Το παρακάτω κείμενο περιέχει οδηγίες, παραδείγματα και διευκρινήσεις σχετικά με το τι θεωρείται Έρευνα και Τεχνολογική Ανάπτυξη, με έμφαση σε βιομηχανικές δραστηριότητες. Βασίζεται στο εγχειρίδιο Frascati 2002. Σύμφωνα με το εγχειρίδιο Frascati 1 που ακολουθείται στην παραγωγή στατιστικών ΕΤΑ, η Έρευνα και η Τεχνολογική Ανάπτυξη (ΕΤΑ) περιλαμβάνει τη δημιουργική εργασία που αναλαμβάνεται σε συστηματική βάση προκειμένου να αυξηθεί το απόθεμα της γνώσης, συμπεριλαμβανομένης της γνώσης του ατόμου, του πολιτισμού και της κοινωνίας, και της χρήσης αυτού του αποθέματος της γνώσης για την επινόηση νέων εφαρμογών. Με τον όρο ΕΤΑ καλύπτονται τρεις δραστηριότητες: η βασική έρευνα, η εφαρμοσμένη έρευνα και η πειραματική ανάπτυξη. Η βασική έρευνα είναι πειραματική ή θεωρητική εργασία που γίνεται με κύριο σκοπό την απόκτηση νέων γνώσεων σχετικά με τα θεμελιώδη χαρακτηριστικά φαινομένων και παρατηρήσιμων γεγονότων, χωρίς να αποβλέπει σε συγκεκριμένη εφαρμογή ή χρήση. Η εφαρμοσμένη έρευνα είναι επίσης πρωτότυπη έρευνα με σκοπό την απόκτηση νέας γνώσης. Έχει ωστόσο κυρίως έναν συγκεκριμένο πρακτικό σκοπό ή στόχο. Η πειραματική ανάπτυξη είναι η συστηματική εργασία, η οποία αντλεί από τις γνώσεις που έχουν αποκτηθεί από την έρευνα και την πρακτική εμπειρία και στοχεύει στην παραγωγή νέων υλικών, προϊόντων και συσκευών, στην εγκατάσταση νέων διαδικασιών, συστημάτων και υπηρεσιών ή στην ουσιαστική βελτίωση αυτών που ήδη παράγονται ή είναι εγκατεστημένα. Ένα βασικό κριτήριο Βασικό κριτήριο για τη διάκριση της ΕΤΑ από δραστηριότητες που σχετίζονται με αυτήν είναι η παρουσία ενός αξιόλογου στοιχείου νεωτερισμού στην ΕΤΑ και η άρση επιστημονικής ή/και τεχνολογικής αβεβαιότητας, όταν δηλ. η λύση σε ένα πρόβλημα δεν είναι εύκολα εμφανής σε άτομο εξοικειωμένο με το βασικό απόθεμα της γνώσης και των τεχνικών που χρησιμοποιούνται ευρέως στη σχετική περιοχή. Επισημαίνεται ότι μια συγκεκριμένη δραστηριότητα μπορεί να είναι ΕΤΑ εάν εξυπηρετεί έναν στόχο αλλά δεν θεωρείται ΕΤΑ εάν εκτελείται για κάποια άλλη αιτία. Η περίπτωση αυτή παρουσιάζεται στα ακόλουθα παραδείγματα: 1 Frascati Manual, Proposed Standard Practice For Surveys On Research And Experimental Development, OECD, 2002 και ελληνική μετάφραση της έκδοσης του 1993 από το Τμήμα Τεκμηρίωσης Ε&Τ Δεικτών, Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας) 1
Στον τομέα της ιατρικής, η αυτοψία ρουτίνας για τις αιτίες θανάτου είναι απλά άσκηση ιατρικής φροντίδας και όχι ΕΤΑ. Η ειδική έρευνα της θνησιμότητας που πιθανά προκαλείται ως παρενέργεια ορισμένων θεραπειών καρκίνου αποτελεί δραστηριότητα ΕΤΑ. Αντίστοιχα, εξετάσεις ρουτίνας όπως οι εξετάσεις αίματος που πραγματοποιούνται για τον συνήθη ιατρικό έλεγχο ασθενών δεν αποτελούν δραστηριότητες ΕΤΑ. Αντίθετα, ένα ειδικό πρόγραμμα εξετάσεων αίματος που συνδέεται με την εισαγωγή ενός νέου φαρμάκου αποτελεί δραστηριότητα ΕΤΑ. Η καθημερινή μέτρηση της θερμοκρασίας ή της ατμοσφαιρικής πίεσης δεν αποτελεί δραστηριότητα ΕΤΑ εάν εξυπηρετεί τις μετεωρολογικές προβλε ψεις για τον καιρό. Αντίθετα, η έρευνα για την ανάπτυξη νέων μεθόδων μέτρησης της θερμοκρασίας αποτελεί ΕΤΑ όπως και η μελέτη και ανάπτυξη νέων συστημάτων και τεχνικών για την ερμηνεία των στοιχείων. Οι δραστηριότητες ΕΤΑ στη μηχανολογία συχνά συνδέονται στενά με τον σχεδιασμό και τις εργασίες σχεδίου. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις αυτού του κλάδου συνήθως δεν διαθέτουν ξεχωριστό τμήμα ΕΤΑ (R&D) και εργασίες με σημαντικό βαθμό ΕΤΑ για την επίλυση προβλημάτων εξετάζονται υπό τον γενικό τίτλο σχεδιασμός και εργασίες σχεδίου. Στην περίπτωση που οι υπολογισμοί, τα σχέδια, τα σχέδια εργασίας και οι οδηγίες λειτουργίας πραγματοποιούνται με στόχο την ανάπτυξη και λειτουργία πειραματικών εγκαταστάσεων και πρωτοτύπων, πρέπει να συμπεριληφθούν στις δραστηριότητες ΕΤΑ. Η πραγματοποίηση όμως των ίδιων αυτών δραστηριοτήτων με σκοπό την προετοιμασία, εκτέλεση και συντήρηση της τυποποίησης παραγωγής (π.χ. οδηγοί εργαλείων, εργαλεία μηχανών) ή με σκοπό την προώθηση της πώλησης προϊόντων (π.χ. προσφορές, φυλλάδια, κατάλογοι ανταλλακτικών) δεν συγκαταλέγεται στις δραστηριότητες ΕΤΑ. Γενική προσέγγιση για τον προσδιορισμό ΕΤΑ στις βιομηχανικές δραστηριότητες Βιομηχανικές δραστηριότητες όπως είναι: οι εργασίες που διεξάγονται για την ανάπτυξη νέων παραγωγικών διαδικασιών, τον σχεδιασμό και την παραγωγή πρωτοτύπων με στόχο την παραγωγή βελτιωμένων προϊόντων, την εφαρμογή νέων παραγωγικών διαδικασιών μπορεί να περιλαμβάνουν ένα αξιόλογο μέρος ερευνητικής δραστηριότητας και τεχνολογικής ανάπτυξης (ΕΤΑ). Αυτές οι δραστηριότητες θα πρέπει να συμπεριληφθούν στο παρόν ερωτηματολόγιο. Παρ όλα αυτά οι παραπάνω δραστηριότητες θα πρέπει να διαχωριστούν από παρόμοιες δραστηριότητες οι οποίες δεν θεωρούνται ΕΤΑ όπως είναι για παράδειγμα: οι νομικές και οι διοικητικές διαδικασίες για την υποβολή αιτήσεων και τη χορήγηση αδειών για διπλώματα ευρεσιτεχνίας, η έρευνα αγοράς, η εκκίνηση και λειτουργία παραγωγικών εγκαταστάσεων σύμφωνα με διαθέσιμες στην αγορά τεχνολογίες, ο έλεγχος ποιότητας και συμμόρφωσης των προϊόντων με συγκεκριμένα πρότυπα. 2
Ο παρακάτω πίνακας περιλαμβάνει παραδείγματα δραστηριοτήτων καθώς και τις περιπτώσεις κατά τις οποίες μπορούν να συμπεριληφθούν στις δραστηριότητες ΕΤΑ. Παραδείγματα δραστηριοτήτων που είναι ΕΤΑ και δραστηριοτήτων που δεν θεωρούνται ΕΤΑ. Είδος δραστηριότητας Είναι ΕΤΑ; Παρατήρηση Σχεδιασμός και παραγωγή πρωτοτύπων Περιλαμβάνονται ΕΤΑ στην Εφόσον ο πρωταρχικός στόχος είναι οι περαιτέρω βελτιώσεις των προϊόντων. Πιλοτική μονάδα παραγωγής Περιλαμβάνεται στην ΕΤΑ Εφόσον ο πρωταρχικός στόχος είναι η ΕΤΑ. Βιομηχανικά σχέδια Περιλαμβάνεται εν μέρει στην ΕΤΑ Περιλαμβάνεται ο σχεδιασμός των προϊόντων που απαιτείται κατά το στάδιο της ΕΤΑ. Δεν περιλαμβάνεται ο σχεδιασμός για τη διαδικασία παραγωγής. Προμήθεια μηχανολογικού εξοπλισμού Περιλαμβάνεται εν μέρει στην ΕΤΑ Περιλαμβάνεται ο εξοπλισμός που χρησιμοποιείται για «ανατροφοδότηση» σε δραστηριότητες ΕΤΑ 2 και η προμήθεια μηχανολογικού εξοπλισμού η οποία σχετίζεται με την ανάπτυξη νέων προϊόντων και διαδικασιών. Αποκλείεται ο εξοπλισμός που χρησιμοποιείται αποκλειστικά για τις παραγωγικές διαδικασίες. Δοκιμαστική παραγωγή Περιλαμβάνεται εν μέρει σε ΕΤΑ Περιλαμβάνεται εάν η δοκιμαστική παραγωγή περιλαμβάνει πλήρη έλεγχο και γίνεται με στόχο τον περαιτέρω σχεδιασμό και κατασκευή των προϊόντων. Αποκλείονται όλες οι 2 Η «Ανατροφότηση ΕΤΑ» περιλαμβάνει ερευνητικές δραστηριότητες για τον έλεγχο, τη διεξαγωγή πειραμάτων και δοκιμών με στόχο την περαιτέρω βελτίωση των προϊόντων ή των διαδικασιών παραγωγής. 3
λοιπές σχετικές δραστηριότητες. Αντιμετώπιση προβλημάτων μετά την πώληση Δεν είναι ΕΤΑ Εκτός αν αφορούν την «ανατροφοδότηση» των δραστηριοτήτων ΕΤΑ Εργασία για την έκδοση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και αδειών Δεν είναι ΕΤΑ Κάθε διοικητική και νομική εργασία που σχετίζεται με διπλώματα ευρεσιτεχνίας και άδειες (εκτός από εργασία για την έκδοση διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας η οποία αποτελεί μέρος έργων ΕΤΑ) Τακτικοί έλεγχοι Δεν είναι ΕΤΑ Ακόμα και όταν διενεργούνται από προσωσπικό ΕΤΑ. Συλλογή στοιχείων Δεν είναι ΕΤΑ Εκτός αν αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ΕΤΑ. Έλεγχος ποιότητας, συμμόρφωση με πρότυπα και κανονισμούς Δεν είναι ΕΤΑ Ως πειραματική ανάπτυξη ορίζεται η συστηματική εργασία που βασίζεται πάνω στην υπάρχουσα γνώση η οποία έχει αποκτηθεί από την έρευνα ή/και την πρακτική εμπειρία με στόχο την παραγωγή νέων υλικών, προϊόντων ή μηχανημάτων, την εισαγωγή νέων διαδικασιών, συστημάτων και υπηρεσιών ή τη βελτίωση των υπαρχόντων προϊόντων ή των υπαρχουσών διαδικασιών. Στην παραπάνω περίπτωση η πειραματική ανάπτυξη θεωρείται ΕΤΑ. Ο παρακάτω κανόνας ο οποίος αρχικά διατυπώθηκε από το National Science Foundation (NSF) των ΗΠΑ, παρέχει μια βάση για την αποσαφήνιση του όρου «πειραματική ανάπτυξη» καθώς και το πότε η συγκεκριμένη δραστηριότητα είναι ΕΤΑ. Εάν ο κύριος στόχος είναι να γίνουν περαιτέρω τεχνικές βελτιώσεις στο προϊόν ή τις διαδικασίες, τότε η εργασία εμπίπτει στον ορισμό της ΕΤΑ. Εάν το προϊόν ή η διαδικασία έχουν ήδη καθοριστεί και ο κύριος στόχος είναι να αναπτυχθεί η αγορά και να γίνει ο σχεδιασμός της παραγωγής ή να βελτιωθεί ένα υπάρχον σύστημα παραγωγής ή ελέγχου έτσι ώστε να λειτουργεί χωρίς προβλήματα, τότε η εργασία αυτή δεν είναι πλέον ΕΤΑ 4
Ο παραπάνω ορισμός θα πρέπει να εφαρμοστεί ανάλογα με την περίπτωση για κάθε έναν βιομηχανικό κλάδο. Συνηθισμένες περιπτώσεις στις βιομηχανικές δραστηριότητες Πρωτότυπα Το πρωτότυπο είναι ένα αρχικό μοντέλο που κατασκευάζεται για να συμπεριλάβει όλα τα τεχνικά χαρακτηριστικά και τις λειτουργίες ενός νέου προϊόντος. Παραδείγματος χάριν, εάν αναπτύσσεται μια αντλία για διαβρωτικά υγρά, απαιτείται μια σειρά πρωτοτύπων για τις δοκιμές αντοχής σε ποικίλες χημικές ουσίες έτσι ώστε, εάν οι δοκιμές πρωτοτύπων δεν είναι επιτυχείς, να είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν τα αποτελέσματα για την περαιτέρω ανάπτυξη της αντλίας. Στην περίπτωση αυτή η ανάπτυξη των πρωτοτύπων θεωρείται σαφώς ΕΤΑ εφόσον ανατροφοδοτεί τις δραστηριότητες ΕΤΑ (feedback) με απαραίτητη γνώση και πληροφορίες. Εφαρμόζοντας το κριτήριο του NSF, ο σχεδιασμός, η κατασκευή και ο έλεγχος των πρωτοτύπων εμπίπτουν κανονικά στο πεδίο της ΕΤΑ. Αυτό ισχύει είτε κατασκευάζεται ένα είτε περισσότερα πρωτότυπα και ανεξάρτητα αν τα πρωτότυπα κατασκευάζονται διαδοχικά το ένα μετά το άλλο ή ταυτόχρονα. Οταν γίνουν οι απαραίτητες τροποποιήσεις στο πρωτότυπο και ο έλεγχος έχει ολοκληρωθεί με ικανοποιητικά αποτελέσματα, το τμήμα ΕΤΑ έχει ολοκληρωθεί. Η κατασκευή αντιγράφων ενός πρωτοτύπου με στόχο την ικανοποίηση μιας προσωρινής εμπορικής, στρατιωτικής ή ιατρικής ανάγκης μετά από την επιτυχή δοκιμή του αρχικού μοντέλου, ακόμα κι αν διεξάγεται από το προσωπικό της ΕΤΑ, δεν είναι μέρος της ΕΤΑ. Πιλοτικές εγκαταστάσεις Η κατασκευή και λειτουργία πιλοτικών εγκαταστάσεων είναι μέρος της ΕΤΑ εφ όσον κύριος στόχος είναι να αποκτηθεί εμπειρία και να συγκεντρωθούν τεχνογνωσία και άλλα στοιχεία που θα χρησιμοποιηθούν: - στην αξιολόγηση των υποθέσεων εργασίας - στη συγγραφή των τύπων για τα νέα προϊόντα - στην καθιέρωση νέων προδιαγραφών για τα ολοκληρωμένα προϊόντα - στη σχεδίαση του ειδικού εξοπλισμού και των δομών που απαιτούνται σε μια νέα διαδικασία - στην προετοιμασία των οδηγιών χειρισμού ή των εγχειριδίων των σχετικών με τη διαδικασία. Αλλά αν, μόλις τελειώσει αυτή η πειραματική φάση, η πιλοτική εγκατάσταση αρχίσει να λειτουργεί ως κανονική εμπορική μονάδα παραγωγής, η δραστηριότητα δεν μπορεί πλέον να θεωρηθεί ΕΤΑ έστω κι αν είναι ακόμα δυνατόν να περιγραφεί ως πιλοτική εγκατάσταση. 5
Αντίθετα, εφ όσον ο κύριος σκοπός της λειτουργίας μιας πιλοτικής εγκατάστασης είναι μη εμπορικός, δεν υπάρχει καμία διαφορά σε γενικές γραμμές εάν όλη η παραγωγή ή μέρος της πωληθεί. Τα έσοδα από αυτήν την πηγή δεν πρέπει να αφαιρούνται από το κόστος της δραστηριότητας ΕΤΑ. Δοκιμαστική παραγωγή Αφού ελεγχθεί ικανοποιητικά ένα πρωτότυπο, και έχουν γίνει οι οποιεσδήποτε απαραίτητες τροποποιήσεις, ακολουθεί η αρχική φάση παραγωγής. Είναι μια διαδικασία που προηγείται αλλά αποτελεί ουσιαστικά μέρος της κανονικής παραγωγικής διαδικασίας. Μπορεί να συνίσταται στην τροποποίηση του προϊόντος ή της διαδικασίας ή στην επανεκπαίδευση του προσωπικού στις νέες τεχνικές ή στη χρήση νέων μηχανημάτων. Εκτός αν η εναρκτήρια φάση της κατασκευής συνεπάγεται περαιτέρω σχεδιασμό και κατασκευή, αυτή δεν πρέπει να μετρηθεί ως ΕΤΑ, δεδομένου ότι ο αρχικός στόχος δεν είναι πλέον να γίνουν περαιτέρω βελτιώσεις στα προϊόντα αλλά να ξεκινήσει η διαδικασία παραγωγής. Τα προϊόντα μιας δοκιμαστικής παραγωγής, που προηγείται της μαζικής παραγωγής, δεν πρέπει να θεωρηθούν ως πρωτότυπα ΕΤΑ ακόμα κι αν περιγράφονται ως τέτοια. Για παράδειγμα, εάν ένα νέο προϊόν πρόκειται να συναρμολογηθεί με αυτόματη συγκόλληση, η διαδικασία της βελτιστοποίησης των ρυθμίσεων του εξοπλισμού συγκόλλησης προκειμένου να επιτευχθεί η μέγιστη ταχύτητα παραγωγής και αποδοτικότητας δεν θα μετρούσε ως ΕΤΑ (ακόμα κι αν πρέπει να ικανοποιηθούν συγκεκριμένες απαιτήσεις της αντοχής). Αντιμετώπιση προβλημάτων παραγωγής Η αντιμετώπιση προβλημάτων αναδεικνύει περιστασιακά την ανάγκη για περαιτέρω ΕΤΑ αλλά συχνότερα περιλαμβάνει την ανίχνευση ελαττωμάτων στον εξοπλισμό ή τις διαδικασίες και οδηγεί σε δευτερεύουσες τροποποιήσεις του τυποποιημένου εξοπλισμού και των διαδικασιών. Δεν πρέπει, επομένως, να περιλαμβάνεται στην ΕΤΑ. Ανατροφοδότηση ΕΤΑ Από τη στιγμή που ένα νέο προϊόν ή μια διαδικασία έχει ανατεθεί στις μονάδες παραγωγής, θα υπάρξουν ακόμα τεχνικά προβλήματα προς λύση, μερικά από τα οποία μπορεί να απαιτήσουν περαιτέρω ΕΤΑ. Η ανατροφοδότηση τέτοιου τύπου πρέπει να περιλαμβάνεται στην ΕΤΑ. Βιομηχανικό σχέδιο Ο τεράστιος όγκος της σχεδιαστικής εργασίας σε κάποιον βιομηχανικό τομέα είναι προσανατολισμένος στις διαδικασίες παραγωγής και δεν ταξινομείται ως ΕΤΑ. Υπάρχουν, εν τούτοις, μερικά στοιχεία της σχεδιαστικής εργασίας που πρέπει να περιληφθούν στην ΕΤΑ. Σε αυτά περιλαμβάνονται σχέδια και γραφικά που στοχεύουν στον καθορισμό των απαραίτητων διαδικασιών, των τεχνικών 6
προδιαγραφών και των λειτουργικών χαρακτηριστικών που είναι αναγκαία για τη σύλληψη, την ανάπτυξη και την κατασκευή νέων προϊόντων και διαδικασιών. Παραδείγματος χάριν, εάν έχει αναπτυχθεί ένα τεχνολογικό προϊόν το οποίο αποτελείται από μέρη που έχουν υποστεί επεξεργασία από μηχανή, έχουν περάσει από θερμική κατεργασία ή/και έχουν εκτεθεί σε ηλεκτρολυτική επιμετάλλωση, η κατάρτιση και η τεκμηρίωση των προδιαγραφών και απαιτήσεων επιφανειακής στιλπνότητας, θερμικής επεξεργασίας ή των απαιτήσεων της διαδικασίας ηλεκτρολυτικής επιμετάλλωσης, θεωρούνται ΕΤΑ είτε βρίσκονται ενσωματωμένες στα σχέδια είτε δίνονται ως χωριστά φύλλα προδιαγραφών, Προμήθεια εξοπλισμού και βιομηχανικές εγκαταστάσεις Στην πλειονότητα των περιπτώσεων οι φάσεις της προμήθειας εξοπλισμού και των βιομηχανικών εγκαταστάσεων και κατασκευών θεωρούνται μέρος της διαδικασίας παραγωγής. Εν τούτοις, εάν η προμήθεια εξοπλισμού έχει ως αποτέλεσμα περαιτέρω εργασία ΕΤΑ, όπως βελτιώσεις στα μηχανήματα και τα εργαλεία παραγωγής, αλλαγές στις διαδικασίες παραγωγής και ποιοτικού ελέγχου ή στην ανάπτυξη νέων μεθόδων και προτύπων, τότε αυτές οι δραστηριότητες ταξινομούνται ως ΕΤΑ. Επίσης η προμήθεια εξοπλισμού που οδηγεί σε ανατροφοδότηση ΕΤΑ πρέπει να οριστεί ως ΕΤΑ. Κλινικές δοκιμές Νέα φάρμακα, εμβόλια ή θεραπευτικές αγωγές πριν εισαχθούν στην αγορά υφίστανται εκτεταμένο και συστηματικό έλεγχο σε ανθρώπους εθελοντές έτσι ώστε να εξασφαλιστεί ότι είναι και ασφαλή αλλά και αποτελεσματικά. Οι κλινικές δοκιμές χωρίζονται σε τέσσερις τυποποιημένες φάσεις, τρεις εκ των οποίων λαμβάνουν χώρα πριν δοθεί άδεια για την κατασκευή. Για σκοπούς διεθνούς σύγκρισης, οι φάσεις των κλινικών δοκιμών 1, 2 και 3 μπορούν να αντιμετωπίζονται ως ΕΤΑ. Οι κλινικές δοκιμές της φάσης 4 οι οποίες έχουν στόχο τη δοκιμή του φαρμάκου ή θεραπείας μετά την έγκριση και την κατασκευή, πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ΕΤΑ, μόνο εφόσον επιφέρουν περαιτέρω επιστημονική ή τεχνολογική πρόοδο. Δεν θεωρούνται ως ΕΤΑ όλες οι δραστηριότητες οι οποίες έχουν αναληφθεί πριν από την άδεια για την κατασκευή, ιδίως όταν υπάρχει σημαντική αναμονή μετά την ολοκλήρωση των δοκιμών της φάσης 3, οπότε έχουν ήδη ξεκινήσει δραστηριότητες μάρκετινγκ και διαδικασίες ανάπτυξης των διαδικασιών παραγωγής. 7