz e- ﾵ+ Parton Collisions New Particle Production (Higgs, SUSY,...) 10-5 Hz p ﾵ+ Z H θ ﾵp Z θ γ p θ θ ﾵ- χ2 0 νε χ1 θ p µ+ µ χ 0 1 Σελεχτιον οφ 1 εϖεντ ιν 10,000,000,000,000 * Να βλέπουν ένα δισεκατομύριο συγκρούσεις πρωτονίων το δεπτερόλεπτο, * Nα διαλέγουν τις καλύτερες 100-200 ανά δεπτερόλεπτο * και να τις καταγράφουν με διακριτική ικανότητα φωτοφραφικής μηχανής των 100 Μεγα pixelς. 47

ALICE προσομοίωση συγκρούσεως πυρήνων μολύβδου 48

ALICE προσομοίωση συγκρούσεως πυρήνων μολύβδου Μεγάλη πυκνότητα παραγόμενων σωματιδίων αλλά όσο απομαρύνεσαι απ' το σημείο παραγωγής, τόσο ο αριθμός ανά μονάδα επιφάνειας μικραίνει ένας απ' τους λόγους που χρειαζόμαστε μεγάλους ανιχνευτές 49

Χρειαζόμαστε μεγάλους ανιχνευτές 43 m 22 m 7000 T T. Virdee, ICHEP08 (όσο ζυγίζει το σίδηρο στον πύργο του Eiffel) 50 50

ATLAS 22 μέτρα, 7000 τόνοι 51

ATLAS at CERN - Αριστοτέλειο Οι Eλληνικοί θάλαμοι μιονίων που κατασκευάστηκαν στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θ/νίκης εγκαταστημένοι στο πείραμα ATLAS (συνεργασία με Μετσόβειο και Καποδιστριακό) 52

ATLAS at CERN - Αριστοτέλειο Το 1997 δημιουργήθηκε στο ΑΠΘ ένα εργαστήριο για την κατασκευή και τον έλεγχο ανιχνευτών μιονίων. Μια σύντομη περιήγηση στους χώρους του εργαστηρίου: Χώρος Ελεγχόμενων Συνθηκών 53

CMS 15 μέτρα, 12000 τόνοι 54

CMS Όχι μόνο σίδερικά, αλλά και ηλεκτρονικά, και καλώδια 55

Χρειαζόμαστε Υπολογιστές Περίπου 3000 υπολογιστές για την επιλογή των καλύτερων 200 γεγονότεων ανά δεπτερόλεπτο 56

Υπολογιστές παντού παγκόσμιο δίκτυο (Grid) 20 χλμ 15 χλμ * Μετά το world-wide web (WWW) που ανακαλύφθηκε στο CERN, ένα ακόμα βήμα προς ένα αποκεντρωμένο υπολογιστικό μοντέλο * Απαραίτητο για την ανάλυση και αποθήκευση των παργόμενων δεδομένων * Π.χ., το πείραμα ATLAS καταγράφει πληροφορίες όσο ένα CD κάθε ~2 δεπτερόλεπτα σ' ένα χρόνο, CDs σε πάνω από 20 km ύψος 57

Και κυρίως χρειαζόμαστε ανθρώπους Να τα φτιάξουμε ολ' αυτά, να συλλέξουμε τα δεδομένα, και να καταλάβουμε τι μας λέει η φύση. 58

Ελληνική συμμετοχή στα πειράμτα του LHC Ελληνικά Πανεπιστήμια κατασκεύασαν ένα μέρος και έχουν συμμετοχή στα πειράματα ATLAS CMS ALICE στον νέο επιταχυντή LHC του CERN. 59

Κι όλ'αυτά γιατί; Για να καταλάβουμε αυτό τον κόσμο τον μικρό, τον μέγα που ζούμε Η παρατήρηση του κόσμου με διάφορα μέσα, αλλάζει τον τρόπο που σκεπτόμαστε. Θυμάστε Την κατάρριψη του γεωκεντρικού μοντέλου του κόσμου; Τη σχετικότητα του ταυτόχρονου ; Την αντικατάσταση της βεβαιότητας με την πιθανότητα; 60

Τι συζητήσαμε Πώς παρατηρούμε τον μικρόκοσμο Πειράματα σκέδασης ως προέκταση των αισθήσεών μας Η ανάγκη επιταχυντών και αντίστοιχων πειραμάτων Όσο πιο γρήγορο είναι το βλήμα, τόσο μεγαλύτερη διακριτική ικανότητα παρατήρησης έχουμε. Τι μαθαίνουμε με τα πειράματα στους επιταχυντές Αναλογία με την όραση Η δομή της ύλης και το σύμπαν μικροσκόπια και τηλεσκόπια Τα μεγάλα πειράματα σε επιταχυντές π.χ. στον Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων (LHC) του Ευρωπαϊκού εργαστηρίου CERN Βασικά συστατικά τέτοιων πειραμάτων 61

Επόμενο: Επιταχυντές 62