Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο Ακαδημαϊκό έτος: 2009-20102010 Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα: Γραφικές Τέχνες και πολυμέσα Θεματική Ενότητα ΓΤΠ60: Τεχνολογία Γραφικών Τεχνών Σεμιναριακή παρουσίαση- Τμήμα ΑΘΗ2 Οι εξελίξεις των τρισδιάστατων γραφικών στη φωτογραφία Γαρυφαλιά λά Λαγουδιανάκη Ηράκλειο, 16 Φεβρουαρίου 2011
Τρισδιάστατη φωτογραφία- Ορισμοί και ιστορία Η ιστορία της φωτογραφίας ξεκινά κάπου στις αρχές του 19ου αιώνα και σημαδεύεται από πολλούς σημαντικούς σταθμούς για να φτάσουμε σήμερα να κάνουμε λόγο για ψηφιακή εικόνα υψηλής ευκρίνειας και για τρισδιάστατες φωτογραφίες. Με τον όρο «τρισδιάστατες» αναφερόμαστε σε φωτογραφίες που δίνουν στον θεατή την ψευδαίσθηση του βάθους, προσομοιάζοντας τον τρόπο με τον οποίο το ανθρώπινο μάτι αντιλαμβάνεται τον κόσμο και δημιουργώντας του την αίσθηση ότι βρίσκεται «μέσα» έ στη φωτογραφία. Άλλος ένας όρος που χρησιμοποιείται για να περιγράψει την ιδιότητα μίας φωτογραφίας να αποτυπώνει και τις τρεις διαστάσεις ενός χώρου, τοπίου, αντικειμένου ή προσώπου είναι ο όρος «στερεοσκοπική». Συνοπτικά, για να δημιουργηθεί μία στερεοσκοπική φωτογραφία πρέπει να «τραβηχτούν» δύο φωτογραφίες του ίδιου θέματος από λίγο διαφορετική όμως οπτική γωνία. Αυτό μπορεί να συμβεί είτε με λήψη του θέματος, μετατόπιση της φωτογραφικής μηχανής λίγα εκατοστά δεξιά ή αριστερά (τόσα όση η απόσταση του ενός ματιού από το άλλο) και ακολούθως δεύτερη λήψη του θέματος, είτε με μία φωτογραφική μηχανή που ενσωματώνει δύο διαφορετικούς φακούς, επίσης σε μεταξύ τους απόσταση τέτοια που να αντιστοιχεί στην απόσταση των ματιών ενός ανθρώπου. Το ζεύγος των φωτογραφιών που προκύπτει από αυτή τη διαδικασία, δ αν ειδωθεί μέσα από κάποιες συγκεκριμένες συσκευές ή και χωρίς αυτές, αλλά με συγκεκριμένο τρόπο που όμως απαιτεί ιδιαίτερη εξάσκηση και είναι αρκετά κουραστικός, θα έχει ως αποτέλεσμα την εμφάνιση μίας τρίτης φωτογραφίας, συνδυασμού των δύο δισδιάστατων φωτογραφιών που θα δίνει την αίσθηση και των τριών διαστάσεων.
Όλα ξεκίνησαν το 1826, όταν ο Γάλλος εφευρέτης Joseph Nicephore Niepce (Ιωσήφ Νικηφόρος Νιεπς) τράβηξε από το παράθυρο του σπιτιού την πρώτη στην ιστορία φωτογραφία, για την οποία χρειάστηκε χρόνος έκθεσης 8 ωρών! Η πρώτη φωτογραφία (1826- Joseph Niciphore Niepce) 1
Μήπως όμως η εξέλιξη προς την τρισδιάστατη φωτογραφία ξεκίνησε κάπως αλλιώς και όχι με την εφεύρεση της φωτογραφίας; Πολύς λόγος γίνεται για το αν η φωτογραφία προηγήθηκε της στερεοσκοπίας ή το αντίθετο. Είναι όμως γεγονός ότι ο άνθρωπος είχε αντίληψη για την διοπτρική όραση, τη δυνατότητα δηλαδή του ανθρώπινου εγκεφάλου να «σμίγει» τις εικόνες που έβλεπαν το δεξί και το αριστερό του μάτι σε μία τρισδιάστατη, πολύ πριν την εφεύρεση της φωτογραφίας. Είναι άλλωστε γνωστό ότι κατά τη διάρκεια της Αναγέννησης, πλείστοι ζωγράφοι επεδίωκαν την αποτύπωση της προοπτικής, δηλαδή δή του βάθους στα έργα τους και αριστουργήματα εκείνης της περιόδου έρχονται για να επιβεβαιώσουν ββ το πόσο καλά οι μεγάλοι καλλιτέχνες μπορούσαν να διαχειριστούν την προοπτική. Πίνακας του Ραφαήλ «Η σχολή των Αθηνών» (1518)
Ο όρος «στερεοσκοπία» περιλαμβάνει όλες τις τεχνικές με τις οποίες δύο ή περισσότερες δισδιάστατες εικόνες που δείχνουν το ίδιο αντικείμενο από διαφορετικές γωνίες αλληλεπικαλύπτονται ώστε να προκύψει μία φωτογραφία που το ανθρώπινο μάτι αντιλαμβάνεται ως τρισδιάστατη. Ο πρώτος που ανέπτυξε τη θεωρία της στερεοσκοπικής όρασης ήταν ο Sir Charles Wheatstone στα 1832 2. Στα 1838 παρουσίασε στη Royal Scottish Academy of Arts μια συσκευή, στην οποία δύο «στερεοσκοπικά» σκίτσα τοποθετούνταν το ένα απέναντι από το άλλο και στη μέση βρισκόταν ένα σύστημα από καθρέπτες υπό γωνία που αντανακλούσαν τα σκίτσα. Πρότεινε δε να ονομαστεί αυτή του η συσκευή «στερεοσκόπιο» 3. Ο Sir Charles Wheatstone 4 Το στερεοσκόπιο του Wheatstone 5 Σύγχρονη εκδοχή του στερεοσκοπίου του Wheatstone 6
Έντεκα χρόνια αργότερα, δηλαδή, το 1849 ο Sir David Brewster εξελίσσει την εφεύρεση του Wheatstone και παρουσιάζει ένα στερεοσκόπιο νέας μορφής που τη θέση των καθρεπτών έχουν πάρει φακοί. Περιγράφει δε και μία διοπτρική φωτογραφική μηχανή και οι πρώτες στερεοσκοπικές φωτογραφίες αρχίζουν να παράγονται 3. David Brewster- δεξιά διακρίνεται το στερεοσκόπιό του 7 Το στερεοσκόπιο του Brewster 8 Στερεοσκόπιο τύπου Brewster 9
Στις μέρες μας αναμοχλεύεται το ενδιαφέρον για την τρισδιάστατη φωτογραφία, μόνο που κανείς δεν μπορεί να μιλήσει για μία επανάσταση, καθώς όπως γίνεται αντιληπτό από τα όσα προαναφέρθησαν, η τεχνική αυτή είναι εν εξελίξει εδώ και πάνω από ενάμιση αιώνα. Το ενδιαφέρον όμως για την τρισδιάστατη φωτογραφία μόνο η λέξη «κρεσέντο» δε θα μπορούσε να το χαρακτηρίσει, καθώς από τα μέσα του 19ου αιώνα έως και σήμερα, οι 3d φωτογραφίες άλλοτε εκτιμήθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν κατά κόρον ως μία μορφή ψυχαγωγίας και άλλοτε παραγκωνίστηκαν από νέα τεχνολογικά επιτεύγματα. Στερεοσκοπική φωτογραφία άγνωστου φωτογράφου γύρω στα 1860. Στερεοσκόπιο Από το 1850 και έπειτα ολοένα και περισσότεροι μαγεύονταν από την τρισδιάστατη απεικόνιση και μέχρι το 1856 η εταιρεία London Stereoscopic Co. είχε πουλήσει γύρω στα 500.000 στερεοσκόπια. Η χρήση τους εξαπλώθηκε για αρκετές δεκαετίες μέχρι το 1920, οπότε και ο κινηματογράφος και το ραδιόφωνο ήρθαν για να αποτελέσουν τη νέα «μανία» σε ό,τι αφορά την ψυχαγωγία. Η τρέλα του 3d επέστρεψε το 1950 10 και «παρήκμασε» το 1960, για να ξαναζωντανέψει για λίγο στα μισά της δεκαετίας του 1980. Μέχρι πρόσφατα όμως η στερεοσκοπική φωτογραφία δεν μπορούσε να τύχει καθολικής αποδοχής και χρήσης, αν και προσέφερε σαφώς «εντυπωσιακότερα» αποτελέσματα από τις δισδιάστατες φωτογραφίες, κυρίως λόγω του υψηλού κόστους και των δυσκολιών εκτύπωσης, μονταρίσματος και θέασης των στερεοσκοπικών φωτογραφιών. Σήμερα, το ενδιαφέρον για την τρισδιάστατη φωτογραφία ανανεώνεται, καθώς αρκετές εταιρείες παρουσιάζουν τα δύο τελευταία χρόνια, νέες στερεοσκοπικές φωτογραφικές μηχανές χαμηλού κόστους, ενώ έχουν εξελιχθεί αρκετά και τα οπτικά μέσα για τη θέαση των τρισδιάστατων φωτογραφιών.
Από το στερεοσκόπιο στις 3D οθόνες και από τις διοπτρικές μηχανές στο εξειδικευμένο λογισμικό Το View Master 12 Τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν κατά καιρούς για τη δημιουργία-θέαση τρισδιάστατων φωτογραφιών εξελίχθηκαν με την πάροδο των ετών, καθώς γινόταν όλο και επιτακτικότερη η ανάγκη για απλοποίηση της διαδικασίας δ και για μείωση του κόστους και του χρόνου επεξεργασίας αλλά και θέασης τους. Έτσι, από το πρώτο στερεοσκόπιο του Wheatstone, το στερεοσκόπιο του Brewster και τα βελτιωμένα μοντέλα που ακολούθησαν, φτάνουμε στο 1940 και στο επαναστατικό για την εποχή View Master. Πρόκειται για ένα τροποποιημένο- και σαφώς μικρότερο από όσα προηγήθησαν- στερεοσκόπιο, στο οποίο χρησιμοποιούνται στερεοσκοπικές φωτογραφίες τυπωμένες σε ημιδιαφανές film και τοποθετημένες σε αντιδιαμετρικές θέσεις στις κάρτες της συσκευής. Το View Master, όπως και το στερεοσκόπιο δεν χρησιμοποιούν οπτικά φίλτρα και πολωμένες εικόνες, αλλά αναπαράγουν τη διαδικασία της φυσικής όρασης, απομονώνοντας κάθε εικόνα για το κάθε μάτι και αφήνοντας τον εγκέφαλο να κάνει το συνδυασμό και να δημιουργήσει την ψευδαίσθηση του βάθους 11.
Η σύγχρονη στερεοσκοπία χρησιμοποιεί μια λίγο διαφορετική τεχνική απομόνωσης των δύο στερεοσκοπικών εικόνων, μέσω πολωτικών ή χρωματικών φίλτρων. Οι δύο εικόνες απεικονίζονται στην ίδια περίπου περιοχή, σχεδόν καλύπτοντας η μία την άλλη, αλλά η χρήση των φίλτρων, επιτρέπει σε κάθε μάτι να δει μόνο τη μία από τις δύο, αυτή που του αντιστοιχεί. Χρησιμοποιούνται πλέον ειδικά στερεοσκοπικά γυαλιά διαφόρων ειδών : Γυαλιά που αποτελούνται από δύο ζελατίνες διαφορετικού χρώματος (συνηθέστερα και πιο αναγνωρίσιμα αυτά με συνδυασμό μπλε και κόκκινης ζλ ζελατίνας). ) Γυαλιά με αντίθετα πολωμένους φακούς. Γυαλιά ηλεκτρονικού διαφράγματος υγρών κρυστάλλων (LCD shutter glasses). Η 3d θέαση μπορεί επίσης να επιτευχθεί και με προσαρτημένες επί κεφαλής οθόνες (Head Mounted Display- HMD), όπως ειδικά σχεδιασμένες διόπτρες και κράνη. Επιπλέον, στις μέρες μας διατίθενται ειδικές τρισδιάστατες οθόνες (αυτοστερεοσκοπικές οθόνες). Πρόκειται για επίπεδες οθόνες πλάσματος ή TFT που διαθέτουν ειδικές μεμβράνες και δίνουν την αίσθηση των τριών διαστάσεων χωρίς τη χρήση συμπληρωματικών εξαρτημάτων, όπως τα στερεοσκοπικά γυαλιά 13. Τέλος, μπορεί κάποιος να δει τρισδιάστατες φωτογραφίες και με ελεύθερη θέαση, χωρίς δηλαδή τη χρήση κάποιου οπτικού μέσου. Κάτι τέτοιο επιτυγχάνεται με αλληθωρισμό ή με εστίαση στο άπειρο, αλλά χρειάζεται αρκετή εκπαίδευση για να επιτύχει κάποιος το τρισδιάστατο αποτέλεσμα και είναι συχνά μία πολύ κουραστική διαδικασία.
Η Real 3D W3 της Fujifilm 14 Σε ό,τι αφορά τη δημιουργία τρισδιάστατων φωτογραφιών, με την πάροδο των αιώνων η στερεοσκοπική φωτογραφία πέρασε από τις φωτογραφικές μηχανές με αρνητικές πλάκες στις ψηφιακές μηχανές και έχει σήμερα απλοποιηθεί αρκετά και γίνει πιο προσιτή για το ευρύ κοινό. Και ενώ μέχρι πριν λίγα χρόνια η διαδικασία λήψης αυτού του είδους των φωτογραφιών απαιτούσε μετατόπιση της φωτογραφικής μηχανής για τη δεύτερη λήψη του θέματος, ή ταυτόχρονη χρήση δύο φωτογραφικών μηχανών που τοποθετούνταν η μία δίπλα στην άλλη, σήμερα διατίθενται ψηφιακές στερεοσκοπικές μηχανές, που ενσωματώνουν δύο φακούς και λαμβάνουν δύο στερεοσκοπικές φωτογραφίες με ένα κλικ. Τέτοιες φωτογραφικές μηχανές είναι η Lumix GΗ2 της Panasonic, η Real 3D W3 της Fujifilm κ.ά. Οι εξελίξεις είναι πολλές και σε ό,τι αφορά το λογισμικό, καθώς προστίθενται στην έως τώρα λίστα και νέα προγράμματα, που κάνουν το συνδυασμό δύο δισδιάστατων φωτογραφιών σε μία τρισδιάστατη πολύ εύκολο και γρήγορο, όπως το 3d Journal, Zoner 3D Photo Maker, ή ακόμα και με το δημοφιλέστατο Photoshop.
Η τρισδιάστατη φωτογραφία έχει περάσει από διάφορες φάσεις από το 19ο αιώνα μέχρι και σήμερα, διανύοντας περιόδους αλματώδους εξάπλωσης και άλλοτε φτάνοντας σε τέλμα, βλέποντας νεότερες τεχνολογίες να την προσπερνούν. Στις μέρες μας το ενδιαφέρον για την 3d απεικόνιση φαίνεται πώς αναζωπυρώνεται, υποβοηθούμενο και από νέες τεχνολογικές εξελίξεις που κάνουν τη δημιουργία και τη θέαση τρισδιάστατων φωτογραφιών γρήγορη, εύκολη και οικονομικά προσιτή. Έτσι, ολοένα και περισσότεροι έχουν τη δυνατότητα να απολαύσουν τη μαγεία της τρίτης διάστασης σε έντυπα ή σε οθόνες ηλεκτρονικών υπολογιστών και τηλεοράσεων, ενώ η στερεοσκοπική απεικόνιση έχει εισβάλει πλέον στη διαφήμιση, την ιατρική, τη γεωλογία, την αστρονομία, την αρχιτεκτονική και σε πολλούς άλλους τομείς.
ΠΗΓΕΣ 1. Φωτογραφία, ιαθέσιμη από: http://www.robinsonlibrary.com/technology/photography/biography/niepce.htm [10 Φεβρουαρίου 2011] 2. Britannica, n.d., ιαθέσιμο από: http://www.britannica.com/facts/5/886507/sir-david- Brewster-as-discussed-in-photography-history-of [10 Φεβρουαρίου 2011] 3. Stereoscopy, n.d., ιαθέσιμο από: http://www.stereoscopy.com/faq/wheatstone.html [10 Φεβρουαρίου 2011] 4. Φωτογραφία διαθέσιμη από: http://www.sciencephoto.com/images/download_lo_res.html?id=724230161 5. [10 Φεβρουαρίου 2011] Φωτογραφία διαθέσιμη από: http://www.acmi.net.au/aic/magic_machines_2.html [10 Φεβρουαρίου 2011] 6. Φωτογραφία διαθέσιμη από: http://www.surrealites.com/spip.php?article=86 [10 Φεβρουαρίου 2011] 7. Φωτογραφία, ιαθέσιμη από: http://digitalgallery.nypl.org/nypldigital/dgkeysearchdetail.cfm?trg=1&strucid=436252&imag eid=1124506 [10 Φεβρουαρίου 2011] 8. Φωτογραφία, ιαθέσιμη από: http://blogs.ethz.ch/digital-collections/2009/11/04/davidbrewster-the-stereoscope-london-1856/ [10 Φεβρουαρίου 2011]
9. Φωτογραφία, ιαθέσιμη από: http://khnemo.files.wordpress.com/2008/07/brewsterstereoskop-0.jpg [10 Φεβρουαρίου 2011] 10. Campanelli, J., 2010, ιαθέσιμο από: http://www.cleveland.com/arts/index.ssf/2010/07/a_new_dimension_for_an_old_art.html [10 Φεβρουαρίου 2011] 11. Hih, n.d., ιαθέσιμο από: http://www.hih.org.gr/el/holography/stereo-photography.html [11 Φεβρουαρίου 2011] 12. Φωτογραφία, ιαθέσιμη από: http://screenrant.com/3d-sunglasses-iphone-ipod-mikee- sunglasses ipod mikee 87372/ [11 Φεβρουαρίου 2011] 13. Ceti, n.d., ιαθέσιμο από: http://www.ceti.gr/digitech2/index.php?option=com_content&task=view&id=97&itemid=2 [11 Φεβρουαρίου] 14. Φωτογραφία, ιαθέσιμη από: http://www.gadgetgrid.com/2010/11/28/fujifilm-finepix-real- 3d-w3-digital-camera-with-3-5-inch-lcd/ [12 Φεβρουαρίου 2011] 15. 3d φωτογραφίες, ιαθέσιμες από: http://www.gewponoi.com/trofima/index.php?topic=686.0 [19 Φεβρουαρίου 2011]