Τραγούδι 1 Αθήνα Στίχοι: Νίκος Γκάτσος Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις

ΕΝΟΤΗΤΑ 3 - «για την Αθήνα» Τραγούδι 1 Αθήνα Στίχοι: Νίκος Γκάτσος Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις Μ' άσπρα πουλιά και σύννεφα τον ουρανό θα ντύσω και τ' όνοµά σου αθάνατο στην πέτρα θα κεντήσω. Αθήνα - Αθήνα Χαρά της γης και της αυγής, µικρό γαλάζιο κρίνο. Κάποια βραδιά στην αµµουδιά κοχύλι σου θα µείνω. Στο περιβόλι του Μαγιού θα µπω για να διαλέξω δάφνη, µυρτιά κι αµάραντο στεφάνι να σου πλέξω. Αθήνα - Αθήνα Χαρά της γης και της αυγής, µικρό γαλάζιο κρίνο. Κάποια βραδιά στην αµµουδιά κοχύλι σου θα µείνω. Λεξιλόγιο Αθάνατο: κάτι που διαρκεί παντοτινά, που η µνήµη του ζει αιώνια, αιώνιο, αξέχαστο. Π.χ.: Τα αρχαία µνηµεία που υπάρχουν στην Αθήνα την κάνουν αθάνατη. Επίθετο, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (αθάνατος-η-ο) αθάνατος αθάνατη αθάνατο αθάνατου αθάνατης αθάνατου αθάνατο αθάνατη αθάνατο αθάνατε αθάνατη αθάνατο αθάνατοι αθάνατες αθάνατα αθάνατων αθάνατων αθάνατων 45

αθάνατους αθάνατες αθάνατα αθάνατοι αθάνατες αθάνατα Πέτρα: µικρά κοµµάτια βράχου που υπάρχουν στο έδαφος, καθετί σκληρό. Π.χ.: Τα παλιά ελληνικά σπίτια ήταν χτισµένα από πέτρα. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η πέτρα, -ας) η πέτρα οι πέτρες της πέτρας των πετρών την πέτρα τις πέτρες - πέτρα - πέτρες Θα κεντήσω: θα τσιµπήσω, θα τρυπήσω µε σκληρό µυτερό αντικείµενο. Π.χ.: Όταν τελειώσω αυτό το κάδρο, θα κεντήσω ένα άλλο. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου µέλλοντα απλού, φωνής ενεργητικής, προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας β (κεντάω) Αρχικοί χρόνοι: κεντάω, κεντούσα, θα κεντάω, θα κεντήσω, κέντησα, έχω κεντήσει, είχα κεντήσει, θα έχω κεντήσει Αυγής: χρονικό διάστηµα ανάµεσα στο τέλος της νύχτας και την ανατολή του ηλίου, ξηµέρωµα. Π.χ.: Τα χρώµατα που σχηµατίζονται στον ουρανό την αυγή είναι θαυµάσια. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης γενικής (η αυγή, -ής) η αυγή οι αυγές της αυγής των αυγών την αυγή τις αυγές - αυγή - αυγές Κρίνο: ονοµασία φυτού σε ποικιλία χρωµάτων. Π.χ.: Χάρισε στην φίλη του ένα µπουκέτο µε πολύ ωραίους κίτρινους κρίνους. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης κλητικής (το κρίνο, -ου) το κρίνο τα κρίνα του κρίνου των κρίνων το κρίνο τα κρίνα - κρίνο - κρίνα Κοχύλι: το σκληρό και στερεό περίβληµα, το όστρακο που περιβάλλει το σώµα διάφορων ασπόνδυλων ζώων. Π.χ.: Στην αµµουδιά της θάλασσας µπορείς να βρεις διάφορα χρωµατιστά κοχύλια. 46

Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (το κοχύλι, -ιού) το κοχύλι τα κοχύλια του κοχυλιού των κοχυλιών το κοχύλι τα κοχύλια - κοχύλι - κοχύλια Να διαλέξω: να επιλέξω, να ξεχωρίσω. Π.χ.: Πρέπει να διαλέξω ένα καλό δώρο για τον φίλο µου. Έχει τα γενέθλιά του. Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας α (διαλέγω) Αρχικοί χρόνοι: διαλέγω, διάλεγα, θα διαλέγω, θα διαλέξω, διάλεξα, έχω διαλέξει, είχα διαλέξει, θα έχω διαλέξει Μυρτιά: θάµνος ή δέντρο µε άσπρα λουλούδια που αναδίδουν ευχάριστη µυρωδιά. Π.χ.: Οι µυρτιές ευδοκιµούν κυρίως στις µεσογειακές χώρες. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (η µυρτιά, -άς) η µυρτιά οι µυρτιές της µυρτιάς των µυρτιών την µυρτιά τις µυρτιές - µυρτιά - µυρτιές Αµάραντο: 1. (ως επίθετο) αυτό που διαρκεί, που δεν µαραίνεται 2.(ως ουσιαστικό) ποώδες φυτό που φυτρώνει σε ξηρά ορεινά εδάφη και δεν µαραίνεται εύκολα. Π.χ.: Αγόρασα αµάραντα και κλαδιά έλατου για την χριστουγεννιάτικη διακόσµηση της τάξης µας. Επίθετο, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (αµάραντος-η-ο) αµάραντος αµάραντη αµάραντο αµάραντου αµάραντης αµάραντου αµάραντο αµάραντη αµάραντο αµάραντε αµάραντη αµάραντο αµάραντοι αµάραντες αµάραντα αµάραντων αµάραντων αµάραντων αµάραντους αµάραντες αµάραντα αµάραντοι αµάραντες αµάραντα Να πλέξω: να περάσω µε κατάλληλο τρόπο ένα νήµα, ένα σκοινί (ή άλλο υλικό) µέσα σε ένα άλλο, έτσι ώστε να κατασκευάσω κάτι. Π.χ.: Η µητέρα µου έπλεξε ένα πολύ ωραίο µάλλινο πουλόβερ. 47

Ρήµα, έγκλισης υποτακτικής απλής, χρόνου αορίστου, φωνής ενεργητικής, προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας α (πλέκω) Αρχικοί χρόνοι: πλέκω, έπλεκα, θα πλέκω, θα πλέξω, έπλεξα, έχω πλέξει, είχα πλέξει, θα έχω πλέξει Ασκήσεις Λεξιλογίου 1. Βρείτε λέξεις από το τραγούδι που σηµαίνουν: α. ξηµέρωµα β. να τσιµπήσω γ. αιώνιο δ. κοµµάτι βράχου ε. να επιλέξω 2. Αντιστοιχίστε φτιάχνοντας ζευγάρια λέξεων που να ταιριάζουν νοηµατικά: α. αθάνατο µυρτιά β. γαλάζιο κρίνο γ. να διαλέξω στεφάνι δ. να πλέξω όνοµα Γραµµατική α. Θεωρία Ουσιαστικά αρσενικά σε -ος / -ης / -ας Τα αρσενικά ουσιαστικά συνοδεύονται από το αρσενικό άρθρο και χωρίζονται σε ισοσύλλαβα (µε ίσο αριθµό συλλαβών στον ενικό και τον πληθυντικό αριθµό) και σε 48

ανισοσύλλαβα (µε µία παραπάνω συλλαβή στον πληθυντικό αριθµό). Στα ισοσύλλαβα ανήκουν αυτά που λήγουν σε -ας, -ης και ος. κατάληξη στον ενικό αριθµό κατάληξη στον πληθυντικό αριθµό παραδείγµατα -ας -ες ο άντρας οι άντρες -ης -ες ο µαθητής οι µαθητές -ος -οι ο ουρανός οι ουρανοί ο δρόµος οι δρόµοι ο δάσκαλος οι δάσκαλοι Παραδείγµατα: Κλίνονται ως εξής: Βλέπεις αυτόν τον άντρα; Είναι ο δάσκαλος του σχολείου. Οι µαθητές της τάξης βρίσκονται σε εκδροµή. Στο τέλος του δρόµου υπάρχει το κτίριο του σχολείου µας. ενικός αριθµός ονοµαστική ο άντρας µαθητής ουρανός δρόµος δάσκαλος γενική του άντρα µαθητή ουρανού δρόµου δασκάλου αιτιατική τον άντρα µαθητή ουρανό δρόµο δάσκαλο κλητική -- άντρα µαθητή ουρανέ δρόµε δάσκαλε πληθυντικός αριθµός ονοµαστική οι άντρες µαθητές ουρανοί δρόµοι δάσκαλοι γενική των αντρών µαθητών ουρανών δρόµων δασκάλων αιτιατική τους άντρες µαθητές ουρανούς δρόµους δασκάλους κλητική -- άντρες µαθητές ουρανοί δρόµοι δάσκαλοι Κατά το άντρας κλίνονται: ταµίας, χειµώνας, πατέρας, κανόνας, αιώνας, αγώνας, γείτονας, πίνακας κ.ά. Κατά το µαθητής κλίνονται: ποιητής, νικητής, επιβάτης, εργάτης, βιβλιοπώλης κ.ά. Κατά το ουρανός κλίνονται: αδερφός, γιατρός, γιος, λαός, λογαριασµός, σεισµός κ.ά. Κατά το δρόµος κλίνονται: ήλιος, γέρος, στόλος, ταχυδρόµος κ.ά. Κατά το δάσκαλος κλίνονται: άγγελος, άνεµος, δήµαρχος, έµπορος, κάτοικος, κίνδυνος κ.ά. Παρατηρήσεις: 1. Όλα τα αρσενικά στην ονοµαστική του ενικού αριθµού τελειώνουν σε -ς. 2. Η γενική του πληθυντικού αριθµού όλων των αρσενικών τελειώνει σε -ων. 3. Όλα τα αρσενικά (εκτός από αυτά που τελειώνουν σε -ος) σχηµατίζουν όλες τις πτώσεις του ενικού όµοια µε την ονοµαστική χωρίς το -ς και έχουν στον πληθυντικό τρεις πτώσεις ίδιες: την ονοµαστική, την αιτιατική και την κλητική. 49

4. Τα αρσενικά σε -ος έχουν µερικά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στην κλίση τους: α. σχηµατίζουν την κλητική σε ε, εκτός από τα δισύλλαβα ονόµατα, που την σχηµατίζουν σε -ο, όπως: Γιώργο, Σπύρο, Νίκο. β. όσα τονίζονται στην τρίτη από το τέλος συλλαβή, κατεβάζουν τον τόνο τους στην γενική του ενικού και στην γενική και αιτιατική του πληθυντικού. Παράδειγµα: ο δάσκαλος του δασκάλου, των δασκάλων, τους δασκάλους Ουσιαστικά θηλυκά σε -α / -η / -ος Τα θηλυκά ονόµατα συνοδεύονται από το θηλυκό άρθρο και χωρίζονται, όπως και τα αρσενικά, σε δύο κατηγορίες: τα ισοσύλλαβα (µε ίδιο αριθµό συλλαβών στον ενικό και πληθυντικό αριθµό) και τα ανισοσύλλαβα (µε µία παραπάνω συλλαβή στον πληθυντικό αριθµό). Υπάρχουν, ακόµη, τα αρχαιόκλιτα, δηλαδή αυτά που ακολουθούν τρόπο κλίσης από τα αρχαία ελληνικά. κατάληξη στον ενικό αριθµό κατάληξη στον πληθυντικό αριθµό ισοσύλλαβα παραδείγµατα -α -ες η καρδιά οι καρδιές η ώρα οι ώρες η θάλασσα οι θάλασσες η ελπίδα οι ελπίδες η ποσότητα οι ποσότητες -η -ες η ψυχή οι ψυχές η νίκη οι νίκες αρχαιόκλιτα -η -εις η σκέψη οι σκέψεις η άσκηση οι ασκήσεις -ος -οι η οδός οι οδοί η περίοδος οι περίοδοι Παραδείγµατα: Περπατούσαµε ώρες στην θάλασσα. Οι λύσεις των ασκήσεων βρίσκονται στην τελευταία σελίδα. Αυτή είναι περίοδος εξετάσεων. Κλίνονται ως εξής: ενικός αριθµός ονοµαστική η καρδιά ώρα θάλασσα ελπίδα ποσότητα γενική της καρδιάς ώρας θάλασσας ελπίδας ποσότητας αιτιατική την καρδιά ώρα θάλασσα ελπίδα ποσότητα 50

κλητική -- καρδιά ώρα θάλασσα ελπίδα ποσότητα πληθυντικός αριθµός ονοµαστική οι καρδιές ώρες θάλασσες ελπίδες ποσότητες γενική των καρδιών ωρών θαλασσών ελπίδων ποσοτήτων αιτιατική τις καρδιές ώρες θάλασσες ελπίδες ποσότητες κλητική -- καρδιές ώρες θάλασσες ελπίδες ποσότητες Κατά το καρδιά κλίνονται: δουλειά, οµορφιά (χωρίς γενική πληθυντικού) κ.ά. Κατά το ώρα κλίνονται: γλώσσα, ηµέρα, χώρα, πλατεία, γυναίκα κ.ά. Κατά το θάλασσα κλίνονται: αίθουσα, µέλισσα, µαθήτρια κ.ά. Κατά το ελπίδα κλίνονται: εφηµερίδα, πατρίδα, σταφίδα κ.ά. Κατά το ποσότητα κλίνονται: θερµότητα, ιδιότητα, ικανότητα, ταυτότητα, ταχύτητα κ.ά. ενικός αριθµός ονοµαστική η σκέψη άσκηση οδός περίοδος γενική της σκέψης (-εως) άσκησης (-εως) οδού περιόδου αιτιατική την σκέψη άσκηση οδό περίοδο κλητική -- σκέψη άσκηση (οδό) (περίοδο) πληθυντικός αριθµός ονοµαστική οι σκέψεις ασκήσεις οδοί περίοδοι γενική των σκέψεων ασκήσεων οδών περιόδων αιτιατική τις σκέψεις ασκήσεις οδούς περιόδους κλητική -- σκέψεις ασκήσεις (οδοί) (περίοδοι) Κατά το σκέψη και άσκηση κλίνονται: δύναµη, πόλη και όλα όσα τελειώνουν σε ση, -ξη, -ψη, π.χ. απάντηση, απόφαση, ερώτηση, κατάληξη, πράξη, άποψη, επίσκεψη κ.ά. Κατά το οδός και περίοδος κλίνονται: άνοδος, είσοδος, έξοδος, κάθοδος, λεωφόρος, πάροδος, κ.ά. β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά των προτάσεων µε τα ουσιαστικά των παρενθέσεων στον σωστό τύπο: α) Κάθε έχει την δική του.( ο άνθρωπος, η οµορφιά) β) Θα αντιγράψω την σε µια καθαρή. (η άσκηση, η σελίδα) γ) Πήρα την να ζητήσω συγγνώµη στον µου. (η απόφαση, ο φίλος) δ) Μήπως ξέρεις την για την ; (η ηµεροµηνία, η παράσταση) ε) Μένω σε µια µεγάλη και έχω πολλούς : δύο, έναν, έναν, τρεις 51

και έναν. (η πολυκατοικία, ο γείτονας, η καθηγήτρια, ο γιατρός, ο δικηγόρος, ο αρχιτέκτονας, ο φοιτητής) 2. Σχηµατίστε σωστές προτάσεις, βάζοντας τις λέξεις στην σωστή σειρά: α) είναι, φοιτητής, µου, Σχολή, ο, Ιατρική, φίλος, στην. β) σε, µου, πόλης, αδελφή, πολυκατοικία, η, µένει, µία, στο, της, κέντρο. γ) µας, όµορφα, κήπος, λουλούδια, ο, έχει. δ) είµαι, την, µαθαίνω, ελληνική, στο, φοιτήτρια, και, γλώσσα, Πανεπιστήµιο. ε) χώρα, µε, άνθρωποι, του, ζουν, κάθε, διαφορετικό, κόσµου, σε, χαρακτήρα. Τραγούδι 2 Αθήνα µάνα µου Μες στο φως του δειλινού, εκεί στην άκρη του γιαλού, το κατώφλι σου περνώ. Πόλη µου, ξαναγυρνώ! Στίχοι: Σέβη Τηλιακού Μουσική: Αντώνης Στεφανίδης Αθήνα, µάνα µου, κυρά µου Αθήνα, τ' αγκάλιασµά σου το στερήθηκα. Έβγα, φεγγάρι µου, βάλε σηµάδι να βρω το σπίτι που γεννήθηκα. Απ' την Ακρόπολη ως τη Ραφήνα βήµα το βήµα θα σε θυµηθώ. Αθήνα, µάνα µου, κυρά µου Αθήνα, σµίγω τα χείλη και το χώµα σου φιλώ. Πέρασα ταξιδευτής τόσα πέλαγα της γης κι όπου αντάµωσα στεριά βγήκα και άναψα φωτιά. Αθήνα, µάνα µου, κυρά µου Αθήνα, τ' αγκάλιασµά σου το στερήθηκα. Έβγα, φεγγάρι µου, βάλε σηµάδι να βρω το σπίτι που γεννήθηκα. Απ' την Ακρόπολη ως τη Ραφήνα βήµα το βήµα θα σε θυµηθώ. Αθήνα, µάνα µου, κυρά µου Αθήνα, σµίγω τα χείλη και το χώµα σου φιλώ. 52

Λεξιλόγιο ειλινού: το χρονικό διάστηµα λίγο πριν ή λίγο µετά την δύση του ηλίου. Π.χ.: Το φως του δειλινού έχει πολύ όµορφα χρώµατα. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης γενικής (το δειλινό, -ού) το δειλινό τα δειλινά του δειλινού των δειλινών το δειλινό τα δειλινά - δειλινό - δειλινά Κατώφλι: ξύλινο ή πέτρινο δοκάρι που συνδέει τις πλευρές της πόρτας, το κάτω µέρος της. Π.χ.: Μόλις πέρασα το κατώφλι του σπιτιού, πόσες αναµνήσεις ήρθαν στον νου µου! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το κατώφλι) το κατώφλι τα κατώφλια το κατώφλι τα κατώφλια - κατώφλι - κατώφλια Πόλη: πολλά σπίτια και δηµόσια κτίρια, όπου ζουν πολλοί άνθρωποι σε µια διοικητική ενότητα. Π.χ.: Η πόλη µου είναι τόσο όµορφη, µε τα παλιά πέτρινα σπίτια και τα γραφικά καφενεία της. Ουσιαστικό, γένους θηλυκού, αριθµού ενικού, πτώσης κλητικής (η πόλη, -ης) η πόλη οι πόλεις της πόλης (πόλεως) των πόλεων την πόλη τις πόλεις - πόλη - πόλεις Αγκάλιασµα: η ενέργεια του αγκαλιάζω, η αγκαλιά. Π.χ.: Μου έκαναν µεγάλη εντύπωση τα αγκαλιάσµατα των συγγενών του στον σταθµό. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το αγκάλιασµα, - µατος) το αγκάλιασµα τα αγκαλιάσµατα του αγκαλιάσµατος των αγκαλιασµάτων το αγκάλιασµα τα αγκαλιάσµατα - αγκάλιασµα - αγκαλιάσµατα 53

Στερήθηκα: µου έλειψε κάτι που χρειάστηκα, ιδίως από τα αναγκαία για την ζωή. Π.χ.: Στερήθηκα πολλά για να µπορέσω να σπουδάσω. Γι αυτό και τώρα ξοδεύω χωρίς να σκέφτοµαι! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου αορίστου, φωνής παθητικής, προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας β (στερούµαι) Αρχικοί χρόνοι: στερούµαι, στερούµουν, θα στερούµαι, θα στερηθώ, στερήθηκα, έχω στερηθεί, είχα στερηθεί, θα έχω στερηθεί Σηµάδι: σύµβολο για ευκολότερη αναγνώριση, καθετί που ξεχωρίζει. Π.χ.: Πάντα βάζω ένα σηµάδι στην σελίδα του βιβλίου, όταν σταµατάω το διάβασµα. Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το σηµάδι, -ιού) το σηµάδι τα σηµάδια του σηµαδιού των σηµαδιών το σηµάδι τα σηµάδια - σηµάδι - σηµάδια Βήµα: καθεµιά από τις µετακινήσεις των ποδιών στο περπάτηµα ή στον χορό. Π.χ.: Έµαθα τα βήµατα του καλαµατιανού! Πολύ εύκολος χορός! Ουσιαστικό, γένους ουδετέρου, αριθµού ενικού, πτώσης αιτιατικής (το βήµα, -µατος) το βήµα τα βήµατα του βήµατος των βηµάτων το βήµα τα βήµατα - βήµα - βήµατα Θα θυµηθώ: θα φέρω ξανά στην µνήµη µου γεγονότα του παρελθόντος, κάτι που έχω µάθει. Π.χ.: Πολλές φορές θυµάµαι τις ωραίες στιγµές που περάσαµε το καλοκαίρι! Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου µέλλοντα απλού, φωνής παθητικής, προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας α (θυµάµαι) Αρχικοί χρόνοι: θυµάµαι, θυµόµουν(α), θα θυµάµαι, θα θυµηθώ, θυµήθηκα, έχω θυµηθεί, είχα θυµηθεί, θα έχω θυµηθεί Σµίγω: ενώνω ή ενώνοµαι, συναντώ ή συναντιέµαι, έρχοµαι σε επαφή. Π.χ.: Ύστερα από τόσα χρόνια επιτέλους έσµιξαν οι δύο φίλοι. Ρήµα, έγκλισης οριστικής, χρόνου ενεστώτα, φωνής ενεργητικής, προσώπου α, αριθµού ενικού, συζυγίας α (σµίγω) Αρχικοί χρόνοι: σµίγω, έσµιγα, θα σµίγω, θα σµίξω, έσµιξα, έχω σµίξει, είχα σµίξει, θα έχω σµίξει 54

Ταξιδευτής: αυτός που ταξιδεύει συχνά, ταξιδιώτης. Π.χ.: Είναι ταξιδευτής του κόσµου. Και πού δεν έχει πάει! Ουσιαστικό, γένους αρσενικού, αριθµού ενικού, πτώσης ονοµαστικής (ο ταξιδευτής, - ή) ο ταξιδευτής οι ταξιδευτές του ταξιδευτή των ταξιδευτών τον ταξιδευτή τους ταξιδευτές - ταξιδευτή - ταξιδευτές 1. Αντιστοιχίστε τις αντίθετες λέξεις: Ασκήσεις Λεξιλογίου χωριό ξηµέρωµα θα ξεχάσω αποµακρύνω σµίγω θα θυµηθώ δειλινό πόλη 2. Συµπληρώστε τα κενά µε τις κατάλληλες λέξεις στον σωστό τύπο: βήµα, πόλη, δειλινό, σηµάδι, κατώφλι α) Είναι υπέροχο το στην ακροθαλασσιά! β) Ακολούθησε τα του πατέρα του και ασχολείται µε το εµπόριο. γ) Κάθε φορά που περνάει από το σπίτι, στέκεται στο. Ποτέ δεν µπαίνει µέσα. δ) Τα στα χέρια του δείχνουν πόσο πολύ δούλεψε στην ζωή του. ε) Έλα στην µου κάποιο Σαββατοκύριακο! Θα περάσουµε τέλεια! Γραµµατική α. Θεωρία Ουσιαστικά Ουδέτερα σε -ο / -ι / -µα Τα ουδέτερα ονόµατα συνοδεύονται από το ουδέτερο άρθρο και χωρίζονται, όπως και τα αρσενικά και τα θηλυκά, σε δύο κατηγορίες: τα ισοσύλλαβα (µε ίδιο αριθµό συλλαβών στον ενικό και πληθυντικό αριθµό) και τα ανισοσύλλαβα (µε µία παραπάνω συλλαβή στον πληθυντικό αριθµό). Υπάρχουν, ακόµη, και τα ιδιόκλιτα που έχουν δικό τους τρόπο κλίσης τόσο στον ενικό όσο και στον πληθυντικό αριθµό. Στα ισοσύλλαβα ανήκουν αυτά που λήγουν σε ο και ι. 55

κατάληξη στον ενικό αριθµό κατάληξη στον πληθυντικό αριθµό παραδείγµατα -ο -α το βουνό τα βουνά το δέντρο τα δέντρα το σύννεφο τα σύννεφα το πρόσωπο τα πρόσωπα -ι -ια το παιδί τα παιδιά το τραγούδι τα τραγούδια Στα ανισοσύλλαβα ανήκουν αυτά που λήγουν σε -µα. κατάληξη στον ενικό αριθµό κατάληξη στον πληθυντικό αριθµό παραδείγµατα -µα -µατα το βήµα τα βήµατα το όνοµα τα ονόµατα Παραδείγµατα: Το πρόσωπο του παιδιού ήταν τόσο φοβισµένο! Οι στίχοι αυτών των τραγουδιών είναι γνωστοί σε όλους. Τα ονόµατα των µαθητών βρίσκονται στον πίνακα ανακοινώσεων. Κλίνονται ως εξής: ενικός αριθµός ονοµαστική το βουνό δέντρο σύννεφο πρόσωπο γενική του βουνού δέντρου σύννεφου προσώπου αιτιατική το βουνό δέντρο σύννεφο πρόσωπο κλητική -- βουνό δέντρο σύννεφο πρόσωπο πληθυντικός αριθµός ονοµαστική τα βουνά δέντρα σύννεφα πρόσωπα γενική των βουνών δέντρων σύννεφων προσώπων αιτιατική τα βουνά δέντρα σύννεφα πρόσωπα κλητική -- βουνά δέντρα σύννεφα πρόσωπα Κατά το βουνό κλίνονται: νερό, ποσό, νοικοκυριό κ.ά. Κατά το δέντρο κλίνονται: βιβλίο, πεύκο, υπουργείο, σχολείο κ.ά. Κατά το σύννεφο κλίνονται: δάχτυλο, σίδερο, τριαντάφυλλο κ.ά. Κατά το πρόσωπο κλίνονται: άλογο, άτοµο, έπιπλο, θέατρο, όργανο κ.ά. 56

ενικός αριθµός ονοµαστική το παιδί τραγούδι γενική του παιδιού τραγουδιού αιτιατική το παιδί τραγούδι κλητική -- παιδί τραγούδι πληθυντικός αριθµός ονοµαστική τα παιδιά τραγούδια γενική των παιδιών τραγουδιών αιτιατική τα παιδιά τραγούδια κλητική -- παιδιά τραγούδια Κατά το παιδί κλίνονται: αρνί, γατί, σκυλί, ψωµί κ.ά. Κατά το τραγούδι κλίνονται: δαχτυλίδι, καλοκαίρι, ταξίδι, χιόνι κ.ά. ενικός αριθµός ονοµαστική το βήµα όνοµα γενική του βήµατος ονόµατος αιτιατική το βήµα όνοµα κλητική -- βήµα όνοµα πληθυντικός αριθµός ονοµαστική τα βήµατα ονόµατα γενική των βηµάτων ονοµάτων αιτιατική τα βήµατα ονόµατα κλητική -- βήµατα ονόµατα Κατά το βήµα κλίνονται: γράµµα, δράµα, κλάµα, κύµα, σώµα, χρήµα, χρώµα κ.ά. Κατά το όνοµα κλίνονται: άγαλµα, άνοιγµα, διάλειµµα, µάθηµα, πρόβληµα κ.ά. β. Ασκήσεις 1. Συµπληρώστε τα κενά µε τις λέξεις που ακολουθούν στον κατάλληλο τύπο: το τραγούδι, το αλφάβητο, το παιδί, το γράµµα, το δέντρο, το σύµφωνο, το κορίτσι, το όνοµα α) Το ελληνικό, έχει είκοσι τέσσερα, από τα οποία τα επτά είναι φωνήεντα και τα άλλα. β) εν θυµάται ούτε καν τα των µαθητών της. γ) Στους ξένους αρέσουν πολύ τα ελληνικά. δ) Έχει δύο, ένα αγόρι και δύο. ε) Την άνοιξη, όλα τα πρασινίζουν. 57

2. Συµπληρώστε τις προτάσεις µε την σωστή λέξη από την παρένθεση: α) Η γυναίκα του δεν δουλεύει. Ασχολείται µε. (το νοικοκυριό, των νοικοκυριών, του νοικοκυριού) β) Κάνουµε πολλά όλο τον χρόνο σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. (ταξίδι, ταξιδιού, ταξίδια) γ) Στις βόρειες περιοχές της χώρας µας δεν λιώνουν ποτέ. (το χιόνι, των χιονιών, τα χιόνια) δ) Το χρώµα αυτού του µου αρέσει πολύ. (τριαντάφυλλα, τριαντάφυλλου, τριαντάφυλλο) ε) εν θυµάµαι καθόλου ποια είναι η διεύθυνση του. (υπουργείο, υπουργεία, υπουργείου) Κείµενο Η Αθήνα στους κλασικούς χρόνους Με το τέλος των Περσικών Πολέµων αρχίζει µία από τις πιο συγκλονιστικές περιόδους στην ιστορία του ανθρώπινου πνεύµατος. Αυτή που ονοµάζουµε «χρυσό αιώνα» της Αθήνας. Λόγω της θαυµαστής ισορροπίας που πετυχαίνει η δηµοκρατία του Περικλή, φιλόσοφοι, συγγραφείς και καλλιτέχνες έρχονται στην πόλη απ όλες τις περιοχές του ελληνισµού. Η Αθήνα του 5 ου αιώνα, η πνευµατική µητρόπολη της εποχής, ανοίγει νέους δρόµους σε κάθε τοµέα της τέχνης και της σκέψης. Η αρχιτεκτονική και η γλυπτική γνωρίζουν µεγάλη άνθιση και τα έργα στον ιερό βράχο της Ακρόπολης, δίνουν αίγλη στην πόλη. Η Ακρόπολη της Αθήνας, το υψηλότερο σηµείο της, γίνεται το σπουδαιότερο λατρευτικό της κέντρο. Τα Προπύλαια -η µνηµειακή είσοδος του Μνησικλή- ο ναός της Αθηνάς Νίκης, ο Παρθενώνας -το εντυπωσιακό οικοδόµηµα του Ικτίνου και του Καλλικράτη, διακοσµηµένο από τον Φειδία προς τιµή της Παρθένου Αθηνάς- το Ερεχθείο µε τις Καρυάτιδες -ναός αφιερωµένος στην Αθηνά και τον Ποσειδώνα- και άλλοι ιεροί χώροι µαρτυρούν την υπεροχή της πόλης. Παράλληλα αναπτύσσονται η ρητορική µε τον Λυσία, η ζωγραφική και η αγγειογραφία, η ιστοριογραφία µε τον Θουκυδίδη. Και πάνω απ όλα το θέατρο, µε τους δραµατικούς ποιητές Αισχύλο, Σοφοκλή, Ευριπίδη και Αριστοφάνη, καθώς και η φιλοσοφία µε τους σοφιστές και τον Σωκράτη. («Αθήνα», Κατερίνα Σέρβη, Εκδοτική Αθηνών, σελ. 8, µε αλλαγές) Λεξιλόγιο Συγκλονιστικές: καταπληκτικές, που προκαλούν έντονη ψυχική συγκίνηση. Π.χ.: Είδα µια ταινία µε συγκλονιστικές εικόνες από τον Β Παγκόσµιο Πόλεµο. Πνεύµατος: το µυαλό και η ικανότητα του ανθρώπου να σκέφτεται και να κρίνει. Π.χ.: Το δηµιουργικό και ανήσυχο πνεύµα του ανθρώπου έχει καταφέρει πολλά. 58

Θαυµαστής: που προκαλεί έκπληξη για κάτι το εξαιρετικό, το υπέροχο. Π.χ.: Είναι θαυµαστός ο τρόπος της να πείθει τους συνοµιλητές της. Ισορροπίας: κατάστασης κατά την οποία κάτι παραµένει στην ίδια θέση, παρά τις δυνάµεις που εκδηλώνονται σε αυτό. Π.χ.: Η κοινωνική ισορροπία ήταν αναγκαία µετά την µεγάλη επανάσταση του λαού. Πνευµατική: που αναφέρεται ή ανήκει στο πνεύµα. Π.χ.: Οι πνευµατικοί άνθρωποι ενός τόπου είναι οι καλλιτέχνες, οι συγγραφείς, οι ποιητές. Μητρόπολη: πόλη και κέντρο ενός πολιτισµού, το κύριο πολιτιστικό, θρησκευτικό κλπ. κέντρο ενός τόπου. Π.χ.: Το Χόλιγουντ θεωρείται η µητρόπολη του κινηµατογράφου. Αρχιτεκτονική: η τέχνη του οικοδοµήµατος και διακόσµησης και η επιστήµη που την µελετά. Π.χ.: Κτίρια σύγχρονης αρχιτεκτονικής βρίσκονται σε όλες τις πρωτεύουσες του κόσµου. Γλυπτική: τέχνη κατά την οποία δηµιουργούνται µορφές ή παραστάσεις πάνω σε σκληρό υλικό. Π.χ.: Η γλυπτική είναι µία από τις καλές τέχνες. Άνθιση: λουλούδιασµα, εποχή της ανθοφορίας, ακµή. Π.χ.: Την µεγαλύτερη άνθισή τους, τα ελληνικά γράµµατα την είχαν τον 5 ο π.χ. αιώνα. Βράχο: µεγάλη πέτρα, λόφος πέτρινος, πέτρινος όγκος. Π.χ.: Στα περισσότερα ελληνικά νησιά κυριαρχεί ο βράχος, ο ήλιος και η θάλασσα. Αίγλη: φήµη, δόξα. Π.χ.: Η αίγλη της αρχαίας Ρώµης είναι χαρακτηριστική. Μνηµειακή: που έχει την µεγαλοπρέπεια, την επιβλητικότητα µνηµείου. Π.χ.: Η Αψίδα του Θριάµβου είναι ένα µνηµειακό έκθεµα. Εντυπωσιακό: που προκαλεί εντύπωση, που προξενεί ζωηρή αίσθηση. Π.χ.: Οι µεγάλες πρωτεύουσες του κόσµου έχουν εντυπωσιακούς ουρανοξύστες. Οικοδόµηµα: ό,τι είναι χτισµένο και έχει σχετικά µεγάλες διαστάσεις, κτίριο. Π.χ.: Τα παλιά οικοδοµήµατα της πόλης διατηρούν το δικό τους στυλ. ιακοσµηµένο: καλλωπισµένο, στολισµένο, εξωραϊσµένο. Π.χ.: Η αίθουσα ήταν διακοσµηµένη µε γούστο και πολλή φαντασία. Τιµή: ό,τι απονέµεται σε ένδειξη εκτίµησης, σεβασµού, αναγνώρισης της αξίας κάποιου. Π.χ.: Έγινε εκδήλωση προς τιµή του ποιητή που πήρε το Βραβείο Νόµπελ. Αφιερωµένος: χαρισµένος σε ένδειξη τιµής, αγάπης. 59

Π.χ.: Τα ποιήµατά του είναι αφιερωµένα σε όσους φυλακίζονται άδικα. Μαρτυρούν: επιβεβαιώνουν την ύπαρξη κάποιου πράγµατος, αποδεικνύουν. Π.χ.: Η έκφραση του προσώπου της µαρτυρεί την λύπη και την στενοχώρια της. Υπεροχή: η ιδιότητα εκείνου που είναι καλύτερος, ανώτερος. Π.χ.: Κατά την διάρκεια του αγώνα, η ελληνική οµάδα κράτησε την υπεροχή της. Ρητορική: η τέχνη του ρήτορα, ενός ανθρώπου που µιλά καλά. Π.χ.: Η ρητορική παίζει πρωταρχικό ρόλο στα κοινοβούλια, στην εκκλησία και στα δικαστήρια. Αγγειογραφία: η ζωγραφική σε αγγεία και η µελέτη της. Π.χ.: Σηµαντικές ιστορικές πληροφορίες αποκτούν οι αρχαιολόγοι µελετώντας την αγγειογραφία. Ιστοριογραφία: η συγγραφή ιστορικών έργων. Π.χ.: Η ιστοριογραφία του Βυζαντίου είναι πλούσια, µε σηµαντικές πληροφορίες για την κοινωνική και πολιτιστική ζωή εκείνης της περιόδου. Επιλέξτε την σωστή απάντηση: Άσκηση κατανόησης 1. Στην ανάπτυξη της Αθήνας του 5 ου αιώνα, τον πιο σηµαντικό ρόλο είχε ο, ο µεγάλος πολιτικός και στρατηγός. α. Περικλής β. Σωκράτης γ. Μνησικλής 2. Ο αιώνας της µεγάλης ακµής της Αθήνας ονοµάζεται «Εποχή του» αλλά και «αιώνας». α. Σοφοκλή, χρυσός β. Περικλή, χρυσός γ. Περικλή, ασηµένιος 3. Το εντυπωσιακό οικοδόµηµα στον Ιερό Βράχο της Αθήνας είναι, του Ικτίνου και του Καλλικράτη. α. το Ερεχθείο β. τα Προπύλαια γ. ο Παρθενώνας 4. Τα Προπύλαια, η µεγαλόπρεπη είσοδος στην Ακρόπολη είναι έργο του αρχιτέκτονα. α. Ικτίνου β. Μνησικλή γ. Φειδία 5. Στον βράχο της Ακρόπολης, εκτός από τον Παρθενώνα και το Ερεχθείο, βλέπουµε και τον ναό. α. του Ποσειδώνα β. της Παρθένου Αθηνάς γ. της Αθηνάς Νίκης 60

Παιχνιδόλεξα Ελάτε να θυµηθούµε λίγα από αυτά που µάθαµε, παίζοντας 1. Σταυρόλεξο Βρείτε τις λέξεις, που ζητάµε, και λύστε το σταυρόλεξο: 3 1 2 1 2 3 Οριζόντια 1. Ο χρόνος λίγο πριν ή λίγο µετά την δύση του ηλίου. 2. Το κτίριο διαφορετικά. 3. Η τέχνη του ρήτορα. 2. Κρεµάλα Βρείτε την λέξη που κρύβεται: Κάθετα 1. Η δηµοκρατία του Περικλή πετυχαίνει µια θαυµαστή.. 2. Το κάτω µέρος της πόρτας. 3. Καταπληκτικός, αυτός που προκαλεί έντονη ψυχική συγκίνηση. 1. Η αγκαλιά αλλιώς. 2. Αιώνιος, αξέχαστος. Α _ Α _ 61

3. Επιλέγω, ξεχωρίζω. 3. Ακροστιχίδα Βρείτε τις λέξεις και ανακαλύψτε ποια κρύβεται ( η Αθήνα ήταν πνευµατική τον 5 ο αιώνα ): 1 3 5 6 8 1. Το µυαλό, η ικανότητα του ανθρώπου να σκέφτεται. 2. Η µετακίνηση του ποδιού στο περπάτηµα ή τον χορό. 3. Τέχνη µε την δηµιουργία µορφών πάνω σε σκληρό υλικό. 4. Φυτό σε ποικιλία χρωµάτων. 5. Είναι ιερός της Ακρόπολης. 6. Αυτός που προκαλεί εντύπωση. 7. Το όστρακο που περιβάλλει το σώµα κάποιων ζώων. 8. Φήµη, δόξα. 9. Είναι η είσοδος του Μνησικλή. 9 2 4 7 4. Τραγούδια Ακούστε τα τραγούδια και συµπληρώστε τις λέξεις που λείπουν: Αθήνα Μ' άσπρα πουλιά και σύννεφα τον ουρανό θα ντύσω και τ' όνοµά σου στην. Στίχοι: Νίκος Γκάτσος Μουσική: Μάνος Χατζιδάκις Στο περιβόλι του Μαγιού θα µπω για δάφνη, κι 62

στεφάνι σου. Αθήνα - Αθήνα Χαρά της γης και της, µικρό γαλάζιο. Κάποια βραδιά στην αµµουδιά σου θα µείνω. Αθήνα µάνα µου Μες στο φως του, εκεί στην άκρη του γιαλού, το σου περνώ. µου, ξαναγυρνώ! Στίχοι: Σέβη Τηλιακού Μουσική: Αντώνης Στεφανίδης Αθήνα, µάνα µου, κυρά µου Αθήνα, τ' σου το. Έβγα, φεγγάρι µου, βάλε να βρω το σπίτι που γεννήθηκα. Απ' την Ακρόπολη ως τη Ραφήνα το βήµα σε. Αθήνα, µάνα µου, κυρά µου Αθήνα, τα χείλη και το χώµα σου φιλώ. Πέρασα τόσα πέλαγα της γης κι όπου αντάµωσα στεριά βγήκα και άναψα φωτιά. Αθήνα, µάνα µου, κυρά µου Αθήνα, τ' σου το. Έβγα, φεγγάρι µου, βάλε να βρω το σπίτι που γεννήθηκα. Απ' την Ακρόπολη ως τη Ραφήνα το βήµα σε. Αθήνα, µάνα µου, κυρά µου Αθήνα, τα χείλη και το χώµα σου φιλώ. 63

Λεξιλόγιο ενότητας Αγγειογραφία, η Αγκάλιασµα, το Αθάνατος-η-ο Αίγλη, η Αµάραντος-η-ο Άνθιση, η Αρχιτεκτονική, η Αυγή, η Αφιερωµένος-η-ο Βήµα, το Βράχος, ο Γλυπτική, η ειλινό, το ιακοσµηµένος-η-ο ιαλέγω Εντυπωσιακός-ή-ό Θαυµαστός-ή-ό Θυµάµαι Ισορροπία, η Ιστοριογραφία, η Κατώφλι, το Κεντάω Κοχύλι, το Κρίνο, το Μαρτυρώ Μητρόπολη, η Μνηµειακός-ή-ό Μυρτιά, η Οικοδόµηµα, το Πέτρα, η Πλέκω Πνεύµα, το Πνευµατικός-ή-ό Πόλη, η Ρητορική, η Σηµάδι, το Σµίγω Στερούµαι Συγκλονιστικός-ή-ό Ταξιδευτής, ο Τιµή, η Υπεροχή, η 64