ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΓΡΑΦΕΙΟ ΣΥΝ ΕΣΜΟΥ ΣΚΟΠΙΑ ΓΡΑΦΕΙΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ ΕΤΗΣΙΑ ΕΚΘΕΣΗ 2009 ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ πγ Μ ΚΑΙ ΤΙΣ ΙΜΕΡΕΙΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑ Α Ιούνιος 2010
Ο ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ πγ Μ 2
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Σελ. I. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ πγ Μ 5 Ι.1. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ πγ Μ 5 Ι.2. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΗΣ πγ Μ 7 Ι.3. ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ 11 Ι.4. ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΕΡΓΙΑ 12 Ι.5. ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ 15 Ι.6. ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΡΟΪΟΝ (ΑΕΠ) 16 Ι.7. ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ 18 Ι.8. ΗΜΟΣΙΟ - ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΧΡΕΟΣ 19 Ι.9. ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 2009 20 Ι.10. ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ 23 I.11. ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟΣ / ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ 25 Ι.11.1. Τραπεζικός Τοµέας 25 Ι.11.2. Χρηµατιστήριο Σκοπίων 29 Ι.12. Ι ΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ΑΠΟΚΡΑΤΙΚΟΠΟΙΗΣΕΙΣ 31 Ι.13. ΣΥΓΧΩΝΕΥΣΕΙΣ ΕΞΑΓΟΡΕΣ 33 Ι.14. ΚΛΑ ΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΗΣ πγ Μ 34 Ι.14.1. Γενικά 34 Ι.14.2 Πρωτογενής τοµέας 37 Ι.14.3. ευτερογενής τοµέας 41 Ι.14.4. Τριτογενής τοµέας 50 IΙ. ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΠΕΝ ΥΣΕΩΝ 55 ΙΙ.1. ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΠΕΝ ΥΣΕΩΝ 55 ΙΙ.2. ΦΟΡΟΛΟΓΙΚΟ - ΛΟΓΙΣΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 57 ΙΙ.2.1 Φορολογικό Σύστηµα 57 ΙΙ.2.2. Λογιστικό Σύστηµα 61 ΙΙ.3. ΖΩΝΕΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΕΜΠΟΡΙΟΥ 62 ΙΙ.4. ΕΡΓΑΤΙΚΗ ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΣΦΑΛΙΣΗ 64 ΙΙ.5. ΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Ι ΙΟΚΤΗΣΙΑΣ 67 ΙΙ.6. ΞΕΝΕΣ ΕΠΕΝ ΥΣΕΙΣ ΣΤΗΝ πγ Μ 69 ΙΙ.6.1. Το επιχειρηµατικό κλίµα στην πγ Μ 69 ΙΙ.6.2. Ξένες Επενδύσεις 72 ΙΙ.7. ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΠΕΝ ΥΣΕΙΣ ΣΤΗΝ πγ Μ 79 ΙΙ.8. ΜΕΓΑΛΑ ΕΡΓΑ ΥΠΟ ΟΜΗΣ ΣΤΗΝ πγ Μ 82 ΙΙ.9. ΧΡΗΜΑΤΟ ΟΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ πγ Μ 84 IΙΙ. ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΤΗΣ πγ Μ 88 ΙΙΙ.1. ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΗΣ πγ Μ 88 ΙΙΙ.2. ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ ΤΗΣ πγ Μ 88 ΙΙΙ.3. ΙΜΕΡΕΣ ΕΜΠΟΡΙΟ ΕΛΛΑ ΟΣ - πγ Μ 93 ΙΙΙ.4. Ο ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΓΙΑ ΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ 95 3
IV. ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΤΗΣ πγ Μ 98 IV.1. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ 98 IV.1.1. Εµπορικές συµφωνίες 98 IV.1.2. ιµερείς συµφωνίες προστασίας επενδύσεων 98 IV.1.3. ιµερείς συµφωνίες αποφυγής διπλής φορολογίας 98 IV.1.4. Συµµετοχή της πγ Μ σε διεθνείς οργανισµούς 98 IV.1.5. Σχέσεις πγ Μ Ε.Ε. 100 IV.2. ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΕΙΣΑΓΩΓΩΝ 101 IV.3. ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΛΛΑ ΟΣ πγ Μ 103 V. ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ 104 VI. ΠΡΟΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΤΩΝ ΕΞΑΓΩΓΕΩΝ ΚΑΙ ΕΠΕΝ ΥΤΩΝ 108 VII. ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ 113 VIII. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΙΝΑΚΩΝ 122 4
I. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ πγ Μ Ι.1. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ πγ Μ Έκταση Πληθυσµός 25.713 τ.χλµ. 2.022.547 (τελευταία επίσηµη απογραφή, Νοέµβριος 2002) 2.048.619 (εκτίµηση Στατιστικής Υπηρεσίας πγ Μ 31.12. 2008) Πυκνότητα Πληθ. 78,7 κάτοικοι ανά τ.χλµ. (2002) Κατανοµή πληθυσµού (άνω των 15 ετών) Αστικός: 981.386 (εκτίµηση Στατιστικής Υπηρεσίας πγ Μ - 2007) (άνω των 15 ετών) Αγροτικός: 647.248 (εκτίµηση Στατιστικής Υπηρεσίας πγ Μ - 2007) Ενεργός πληθυσµός 928.775 άτοµα (2009) Εθνότητες Κυριότερα αστικά κέντρα Νόµισµα Πολίτευµα Εκλογικό σύστηµα Εκλογές Πρόεδρος Πρωθυπουργός Υγεία Οδικό δίκτυο Μέσος µηνιαίος µισθός Επίσηµη γλώσσα Εµπορική γλώσσα Σλαβοµακεδόνες (1.297.981), Αλβανοί (509.083), Τούρκοι (77.959), Ροµά (53.879), Σέρβοι (35.939), Βόσνιοι (17.018), Βλάχοι (9.695), λοιπές εθνότητες (20.993) (τελευταία επίσηµη απογραφή, Νοέµβριος 2002) Σκόπια (506.926 κάτοικοι), Κουµάνοβο (105.484), Μοναστήρι (95.385), Τέτοβο (86.580), Γκόστιβαρ (81.042), Πρίλεπ (76.768), Στρούγκα (63.376), Αχρίδα (55.749), Βέλες (55.108) (τελευταία επίσηµη απογραφή, Νοέµβριος 2002) ηνάριο (µε ισοτιµία de facto συνδεδεµένη µε το Ευρώ) 1 = 61,2 ηνάρια (µ.ο. 2009) $1 = 42,7 ηνάρια (µ.ο. 2009) Προεδρευόµενη Κοινοβουλευτική ηµοκρατία Άµεση µη υποχρεωτική ψηφοφορία από πολίτες άνω των 18 ετών για δηµοτικές, κοινοβουλευτικές και προεδρικές εκλογές. Κατά τις κοινοβουλευτικές εκλογές της 1 ης Ιουνίου 2008 (και τις δύο επαναληπτικές εκλογές που έλαβαν χώρα στις 15 και 29 Ιουνίου σε αριθµό τµηµάτων λόγω προβληµάτων), ο συνασπισµός του κόµµατος VMRO-DPMNE κατέλαβε 63 βουλευτικές έδρες, ο συνασπισµός του κόµµατος SDSM, 27, το κόµµα DUI 18, το κόµµα DPA 11 και το κόµµα PEI µία (1) βουλευτική έδρα. Gjorgje Ivanov (υποψήφιος του κόµµατος VMRO-DPMNE, κατόπιν των Προεδρικών Εκλογών 22 Μαρτίου / 5 Απριλίου 2009) Nikola Gruevski 5.134 ιατροί (2,5 ανά 1000 κατοίκους) / 9.343 νοσοκοµειακές κλίνες στη χώρα (218 κάτοικοι ανά κλίνη) (2006) Εθνικό δίκτυο 13.840 χλµ. (ασφαλτοστρωµένο δίκτυο 7.773 χλµ.) Καθαρός: 19.957 ηνάρια = 325 περίπου (2009) Μικτός: 29.922 ηνάρια = 488 περίπου (2009) Σλαβοµακεδονική διάλεκτος (κυριλλικό αλφάβητο) Αγγλική / γερµανική / γαλλική. Συχνά χρησιµοποιείται και η ελληνική. Συνήθως οι εταιρείες χρησιµοποιούν µεταφραστές. 5
H πγ Μ είναι µια µικρή σε έκταση περίπου όσο η Πελοπόννησος, πέντε φορές µικρότερη από την Ελλάδα και σε πληθυσµό, περίκλειστη χώρα βορείως της Ελλάδος. Γεωγραφικά συγκροτείται από την κεντρική κοιλάδα του Αξιού (Vardar) ποταµού και τους ορεινούς όγκους που την πλαισιώνουν. Στα νότια σύνορά της υπάρχουν τρεις µεγάλες λίµνες (Αχρίδα, Πρέσπα και οϊράνη). Το κλίµα της χώρας είναι µεταβατικό από µεσογειακό σε ηπειρωτικό. Ουσιαστικά υπάρχουν τρεις κλιµατικές ζώνες ήτοι, ήπια µεσογειακή, ορεινή και ήπια ηπειρωτική. Η ετήσια βροχόπτωση κυµαίνεται από 500 χιλιοστά στην ανατολική ζώνη έως 1.700 χιλιοστά στις δυτικές ορεινές περιοχές. Η πγ Μ αποτελείται από 8 διοικητικές περιφέρειες: Pelagonija, Vardar, Northeast, Southwest, Skopje, Southeast, Polog και East. Σύµφωνα µε την τελευταία επίσηµη απογραφή πληθυσµού που έλαβε χώρα το 2002, οι δύο µεγαλύτερες πληθυσµιακές οµάδες της χώρας είναι οι Σλαβοµακεδόνες (64%) και οι Αλβανοί (25%). Ακολουθούν, µε µικρότερα ποσοστά, οι Τούρκοι (4%), οι Ροµά (3%), Σέρβοι, Βόσνιοι, Βλάχοι κ.α. Όσον αφορά στη θρησκεία, το 64,7% του πληθυσµού είναι Χριστιανοί Ορθόδοξοι, το 33,3% Μουσουλµάνοι και το υπόλοιπο 2% ασπάζεται άλλα χριστιανικά και λοιπά δόγµατα. Η εκπαίδευση στη χώρα χωρίζεται σε προσχολική, πρωτοβάθµια, δευτεροβάθµια και τριτοβάθµια. Η πρωτοβάθµια και δευτεροβάθµια εκπαίδευση είναι υποχρεωτική. Πανεπιστηµιακή τριτοβάθµια εκπαίδευση παρέχεται στα τέσσερα δηµόσια πανεπιστήµια της χώρας, ήτοι: Sts. Cyril and Methodius University of Skopje, St. Clement of Ohrid University of Bitola, State University of Tetovo και Goce Delchev University of Shtip. Λειτουργούν, επίσης, λίγα ιδιωτικά πανεπιστήµια. Η πγ Μ απέκτησε την ανεξαρτησία της το 1991. Το 1992 απέκτησε τη νοµισµατική της ανεξαρτησία µε την εισαγωγή του νέου εθνικού της νοµίσµατος, του ηναρίου, και έγινε µέλος του ιεθνούς Νοµισµατικού Ταµείου. Το 1993, κατέστη µέλος του ΟΗΕ, της Παγκόσµιας Τράπεζας, και του Παγκόσµιου Οργανισµού Εµπορίου. Τον Απρίλιο του 2001, η χώρα υπέγραψε Συµφωνία Σταθεροποίησης και Σύνδεσης µε την Ε.Ε. ενώ το 2005 κατέστη υποψήφια προς ένταξη στην Ε.Ε. Η χώρα είναι επίσης υποψήφια προς ένταξη στο ΝΑΤΟ. Τον Αύγουστο του 2001 υπεγράφη η Συνθήκη της Αχρίδας µε την οποία έληξε η εθνοτική κρίση µεταξύ Αλβανών και Σλαβοµακεδόνων που ξεκίνησε τον Φεβρουάριο του ίδιου έτους. Με τη Συνθήκη της Αχρίδας εισήχθη η "αρχή Μπαντεντέρ" (Badinter) σύµφωνα µε την οποία για να υιοθετηθούν νόµοι για ορισµένα πολιτικώς ευαίσθητα ζητήµατα απαιτείται "διπλή πλειοψηφία", δηλαδή η έγκρισή τους από την πλειοψηφία των µελών του νοµοθετικού σώµατος αλλά και από την πλειοψηφία των βουλευτών από τις µειονοτικές κοινότητες. Το πολίτευµα της χώρας είναι προεδρευόµενη κοινοβουλευτική δηµοκρατία. Τις εκλογές της 1 ης Ιουνίου 2008 κέρδισε συνασπισµός κοµµάτων υπό το κόµµα VMRO DPMNE, το οποίο συνέχισε να κατέχει τη διακυβέρνηση της χώρας, συνεργαζόµενο πλέον, όµως, µε το αλβανικό κόµµα DUI, αντί του αλβανικού κόµµατος DPA, µε το οποίο συνεργαζόταν πριν τις εκλογές. 6
Ι.2. ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΗΣ πγ Μ ΒΑΣΙΚΟΙ ΜΑΚΡΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΕΙΚΤΕΣ 2005 2006 2007 2008 2009 Μεταβολή ΑΕΠ (%) 4,1 4,0 5,9 4,8* -0,7* Κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε τρέχουσες τιµές (US$) 2.860 3.123 3.874 4.657* 4.495 ε Πληθωρισµός (%) 0,5 3,2 2,3 8,3-0,8 Μεταβολή βιοµηχανικής παραγωγής (%) 2,7 2,4 8,6 4,7-7,7 Σταθµισµένα επιτόκια δανεισµού ( ηνάρια - %) (τέλος του έτους) 12,1 11,3 10,2 9,7 10,1 Σταθµισµένα επιτόκια καταθέσεων ( ηνάρια - %) (τέλος του έτους) 5,2 4,7 4,9 5,9 7,1 Προσφορά χρήµατος Μ4 σύνολο (µεταβολή % εκέµβριος εκέµβριος) 15,1 24,9 29,5 11,2 6,0 Συναλλαγµατικά διαθέσιµα (stock, εκατ. / τέλος έτους) 1.122,9 1.416,7 1.524,4 1.494,9 1.597,5 Ισοτιµία σε ηνάρια (ετήσιος µέσος όρος) 61,3 61,2 61,2 61,4 61,2 Ισοτιµία US$ σε ηνάρια (ετήσιος µέσος όρος) 49,3 48,8 44,7 43,6 42,7 Απασχόληση / Ανεργία 2005 2006 2007 2008 2009 Ενεργός πληθυσµός 869.187 891.679 907.138 919.424 928.775 Άνεργοι 323.934 321.274 316.905 310.409 298.873 Ανεργία (%) 37,3 36,0 34,9 33,8 32,2 Παραγωγικότητα -0,1-0,7 2,2 2,2-4,0 Αύξηση απασχολούµενων (%) 4,3 4,6 3,5 3,2 3,4 Απασχόληση σε πρωτογενή τοµέα 106.533 114.777 107.717 119.749 116.668 Απασχόληση σε δευτερογενή τοµέα 175.868 186.085 184.928 190.530 187.087 Απασχόληση σε τριτογενή τοµέα 261.523 268.117 294.305 297.190 324.410 ηµόσια Οικονοµικά 2005 2006 2007 2008 2009 ηµόσιο χρέος (% του ΑΕΠ)* 46,9 39,9 33,3 28,8 32,1 Εξωτερικό δηµόσιο χρέος (% του ηµόσιου χρέους) * 65,8 60,3 53,3 59,7 64,5 Πλεόνασµα (+) / Έλλειµµα (-) Προϋπολογισµού (σε εκατ. ηνάρια) 658-1.700 2.153-3.811-10.895 Ισοζύγιο Πληρωµών 2005 2006 2007 2008 2009 Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (εκατ. US$) -159,3-28,5-605,7-1.220,1-645,6 - Εµπορικό ισοζύγιο (εκατ. US$)** -1.063,0-1.260,5-1.638,5-2.572,5-2.156,9 - Εξαγωγές (εκατ. US$)f.o.b.** 2.040,6 2.396,3 3.349,5 3.970,9 2.685,5 - Εισαγωγές (εκατ. US$)f.o.b.** -3.103,6-3.671,2-5.030,0-6.543,4-4.842,4 - Ισοζύγιο υπηρεσιών (εκατ. US$) -33,6 28,5 34,4 11,4 40,1 - Ισοζύγιο εισοδηµάτων (εκατ. US$) -114,8-33,7-385,0-114,7-128,0 - Ισοζύγιο τρεχουσών µεταβιβάσεων (εκατ. US$) 1.052,2 1.237,1 1.383,4 1.455,7 1.599,2 Ισοζύγιο κεφαλαιακών µεταβιβάσεων - χρηµ/κών συναλλαγών (εκατ. US$) 165,5 23,0 647,8 1.215,4 619,1 Κυριότεροι εµπορικοί εταίροι (% επί συνολικού όγκου εµπορίου µε 2005 2006 2007 2008 2009 βάση την κατάταξη των χωρών το 2008) Γερµανία 13,3 12,1 11,8 11,2 12,5 Σερβία *** 13,7 13,6 12,7 13,5 9,5 Ελλάδα 11,6 11,0 9,7 9,7 9,4 Ιταλία 6,9 7,5 7,6 6,5 7,5 Ρωσία 8,5 9,7 7,8 8,9 6,7 ε= εκτιµώµενα στοιχεία *= Προσωρινά στοιχεία **= Στατιστικά στοιχεία του εµπορικού ισοζυγίου της πγ Μ στην έκδοση Quarterly Report IV/2008 της Κεντρικής Τράπεζας. εν συµφωνούν µε εκείνα της Στατιστικής Υπηρεσίας της πγ Μ. Σύµφωνα µε υποσηµείωση της Κεντρικής Τράπεζας στην εν λόγω έκδοση, τα δεδοµένα εισαγωγών υπολογίζονται σε βάση fob σε συµφωνία µε το Εγχειρίδιο Ισοζυγίου Πληρωµών (V) του ΝΤ. ***= Τα στοιχεία του 2005 και 2006 αφορούν σε Σερβία και Μαυροβούνιο. Πηγές: α) Στατιστική Υπηρεσία της πγ Μ Περιοδικά ελτία Στατιστικής Υπηρεσίας Statistical Yearbook 2008 β) Κεντρική Τράπεζα πγ Μ Main Economic Indicators, Quarterly Report IV (2008) Stock of Public Debt Public Debt Management Department γ) International Monetary Fund World Economic Outlook Database, Απρίλιος 2009 7
Πριν την ανεξαρτησία της, το 1991, η πγ Μ ήταν η λιγότερο αναπτυγµένη οµόσπονδη δηµοκρατία της Γιουγκοσλαβίας, καλύπτοντας µόλις το 5% της συνολικής παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών της χώρας. Μετά την ανεξαρτητοποίησή της, η οικονοµική δραστηριότητα στη χώρα σµικρύνθηκε δραστικά, µε αποτέλεσµα, κατά τα πρώτα έτη της µετάβασής της στην οικονοµία της αγοράς, και µέχρι το 1996, να µη σηµειωθεί αύξηση του ΑΕΠ. Από το 1996 και έως το τέλος της δεκαετίας, η ανάπτυξη παρέµεινε σε χαµηλά επίπεδα λόγω της χαµηλής εσωτερικής ζήτησης και της ανυπαρξίας επενδύσεων, αποτέλεσµα, εν πολλοίς, των ανύπαρκτων υποδοµών, των κυρώσεων του ΟΗΕ στη Σερβία και της κατάστασης που ακολούθησε την πολιτική αστάθεια στην περιοχή. Ενισχυτικός της ζοφερής εικόνας για την οικονοµία της πγ Μ ήταν ο υπερπληθωρισµός που κληρονόµησε η πγ Μ από την πρώην Γιουγκοσλαβία. Συγκεκριµένα, το 1991, ο πληθωρισµός κυµαινόταν ήδη στο επίπεδο του 115% αλλά το 1992 επιταχύνθηκε ραγδαία, εκτοξευόµενος στο 1.690%, λόγω της χρηµατοδότησης του µείζονος δηµοσιονοµικού ελλείµµατος της χώρας µέσω έκδοσης χρήµατος. Αυστηρές κυβερνητικές δηµοσιονοµικές και νοµισµατικές πολιτικές κατάφεραν να τιθασεύσουν τον πληθωρισµό έως το 1996, όταν έφτασε για πρώτη φορά σε επίπεδα 3% και να τον κρατήσουν χαµηλά, µε εξαίρεση τα έτη 2000-2001 οπότε σηµειώθηκε αύξησή του γύρω στο 5,5%, λόγω αφ ενός της εισαγωγής του ΦΠΑ τον Απρίλιο του 2000 και αφ ετέρου των αυξηµένων κυβερνητικών δαπανών κατά την εθνοτική κρίση του 2001. Με σκοπό την ενίσχυση της οικονοµίας, την καταπολέµηση της φτώχειας και την ενίσχυση της ανάπτυξης, κατόπιν συµφωνίας µε το ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο, η χώρα έλαβε, τον Απρίλιο του 1997, πιστωτική διευκόλυνση ύψους περίπου US$ 73,7 εκατ. µε την παροχή δεκαετών δανείων µε ευνοϊκούς όρους για την υποστήριξη των διαρθρωτικών µεταρρυθµίσεων στη γεωργία και τις επιχειρήσεις. Η εθνοτική κρίση του 2001 οδήγησε τη χώρα σε οικονοµική ύφεση, µε το ΑΕΠ να καταγράφει µείωση (-4,5%) λόγω περιορισµού των εσωτερικών και διµερών εµπορικών συναλλαγών, περιοδικών αποκλεισµών των µεθοριακών σταθµών και επενδυτικής αβεβαιότητας. Ταυτόχρονα, η δηµοσιονοµική πολιτική χαλάρωσε και οι κρατικές δαπάνες αυξήθηκαν σηµαντικά µε αποτέλεσµα τη διακοπή, από το ΝΤ, των συζητήσεων για νέα συµφωνία µε την τότε κυβέρνηση της χώρας, πριν τις βουλευτικές εκλογές του 2002, και τη συνέχισή τους µε τη νέα κυβέρνηση. Έκτοτε, οι κυβερνήσεις της πγ Μ έχουν καταφέρει, ως ένα βαθµό, να διατηρήσουν µακροοικονοµική σταθερότητα αλλά δεν κατόρθωσαν να καταπολεµήσουν την υψηλή ανεργία, να ενισχύσουν την ανεπαρκή πρωτογενή (εκτός ιδιωτικοποιήσεων) προσέλευση επενδύσεων και να τιθασεύσουν την εκτεταµένη παραοικονοµία. Έτσι, η οικονοµία της χώρας συνεχίζει να χαρακτηρίζεται ως υπό µετάβαση µολονότι τα τελευταία, ιδίως, χρόνια έχει εισρεύσει σηµαντική αναπτυξιακή βοήθεια από διεθνείς δωρητές και παρά τη στενή παρακολούθηση και καθοδήγηση από πλευράς Ε.Ε. Συνοπτικά, η οικονοµία της πγ Μ, µπορεί να αξιολογηθεί για το έτος 2009 ως εξής: Θετικά σηµεία Μακροοικονοµική σταθερότητα Ευνοϊκό φορολογικό περιβάλλον Υποψηφιότητα για Ε.Ε. και ΝΑΤΟ Ανταγωνιστικά εργασιακά κόστη Ισοτιµία ηναρίου συνδεδεµένη µε το Ευρώ Αρνητικά σηµεία Υψηλό δοµικό έλλειµµα στο εµπορικό ισοζύγιο και χαµηλή διαφοροποίηση στις εξαγωγές Μικρό µέγεθος της αγοράς Αντίξοο επιχειρηµατικό κλίµα Χαµηλό ποσοστό 'greenfield' επενδύσεων Κίνδυνος εθνοτικών εντάσεων Πολύ υψηλή ανεργία ιαφθορά και µη-ανεξάρτητη δικαστική εξουσία Παραοικονοµία 8
H οικονοµία της χώρας συνεχίζει να χαρακτηρίζεται ως υπό µετάβαση, όσο και αν η χρονική απόσταση από την ανεξαρτησία της, το 1991, και την αποσύνδεσή της από το µοντέλο του κρατικού σχεδιασµού, µέχρι σήµερα, έχει πλέον µεγαλώσει πολύ. Το γεγονός ότι η πγ Μ ήταν η λιγότερο αναπτυγµένη οµόσπονδη δηµοκρατία της Γιουγκοσλαβίας, καθώς και ότι, εκτός από την αρχική σµίκρυνση της οικονοµικής δραστηριότητας και τον υπερπληθωρισµό που κληρονόµησε, αντιµετώπισε, επιπροσθέτως, ως νέα χώρα, την εθνοτική κρίση του 2001, εξηγεί καθαρά τους λόγους που συνέτειναν στη οικονοµική της οπισθοδρόµηση. Έκτοτε, οι κυβερνήσεις της χώρας, µε τη συνεργασία και του διεθνούς παράγοντα, κατέβαλαν επίµονες προσπάθειες να επιτύχουν και να διατηρήσουν µακροοικονοµική σταθερότητα µε συνετή δηµοσιονοµική πολιτική, χαµηλό πληθωρισµό, ευνοϊκό φορολογικό περιβάλλον και ανταγωνιστικά εργασιακά κόστη. Μολαταύτα, και ιδίως παρά το γεγονός της σηµαντικής αναπτυξιακής βοήθειας που εισέρευσε στη χώρα από διεθνείς δωρητές και τη στενή παρακολούθηση και καθοδήγηση από πλευράς Ε.Ε., δεν έχει καταστεί εφικτός ο έλεγχος του δοµικού ελλείµµατος στο εµπορικό ισοζύγιο της χώρας, η τιθάσευση της υψηλής ανεργίας, ο περιορισµός της παραοικονοµίας, η εξάλειψη της διαφθοράς, η ενίσχυση της ανεξαρτησίας της δικαστικής εξουσίας ούτε η ανατροπή του αντίξοου επιχειρηµατικού κλίµατος. Οι εν λόγω αρνητικοί παράγοντες συνεχίζουν, έτσι, να αποτελούν την κύρια αιτία για τη χαµηλή προσέλκυση νέων (greenfield) επενδύσεων που εξ ορισµού αποτελούν το σοβαρότερο µοχλό οικονοµικής ανάπτυξης για κάθε χώρα. Η υποψία για ενδεχόµενη πολιτική αστάθεια στο µέλλον αποτελεί, επίσης, έναν εξ ίσου σοβαρό, αν όχι το σοβαρότερο, αρνητικό παράγοντα που απωθεί τους δυνητικούς επενδυτές. Είναι γεγονός ότι µέχρι το 2008, η πγ Μ κατέγραφε ανάπτυξη της τάξης του 5%, αν και, πάλι, παρέµενε ουραγός της περιοχής (Αλβανία 6,8%, Βουλγαρία 6%, Σερβία 5,4% για το ίδιο έτος). Από το 2009 και εντεύθεν, ωστόσο, οι εξελίξεις δεν προοιωνίζουν ένα ελπιδοφόρο µέλλον. Η επίδραση της παγκόσµιας οικονοµικής κρίσης στη χώρα, που αρχικά, λόγω του χαµηλού βαθµού εµπλοκής της στα διεθνή οικονοµικά δρώµενα, δεν υπήρξε ούτε σοβαρή ούτε απότοµη, άρχισε να γίνεται αισθητή από το 4ο τρίµηνο του 2008 και κορυφώθηκε το 2009 µε την εµφάνιση ύφεσης (- 0,7%). Έκτοτε, η οικονοµική δραστηριότητα περιορίζεται µε χαρακτηριστική πτώση του πλέον αντιπροσωπευτικού οικονοµικού δείκτη, της βιοµηχανικής παραγωγής, ο οποίος το 2009 σηµείωσε σηµαντική κάµψη (της τάξης του - 7,7%). Πολύ αισθητή ήταν η υποχώρηση στους τοµείς κλωστοϋφαντουργίας, ξυλείας, βασικών µετάλλων και µεταφορικών µέσων και λιγότερο στους τοµείς ορυχείων, ετοίµου ενδύµατος, µηχανηµάτων, επίπλων κλπ. Όσον αφορά στα βασικά µακροοικονοµικά µεγέθη και τους οικονοµικούς δείκτες της χώρας, σύµφωνα µε τα στοιχεία του Υπουργείου Οικονοµικών για το 2009, την πορεία πτώσης του ΑΕΠ ακολούθησε και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ που υπεχώρησε ελαφρώς σε US$ 4.495 περίπου έναντι US$ 4.647 το 2008. Τούτο παρά το γεγονός ότι την ίδια χρονιά ο µέσος όρος καθαρών αποδοχών ανά απασχολούµενο στην πγ Μ ανήλθε σε 19.957 ηνάρια (περίπου 325), αυξηµένος κατά 24% έναντι του 2008 και ο µέσος όρος µικτών αποδοχών ανήλθε σε 29.922 ηνάρια (περίπου 488), αυξηµένος κατά 14,1% σε σύγκριση µε το 2008, αντίστοιχα. Η ανεργία, αν και σηµείωσε υποτυπώδη µείωση έναντι του 2008, παρέµεινε ιδιαίτερα υψηλή (32,2% το 2009) και συνεχίζει να αποτελεί ένα από τα πλέον σοβαρά δοµικά προβλήµατα για τη χώρα. Η ηλικιακή οµάδα µεταξύ 15 και 24 ετών φαίνεται ότι είναι η βαρύτερα πληττόµενη από την ανεργία (55,1%). Ένεκα της κρίσης, ελαττώθηκε σηµαντικά η εµπορική δραστηριότητα µε το εξωτερικό. Οι εξαγωγές της πγ Μ συρρικνώθηκαν σε ποσοστό -28,4% και οι εισαγωγές της κατά -21,7%. Έτσι, το 2009 δεν επανελήφθη η σηµαντική διεύρυνση στο έλλειµµα του εµπορικού ισοζυγίου που παρατηρήθηκε το 2008 και είχε απειλήσει τη νοµισµατική σταθερότητα της χώρας. Το εµπορικό ισοζύγιο παρέµεινε βεβαίως ελλειµµατικό, αλλά µειωµένο κατά 11,4% σε σύγκριση µε την περασµένη χρονιά. Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών (483,3 εκ. το 2009, ήτοι 7,4% του ΑΕΠ), ακολούθησε παρόµοια πορεία µε το εµπορικό ισοζύγιο, µειωθέν θεαµατικά (-43,4%) έναντι του προηγούµενου έτους. 9
Λόγω της κάµψης της ζήτησης, ο πληθωρισµός το 2009 ήταν κατά πολύ µειωµένος σε σχέση µε το µέσο όρο της τελευταίας πενταετίας, γιατί από τον Φεβρουάριο του 2009 ήδη, εµφανίστηκε κατάσταση αποπληθωρισµού που στο τέλος του έτους πλησίασε τη µονάδα (- 0,8%). Υποχώρηση 33% σηµειώθηκε, το 2009, στην εισροή επενδύσεων από το εξωτερικό. Το σχετικό ποσό αντιπροσωπεύει ποσοστό 8,2% του ΑΕΠ, µόνο. Ως εκ τούτου, δεν κατέστη εφικτή η ενίσχυση της οικονοµικής δραστηριότητας και η δηµιουργία ζήτησης και θέσεων εργασίας, παρά την ακριβή διαφηµιστική εκστρατεία της κυβέρνησης σε ξένα ΜΜΕ. Κατά την εκτέλεση του προϋπολογισµού του 2009, παρά τις υποδείξεις της Ε.Ε. και διεθνών οργανισµών όπως το ΝΤ, και µετά από δύο αναθεωρήσεις εντός του έτους, η κυβέρνηση δεν πέτυχε να συγκρατήσει το δηµοσιονοµικό έλλειµµα που το 2008 είχε εκτοξευθεί σε ύψος-ρεκόρ της τελευταίας πενταετίας (3,9 δισ. ηνάρια), µε συνέπεια το 2009 να ξεπεραστεί και πάλι φθάνοντας µε 10,9 δισ. ηνάρια περίπου, στο επίπεδο του -2,7% του ΑΕΠ. Την ίδια χρονιά, τα συναλλαγµατικά διαθέσιµα αυξήθηκαν (1.597,68 εκ. το 2009 έναντι 1494,94 εκ το 2008), ως αποτέλεσµα της προσπάθειας της Κεντρικής Τράπεζας να εξασφαλίσει τη στήριξη του ηναρίου, µέσω έκδοσης ευρωοµολόγων. Κατόπιν τούτου αλλά και λόγω έκδοσης οµολόγων και από το Υπουργείο Οικονοµικών, το σχετικά χαµηλό δηµόσιο χρέος της χώρας (1,56 δις. Ευρώ) βαίνει σταθερά αυξανόµενο ως ποσοστό του ΑΕΠ (24,7% το 2009 και 32,4% αρχές 2010). Αύξηση επίσης σηµειώθηκε το 2009 έναντι του παρελθόντος έτους, τόσο στο ιδιωτικό χρέος (14%) όσο και στο εξωτερικό χρέος της χώρας (16%). Ας σηµειωθεί, πάντως, ότι οι επίσηµες στατιστικές δεν καταγράφουν την πραγµατική εικόνα της οικονοµίας της πγ Μ, δεδοµένου ότι δεν συνυπολογίζονται οι δραστηριότητες στο πλαίσιο της έντονης παραοικονοµίας (άνω του 20% της συνολικής δραστηριότητας στη χώρα) που την χαρακτηρίζει. Σύµφωνα µε το είκτη Οικονοµικής Ελευθερίας για το 2009, ο οποίος συντάσσεται και δηµοσιεύεται από το Heritage Foundation των ΗΠΑ, η πγ Μ βρίσκεται στην 56 η θέση από 179 χώρες, όσον αφορά στην ελευθερία της οικονοµίας της, έχοντας επιτύχει βελτίωση κατά 22 θέσεις σε σύγκριση µε το παρελθόν έτος. Επίσης, σύµφωνα µε την ετήσια έκθεση Doing Business 2009 της Παγκόσµιας Τράπεζας, η πγ Μ βρίσκεται στην 32 η θέση από 183 χώρες όσον αφορά στην ευκολία µε την οποία εκτελούνται επιχειρηµατικές δραστηριότητες στη χώρα, βελτιώνοντας την ταξινόµησή της κατά 39 θέσεις. Τέλος, τον Μάϊο του 2009, ο ιεθνής Οίκος Αξιολόγησης Πιστοληπτικής Ικανότητας Fitch Ratings υποβαθµίζοντάς την ελαφρώς, κατέταξε την πγ Μ ως χώρα µε πιστοληπτική ικανότητα «ΒΒ+», όσον αφορά στο ξένο συνάλλαγµα ως Β+. Αντίθετα, τον Οκτώβριο του ιδίου έτους ο οίκος Standard & Poor s αναβάθµισε την πιστοληπτική ικανότητα της χώρας από ΒΒ αρνητική σε ΒΒ σταθερή, κυρίως λόγω περιστολής του ελλείµµατος τρεχουσών συναλλαγών. 10
Ι.3. ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ Η πλέον πρόσφατη απογραφή στην πγ Μ έλαβε χώρα τον Νοέµβριο του 2002. Σύµφωνα µε τα καταγραφέντα στοιχεία, ο πληθυσµός της χώρας το 2002 ήταν 2.022.547 κάτοικοι εκ των οποίων το 64,18% Σλαβοµακεδόνες, το 25,17% Αλβανοί, το 3,85% Τούρκοι, το 2,66% Ροµά κλπ. Από την προηγούµενη απογραφή του 1994 µέχρι την πιο πρόσφατη, οι Σλαβοµακεδόνες φαίνεται ότι αυξήθηκαν κατά 0,16%, οι Αλβανοί κατά 15,41%, οι Τούρκοι παρέµειναν σχεδόν ίδιοι, ενώ οι Ροµά αυξήθηκαν κατά 23,27%. Άξιο αναφοράς είναι ότι αν και ο αριθµός των Σλαβοµακεδόνων παρέµεινε περίπου ο ίδιος από το 1994 έως το 2002, η συµµετοχή του στο σύνολο του πληθυσµού υπεχώρησε κατά περισσότερο από 2% µεταξύ των δύο απογραφών, λόγω της µεγέθυνσης της πληθυσµιακής οµάδας των Αλβανών. Εθνοτική σύνθεση πληθυσµού της πγ Μ κατά απογραφή - Ετήσια µεταβολή και συµµετοχή εθνοτήτων στην τελευταία απογραφή 1971 1981 1991 1994 2002 Συµµετοχή στο σύνολο (%) ΣΥΝΟΛΟ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 1.647.308 1.909.136 2.033.964 1.945.932 2.022.547 100,00 Μεταβολή (%) -- 15,89 6,54-4,33 3,94 Σλαβοµακεδόνες 1.142.375 1.279.323 1.328.187 1.295.964 1.297.981 64,18 Μεταβολή (%) -- 11,99 3,82-2,43 0,16 Αλβανοί 279.871 377.208 441.987 441.104 509.083 25,17 Μεταβολή (%) -- 34,78 17,17-0,20 15,41 Τούρκοι 108.552 86.591 77.080 78.019 77.959 3,85 Μεταβολή (%) -- -20,23-10,98 1,22-0,08 Ροµά 24.505 43.125 52.103 43.707 53.879 2,66 Μεταβολή (%) -- 75,98 20,82-16,11 23,27 Σέρβοι 46.465 44.468 42.775 40.228 35.939 1,78 Μεταβολή (%) -- -4,30-3,81-5,95-10,66 Βόσνιοι 6.829 17.018 0,84 Μεταβολή (%) -- 149,20 Βλάχοι 7.190 6.384 7.764 8.601 9.695 0,48 Μεταβολή (%) -- -11,21 21,62 10,78 12,72 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία πγ Μ - Statistical Yearbook 2008 Εθνοτική σύνθεση πόλεων της πγ Μ (Απογραφή 2002) ΣΥΝΟΛΟ Σλαβοµακεδόνες Αλβανοί Τούρκοι Ροµά Βλάχοι Σέρβοι Βόσνιοι Λοιποί ΣΥΝΟΛΟ 2.022.547 1.297.988 509.083 77.959 53.879 9.695 35.939 17.018 20.993 Σκόπια 506.926 338.358 103.891 8.595 23.475 2.557 14.298 7.585 8.167 Κουµάνοβο 105.484 63.746 27.290 292 4.256 147 9.062 20 671 Μοναστήρι 95.385 84.616 4.164 1.610 2.613 1.270 541 21 550 Τέτοβο 86.580 20.053 60.886 1.882 2.357 15 604 156 627 Γκόστιβαρ 81.042 15.877 54.038 7.991 2.237 15 160 39 685 Πρίλεπ 76.768 70.878 22 917 4.433 17 172 86 243 Στρούγκα 63.376 20.336 36.029 3.628 116 656 106 103 2.402 Αχρίδα 55.749 47.344 2.962 2.268 69 323 366 29 2.388 Βέλες 55.108 46.767 2.299 1.724 800 343 540 2.406 229 Στρούµιτσα 54.676 50.258 3 3.754 147 3 185 6 320 Στιπ 47.796 41.670 12 1.272 2.195 2.074 297 11 265 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία πγ Μ - Statistical Yearbook 2008 Όπως φαίνεται και από τον παραπάνω πίνακα, η µεγαλύτερη συγκέντρωση σλαβοµακεδονικού πληθυσµού απαντάται στις πόλεις Σκόπια, Μοναστήρι, Πρίλεπ και Κουµάνοβο και η µεγαλύτερη 11
συγκέντρωση αλβανικού πληθυσµού στις πόλεις Σκόπια, Τέτοβο, Γκόστιβαρ και Στρούγκα, αντίστοιχα. Ο τουρκικός πληθυσµός συγκεντρώνεται στα Σκόπια, Γκόστιβαρ, Στρούµιτσα, ενώ ο πληθυσµός των Ροµά είναι συγκεντρωµένος κυρίως στα Σκόπια και των Βλάχων στα Σκόπια και το Στιπ. Σε σχέση µε το 1994, οι πόλεις Στρούγκα, Γκόστιβαρ και Τέτοβο, οι οποίες βρίσκονται στο δυτικό κατοικούµενο ως επί το πλείστον από Αλβανούς τµήµα της πγ Μ σηµείωσαν, στην απογραφή του 2002, τη µεγαλύτερη πληθυσµιακή αύξηση (71,79%, 63,57% και 22,22%, αντίστοιχα). Πληθυσµιακή µεταβολή κατά πόλη / Απογραφές 1994-2002 Πόλη Πληθυσµός κατά την απογραφή Μεταβολή 1994 2002 (%) Σκόπια 467.257 506.926 8,49 Κουµάνοβο 103.205 105.484 2,21 Μοναστήρι 86.408 95.385 10,39 Τέτοβο 70.841 86.580 22,22 Γκόστιβαρ 49.545 81.042 63,57 Πρίλεπ 73.351 76.768 4,66 Στρούγκα 36.892 63.376 71,79 Αχρίδα 54.380 55.749 2,52 Βέλες 57.602 55.108-4,33 Στρούµιτσα 45.087 54.676 21,27 Στίπ 47.796 47.796 0,00 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία πγ Μ - Statistical Yearbook 2008 & Statistical Yearbook 2004 Ι.4. ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΕΡΓΙΑ Η ανεργία αποτελεί το µεγαλύτερο διαρθρωτικό πρόβληµα της οικονοµίας στην πγ Μ, καθώς, σύµφωνα µε τα επίσηµα στατιστικά στοιχεία, κυµαίνεται σε πολύ υψηλά επίπεδα (32,2% το 2009), παρά τη, µε αργούς ρυθµούς, µείωσή της κατά την τελευταία τριετία. Επιβαρυντικό του δοµικού χαρακτήρα του προβλήµατος ήταν το γεγονός ότι η µείωση του αριθµού των απασχολούµενων κατά 3% το 2009 (µετά από την αλληλουχία αυξήσεων τα προηγούµενα έτη (4,6% το 2006, 3,5% το 2007,3,2% το 2008 και 3,4% to 2009) σε συνδυασµό µε τη µείωση του ΑΕΠ κατά την ίδια περίοδο επέτειναν την αύξηση της ανεργίας. Αναλυτικά, από το 2006 στο 2007, η ανεργία µειώθηκε κατά 1,1% (από 36% σε 34,9%), και κατά το ίδιο ποσοστό από το 2007 στο 2008 (από 34,9% σε 33,8%). Η εν λόγω εξέλιξη, πάντως, κρίνεται αρνητική για την περαιτέρω ώθηση της οικονοµικής πορείας της χώρας, τη στιγµή µάλιστα που το 20% του πληθυσµού ζει σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας 1. Ιστορικά, η υψηλή ανεργία στην πγ Μ οφείλεται, κυρίως, στο προηγούµενο ιδιαίτερα αυστηρό νοµικό πλαίσιο, κατάλοιπο της πρώην ενωµένης Γιουγκοσλαβίας, και στις γενναιόδωρες κοινωνικές προβλέψεις για τους επίσηµα καταγεγραµµένους ανέργους, όπως η παροχή υγειονοµικής περίθαλψης. εδοµένης, βέβαια, και της εκτεταµένης παραοικονοµίας στη χώρα, η οποία έχει τις ρίζες της στην εποχή της σχεδιαζόµενης οικονοµίας αλλά και στην περίοδο της µετάβασης της χώρας σε οικονοµία αγοράς, το ποσοστό ανεργίας καταγράφεται υψηλότερο από την πραγµατική του διάσταση κατά περίπου 1/4, χωρίς βέβαια αυτό να σηµαίνει ότι η εικόνα δεν παραµένει δυσµενής. Ο εργατικός νόµος που τέθηκε σε ισχύ το 2005 και οι τροποποιήσεις που ακολούθησαν το 2008 και το 2009 καθώς και η Εθνική Στρατηγική για την Απασχόληση του 2006 (η οποία έχει καταληκτική 1 Staff Report for the 2008 Article IV Consultation ιεθνές Νοµισµατικό ταµείο, 11 Νοεµβρίου 2008 12
ηµεροµηνία το τέλος του τρέχοντος έτους), είχαν ως σκοπό να αποµακρύνουν, σταδιακά και µερικώς, τις δυσκαµψίες της αγοράς εργασίας και να διευρύνουν επιλογές όπως π.χ. οι συµβάσεις µερικής απασχόλησης, οι οποίες θα οδηγήσουν στην περαιτέρω µείωση της ανεργίας. Παρά ταύτα, στην πραγµατική αγορά, οι εξελίξεις αυτές δεν φαίνεται να έχουν απελευθερώσει ουσιαστικά την απασχόληση, ούτε να µειώσουν, κατ αντιστοιχία, την ανεργία. Εργατικό δυναµικό και δείκτες απασχόλησης ΕΤΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΥΝΑΜΙΚΟ % % % ΙΚΑΝΟΣ ΠΡΟΣ ΕΝΕΡΓΟΥ ΣΥΝΟΛΟ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕΝΟΙ ΑΝΕΡΓΟΙ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ 2007 1.628.635 907.138 590.234 316.905 55,7 36,2 34,9 2008 1.633.869 919.424 609.015 310.409 56,3 37,3 33,8 2009 1.638.869 928.775 629.901 298.873 56,7 38,4 32,2 Πηγή: State Statistical Office, Bulletin No: 2.1.10.07/2010 Όσον αφορά στις επιπτώσεις της οικονοµικής κρίσης στο υπό εξέταση έτος, όπως έχουν καταγραφεί στις στατιστικές απασχόλησης, φαίνεται ότι οι πλέον πληγέντες κλάδοι είναι το λιανικό εµπόριο (καταφανές το φαινόµενο κλεισίµατος καταστηµάτων στην αγορά), οι κατασκευές, η κλωστοϋφαντουργία και ο αγροτικός τοµέας, λιγότερο δε η βιοµηχανία και ιδιαίτερα στους τοµείς των µεταλλείων / κατεργασίας µετάλλων. Τουναντίον, βελτίωση παρουσίασε ο δηµόσιος τοµέας, ενδεχοµένως λόγω άσκησης ανάλογης πολιτικής από την κυβέρνηση. Ανεργία στην πγ Μ κατά την περίοδο 1999-2009 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 32.2% 33.8% 34.9% 36.0% 37.3% 37.2% 36.7% 31.9% 30.5% 32.2% 32.4% 0 5 10 15 20 25 30 35 40 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία πγ Μ / Κεντρική Τράπεζα πγ Μ Quarterly Report IV / 2009 Σύµφωνα µε παλαιότερη µελέτη του UNDP (Νοέµβριος 2005) σχετικά µε τις εισοδηµατικές ανισότητες σε περιφερειακό επίπεδο στην πγ Μ, η ανεργία πλήττει περισσότερο τις οµάδες Ροµά (78,5%), Αλβανών (61,2%), Βοσνίων (60,3%) και Τούρκων (58,2%). Η ηλικιακή οµάδα µεταξύ 15 και 24 ετών φαίνεται ότι είναι η βαρύτερα πληττόµενη από την ανεργία. Συγκεκριµένα, όπως εµφαίνεται και στον ακόλουθο πίνακα, η απασχόληση στην ηλικιακή οµάδα 15-24 ετών για το 2009 ήταν ιδιαίτερα χαµηλή παραµένοντας αµετάβλητη σε σύγκριση µε το 2008 και η αντίστοιχη ανεργία εξαιρετικά υψηλή (55,1%) µε µόλις 2,3% µείωση έναντι του προηγούµενου έτους. 13
Ποσοστά απασχόλησης και ανεργίας κατά ηλικιακή οµάδα Ποσοστό απασχόλησης (%) Ποσοστό ανεργίας (%) Ηλικία 2007 2008 2009 2007 2008 2009 15-24 15,2 15,7 15,7 57,7 56,4 55,1 25-49 53,0 54,3 55,4 32,9 31,6 34,3 50-64 37,8 39,5 42,4 28,5 28,0 25,9 Άνω των 65 ετών 3,9 3,6 3,4 3,2 8,8 12,3 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία της πγ Μ ( ελτίο: 2.1.10.07/2010) Αναφορικά µε την κατανοµή της απασχόλησης κατά κλάδο δραστηριότητας, οι τοµείς που προσέφεραν τις περισσότερες θέσεις εργασίας στην πγ Μ το 2009 2 ήταν οι εξής: Μεταποίηση 126.779 Γεωργία, κυνήγι και δασοκοµία 116.601 Χονδρεµπόριο, λιανεµπόριο, επισκευαστικές υπηρεσίες 96.761 ηµόσια διοίκηση και άµυνα 44.471 Κατασκευές 40.749 Υπηρεσίες µεταφορών, αποθήκευσης και επικοινωνιών 38.300 Εκπαίδευση 37.433 Υγεία και κοινωνική εργασία 35.905 Άλλες κοινωνικές, πολιτιστικές και γενικές υπηρεσίες 22.133 Ξενοδοχεία και εστίαση 21.193 Ακίνητα, ενοίκια και επιχειρηµατικές δραστηριότητες 19.560 Ηλεκτρισµός, φυσικό αέριο, ύδρευση 15.296 Χρηµατοπιστωτική διαµεσολάβηση 8.654 Άλλοι τοµείς 6.087 ΣΥΝΟΛΟ 629.901 Ο µέσος όρος καθαρών αποδοχών ανά απασχολούµενο στην πγ Μ το 2009 3 ανήλθε σε 19.957 δηνάρια ( 325 περίπου) έναντι 16.096 το 2008 (περίπου 263), αυξηµένος κατά 24% και ο µέσος όρος µικτών αποδοχών ανά απασχολούµενο στην πγ Μ το 2009 4 ανήλθε σε 29.922 δηνάρια (περίπου 488) έναντι 26.229 δηναρίων (περίπου 428), αυξηµένος κατά 14,1% συγκριτικά µε το 2008. Σύµφωνα µε το ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο 5, το µη-µισθολογικό κόστος των αποδοχών παραµένει πολύ υψηλό και η µείωσή του, στα πλαίσια της επιδιωκόµενης ανάπτυξης, είναι επιβεβληµένη καθώς συµβάλλει στην υψηλή ανεργία. 2 ελτίο της Στατιστικής Υπηρεσίας της πγ Μ / 2.1.10.07/2010 3 Μηνιαίο ελτίο της Στατιστικής Υπηρεσίας της πγ Μ / Νο.5/2010 4 ελτίο της Στατιστικής Υπηρεσίας της πγ Μ / 4.1.10.13/2010 5 Staff Report for the 2009 Article IV Consultation IMF, Ιανουάριος 2010 14
Από τις αρχές του 2009, µε ουσιαστική εφαρµογή από 15-2-2009, ξεκίνησε στην πγ Μ ο υπολογισµός των καταβαλλόµενων µισθών στη µικτή τους µορφή. Οι κρατήσεις για τις συντάξεις και την ιατροφαρµακευτική περίθαλψη, οι εισφορές απασχόλησης και ο φόρος εισοδήµατος θα καταβάλλεται µε ενιαίο έντυπο στις αρµόδιες οικονοµικές υπηρεσίες, οι οποίες κατόπιν θα κατανέµουν το ποσό και θα διοχετεύουν τις πληρωµές, αντιστοίχως, στα διάφορα ταµεία τα οποία θα προσφέρουν εφεξής µόνον υπηρεσίες. Σύµφωνα µε τη νέα νοµοθεσία, το αφορολόγητο όριο των µικτών µισθών για τον υπολογισµό του φόρου εισοδήµατος αυξήθηκε από 3.924 σε 6.800 ηνάρια 6. Ι.5. ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΣ Μετά την περίοδο υπερπληθωρισµού στις αρχές του 1990, ο πληθωρισµός, κατά την δεκαετία 1999-2008 κυµάνθηκε σε χαµηλά επίπεδα. Αυτό είναι αποτέλεσµα κυρίως του γεγονότος ότι βασικός και κύριος στόχος της νοµισµατικής πολιτικής της Κεντρικής Τράπεζας της πγ Μ ήταν η δηµοσιονοµική πειθαρχία και, κυρίως, η de facto πρόσδεση (peg) της συναλλαγµατικής ισοτιµίας του ηναρίου στο Ευρώ. Με την πρόσδεση του ηναρίου στο Ευρώ, η Κεντρική Τράπεζα είχε επιτύχει να περιορίσει τις πληθωριστικές πιέσεις και έχει διατηρήσει έναν µέσο όρο 2,8% για την δεκαετία 1999-2008. Πληθωρισµός στην πγ Μ (1999-2009) 10.0 8.0 6.0 4.0 2.0 0.0-0.7% 5.8% 5.5% 1.8% 1.2% -0.4% 0.5% 3.2% 2.3% 8.3% -0.8% -2.0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 * Τα στοιχεία του 1999 είναι σύµφωνα µε το είκτη Τιµών Λιανικού Εµπορίου. Από το 2000 και έπειτα είναι σύµφωνα µε το είκτη Τιµών Καταναλωτή Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία πγ Μ / Κεντρική Τράπεζα πγ Μ Quarterly Report IV / 2009 Κατά τη διάρκεια του 2008, εντούτοις, ο πληθωρισµός της πγ Μ αυξήθηκε κατακόρυφα σε σχέση µε τα προηγούµενα έτη φτάνοντας το 8,3%, κατά τι υψηλότερος από το µέσο όρο των γειτονικών χωρών στα. Βαλκάνια. Από το τέλος του 2008 και σε όλο το 2009, ωστόσο, παρατηρήθηκαν αποπληθωριστικά φαινόµενα λόγω, κυρίως, αν όχι αποκλειστικά, κάµψης της ζήτησης, µε συνέπεια στο τέλος του παρελθόντος έτους ο δείκτης να πλησιάζει την αρνητική µονάδα (-0,8%). Η ραγδαία συρρίκνωση της οικονοµικής δραστηριότητας και η κατάρρευση της, χρηµατιστηριακά καθοριζόµενης, τιµής των εµπορευµάτων/πρώτων υλών (commodities) επέφεραν τη µείωση των δεικτών του πληθωρισµού, τόσο διεθνώς όσο και στο εσωτερικό της χώρας. Συνεπώς, λόγω του σηµαντικά µειωµένου εισαγόµενου πληθωρισµού αλλά και ένεκα της περιοριστικής νοµισµατικής πολιτικής, ο µέσος ετήσιος πληθωρισµός έλαβε αρνητικό πρόσηµο. Ειδικότερα σε ό,τι αφορά στον πληθωρισµό 6 Για τον υπολογισµό των κρατήσεων και των καθαρών αποδοχών: http://www.celaplata.gov.mk/ (µόνο στη σλαβοµακεδονική και την αλβανική) 15
βασικών αγαθών και υπηρεσιών σηµειώθηκε υποχώρηση από 2,6% το προηγούµενο έτος σε µόλις 0,3% το 2009. Ιδιαίτερα όσον αφορά το δείκτη τιµών καταναλωτή, οι ακόλουθες κατηγορίες κατανάλωσης παρουσίασαν το 2009 άνοδο στους αντίστοιχους δείκτες: Καπνός και ποτά, ενοίκιο και δαπάνες κοινής ωφέλειας, υγεία, εστίαση και ξενοδοχεία. Μείωση σηµειώθηκε στις κατηγορίες τροφίµων, ένδυσης, ψυχαγωγίας-πολιτισµού, µεταφοράς και λοιπών υπηρεσιών, αντίστοιχα. Ι.6. ΑΚΑΘΑΡΙΣΤΟ ΕΓΧΩΡΙΟ ΠΡΟΪΟΝ (ΑΕΠ) Η οικονοµική ύφεση κατά την περίοδο 1991-1995, µετά την ανεξαρτητοποίηση της χώρας, αποτέλεσε µία από τις συνέπειες της πολιτικής αστάθειας που επικρατούσε στη χώρα και, εν γένει, στα Βαλκάνια. Από το 1996 έως το 2000, η οικονοµία της πγ Μ έδειξε τάσεις ανάκαµψης και δυνατοτήτων σταθερής ανάπτυξης, όµως η εθνοτική κρίση του 2001, η οποία είχε σοβαρές συνέπειες και στην οικονοµία, οδήγησε το ΑΕΠ της χώρας σε συρρίκνωση κατά 4,5%. Κατά την τριετία 2002-2004, η οικονοµία της πγ Μ έδειξε πάλι τάσεις ανάκαµψης, µε το 2004 να καταφέρνει να φτάσει σχεδόν στα προ του 2001 επίπεδα. Από το 2004 έως το 2006 η οικονοµία διατηρήθηκε, κατά µέσο όρο, σε ρυθµό ανάπτυξής της τάξης του 4%. Το 2007 και το 2008, η αύξηση του ΑΕΠ κινήθηκε ταχύτερα σηµειώνοντας ρυθµούς άνω του 5%. Από το τέταρτο τρίµηνο του 2008, ωστόσο, οι αρνητικές συνέπειες της παγκόσµιας οικονοµικής κρίσης άρχισαν να προκαλούν επιβράδυνση, µε συνέπεια την εµφάνιση ύφεσης -0,7% το 2009 σύµφωνα µε τα προσωρινά στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας της πγ Μ. Σηµειωτέον, βεβαίως, ότι το ΑΕΠ, όπως απεικονίζεται στις επίσηµες στατιστικές, δεν καταγράφει την πραγµατική εικόνα της οικονοµίας της χώρας, δεδοµένου ότι δεν λαµβάνονται υπ' όψιν οι δραστηριότητες της έντονης παραοικονοµίας που υπολογίζονται σε 20-35% των συνολικών οικονοµικών δραστηριοτήτων στη χώρα. Ρυθµός αύξησης του ΑΕΠ στην πγ Μ (1999-2009) (%) 8.0 6.0 4.0 2.0 0.0 4.3 4.5 0.9 2.8 4.1 4.1 4.0 5.9 4.8-2.0-0.7-4.0-6.0-4.5 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 *: Προσωρινά δεδοµένα ** : Εκτίµηση Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία πγ Μ / Κεντρική Τράπεζα πγ Μ - Quarterly Report IV (2009) Συνεχίζοντας την πτωτική πορεία του τελευταίου, ιδίως, τριµήνου του 2008, το ΑΕΠ εξακολούθησε και κατά τη διάρκεια των τριών πρώτων τριµήνων του 2009 να συρρικνώνεται. Η µικρή 16
αύξηση που σηµειώθηκε στην οικονοµική δραστηριότητα κατά το τελευταίο τρίµηνο του έτους δεν ήταν επαρκής για να ωθήσει την οικονοµία εκτός ύφεσης. Η επιδείνωση της παγκόσµιας οικονοµίας ένεκα της χρηµατοοικονοµικής κρίσης, οδήγησε στη µείωση της εξωτερικής ζήτησης και στη µείωση των εισροών κεφαλαίου από το εξωτερικό και συνεπώς επηρέασε σηµαντικά την οικονοµία της πγ Μ µε αποτέλεσµα την εµφάνιση αρνητικού προσήµου στο ρυθµό αύξησης του ΑΕΠ (-0,7% επισήµως, άνω του 1% σύµφωνα µε διεθνείς οικονοµικούς φορείς) το 2009. Η ύφεση συνεχίστηκε και κατά το 1 ο τρίµηνο του 2010 (-0,9%) σε ετήσια βάση. Κύριος αρνητικός συντελεστής για την εν λόγω εξέλιξη είναι και πάλι η βιοµηχανική παραγωγή όπου σηµειώθηκε πτώση 4,6%. Η επίδραση της κρίσης στη χώρα έγινε, όπως ήταν αναµενόµενο, ιδιαίτερα αισθητή στη βιοµηχανική παραγωγή (ήτοι στον συνδυασµό των τοµέων µεταλλείων, µεταποίησης και εταιρειών κοινής ωφέλειας - C+D+E) όπου, χαρακτηριστικά η ανάπτυξη από ρυθµό αύξησης 3,5% το 2008 µεταβλήθηκε σε ύφεση -9,4% κατά το 2009. Παρόµοια αρνητική επίδραση είχε η κρίση και σε άλλους τοµείς της οικονοµίας της πγ Μ (Υπηρεσίες µεταφορών, αποθήκευσης και επικοινωνιών -4,6%, εστιατόρια-ξενοδοχεία -4,8%). Αντίθετα, όχι µόνο δεν φάνηκαν να επηρεάζονται αλλά, σύµφωνα µε τις εκτιµήσεις της Στατιστικής Υπηρεσίας της πγ Μ, γνώρισαν σηµαντική ανάπτυξη οι τοµείς τραπεζικών υπηρεσιών, κατασκευών και χρηµατοπιστωτικής διαµεσολάβησης (11,2%, 9,6% και 7,2% αντίστοιχα). Θα χρειαστεί να επισηµανθεί, εν προκειµένω, ότι τα προαναφερόµενα στοιχεία της κρατικής Στατιστικής Υπηρεσίας της πγ Μ, όχι µόνο αποτελούν εκτιµήσεις, αλλά βρίσκονται σε αντίφαση µε συναφή στοιχεία όπως π.χ. η ανεργία στους αντίστοιχους κλάδους ή δεν επαληθεύονται από την αίσθηση που παρέχει η αγορά και από τα σχόλια των θεσµικών (π.χ. Επιµελητήρια) και µη εκπροσώπων της. Κατά την δεκαετία 2000-2009, το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της πγ Μ κυµάνθηκε ως εξής: Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν της πγ Μ 1999-2009 (σε εκατ. ηνάρια τιµές 1997) Έτος 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008* 2009** ΑΕΠ 209.777 200.284 201.993 207.690 216.164 225.035 233.819 247.422 260.783 258.887 * 2008: Προσωρινά δεδοµένα ** 2009: Εκτίµηση Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία πγ Μ / Κεντρική Τράπεζα πγ Μ - Quarterly Report IV (2009) Σύµφωνα µε τα στοιχεία του ιεθνούς Νοµισµατικού Ταµείου, τα οποία αφορούν στη διαχρονική εξέλιξη του κατά κεφαλήν ΑΕΠ της πγ Μ, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας σηµείωσε ελαφρά υποχώρηση (US$4.482 το 2009 έναντι US$4.657 το 2008) για πρώτη φορά µέσα στην τελευταία δεκαετία. Ήτοι: Εξέλιξη του κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην πγ Μ 2000-2009 (σε US$) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 1.790 1.705 1.869 2.291 2.648 2.860 3.123 3.874 4.658 4.482 Πηγή: International Monetary Fund, World Economic Outlook Database, Απρίλιος 2010 Εξάλλου, µε βάση τον υπολογισµό του κατά κεφαλήν ΑΕΠ της πγ Μ, της Ελλάδος και άλλων γειτονικών χωρών, ως ποσοστό του κατά κεφαλήν ΑΕΠ της E.E.-27, είναι προφανές από τον ακόλουθο πίνακα ότι η χώρα υπολείπεται σαφώς των άλλων χωρών της περιοχής. Συγκεκριµένα, για το 2008 7 έφτασε µόλις το 33% του µέσου όρου της Ε.Ε.-27 και προηγείται µόνον της Αλβανίας και της Βοσνίας & Ερζεγοβίνης (26% και 31% αντίστοιχα), ενώ έπεται της Ελλάδος (94%) αλλά και της Τουρκίας, της Ρουµανίας, του Μαυροβουνίου, της Βουλγαρίας και της Σερβίας. 7 Πλέον πρόσφατα διαθέσιµα στοιχεία από την Euro stat 17
Ποσοστιαία εξέλιξη (%) κατά κεφαλήν ΑΕΠ Ελλάδος, πγδμ και γειτονικών χωρών σε σχέση με το κατα κεφαλήν ΑΕΠ της ΕΕ (ΕΕ27=100) 100 90 93 93 94 80 70 60 50 40 30 2931 33 47 4445 46 41 42 36 38 38 26 23 23 27 2931 43 40 36 33 34 36 2006 2007 2008 20 10 0 Πηγή: Eurostat Statistics in Focus / Economy and Finance 95/2009 Ι.7. ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ Κατά την τελευταία πενταετία, η ιδιωτική κατανάλωση συνιστά έναν από τους σηµαντικότερους κινητήριους άξονες της οικονοµικής δραστηριότητας στην πγ Μ. Έως το 2008 (το πλέον πρόσφατο έτος για το οποίο υπάρχουν στατιστικά στοιχεία από τη Στατιστική Υπηρεσία της πγ Μ), η ιδιωτική κατανάλωση συνέχιζε να έχει σταθερή, σηµαντική αύξηση, µεγαλύτερη της αντίστοιχης ετήσιας ανάπτυξης. Για το 2009, εκτιµάται ότι τα υπό επεξεργασία επίσηµα στατιστικά στοιχεία θα δείξουν κάποιο µετριασµό της αύξησης της ιδιωτικής κατανάλωσης. Οι µικρότερες αυξήσεις στους µισθούς, οι αρνητικές προβλέψεις για τον αριθµό των απασχολούµενων στις οικονοµικές δραστηριότητες που επηρεάζονται από την παγκόσµια κρίση όπως και ο περιορισµός των δυνατοτήτων δανεισµού, αναµένεται ότι θα καταγράψουν επιβράδυνση της πορείας της ιδιωτικής καταναλωτικής δαπάνης. Σε διαχρονικό επίπεδο, η ιδιωτική κατανάλωση αυξήθηκε µεταξύ 2004 2005 κατά 6,8%, από το 2005 έως το 2006 κατά 9,3%, από το 2006 έως το 2007 κατά 11% και από το 2007 έως το 2008 8 17,9%. Για το 2009 αναµένεται υποχώρηση αν όχι συρρίκνωση της κατανάλωσης, δεδοµένης και της περιοριστικής νοµισµατικής πολιτικής που οδήγησε σε περιστολή της ρευστότητας εκ µέρους των τραπεζών. Σηµαντικό ρόλο στη µεγέθυνση της συνολικής καταναλωτικής δαπάνης έπαιξαν οι αυξήσεις που σηµειώθηκαν στα "Τρόφιµα και µη-αλκοολούχα ποτά" (5,7% το 2006, 11,5% το 2007 και 23,5% το 2008) δεδοµένης και της µείζονος συµµετοχής του τοµέα στην ιδιωτική κατανάλωση (31% µέσος όρος τριετίας 2006-2008) στις "Επικοινωνίες" (4,2% το 2007 αλλά 16,4% το 2008, συµµετοχή 7%) και στις "Μεταφορές" (19,5% το 2006, 16,9% το 2007 και 6,1% το 2008, συµµετοχή 10%). 8 Τα στοιχεία τα οποία διαθέτει η Στατιστική Υπηρεσία της πγ Μ καλύπτουν µέχρι και το 2008. Τα στοιχεία για το 2009 θα είναι διαθέσιµα τον Οκτώβριο του 2010. 18
Άλλες κατηγορίες που σηµείωσαν σηµαντική αύξηση το 2008 ήταν οι: "Εστίαση και ξενοδοχεία": 24,6% (συµµετοχή: 4%), " ιάφορα αγαθά και υπηρεσίες": 18,45 (συµµετοχή: 18%), "Κατοικία και απάνες Κοινής Ωφέλειας": 16,6% (συµµετοχή: 6%), "Ένδυση και Υπόδηση": 16,1% (συµµετοχή: 6%), "Επίπλωση και είδη οικιακού εξοπλισµού": 21,1% (συµµετοχή: 5%) κλπ. Χαρακτηριστικό είναι ότι οι κατηγορίες "Τρόφιµα - Μη-αλκοολούχα ποτά", "Στέγαση - Υπηρεσίες κοινής ωφέλειας", και "Μεταφορές", καλύπτουν, συνολικά, για το 2008 το 60% της τελικής κατανάλωσης στην εγχώρια αγορά από κατοίκους της χώρας. Ετήσια κατά κεφαλήν ιδιωτική κατανάλωση και µεταβολές 9 2006-2008 (σε εκατ. ηνάρια / Τρέχουσες τιµές) ΚΛΑ ΟΣ 2006 2006 (%) 2007 2007 (%) 2008 2008 (%) Μεταβολή 2008/2007 (%) Τρόφιµα - Μη-αλκοολούχα ποτά 78.569 31,9 87.038 31,9 107.535 33,4 23,5 Αλκοολούχα ποτά Καπνός 8.993 3,6 9.483 3,5 10.910 3,4 15,0 Είδη ένδυσης και υπόδησης 15.316 6,2 16.193 5,9 18.804 5,9 16,1 Στέγαση - Υπηρεσίες κοινής ωφέλειας 46.787 19,0 51.447 18,8 59.982 18,6 10,1 Επίπλωση & είδη οικιακού εξοπλισµού 12.956 5,3 14.674 5,4 17.771 5,5 21,1 Υπηρεσίες υγείας 4.447 1,8 5.864 2,1 7.111 2,2 21,3 Μεταφορές 26.016 10,6 30.237 11,1 32.096 10,0 6,1 Επικοινωνίες 16.974 6,9 17.685 6,5 20.591 6,4 16,4 Αναψυχή 7.952 3,2 8.761 3,2 9.345 2,9 12,6,7 Εκπαίδευση 3.843 1,6 4.544 1,7 5.011 1,6 10,3 Ξενοδοχεία και εστίαση 9.399 3,8 10.476 3,8 13.051 4,1 24,6 ιάφορα αγαθά και υπηρεσίες 14.983 6,1 16.822 6,1 19.914 6,2 18,4 Τελική κατανάλωση στην εγχώρια αγορά από κατοίκους της χώρας 246.236 100 273.225 100 322.121 100 17,9 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία πγ Μ Statistical Review: National Economy and Finances 3.4.10.01/649 May 2010 Κατά την εξεταζόµενη περίοδο, η τελική κατανάλωση των νοικοκυριών κάλυπτε 77,7% του ΑΕΠ το 2005, 78,2% του ΑΕΠ του 2006, 77,1% του ΑΕΠ το 2007 και κατά 80,7% του ΑΕΠ το 2008, αντίστοιχα. Εξάλλου, θα πρέπει να επισηµανθεί ότι η πγ Μ είναι ως επί το πλείστον οικονοµία µετρητών ("cash economy") καθώς άνω του 90% των συναλλαγών των πολιτών, όσον αφορά στο λιανικό εµπόριο, διεξάγεται κατ αυτόν τον τρόπο, ενώ τα καταναλωτικά δάνεια χρησιµοποιούνται κυρίως για την αγορά αυτοκινήτων. Σηµειώνεται ιδιαιτέρως ότι σύµφωνα µε έρευνα της Οργάνωσης Καταναλωτών της πγ Μ, οι πολίτες της χώρας προτιµούν τα εισαγόµενα από τα εγχώρια προϊόντα, ιδιαίτερα όσον αφορά στα τρόφιµα (50% των καταναλισκοµένων τροφίµων είναι εισαγόµενα). Ι.8. ΗΜΟΣΙΟ / ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΧΡΕΟΣ Το δηµόσιο χρέος της χώρας βρίσκεται σε σχετικά χαµηλό επίπεδο. Η τάση του τα τελευταία χρόνια ήταν περιοριστική καθώς είχε µειωθεί σηµαντικά από το 57% επί του ΑΕΠ το 2000 σε 28,2% το 2008. Αυτό οφείλεται κυρίως στην πρόωρη εξόφληση χρεών της χώρας, κατά την εν λόγω περίοδο, µε κονδύλια που προήρθαν σε µεγάλο µέρος από ιδιωτικοποιήσεις. 9 Βλ. υποσηµείωση αρ.10 19
Παρά ταύτα, όπως αναµένετο από διεθνείς οίκους αξιολόγησης, το 2009 σηµειώθηκε αύξηση του δανεισµού κατά 13,8% και ενδέχεται η τάση αυτή να συνεχιστεί και τα επόµενα χρόνια 10. Το εύρος της α ξησης θα εξαρτηθεί, κυρίως, από τις συνέπειες που θα αντιµετωπίσει η οικονοµία της πγ Μ λόγω της παγκόσµιας κρίσης αλλά και από την πολιτική που πρόκειται να ακολουθήσει η κυβέρνηση. Εξ άλλου, το ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο θεωρεί ότι το εξωτερικό χρέος της χώρας πρόκειται να αποτελέσει απειλή για την πγ Μ στο µέλλον καθώς το έλλειµµα του κρατικού προϋπολογισµού απαιτεί, είτε χρηµατοδότηση από εξωτερικό δανεισµό, είτε κάλυψη από τα συναλλαγµατικά διαθέσιµα, τα οποία έβαιναν µειούµενα µέχρι το 2008 και βελτιώθηκαν το 2009. Το 2009 ο συνολικός καθαρός εξωτερικός δανεισµός της οικονοµίας της χώρας ανήλθε σε 1.365,6 εκατ. Ευρώ ή 20,6% του ΑΕΠ και συγκρινόµενος µε την αντίστοιχη προηγούµενη περίοδο εκτοξεύτηκε κατά 49,7% ή 6,6 εκατοστιαίες µονάδες του ΑΕΠ. Παρά τις περιορισµένες χρηµατοπιστωτικές ροές στη διεθνή κεφαλαιακή αγορά, λόγω της χαµηλότερης εµπιστοσύνης και µεγάλων περιορισµών, το ακαθάριστο εξωτερικό χρέος της χώρας το 2009 κατέγραψε αύξηση η οποία ήταν σηµαντικά πιο απότοµη σε σύγκριση µε την προηγηθείσα χρονιά. Έτσι, την 31 εκεµβρίου 2009 το ακαθάριστο εξωτερικό χρέος πλησίασε τα 3.840 εκατ. Ευρώ (57,9% του ΑΕΠ) που αντιπροσωπεύει αύξηση 16,2% ή 7,1 εκατοστιαίες µονάδες του ΑΕΠ. Σε γενικές γραµµές το εξωτερικό δηµόσιο χρέος της πγ Μ, παρά την τάση περιορισµού του κατά τη διετία 2006-2007 παρουσιάζει ανοδική τάση. ηµόσιο Χρέος της πγ Μ* 2005-2009 (σε εκατ. ) 2005 2006 2007 2008 2009 Εξωτερικό ηµόσιο Χρέος (καθαρό) 1.441,2 1.223,0 1.027,9 1.115,9 1.373,8 Μεταβολή (%) 22,3-15,1-16,0 +8,6 23,1 Εσωτερικό ηµόσιο Χρέος 750,4 806,5 899,9 754,5 755,0 Μεταβολή (%) 13,0 7,5 11,6-17,2 0,07 Συνολικό ηµόσιο Χρέος 2.191,6 2.029,5 1.927,8 1.870,2 2.128,8 Μεταβολή (%) 18,9-7,4-5,0-3,0 13,8 Εξωτερικό ηµόσιο Χρέος ως % του ηµοσίου Χρέους 65,8 60,3 53,3 59,7 64,5 Εσωτερικό ηµόσιο Χρέος ως % του ηµόσιου Χρέους 34,2 39,7 46,7 40,3 35,5 ηµόσιο Χρέος ως % του ΑΕΠ 46,9 39,9 33,3 28,2 32,1 *= Έως τον Ιούλιο του 2008 το ηµόσιο Χρέος της χώρας υπολογιζόταν σύµφωνα µε τη µεθοδολογία GFS (Government Finance Statistics) του IMF και, ξεχωριστά, σύµφωνα µε το Νόµο περί ηµοσίου Χρέους (Συνολικό χρέος εξαιρουµένων των ανείων του ΝΤ και των εντόκων γραµµατίων και οµολόγων της Κεντρικής Τράπεζας που εκδόθηκαν για σκοπούς νοµισµατικής πολιτικής). Κατόπιν των αλλαγών στο Νόµο περί ηµοσίου Χρέους τον Ιούλιο του 2008, ο τρόπος υπολογισµού σύµφωνα µε το Νόµο περί ηµοσίου Χρέους προσαρµόστηκε στη µεθοδολογία GFS. Πηγή: Κεντρική Τράπεζα πγ Μ (Public Debt Management Department) Stock of Public Debt Ι.9. ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ 2009 Για το 2009, το σύνολο των δηµοσιονοµικών εσόδων µειώθηκε κατά περίπου -5,8% από 136.412 εκατ. ηνάρια σε 128.498 εκατ. ηνάρια και το σύνολο των δηµοσιονοµικών δαπανών κατά περίπου -0,6% από 140.222 εκατ. ηνάρια σε 139.393 εκατ. ηνάρια µε αποτέλεσµα το ισοζύγιο του προϋπολογισµού για το 2009 να είναι ελλειµµατικό κατά 10,9 δισ. ηνάρια, δηλαδή κατακόρυφα αυξηµένο (186% περίπου) έναντι του προηγούµενου οικονοµικού έτους. Για διαχρονική σύγκριση των µεγεθών κατά την τελευταία τριετία παρατίθενται σχετικό διάγραµµα και πίνακας: 10 Fitch Ratings 11 εκεµβρίου 2008 20
Έσοδα και δαπάνες Προϋπολογισµών πγ Μ 2005-2009 (σε εκατ. ηνάρια πγ Μ) Έσοδα και δαπάνες Προυπολογισµών πγ Μ (2005-2009) (σε εκατ. ηνάρια πγ Μ) 160.000 140.000 120.000 100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0.000 100.877 100.219 104.044 105.744 119.609 117.441 136.412 140.265 128.498 2005 2006 2007 2008 2009 139.393 Σύνολο εσόδων Σύνολο εξόδων Πηγή: Υπουργείο Οικονοµικών πγ Μ Προϋπολογισµοί πγ Μ 2005, 2006, 2007,2008 και 2009 (σε εκατ. ηνάρια πγ Μ) 2005 2006 2007 2008 2009 ΣΥΝΟΛΟ ΕΣΟ ΩΝ 100.877 104.044 119.609 136.411 128.498 Φόροι και εισφορές 84.580 90.540 103.219 115.103 110.129 Φορολογικά έσοδα 304 199 247 295 269 Φόροι 55.681 59.575 69.515 76.559 71.023 Φόρος εισοδήµατος 8.097 8.414 8.893 8.696 8.710 Φόρος κερδών 2.837 4.708 5.898 8.579 4.434 ΦΠΑ 27.082 27.239 32.962 36.173 35.173 Ειδικοί φόροι κατανάλωσης 11.748 12.174 13.265 14.276 14.533 ασµοί 5.266 5.420 6.199 6.275 5.229 Λοιποί φόροι 651 1.620 2.298 2.560 2.675 Εισφορές 28.595 30.766 33.457 38.249 38.837 Ταµείο Συντάξεων και Αναπηριών 18.300 19.948 21.936 25.586 26.281 Ταµείο Ανεργίας 1.313 1.371 1.523 1.790 1.848 Ταµείο Κοινωνικής Ασφάλισης 8.982 9.447 9.998 10.873 10.708 Μη φορολογικά έσοδα 13.867 10.706 13.962 18.400 16.402 Μη φορολογικά έσοδα (SRA) 6.322 5.771 5.912 7.160 6.859 Κέρδη δηµοσίων χρηµατοπιστωτικών οργανισµών 3.319 824 3.532 5.546 3.807 Κεντρική Τράπεζα 10 8 258 1.289 1.161 Υπηρεσία ιαχείρισης Πόρων Τραπεζικού Τοµέα 352 525 164 260 132 Λοιπά έσοδα 116 124 12 10 3 Τόκοι καταθέσεων 73 144 218 182 111 Μερίσµατα 2.768 23 2.880 3.805 2.400 ιοικητικοί φόροι και χρεώσεις 1.657 1.493 1.683 1.858 1.897 Συνεισφορές Υγείας 434 286 367 390 312 Λοιποί διοικητικοί φόροι 196 163 324 561 514 Λοιπά µη φορολογικά έσοδα 264 591 527 942 1.265 Τέλη Ταµείου Οδοποιίας 1.675 1.580 1.617 1.943 1.747 Κεφαλαιουχικά έσοδα 933 948 1.397 1.390 1.167 21
ωρεές από το εξωτερικό 1.494 1.423 906 1.327 833 Έσοδα από αποπληρωµή δανείων 2 427 125 191 237 ΣΥΝΟΛΟ ΑΠΑΝΩΝ 100.219 105.744 117.455 140.222 139.393 Τρέχουσες δαπάνες 90.027 96.478 103.700 120.160 125.965 Μισθοί και επιδόµατα 22.835 23.421 23.607 20.827 22.699 Αγαθά και υπηρεσίες 12.984 12.927 14.813 18.745 16.220 Μεταβιβαστικές πληρωµές 51.597 56.607 62.406 77.942 84.601 Μεταβιβαστικές πληρωµές (SRA) 913 781 637 1.283 1.505 Κοινωνικές παροχές 46.870 48.762 49.996 58.104 61.742 Συντάξεις 24.969 26.735 28.185 33.366 36.455 Επιδόµατα ανεργίας 2.940 2.058 1.659 1.626 2.271 Κοινωνικές παροχές 4.138 4.148 4.047 3.990 4.305 ηµόσια Υγεία 14.823 15.821 16.105 19.122 18.711 Λοιπές µεταβιβαστικές πληρωµές 3.679 6.994 11.699 18.488 21.296 Πρόσφυγες 135 70 74 67 58 Τόκοι 2.611 3.137 2.874 2.646 2.445 Επί εσωτερικού δανεισµού 1.074 1.082 1.053 943 1.011 Επί εξωτερικού δανεισµού 1.537 2.055 1.821 1.702 1.434 Εγγυήσεις 0 387 0 0 0 Κεφαλαιουχικές δαπάνες 10.192 9.266 13.741 20.062 13.428 Επενδύσεις σε πάγια 5.340 5.857 8.817 13.468 9.453 Κεφαλαιουχικές µεταβιβάσεις 4.461 3.063 4.920 6.594 3.975 ιεθνή Χρηµατοοικονοµικά Ιδρύµατα 42 33 4 0 0 Αποθέµατα βασικών προϊόντων 349 313 0 0 0 ΕΛΛΕΙΜΜΑ / ΠΛΕΟΝΑΣΜΑ 658-1.700 2.168-3.811-10.895 Χρηµατοδότηση -658 1.700-2.168 3.811 10.895 Εισροές 7.040 21.031 19.300 10.788 18.939 Ιδιωτικοποιήσεις 1.463 20.697 662 1.652 0 άνεια εξωτερικού 13.913 1.732 3.643 2.672 13.040 Καταθέσεις -9.902-5.877 15.459 3.328-274 Εσωτερικός δανεισµός 1.538 2.019-526 3.038 6.098 Πώληση µετοχών 28 2.459 62 97 75 Εκροές 7.697 19.331 21.468 6.977 8.044 Αποπληρωµή αρχικού κεφαλαίου 7.697 19.331 21.468 6.977 8.044 Εσωτερικού δανεισµού 3.295 13.944 14.200 1.879 2.356 Εξωτερικού δανεισµού 4.402 5.387 7.268 5.098 5.688 Πηγή: Υπουργείο Οικονοµικών πγ Μ (από Ετήσια Έκθεση Κεντρικής Τράπεζας 2009) Σηµειωτέον ότι όσον αφορά στον προϋπολογισµό του 2009, ενώ οι αρχικοί υπολογισµοί προέβλεπαν αύξηση των δηµοσιονοµικών εσόδων κατά 13%, από τους πρώτους µήνες του έτους κατεγράφη µείωση των δηµοσιονοµικών εσόδων, η οποία αποδόθηκε από κυβερνητικούς παράγοντες κυρίως στις µεταρρυθµίσεις στη χώρα, την εισαγωγή του µέτρου πληρωµής του µικτού µισθού από τους εργοδότες, τη χαµηλή βιοµηχανική παραγωγή και τον κλονισµό που δέχθηκε η οικονοµία από την κρίση. Λόγω των παραπάνω καθώς και κατόπιν παροτρύνσεων από το ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο, ο Προϋπολογισµός για το 2009 αναθεωρήθηκε µε βάση αύξηση του ΑΕΠ µε ρυθµό 1% αντί του αρχικά υπολογισθέντος 5,5%, µε δηµοσιονοµικές δαπάνες µειωµένες κατά 9% και έλλειµµα κρατικού προϋπολογισµού περί το 2,8%. Και πάλι, ωστόσο, δεν εφαρµόστηκε η ενδεικνυόµενη δηµοσιονοµική πειθαρχία, µε συνέπεια τις αποκλίσεις που καταγράφονται στον ανωτέρω πίνακα. Για το 2010, ο προϋπολογισµός που παρουσιάστηκε πέρυσι από την κυβέρνηση της πγ Μ προβλέπει έλλειµµα της τάξης των 10,46 δισ. ηνάρια (171 εκατ.ευρώ περίπου) λίγο λιγότερο από το 2009 δηλαδή. Η χρηµατοδότηση του ελλείµµατος προβλέπεται ότι θα εκτελεστεί µέσω εξωτερικού δανεισµού, κατά κύριο λόγο. Στον παρακάτω πίνακα παρατίθεται η συνοπτική εικόνα των βασικών µεγεθών του προϋπολογισµού της χώρας για το 2010: 22