Οδηγός για την εκπόνηση Σχεδίου Δράσης. για τη Βιοποικιλότητα μιας περιοχής

Οδηγός για την εκπόνηση Σχεδίου Δράσης για τη Βιοποικιλότητα μιας περιοχής ιούνιος2016

Περιεχόμενα Πρόλογος 03 Τι είναι βιοποικιλότητα 04 Τι είναι το Σχέδιο Δράσης για τη Βιοποικιλότητα (ΣΔΒ) 06 Βήματα για την εκπόνηση ενός επιτυχημένου ΣΔΒ 08 1. Δημιουργία Ομάδας Εργασίας για τη Βιοποικιλότητα 10 2. Δημιουργία Επιστημονικής Ομάδας 11 3. Μελέτη και Καταγραφή 12 4. Εκπόνηση ΣΔΒ 17 5. Προώθηση και Επικοινωνία 19 6. Διαβούλευση και Δημοσιοποίηση 21 7. Παρακολούθηση και αναθεώρηση 22 Επίλογος 23 Παράρτημα 24 Κείμενο: Τζένη Γαλάνη, Τάσος Δημαλέξης, NCC Επιμέλεια έκδοσης: Τζένη Γαλάνη, NCC Φωτογραφίες: NCC, X. Ζυγογιάννη, Ν. Κρητικός, Α. Καλτσής Γραφιστική επιμέλεια - Εκτύπωση: creativepoint Copyright: Δήμος Σκύρου, 2016 Βιβλιογραφική αναφορά: Γαλάνη Τ., Δημαλέξης Τ. 2016: Οδηγός για την Εκπόνηση Σχεδίου Δράσης Βιοποικιλότητας. Πρόγραμμα LIFE09 NAT/GR/000323, Αθήνα.

Πρόλογος Ο Οδηγός εκπόνησης Σχεδίου Δράσης για τη Βιοποικιλότητα, συντάχθηκε στο πλαίσιο του Προγράμματος LIFE09 NAT/GR/000323 «Επιδεικτική εφαρμογή της προσέγγισης Σχέδιο Δράσης για τη Βιοποικιλότητα, για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας της Σκύρου», από την Εταιρεία Περιβαλλοντικών συμβούλων NCC ΕΠΕ, σε συνεργασία με την ομάδα του προγράμ - ματος Life του Δήμου Σκύρου. Έρχεται να καλύψει την ανάγκη ύπαρξης συγκεκριμένων κατευθύνσεων για την εκπόνηση Σχεδίων Δράσης Βιοποικιλότητας συγκεκριμένων τόπων, και αφορά κυρίως νησιωτικές περιοχές χωρίς όμως να περιορίζεται η εφαρμογή του αποκλειστικά σε αυτές. Στον Νόμο 3937/2011 για τη διατήρηση της Βιοποικιλότητας προβλέπεται ότι το Υπουργείο Περιβάλλοντος, σε συνεργασία με συναρμόδια Υπουργεία και άλλους αρμόδιους φορείς, εκπονεί και εφαρμόζει σχέδια δράσης ειδών, καθώς και Εθνικό Σχέδιο Δράσης Βιοποικι λότητας. Η παρούσα έκδοση σκοπό έχει να προτείνει περιγράψει την προσέγγιση εκπόνησης Σχεδίου Δράσης Βιοποικιλότητας σε επίπεδο περιοχής, κάτι που εφαρμόζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Η προσέγγιση εφαρμόστηκε επιδεικτικά στην περίπτωση της Σκύρου, με στόχο την επεξεργασία ολοκληρωμένων μεθόδων σχεδιασμού και μέτρων διαχείρισης, προκειμένου να διατηρηθεί και να αποκατασταθεί η βιοποικιλότητα της Σκύρου, στο σύνολο της έκτασης του νησιού και όχι μόνο εντός των προστατευόμενων ζωνών, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας, ώστε να διασφαλιστεί ότι η διατήρηση της βιοποικιλότητας συνοδεύει ένα τοπικό μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης. Το πρόγραμμα LIFE09 NAT/GR/000323 υλοποιήθηκε από το Δήμο Σκύρου σε συνεργασία με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία (ΕΟΕ), την Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) με την οικονομική υπο στήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Πράσινου Ταμείου. 03

Τι είναι η βιοποικιλότητα Ως «βιολογική ποικιλότητα» ορίζεται η ποικιλομορφία που εμφανίζεται ανάμεσα στους ζωντανούς οργανισμούς όλων των ειδών, των χερσαίων, θαλάσσιων και υδάτινων οικοσυστημάτων και οικολογικών συμπλεγμάτων στα οποία οι οργανισμοί αυτοί ανήκουν». Ο ορισμός περιλαμβάνει την ποικιλότητα μέσα σε ένα είδος όπως και εκείνη, μεταξύ διαφορετικών ειδών και οικοσυστημάτων (Σύμβαση του Ρίο, 1992). Πρακτικά, μπορούν να διακριθούν τέσσερα επίπεδα βιοποικιλότητας, το καθένα από τα οποία έχει διαφορετική σημασία αλλά στην πράξη, αποτελεί κομμάτι αναπόσπαστο ενός ενιαίου συνόλου. Το πρώτο επίπεδο είναι εκείνο της γενετικής βιοποικιλότητας η οποία εκφράζει το εύρος των κληρονομικών καταβολών ενός συγκεκριμένου είδους. Το δεύτερο επίπεδο βιοποικιλότητας είναι αυτό της βιοποικιλότητας των ειδών φυτών και ζώων η οποία εκφράζεται με τον αριθμό (πλήθος) των ειδών φυτών και ζώων που απαντούν σε μια συγκεκριμένη περιοχή. Το τρίτο επίπεδο βιοποικιλότητας, γνωστό ως βιοποικιλότητα οικοσυστημάτων ή φυτοκοινωνιών, εκφράζεται με τον αριθμό (πλήθος) των συνδυασμών ειδών φυτών και ζώων που συναντώνται σε μια συγκεκριμένη περιοχή. Το τέταρτο επίπεδο βιοποικιλότητας είναι εκείνο της βιοποικιλότητας των τοπίων, το οποίο εκφράζεται με τον αριθμό ή το πλήθος των τύπων τοπίων που εμφανίζονται σε μια περιοχή ή σε μια χώρα. Σύμφωνα με το Σχέδιο Δράσης της ΕΕ για την προστασία της βιοποικιλότητας (2010), η βιοποικιλότητα δεν είναι τίποτε άλλο από την ποικιλομορφία της ζωής στη γη. Συνιστάται σε ποικιλία γονιδίων, ποικιλία ειδών και ποικιλία ολόκληρων οικοσυστημάτων. Επηρεάζοντας το φυσικό περιβάλλον και επηρεαζόμενη από αυτό, η ποικιλότητα αυτή δημιουργεί σύνθετα οικοσυστήματα τα οποία παρέχουν ζωτική στήριξη σε όλους τους ζωντανούς οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπου. Βιοποικιλότητα & βιώσιμη τοπική ανάπτυξη Η βιώσιμη ανάπτυξη ορίζεται στο άρθρο 2 της Σύμβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα (CBD) ως εξής: «η χρήση των συστατικών της βιολογικής ποικ ιλότητας κατά τρόπο και σε βαθμό που δεν θα οδηγήσει στη μακρ οπρόθεσμη μείωση της βιολογικής ποικιλότητας, διατηρώντας έτσι τη δυνατότητα να ανταποκρίνεται στις ανάγκες και τις προσδοκίες των σημερινών και των μελλοντικών γενεών». Έχουν προσδιοριστεί τρία στοιχεία που πρέπει να βρίσκονται σε ισορροπία προκειμένου να διασφαλιστεί η αειφόρος ανάπτυξη. Τα τρία αυτά στοιχεία, κοινωνικά, περιβαλλοντικά και οικονομικά, που σήμερα συχνά αναφέρονται ως «Άνθρωποι, Πλανήτης και Κέρδος». Με άλλα λόγια, η πορεία για την οικονομική ευημερία (Κέρδος) δεν πρέπει να υπερκαλύπτει τη συνετή διαχείριση του περιβάλλοντος (Πλανήτης), ούτε πρέπει να είναι εις βάρος της κοινωνίας (Άνθρωποι). Δηλαδή, καθένα από τα τρία αυτά στοιχεία πρέπει να λαμβάνεται υπόψη κατά την δεδομένη χρονική στιγμή. 04

Υπηρεσίες Οικοσυστημάτων και Απώλεια βιοποικιλότητας Γενικά τα φυσικά και ημι-φυσικά οικοσυστήματα παρέχουν ορισμένες βασικές λειτουργίες που είναι απαραίτητες για την αειφόρο χρήση των φυσικών πόρων. Σήμερα έχει διαπιστωθεί ότι η βιοποικιλότητα μειώνεται παγκοσμίως σε όλα τα επίπεδά της. Η απώλεια της βιοποικιλότητας, σε επίπεδο οικοσυστημάτων, ειδών και γονιδίων προκαλεί ανησυχίες όχι μόνο λόγω της σημαντικής αξίας της φύσης, αλλά και επειδή οδηγεί σε υποβάθμιση των υπηρεσιών που παρέχουν τα φυσικά οικοσυστήματα. Αυτές οι οικοσυστημικές υπηρεσίες είναι κατά κύριο λόγο δημόσια αγαθά που δεν αφορούν αγορές και τιμές, έτσι ώστε η απώλεια τους συχνά δεν ανιχνεύεται από τα τρέχοντα οικονομικά συστήματα παροχής κινήτρων και κατά συνέπεια μπορεί να συνεχιστεί αμείωτη. Η δέσμευση της ΕΕ για την ανάσχεση της απώλειας βιοποικιλότητας Από καιρό η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει στρατευθεί στη διατήρηση της βιοποικιλότητας στην ΕΕ και ανά τον κόσμο. Η σχετική με τη φύση νομοθεσία της ΕΕ χρονολογείται από το 1979 και οι σχετικές με τη βιοποικιλότητα στρατηγικές της έχουν θεσπιστεί από το 1998. Τα κράτη μέλη της ΕΕ βρίσκονται από το 2001 στην πρωτοπορία ανάσχεσης της απώλειας βιοποικιλότητας στο έδαφός τους με χρονικό ορίζοντα το 2010. Δεδομένου ότι οι στόχοι που τέθηκαν για το 2010 δεν επιτεύχθηκαν, η 10η διάσκεψη μερών των Ηνωμένων Εθνών για τη βιοποικιλότητα (CDB) στη Ναγκόγια της Ιαπωνίας το 2010, κατέληξε στην έγκριση παγκόσμιου στρατηγικού σχεδιασμού με ορίζοντα το 2020. Διατήρηση της βιοποικιλότητας στην Ελλάδα Στο πλαίσιο των υποχρεώσεων της για την εφαρμογή της Σύμβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα, η Ελλάδα όφειλε ήδη από το 1994 να καταρτίσει Εθνική Στρατηγική που να συνοδεύεται και από συγκεκριμένο Σχέδιο Δράσης. Tο 2011, ψηφίστηκε ο Νόμος 3937 για τη Διατήρηση της Βιοποικιλότητας στην Ελλάδα. Σύμφωνα με το Νόμο, ως βασικά εργαλεία διαχείρισης της βιοποικιλότητας ορίζονται τα εξής: α) Εθνική στρατηγική για τη βιοποικιλότητα, στην οποία συμπεριλαμβάνεται και αναλυτικό σχέδιο δράσης που επικαιροποιείται ανά πενταετία. β) Εθνική απογραφή βιοποικιλότητας ανά δεκαετία. γ) Σχέδια επιστημονικής παρακολούθησης σημαντικών οικοτόπων και ειδών με δεκαετή ορίζοντα. δ) Κόκκινοι κατάλογοι των απειλούμενων ειδών πανίδας και χλωρίδας ή άλλων ομάδων οργανισμών και τακτική επικαιροποίηση αυτών, ανά πενταετία, σύμφωνα με τα κριτήρια της Διεθνούς Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN) (Άρθρο 17). To 2014 σε ανταπόκριση των υποχρεώσεων που απορρέουν από το άρθρο 6 της Διεθνούς Σύμβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα, συντάχθηκε η Εθνική Στρατηγική για τη Βιοποικιλότητα και ένα Σχέδιο Δράσης υλοποίησής του για τα επόμενα 15 χρόνια. Με βάση τη Στρατηγική, η βιοποικιλότητα της Ελλάδας αξιο λογείται, υπόκειται σε ορθολογική διαχείριση, προστατεύεται αποτελεσματικά, αποκαθίσταται τόσο ως εγγενής αξία όσο και λόγω της ουσιαστικής συμβολής της στην ευμάρεια και την οικονομική ευημερία. Το όραμα για το 2050 είναι η αποτροπή των καταστρεπτικών αλλαγών που προκαλούνται από την απώλεια της βιοποικιλότητας. Ο Γενικός στόχος της Στρατηγικής είναι η ανάδειξη της βιο ποικιλότητας ως εθνικού κεφαλαίου, η ανάσχεση της απώλειας βιο ποικιλότητας και της υποβάθμισης των οικοσυστημικών υπηρεσιών έως το 2020 και η αποκατάστασή τους στον βαθμό του εφικτού, με εντατικοποίηση της συμβολής της Ελλάδας στην παγκόσμια αποτροπή απώλειας της βιοποικιλότητας. 05

Τι είναι το Σχέδιο Δράσης για τη Βιοποικιλότητα μιας περιοχής Το Σχέδιο Δράσης για τη Βιοποικιλότητα (ΣΔΒ) είναι ένα κείμενο στο οποίο παρατίθενται οι δράσεις που πρέπει να υλοποιηθούν από μία τοπική ή περιφερειακή αρχή (π.χ. Δημοτική Αρχή) ώστε να προστατεύσει, να διαχειριστεί και να χρησιμοποιήσει αειφορικά το φυσικό απόθεμα, την χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής ευθύνης της η οποία μπορεί να εμπεριέχει προστατευόμενες φυσικές περιοχές (π.χ. περιοχές του δικτύου Natura, ΚΑΖ), χωρίς όμως αυτό να είναι απαραίτητο. Εκπονείται με τη συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας και ομάδων χρηστών (π.χ. αγρότες, κτηνοτρόφοι, αλιείς), οι οποίοι θα εμπλακούν σε κάποιες από τις προτεινόμενες δράσεις. Η διαδικασία αυτή μπορεί να υλοποιηθεί είτε από ιδίους πόρους της Αυτοδιοίκησης είτε από χρηματοδοτικά εργαλεία που προσφέρονται από την Ε.Ε. Το ΣΔΒ είναι μια συνεχής διαδικασία εθελοντικών δεσμεύσεων και δράσεων από μέρους της τοπικής κοινότητας που βοηθά να διασφαλιστεί ότι σημαντικά στοιχεία του φυσικού αποθέματος διατηρούνται προς όφελος της κοινωνίας και του περιβάλλοντος. Οι γενικοί στόχοι του ΣΔΒ είναι: να ενθαρρύνει τη συνεργασία μεταξύ των τοπικών φορέων να αναπτύξει την συνειδητοποίηση ευθυνών και της ανάγκης για τοπική δράση να τεκμηριώσει και προωθήσει τη σημασία της τοπικής βιοποικιλότητας να «μεταφράσει» τις διεθνείς, εθνικές και περιφερειακές προτεραιότητες διατήρησης της φύσης σε ρεαλιστικές τοπικές δράσεις να προσδιορίσει τις τοπικές προτεραιότητες διατήρησης να καταγράψει και προσδιορίσει τους σημαντικούς πόρους βιοποικιλότητας της συγκεκριμένης περιοχής να θέσει επιτεύξιμους στόχους διατήρησης για σημαντικά είδη και οικοσυστήματα να προωθήσει αποτελεσματικούς και βιώσιμους μηχανισμούς παρέμβασης στην περιοχή να παράγει ένα υποστηρικτικό κείμενο τεκμηρίωσης, κατάλληλο να χρησιμοποιηθεί για την εξεύρεση χρηματοδότησης των σχετικών δράσεων να δημιουργήσει μία βάση αναφοράς, για μελλοντική παρακολούθηση, ανασκόπηση και βελτίωση του σχεδιασμού Το ΣΔΒ πρέπει να προωθεί ευκαιρίες όπου άνθρωπος και φύση θα έχουν αμοιβαίο όφελος από συγκεκριμένες δράσεις. Θα πρέπει επίσης να ξεπερνά εμπόδια κατά την υλοποίηση, μέσω πρόβλεψης κατάλληλων τοπικών μηχανισμών. Το ΣΔΒ πρέπει να έχει σαφή οφέλη. Ένα από τα πιο προφανή είναι η ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινότητας. Μπορεί επίσης να συμβάλλει στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου στην περιοχή, π.χ. μέσω της αύξησης του τουριστικού ρεύματος. Μπορεί επίσης να προωθήσει τη γνώση λιγότερο γνωστών ειδών και ενδιαιτημάτων. Επίσης, το ΣΔΒ βοηθά στη συνεργασία διαφορετικών φορέων της τοπικής κοινωνίας μέσω της ανάπτυξης του αισθήματος της συνυπευθυνότητας και των κοινών στόχων. Προαιρετικά και σε εναρμόνιση με τους ειδικούς στόχους προστασίας των προστατευόμενων περιοχών που εμπεριέχονται στην εξεταζόμενη περιοχή, το ΣΔΒ μπορεί να οδηγεί στη θεσμοθέτηση της προστασίας υποπεριοχών ή σχηματισμών εντός της εξεταζόμενης πε ριο χής, σε συνεννόηση με τις αρμόδιες υπηρεσίες και με τρόπο εντασσόμενο στις ευρύτερες δράσεις προτεραιότητας για τη βιοποικιλότητα. 06

Τα Σχέδια Δράσης Βιοποικιλότητας εκπονούνται με τη συμμετοχή των τοπικών αρχών και φορέων και με βάση μια σειρά διαδοχικών ερωτήσεων (π.χ. τι θέλουμε να επιτύχουμε, τι έχουμε τώρα, κ.λπ.). Θα πρέπει να ακολουθούν μια λογική διαδικασία σκέψης που ορίζει σαφώς την παρούσα κατάσταση όσον αφορά α) τους υφιστάμενους πόρους βιοποικιλότητας και τη σύνδεσή τους με τη σημερινή και τη μελλοντική οικονομική ευημερία, β) την τοπική και διεθνή σημασία της βιοποικιλότητας της περιοχής, και πώς θα μπορούσε να ενισχυθεί στο μέλλον ώστε να συνεχίσει να προσφέρει αγαθά και οικοσυστημικές υπηρεσίες στην τοπική κοινωνία. Είναι επίσης σημαντικό ότι τα αποτελέσματα παρακολουθούνται αξιολογούνται, ώστε οι αναποτελεσματικές δράσεις να αναθεωρούνται και το Σχέδιο να επι και ροποιείται περιοδικά (π.χ. κάθε 5 χρόνια). Είναι απαραίτητο κατά την έναρξη της διαδικασίας να προσδιοριστούν ποσοτικοποιημένοι και σαφείς δείκτες αποτελέσματος, συναρτώμενοι με τα αναμενόμενα περιβαλλοντικά και κοινω - νικο-οικονομικά οφέλη, που θα χρησιμοποιούνται για τον καθορισμό της αποτελεσματικότητας και την περιοδική ανα θεώρηση του σχεδιασμού. 07

Βήματα κατά την εκπόνηση ενός πετυχημένου τοπικού Σχεδίου Δράσης Βιοποικιλότητας Προετοιμασία ΣΔΒ Για ένα αποτελεσματικό ΣΔΒ θα πρέπει: Να συνεργαστούν κατάλληλοι και εμπλεκόμενοι φορείς. Η Ομάδα Εργασίας να σχεδιάζει αλλά και να συμμετέχει στις δράσεις. Να προωθηθεί η ειλικρινής συμμετοχή των εμπλεκόμενων φορέων. Να γίνει προσεκτικός σχεδιασμός αλλά όχι πολύ μακροπρόθεσμος. Να διασφαλιστεί ότι οι δράσεις οδηγούν σε συγκεκριμένα αποτελέσματα και να αναπροσαρμόζονται στόχοι και δράσεις όταν τα αποτελέσματα δεν είναι ικανοποιητικά. Να είναι σαφές τι πρέπει να γίνει και από ποιόν. Να αξιολογηθούν τα κοινωνικο-οικονομικά και περιβαλλοντικά αναμενόμενα οφέλη. Τα πρόσωπα και οι οργανισμοί που συμμετέχουν στη διαδικασία να είναι υπεύθυνοι για τις δράσεις που αναλαμβάνουν. Εκπόνηση ΣΔΒ Δημιουργία Ομάδας Εργασίας Μελέτη & Καταγραφή της βιοποικιλότητας Δημιουργία Επιστημονικής Ομάδας - επιμέρους Θεματικά Σχέδια Δράσης Προώθηση & Επικοινωνία Διαβούλευση & Δημοσιοποίηση Προσδιορισμός Κενών Πληροφορίας Παρακολούθηση & Ανασκόπηση 08

Το Σχέδιο Δράσης για τη Βιοποικιλότητα της Σκύρου που εκπονήθηκε στο πλαίσιο του έργου LIFE09 NAT/GR/000323, είχε ως κύριο στόχο να καταγράψει το φυσικό απόθεμα του νησιού, να αναγνωρίσει τις υπάρχουσες δραστηριότητες και πρωτοβουλίες που συμβάλλουν στη διατήρησή του, να υποστηρίξει νέες βιώσιμες προσεγγίσεις ως προς τις υφιστάμενες δραστηριότητες, αλλά και να προσδιορίσει- ιεραρχήσει τουςτομείς όπου χρειάζονται περισσότερες δράσεις. Έμφαση δόθηκε σε σημαντικές παραγωγικές δραστηριότητες, όπως η κτηνοτροφία και η γεωργία, και στη σχέση τους με τη βιοποικιλότητα. Επίσης στην προώθηση φιλικών προς τη βιοποικιλότητα προσεγγίσεων στον τομέα του τουρισμού, ιδιαίτερα σε ότι αφορά θεμα τικές μορφές τουρισμού που στηρίζονται στο φυσικό κεφάλαιο, όπως ο οικο τουρισ μός, ο τουρισμός παρατήρησης πουλιών και ο περιπατητικός τουρισμός. 09

1. Δημιουργία Ομάδας Εργασίας για τη Βιοποικιλότητα (ΟΕΒ) Είναι η ομάδα που θέτει τους στόχους του ΣΔΒ, οργανώνει και συντονίζει τις ενέργειες που απαιτούνται. Αποτελείται από μέλη των υπηρεσιών του Δήμου ενώ τον γενικό συντονισμό και διαχείριση της διαδικασίας αναλαμβάνει ο Συντονιστής. Απαιτείται στενή συνεργασία μεταξύ του Συντονιστή, της ΟΕΒ, των τοπικών αρχών, των πολιτών και των τοπικών αρμόδιων φορέων. Τα επιμέρους βήματα που ακολουθήθηκαν στο Πρόγραμμα LIFE παρουσιάζονται παρακάτω: Στο Πρόγραμμα LIFE της Σκύρου η σύσταση της ΟΕΒ ήταν το πρώτο βήμα που πραγματοποιήθηκε με σκοπό την οργάνωση και συντονισμό των ενεργειών για την άμεση υλοποίηση των δράσεων του έργου. Με δεδομένο ότι υπεύθυνη για την εκπόνηση του ΣΔΒ ήταν η Δημοτική Αρχή της Σκύρου, η ΟΕΒ διαρθρώθηκε με βάση το στελεχιακό δυναμικό του Δήμου, με εμπλοκή ειδικών εμπειρογνωμόνων, ώστε η όλη διαδικασία να γίνει κτήμα των τοπικών στελεχών και υπηρεσιών. Η ΟΕΒ αποτελούνταν από την προϊσταμένη των διοικητικών- οικονομικών υπηρεσιών του Δήμου Σκύρου που ανέλαβε καθήκοντα Διοικητή του έργου, τον Γεωπόνο της Τεχνικής Υπηρεσίας, που ανέλαβε τη θέση του Τεχνικού Υπεύθυνου του Δήμου, τον Συντονιστή του έργου και την Συντονίστρια Επικοινωνίας, θέσεις για τις οποίες επιλέχθηκαν εξωτερικοί εμπειρογνώμονες, και σειρά στελεχών του Δήμου με σχετικές ειδικότητες για την εκπόνηση των διαχειριστικών δράσεων του προγράμματος αλλά και την λογιστική και διοικητική υποστήριξή του. Από πλευράς ΕΟΕ και ΕΛΛΕΤ στην ΟΕΒ συμμετείχαν ειδικοί, με εμπειρία στην καταγραφή διαχείριση της βιοποικιλότητας. Η ΟΕΒ βρισκόταν υπό την εποπτεία από τον Δήμαρχο του νησιού, ο οποίος λάμβανε τακτική ενημέρωση για την εξέλιξη της διαδικασίας. Μια από τις πρώτες δράσεις της ΟΕΒ ήταν η ανάλυση και αξιολόγηση των βιολογικών πόρων του τόπου, που αποτελεί ουσιαστικό μέρος της διαδικασίας και βοηθά στον καθορισμό των προτάσεων του σχεδίου καθώς και των συναρτώμενων θεματικών Σχεδίων Δράσης. Επόμενα βήματα ήταν η διαβούλευση με τους εμπλεκόμενους φορείς, ειδικούς επιστήμονες και χρήστες, για τον προσδιορισμό των κατάλληλων δράσεων, καθώς και η ανάπτυξη του σχεδίου παρακολούθησης για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας του συνολικού σχεδίου, ως προς την επίτευξη των αρχικών στόχων. Ειδικά στην περίπτωση της Σκύρου, η ΟΕΒ ήρθε σε επαφή με ιδιοκτήτες γης, επιχειρηματίες που ασχολούνται με τον οικοτουρισμό, ξενοδοχειακές μονάδες και άλλες επιχειρήσεις που συμμετέχουν στην οικονομική, πολιτιστική και πολιτική ζωή της κοινότητας, επαγγελματίες με συνάφεια με την προστασία της φύσης όπως βιολόγοι, περιβαλλοντολόγοι, τα σχολεία της περιοχής, συλλόγους με γνώσεις για την τοπική βιοποικιλότητα, καθώς και εκπροσώπους των ΜΜΕ που μπορούν να συμμετέχουν και να συνεισφέρουν στις δράσεις του προγράμματος και να βοηθήσουν στην επιτυχία του ΣΔΒ. 10

2. Δημιουργία Επιστημονικής Ομάδας Ένας από τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους για την ενεργοποίηση της διαδικασίας διατήρησης της βιοποικιλότητας σε τοπικό επίπεδο, είναι η δημιουργία της Επιστημονικής Ομάδας (ΕΟ) που αποτελείται από ειδικούς επιστήμονες και εμπειρογνώμονες. Αντικείμενο της ΕΟ ήταν η ανάλυση και αξιολόγηση της κατάστασης της βιοποικιλότητας του νησιού, και ο καθορισμός των βασικών κατευθύνσεων εκπόνησης των συναρτώμενων θεματικών Σχεδίων Δράσης, εντός προκαθορισμένων προθεσμιών. Για το πρόγραμμα LIFE Σκύρου επιλέχθηκαν ειδικοί επιστήμονες οι οποίοι ασχολήθηκαν αρχικά με τη συλλογή στοιχείων για τα είδη και τους οικοτόπους του νησιού, αναλαμβάνοντας τις ακόλουθες δράσεις: Α) Βάση Δεδομένων και Χαρτογράφηση Στο πλαίσιο του προγράμματος, δημιουργήθηκε μια Γεωβάση Δεδομένων για τη αποθήκευση, χωρική επεξεργασία και χαρτογραφική απεικόνιση των στοιχείων βιοποικιλότηταςτου νησιού. Β) Καταγραφή βιοποικιλότητας Η καταγραφή έγινε από ειδικούς επιστήμονες στη χλωρίδα, πανίδα και ορνιθοπανίδα και περιελάμβανε ενδιαιτήματα και είδη: Διεθνούς ή εθνικού ενδιαφέροντος. Σπάνια σε τοπικό επίπεδο και επομένως τοπικού ενδιαφέροντος. Σημαντικά όσον αφορά τις οικοσυστημικές υπηρεσίες (π.χ. φαρμακευτικά, μελισσοκομικά φυτά, χρησιμοποιούμενα για τροφή ή βαφές, κλπ.). Που σχετίζονται με παραγωγικές δραστηριότητες (π.χ. κτηνοτροφία) ή εν δυνάμει μπορεί να προσφέρουν οικονομικά ή κοινωνικά οφέλη. Γ) Καταγραφή ειδών Είδη ενδημικά του νησιού ή της ευρύτερης περιοχής. Είδη που περιλαμβάνονται στο Εθνικό Κόκκινο Βιβλίο των απειλούμενων ειδών. Είδη που περιλαμβάνονται στις λίστες της IUCN. Είδη που περιλαμβάνονται στα Παραρτήματα ΙΙ και IV της Οδηγίας των Οικοτόπων (92/43/ΕΕ)ή στο Παράρτημα Ι της Οδηγίας για την προστασία των άγριων Πτηνών (2009/147/ΕΚ). Είδη που πληρούν πληθυσμιακά κριτήρια για τον ορισμό Σημαντικών Περιοχών για Πουλιά ή για τον χαρακτηρισμό ΖΕΠ. Είδη που περιλαμβάνονται στο Π.Δ. 67/81 (για την προστασία της αυτοφυούς χλωρίδας και άγριας πανίδας). 11

Δ) Καταγραφή ενδιαιτημάτων Στο Πρόγραμμα LIFEΣκύρου η καταγραφή οικοτόπων και ενδιαιτημάτων περιελάμβανε: Κριτήρια επιλογής ενδιαιτήματος. Περιγραφή περιοχής. Τον κυρίαρχο τύπο ενδιαιτήματος. Την υφιστάμενη κατάσταση διατήρησης. Άμεσες ή έμμεσες απειλές. Κατάσταση ενδιαιτήματος, π.χ. υποβαθμισμένο. Τα ενδιαιτήματα που περιλαμβάνονται στα Παραρτήματα ΙΙ και IV της Οδηγίας για τους Οικοτόπους. Ενδιαιτήματα ειδών που περιλαμβάνονται στο Παράρτημα I της Οδηγίας για τα Πουλιά. Νομικό καθεστώς ( π.χ. Καταφύγιο Άγριας Ζωής). Κατηγορία προστασίας. Μαυροπετρίτης (Falco eleonorae) Ε) Παραδοσιακή και Τοπική Γνώση Συγκεντρώθηκε η τοπική και παραδοσιακή γνώση για ιδιαίτερα φυτικά και ζωικά είδη, καθώς και για τη χρήση τους από την τοπική κοινωνία (ζωοτροφές, γεωργία, λαϊκή τέχνη, κλπ). Με τη βοήθεια της ΟΕΒ οι τοπικές αρχές και φορείς, αλλά και οι κάτοικοι της περιοχής ενθαρρύνθηκαν να κοινοποιήσουν τέτοιες γνώσεις. ΣΤ) Προσδιορισμός των κενών πληροφορίας σχετικά με την βιοποικιλότητα Μετά την έρευνα και την πρώτη καταγραφή προκύπτουν κάποια κενά στις πληροφορίες σε σχέση με τη βιοποικιλότητα. Σε αυτό το στάδιο δεν μπορούν να καλυφθούν τα κενά αλλά είναι σημαντική η καταγραφή της έλλειψης γνώσης ώστε να ενημερωθούν οι τοπικές αρχές και να το λάβουν υπόψη στον σχεδιασμό σχετικά με τη λήψη αποφάσεων και την ιεράρχηση των προτεραιοτήτων. Στο πλαίσιο του LIFE Σκύρου η ΟΕΒ μετά την ταυ τοποίηση των κενών αυτών ανέλαβε την ενημέρωση των αρμόδιων τοπικών αρχών ώστε να ληφθούν υπόψη και να γίνουν συντονισμένες προσπάθειες για τη συμπλήρωσή τους. Ενδημική σαύρα της Σκύρου (Podarcis gaigeae) 12 Ενδημικό φυτό της Σκύρου (Aethionema retsina)

Συστάδες σφενδαμιών στον Κόχυλα Αλογάκι της Σκύρου Από την ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, καθώς και τις πρώτες κατα - γραφές και μελέτες στο πρόγραμμα LIFE Σκύρου έγινε σαφές ότι πρόκειται για ένα νησί ιδιαίτερης οικολογικής σημασίας. Ειδικότερα το Νότιο τμήμα του νησιού αλλά και οι γύρω νησίδες φιλοξενούν τη σημαντικότερη αποικία του απειλούμενου Μαυροπετρίτη στον κόσμο. Το Αρχιπέλαγος της Σκύρου φιλοξενεί τη μεγαλύτερη αποικία υδροβάτη στην Ελλάδα και αποτελεί τη σημαντικότερη περιοχή αναπαραγωγής των θαλασσοπουλιών της χώρας. Η Σκύρος είναι μία από τις χλωριδικά σημαντικές περιοχές της χώρας, που φιλοξενεί αριθμό φυτών που απαντώνται απο κλει στικά στο νησί. Συγκεκριμένα πέντε φυτικά είδη που απαντούν στον Κόχυλα έχουν περιληφθεί στον Κατάλογο Ερυθρών Δεδομένων Κινδυνευόντων και Απειλούμενων ειδών της Ελληνικής Χλωρίδας. Το μεγαλύτερο τμήμα του Κόχυλα (του μεγαλύτερου βουνού του νησιού) και οι γύρω νησίδες αποτελούν Ζώνη Ειδικής Προστασίας της ορνιθοπανίδας (ΖΕΠ) και Ειδική Ζώνη Διατήρησης (ΕΖΔ) του δικτύου NATURA 2000. Ο Κόχυλας, αποτελεί επίσης σημαντικό σταθμό για τα πουλιά, στο μεταναστευτικό μονοπάτι του Αιγαίου, λαμβάνοντας υπόψη και τη χαμηλή όχληση, δεδομένης της απουσίας αναπτυξιακών δραστηριοτήτων. Η ίδια περιοχή αποτελεί εδώ και αιώνες το φυσικό βιότοπο για το «μικρόσωμο άλογο Σκύρου», φυλή μοναδική στον κόσμο σήμερα, χαρακτηρισμένη σε κίνδυνο εξαφάνισης από την Ευρωπαϊκή Ένωση και προστατευόμενη αγροτική φυλή από το Υπουργείο Γεωργικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Υπάρχουν επίσης αρκετά σημαντικά είδη χλωρίδας και πανίδας στην περιοχή. Επίσης, στον Κόχυλα αλλά και στις νησίδες γύρω από τη Σκύρο διαβιεί η Αιγαιόσαυρα, ενδημικό είδος του αρχιπελάγους της Σκύρου και της νησίδας Πιπέρι της Αλλονήσου, ενώ στις θαλάσσιες σπηλιές του αναπαράγεται η μεσογειακή φώκια. Η πλούσια βιοποικιλότητα της περιοχής σχετίζεται με την τοπική ανάπτυξη: το φυσικό κεφάλαιο σχετίζεται άμεσα με τη διατροφή των κατοίκων του νησιού. Το νησί συντηρεί μεγάλο αριθμό αιγοπροβάτων που μαζί με το σκυριανό αλογάκι χρειάζονται μεγάλη έκταση βοσκοτόπων αλλά και καλλιέργεια ζωοτροφών προκειμένου να καλυφθούν οι ανάγκες τους. Αλλά και οι πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται από τους κατοίκους του νησιού (π.χ. ξύλα, λιπάσματα) προέρχονται από το ίδιο το νησί, ενώ οι πηγές της περιοχής εξασφαλίζουν το πόσιμο νερό και σε συνδυασμό με τις βροχοπτώσεις νερό, άρδευσης των καλλιεργειών. Δεν πρέπει επίσης να παραληφθεί ότι η βιοποικιλότητα στο νησί αποτελεί πηγή τοπικής υπερηφάνειας και κληρονομιά για τις μελλοντικές γενιές. Θεωρείται σημαντική για πολλά τοπικά έθιμα και παραδόσεις, φαρμακευτικά σκευάσματα, παραδοσιακές καλλιέργειες, όπως π.χ. η τοπική ποικιλία φάβας, αλλά και για την λαϊκή τέχνη του νησιού, που από αυτήν αντλεί τη βασική της θεματολογία. Ακόμη, η βιοποικιλότητα της Σκύρου παρέχει τη δυνατότητα για υψηλότερο βιοτικό επίπεδο και για βιώσιμη κοινωνική -οικονομική ανάπτυξης, βοηθώντας παράλληλα στον αποκλεισμό ασύμβατων βιομηχανικών δραστηριοτήτων στον πολύτιμο αυτόν τόπο. Στα σχετιζόμενα οφέλη συμπεριλαμβάνονται τα τοπικά προϊόντα, οι φυσιολατρικές τουριστικές και πολιτιστικές δραστηριότητες. Στα οφέλη από τον «βιώσιμο τουρισμό» περιλαμβάνονται η ιδιαίτερα ελκυστική εικόνα του νησιού, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, ως προορισμού για γενική αναψυχή, φυσιολατρία, οικοτουρισμό, πεζοπορία, αθλητικές δραστηριότητες, αλλά και παρατήρηση ορνιθοπανίδας. 13

3. Μελέτη και καταγραφή Εκπόνηση Σχεδίων Δράσης Μετά την πρώτη ανάλυση και αξιολόγηση της βιοποικιλότητας της περιοχής δημιουργείται ο κα τ άλογος των σημαντικών οικοτόπων και ειδών όπου επικεντρώνεται το έργο. Στο πρόγραμμα LIFE Σκύρου μετά τις πρώτες μελέτες της ΕΟ σε συνερ γασία με την ΟΕΒ, αναλύθηκε και αξιο λογή θηκε η κατάσταση της βιοποικιλότητας του νησιού και καθορίστηκαν οι βασικές κατευ θύνσεις εκπόνησης των συναρτώμενων θεματικών Σχεδίων Δράσης, εντός προ καθορισμένων προθεσμιών. Έναρξη εκπόνησης του ΣΔΒ Σκύρου Καθορισμός στόχων προτεραιοτήτων διατήρησης Προσδιορισμός των κατάλληλων μέτρων διαχείρισης Εφαρμογή του ΣΔΒ Παρακολούθηση, αξιολόγηση, βελτιστοποίηση του ΣΔΒ Συνολική καταγραφή εκτίμηση διάχυση των αποτελεσμάτων του ΣΔΒ 12 14

Στο πλαίσιο του ΣΔΒ της Σκύρου, εκπονήθηκαν 6 θεματικά Σχέδια Δράσης (ΣΔ), που ανταποκρίνονταν στα πολυτιμα χαρακτηριστικά της περιοχής και στους ειδικούς στόχους του έργου: Σχέδιο αναζωογόνησης του παραδοσιακού μοντέλου ολοκληρωμένης διαχείρισης των αγροτικών οικοσυστημάτων και βοσκοτόπων της Σκύρου (Αγρο Λιβαδικό ΣΔ ΑΛΣΔ). Σχέδιο δημιουργίας ενός επαρκούς για τη στήριξη της βιοποικιλότητας δικτύου υγροτοπικών ενδιαιτημάτων (Υγροτοπικό ΣΔ ΥΣΔ). Σχέδιο διατήρησης των συστάδων σφενδαμιών του Κόχυλα (Σχέδιο Δράσης Σφενδαμιών ΣΔΣΦ) Σχέδιο Δράσης για τη διατήρηση των σημαντικών τοπικών ή / και ενδημικών φυτικών ειδών (ΣΔ Ενδημικών Φυτών ΕΦΣΔ). Σχέδιο Δράσης για την αποκατάσταση της βιοποικιλότητας των ακατοίκητων νησίδων (Σχέδιο Δράσης Νησίδων ΣΔΝ). Σχεδιασμός συμβατών με τη διατήρηση της φύσης, τουριστικών δραστηριοτήτων στο νησί (Σχέδιο Δράσης Τουρισμού ΣΔΤ). Σκοπός της εκπόνησης των επιμέρους ΣΔ ήταν η πρόταση διαχειριστικών μέτρων τόσο για τη διατήρηση όσο και για την αποκατάσταση των επιλεγμένων ειδών και οικοσυστημάτων και η επιδεικτική εφαρμογή των μέτρων αυτών. ΒΣΔ Αγρο-λιβαδικό Σχέδιο Δράσης (ΑΛΣΔ) Υγροτοπικό Σχέδιο Δράσης (ΥΣΔ) Σχέδιο Δράσης Σφενδαμίου (ΥΣΔ) Σχέδιο Δράσης Ενδημικών Φυτών (ΕΦΣΔ) Σχέδιο Δράσης Νησίδων (ΝΣΔ) Σχέδιο Δράσης Τουρισμού (ΤΣΔ) C1: Διαχείριση βοσκοτόπων C4: Εφαρμογή του ΥΣΔ C5: Εφαρμογή του ΣΦΣΔ C6: Εφαρμογή του ΕΦΣΔ C7: Εφαρμογή του ΝΣΔ D9: Εφαρμογή του TΣΔ C2: Διαχείριση εγκαταλειμμένων αγρών C3: Μικρής κλίμακας διαχειριστικές παρεμβάσεις 15

Από την εκπόνηση των επιμέρους ΣΔ προέκυψαν συνοπτικά τα εξής: ΑΛΣΔ: Δεδομένης της πολύχρονης υπερχρησιμοποίησης των λιβαδικών πόρων της Σκύρουαπό το κτηνοτροφικό κεφάλαιο, απώτερος στόχος της μελέτης ήταν η ορθολογική διαχείριση των βοσκοτόπων με συγκεκριμένα μέτρα που προτείνονται και αναλύονται με χρονοδιάγραμμα υλοποίησης, και αφορούν κυρίως στη βελτίωση των λιβαδιών και των πρακτικών βόσκησης, ώστε να αυξηθεί η πρωτογενής παραγωγικότητα προς όφελος της κτηνοτροφίας καιπαράλληλα να βελτιωθούν οι βιότοποι για το σκυριανό άλογο και την άγρια ζωή. ΥΣΔ: Μετά την καταγραφή και μελέτη των υγροτόπων της Σκύρου και την αξιολόγηση των λειτουργιών κάθε υγροτόπου, προέκυψε ότι οι υγρότοποι της Καλαμίτσας, του Παλαμαρίου αλλά και το Φράγμα Φερεκάμπου, αποτελούν τους σημαντικότερους υγροτόπους του νησιού. Όλοι οι υγρότοποι του νησιού προτείνεται να οριοθετηθούν και να προστατευτούναπό καταπατήσεις και παράνομες δραστηριότητες, ενώ στους πιο σημαντικούς προτείνονται συγκεκριμένες διαχειριστικές παρεμβάσεις, όπως η ανάδειξη με μονοπάτια, παρατηρητήρια και διαδρομές ερμηνείας περιβάλλοντος (με ανάλογα τεχνικά σχέδια), η απομάκρυνση μπάζων και σκουπιδιών και η αποκατάσταση της υδρολογικής τους λειτουργίας ΣΦΣΔ: Στόχος ήταν η διατήρηση των πολύτιμων συστάδων σφενδαμιών που έχουν απομείνει στον Κόχυλα. Μετά τη λεπτομερή χαρτογράφηση των συστάδων, καθώς και καταγραφή των κύριων πιέσεων, πραγματοποιήθηκε συλλογή σπόρων, δημιουργήθηκε φυτώριο εγκλιματισμού και σχεδιασμός δράσεων επανεγκατάστασης, και έγιναν πιλοτικές περιφράξεις συστάδων για την προστασία τους από τη βόσκηση. ΕΦΣΔ: Είχε ως στόχο την καταγραφή των σπάνιων ενδημικών φυτών της Σκύρου και την τεκμηρίωση του Κόχυλα ως σημαντικής περιοχής για τα φυτά αυτά. Για τα πιο σπάνια είδη του νησιού (9 είδη και οι υποπληθυσμοί τους) έγιναν συστηματικές καταγραφές και συλλογές σπερμάτων, καθώς και προτάσεις μέτρων διαχείρισης για την προστασία και ανάδειξή τους(δημιουργία Μικρο-Αποθεμάτων και in-situενίσχυση πληθυσμώντους), που θα βοηθήσουν και στην προστασία άλλων σημαντικών φυτών του νησιού ΣΔΝ: Καταγράφηκε η κατάσταση των πληθυσμών του μαυροπετρίτη και των θαλασσοπουλιών, στις νησίδες, έγινε ανάλυση του βαθμού απειλής ανά νησίδα και προτάθηκαν συγκεκριμένες παρεμβάσεις με βάση τα δυνητικά οφέλη για τη βιοποικιλότητα (έλεγχος αρουραίων, ασημόγλαρων, βόσκησης, δημιουργία τεχνητών φωλιών, φυτεύσεις θάμνων). ΣΔΤ: Αξιολόγησε την υφιστάμενη κατάσταση και τις δυνατότητες ανάδειξης της Σκύρου ως προορισμό φυσιολατρικού τουρισμού, με επίκεντρο το φυσικό απόθεμα του νησιού, με συγκεκριμένες προτάσεις που αφορούν τη δημιουργία περιβαλλοντικών διαδρομών οικοτουριστικής αξίας, συμβατών με την προστασία της βιοποικιλότητας, την ανάπτυξη τουρισμού ορνιθοπαρατήρησης και την επίδειξη καλών πρακτικών που βοηθούν στην ήπια τουριστική ανάδειξη. Με παράλληλη ενημέρωση και συνειδητοποίηση από την τοπική κοινωνία των αναπτυξιακών δυνατοτήτων μιας επένδυσης στο φυσικό κεφάλαιο. Για τα θεματικά ΣΔ η ΟΕΒ συνεργάστηκε με ειδικούς επιστήμονες: α) λιβαδοπόνους για την εκπόνηση του ΑγροΛιβαδικού ΣΔ (ΑΛΣΔ),, β) Βιολόγους και Αρχιτέκτονα Τοπίου για το Υγροτοπικό ΣΔ (ΥΣΔ), γ) Ομάδα Βιολόγων του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου για το ΣΔ για τις συστάδες σφενδαμιού (ΣΦΣΔ) και για το ΣΔ για τα ενδημικά ή/και σπάνια φυτά (ΣΔΕΦ), σε συνεργασία με έμπειρους γεωπόνους για το φυτώριο, δ) Ορνιθολόγους για το ΣΔ για τη βιοποικιλότητα των νησίδων (ΣΔΝ) και ε) Σύμβουλο Τουρισμού για το ΣΔ για τον βιώσιμο Τουρισμό (ΤΣΔ). Επίσης στα πλαίσια καταγραφής της βιοποικιλότητας εκπονήθηκαν από ειδικούς επιστήμονες μελέτες για τις νυχτερίδες, την ενδημική αιγαιόσαυρα, καθώς και αποτύπωση των θαλάσσιων βιοτόπων στην παράκτια ζώνη. 16

4. Εκπόνηση ΣΔΒ Το κειμένου του ΣΔΒ, άντλησε χρήσιμα στοιχεία από τα θεματικά ΣΔ. Η διάρθρωση του ΣΔΒ περιλαμβάνει: Πρόλογο Εκτενή περίληψη Εισαγωγή: γιατί η βιοποικιλότητα είναι σημαντική στην περιοχή με κοινω - νικά και οικονομικά επιχειρήματα, συνάφεια με τη διεθνή και εθνική νομοθεσία Όραμα-στόχοι προτεραιότητες.* Δείκτες προόδου: πέρα από τους στόχους τίθενται και δείκτες προόδου του έργου. Οι δείκτες αυτοί σχεδιάστηκαν από τον Συντονιστή σε συνεργασία με την ΟΕΒ, με βάση και τους στόχους του έργου, ώστε να παρουσιαστούν και να πάρουν την έγκριση των τοπικών αρχών. Αποτύπωση της υφιστάμενης κατάστασης, συνοπτική σε ότι αφορά το αβιοτικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, διεξοδική σε ότι αφορά στα στοιχεία της βιοποικιλότητας της περιοχής. Αξιολόγηση της κατάστασης και των τάσεων της περιοχής μελέτης και κατάλογο ειδών και οικοτόπων σημαντικών για τη βιοποικιλότητα του νησιού. Δράσεις και μέσα επίτευξης αυτών: ένα 5ετές Σχέδιο Δράσης που περιλαμβάνει κατευθύνσεις για το τι και από ποιόν πρέπει να υλοποιηθεί, πότε και με ποιους πόρους και ένα προτεινόμενο διοικητικό σχήμα της προστατευόμενης περιοχής Τα θεματικά Σχέδια Δράσης (ΣΔ) αναλυτικά με τις δράσεις, τη διάρκεια υλοποίησής τους, τους εταίρους που συμμετείχαν, κλπ. Προτάσεις οριοθέτησης και όρων προστασίας. * Οι στόχοι θα πρέπει να είναι σαφείς και σχετικοί με τις απαιτούμενες δράσεις για την επίτευξη του αντικειμένου. Συγκεκριμένα πρέπει να έχουν τα εξής χαρακτηριστικά: - να είναι ακριβείς, ώστε και οι εμπλεκόμενοι να είναι σε θέση να κατανοήσουν πως θα σχεδιαστούν και θα επιτευχθούν - μετρήσιμοι, ώστε να είναι σαφές ότι έχουν ολοκληρωθεί - εφικτοί, στόχοι δηλαδή που μπορούν να επιτευχθούν σε οικολογικούς και πρακτικούς όρους - σχετικοί, με την έννοια των κατάλληλων για την συγκεκριμένη συνεργασία και περιοχή μελέτης - με ακριβή χρονικό ορίζοντα, στόχοι δηλαδή με χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης που θα βοηθήσει τους εμπλεκομένους να ιεραρχήσουν και να υλοποιήσουν εγκαίρως τις συγκεκριμένες δράσεις. Βήματα κατά την εκπόνηση ενός πετυχημένου τοπικού Σχεδίου Δράσης Βιοποικιλότητας 17

Η ευρύτερη περιοχή της Σκύρου, περιλαμβάνει εκτάσεις μεγάλης οικολογικής και βιολογικής αξίας και παράλληλα προσφέρει σημαντικές δυνατότητες για ανάπτυξη δραστηριοτήτων που εναρμονίζονται με την προστασία της φύσης και του τοπίου, καθώς και εκτάσεις όπου ασκούνται ανθρωπογενείς δραστηριότητες σχετικά ήπιας μορφής, όπως η κτηνοτροφία, η γεωργία, η δασοκομία, η αλιεία και ο τουρισμός. Ως μοναδικά χαρακτηριστικά της περιοχής καταγράφονται: είναι το νησί του σκυριανού αλόγου φιλοξενεί τη μεγαλύτερη αποικία μαυροπετρίτηστον κόσμο φιλοξενεί τη μεγαλύτερη αποικία υδροβάτη στην Ελλάδα είναι μια από τις σπουδαιότερες θαλάσσιες Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά στην Ελλάδα, με αναπαραγωγή και των 5 ειδών θαλασσοπουλιών φιλοξενεί μια πολύ πλούσια χλωρίδα με αρκετά στενοενδημικά και ενδημικά είδη φιλοξενεί την ενδημική σαύρα της Σκύρου διαθέτει καλοδιατηρημένα φυσικά και ανθρωπογενή τοπία διαθέτει ιδιαίτερη πολιτιστική κληρονομιά, με έμφαση σε στοιχεία της τοπικής βιοποικιλότητας διαθέτει αξιόλογη αγροτική βιοποικιλότητα Το Σχέδιο Δράσης Βιοποικιλότητας της Σκύρου, καταλήγει σε πρόταση προστασίας, οριοθέτησης και ζωνοποίησης της περιοχής μελέτης, με στόχο την εναρμόνιση των κύριων παραγωγικών δραστηριοτήτων με τη διαφύλαξη της φυσικής κληρονομιάς, με παράλληλη προώθησησε κατοίκους και επισκέπτες του νησιού των ευκαιριών αναψυχής, περιβαλλοντικής εκπαίδευσης και φυσιολατρίας, με την ανάδειξη του καλοδιατηρημένου φυσικού αποθέματος ως συγκριτικού πλεονεκτήματος. Το ΣΔΒ υποβλήθηκε στο ΥΠΕΡΕΝ προς έγκριση τον Νοέμβριο του 2015. 18

5. Προώθηση και επικοινωνία Η αποτελεσματική επικοινωνία και προώθηση του ΣΔΒ είναι το «κλειδί» που προσδίδει αποδοχή και υποστήριξη από την τοπική κοινωνία, ενθαρρύνει τις τοπικές αρχές να συνεχίσουν να συμμετέχουν στο έργο, και βοηθά στην ευρεία αποδοχή του και τη επίτευξη των στόχων του. Όσο περισσότεροι κάτοικοι, χρήστες και φορείς ενημερωθούν για το ΣΔΒ τόσο πιο σίγουρη θα είναι η επιτυχία του, καθώς η συμμετοχή και η υποστήριξή τους θα είναι κρίσιμη για την αποτελεσματική υλοποίησή του. Στο πρόγραμμα LIFE της Σκύρου αναπτύχθηκε ένα απλό σχέδιο επικοινωνίας που ουσιαστικά καλύπτει 3 ερωτήσεις: Τι θέλουμε να επικοινωνήσουμε; (Μήνυμα) Σε ποιόν θέλουμε να απευθυνθούμε; (Ομάδα στόχος/επιλεγμένο κοινό) Ποιος είναι ο πιο εύκολος τρόπος για να μεταφέρω αυτό το μήνυμα στο επιλεγμένο κοινό; (Τρόποι-μέσα) Στο πλαίσιο του προγράμματος προβλέφθηκαν επίσης συναντήσεις της ΟΕΒ ώστε να γίνει ενημέρωση και ανταλλαγή απόψεων για τους στόχους του έργου και τον τόπο δράσης των επιμέρους ομάδων αλλά και Συναντήσεις Εργασίας και Ημερίδες με στόχο την ευρεία διάδοση και αποτελεσματική προσέγγιση του έργου στην τοπική κοινότητα, Έλληνες και ξένους εμπειρογνώμονες και αρμόδιους φορείς. Επίσης μέσω των ΜΜΕ και παραγωγή ενημερωτικού υλικού επιτεύχθηκε η κοινοποίηση των αποτελεσμάτων του ΣΔΒ σε ένα πιο ευρύ κοινό. Μήνυμα Ομάδα Στόχος Κοινό Προώθηση & Επικοινωνία ΣΔΒ Μέσα 19

Οι δράσεις επικοινωνίας του προγράμματος της Σκύρου οργανώθηκαν ως εξής: Δημιουργία ιστοσελίδας μέσω της οποίας, διευκολύνθηκε η ανταλλαγή πληροφοριών μεταξύ της ΟΕΒ και των ομάδων υλοποίησης των δράσεων, καθώς και μεταξύ των μελών του δικτύου του προγράμματος αλλά και η διάδοση των αποτελεσμάτων προς την επιστημονική κοινότητα σαν μέσο ανταλλαγής πληροφοριών και εμπειριών. Συναντήσεις εργασίας για την αξιολόγηση της προσέγγισης του έργου και των αποτελεσμάτων του και για την ανταλλαγή απόψεων μεταξύ της ομάδας έργου και εμπειρογνωμόνων σχετικά με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας του νησιού. Εκστρατεία ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης τόσο με την παρουσίαση των στόχων και αποτελεσμάτων του προγράμματος σε τοπικές εκδηλώσεις αλλά και διεθνείς εκθέσεις, άρθρα σε έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο, διοργάνωση εκδηλώσεων και συναντήσεων παρουσιάσεων σε ειδικές ομάδες - στόχους (κτηνοτρόφους, μελισσοκόμους, γεωργούς), τοποθέτηση πινακίδων σε διάφορα σημεία του νησιού και στις περιοχές που υλοποιούνται οι δράσεις του προγράμματος. Στη δράση αυτή βοήθησε σημαντικά και η δημιουργία του χώρου ενημέρωσης του προγράμματος. Εκπαιδευτικά σεμινάρια για τους τοπικούς φορείς και αρχές που οργανώνονται με στόχο την προώθηση της προσέγγισης του ΣΔΒ ως εργαλείου για την αποκατάσταση της τοπικής βιοποικιλότητας, την καλλιέργεια της ευαισθητοποίησης, αλλά και την παροχή των απαραίτητων κατευθύνσεων στους ενδιαφερομένους φορείς και αρχές, ώστε να εφαρμόσουν μελλοντικά οι ίδιοι τα μέτρα για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Παραγωγή ντοκιμαντέρ στο οποίο παρουσιάζεται ο σχεδιασμός του ΣΔΒ και οι διαδικασίες υλοποίησής του, οι δράσεις του προγράμματος και τα επιτεύγματά τους για τη βιοποικιλότητα του νησιού. Βασικός στόχος της δράσης ήταν να επιδείξει την αποτελεσματικότητα και τα οφέλη για τη βιοποικιλότητα της διαδικασίας του ΣΔΒ, εξηγώντας το ρόλο του προγράμματος της Σκύρου ως πρότυπο για την επέκταση της διαδικασίας σε άλλα νησιά της Μεσογείου. Εκστρατεία περιβαλλοντικής εκπαίδευσης (ΠΕ) με την παραγωγή και διανομή του εκπαιδευτικού υλικού στη Σκύρο και σε γειτονικές περιοχές. Περίπου 2000 μαθητές έχουν υλοποιήσει τις δραστηριότητες ΠΕ και 450 παιδιά και ενήλικες έχουν συμμετάσχει σε εκδηλώσεις, ημερίδες και συνέδρια Στο πλαίσιο της δράσης πραγματοποιήθηκε επίσης σεμινάριο εκπαιδευτικών. 20

6. Διαβούλευση και δημοσιοποίηση Το κείμενο του ΣΔΒ τίθεται σε δημόσια διαβούλευση όπου οι ενδιαφερόμενοι πολίτες και ομάδες καταθέτουν την άποψή τους για τις δράσεις και το περιεχόμενο του ΣΔΒ και στη συνέχεια κατατίθεται ως επίσημο κείμενο. Στο πρόγραμμα LIFE της Σκύρου διοργανώθηκε με επιτυχία η πρώτη ημερίδα διαβούλευσης του ΣΔΒ τον Δεκέμβριο του 2012 μετά την ολοκλήρωση του ΣΔΒ και των συνοδών θεματικών ΣΔ. Στόχος της πρώτης ημερίδας ήταν η παρουσίαση των κατευθύνσεων του ΣΔΒ στην αρχική τους μορφή στην τοπική κοινωνία και τους ενδιαφερόμενους φορείς,ώστε να καταγραφούν οι απόψεις όσων δεν συμμετείχαν ενεργά στην εκπόνηση του ΣΔΒ. Ακολούθησε μια σύντομη περίοδος κατάθεσης σχολίων. Τα συμπεράσματα που προέκυψαν από αυτή την πρώτη διαδικασία βοήθησαν ουσιαστικά την ΟΕΒ ως προς τις προτεραιότητες και ιδέες στην τελική μορφή του κειμένου. Η συζήτηση αυτή μπορεί να βοηθήσει στην κάλυψη κάποιων κενών γνώσης που προέκυψαν κατά την προετοιμασία του έργου. Ακολούθησαν δύο ανοιχτές συναντήσεις εργασίας με συμμετοχή εμπειρογνωμόνων από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Μια δεύτερη ανοιχτή ημερίδα υλοποιήθηκε πριν την ολοκλήρωσή του έργου, τον Ιούνιο 2016, ώστε να παρουσιαστούν τα αποτελέσματα των διαχειριστικών δράσεων του προγράμματος. 21

7. Παρακολούθηση και αναθεώρηση Η διατήρηση της βιοποικιλότητας σε τοπικό επίπεδο είναι μια συνεχής διαδικασία κατά την οποία το ΣΔΒ είναι το πρώτο «βήμα», η βάση πάνω στην οποία θα χτιστούν στη συνέχεια τα συναρτώμενα θεματικά Σχέδια Δράσης. Πριν από την έναρξη των εργασιών πεδίου, εκπονείται ένα λεπτομερές σχέδιο παρακο - λούθησης, με σκοπό την παρακολούθηση και αξιολόγηση των διαχειριστικών παρεμβάσεων του έργου. Η αποτελεσματικότητα των δράσεων αυτών είναι ένα κρίσιμο βήμα, για την αξιολόγηση των πραγματικών συνεπειών τους στη βιοποικιλότητα και την έγκαιρη αναπροσαρμογή των δράσεων για βελτιστοποίηση της αποτελεσματικότητάς τους. Το έργο της αξιολόγησης και παρακολούθησης των δράσεων του έργου πραγματοποιείται εσωτερικά από την ΟΕΒ και διαρκεί όσο και το έργο. Κατά τη διάρκεια υλοποίησης του προγράμματος LIFΕ Σκύρου, εκπονήθηκαν σε ετήσια βάση εκθέσεις προόδου και Αναφορές, που αξιολογήθηκαν εσωτερικά από το πρόγραμμα και εξωτερικά από τις υπηρεσίες της Ε.Ε. Σε αυτές τις αναφορές παρουσιάστηκε η πορεία υλοποίησης των προκαταρκτικών σχεδίων και μελετών, καθώς και των αντίστοιχων διαχειριστικών δράσεων που εφαρμόστηκαν και τα αποτελέσματα που προέκυψαν από αυτές. Τα αποτελέσματα του έργου στο βιολογικό απόθεμα της περιοχής, αξιολογήθηκαν από το πρόγραμμα παρακολούθησης που υλοποιήθηκε από την ΕΟΕ στο πλαίσιο του έργου. Οι δείκτες αποτελέσματος του προγράμματος αξιολογούνται στην τελική έκθεση του έργου και τα συμπεράσματα που προκύπτουν αποτελούν τη βάση για την αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των μέτρων διαχείρισης. Η επίτευξη των επιμέρους στόχων κατά τη διαδικασία υλοποίησης του έργου αποτελεί σημαντικό κίνητρο για όλους τους εμπλεκομένους και μπορεί να αποτελέσει σημαντικό «μέσο πίεσης» προς τις τοπικές αρχές των οποίων η υποστήριξη είναι απαραίτητη αλλά και πολύ χρήσιμο όσον αφορά μελλοντική χρηματοδότηση για περαιτέρω σχετικές δράσεις. 12 22

Επίλογος Κλείνοντας, είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι το ΣΔΒ έχει δυο κύριους στόχους: Να διασφαλίσει ότι οι εθνικοί στρατηγικοί στόχοι προστασίας της βιοποικιλότητας θα μεταφραστούν σε αποτελεσματικές δράσεις σε τοπικό επίπεδο. Να θέσει στόχους και να προτείνει συγκεκριμένες δράσεις για τα πολύτιμα είδη και οικοτόπους της κάθε περιοχής. Το ΣΔΒ διαφέρει από τις άλλες προσεγγίσεις περιβαλλοντικής διαχείρισης και διατήρησης σε δυο κυρίως σημεία: α) αφορά ευρύτερες περιοχές και όχι αποκλειστικά προστατευόμενες φυσικές ζώνες, επομένως σχεδιάζει με βάση την εναρμόνιση των παραγωγικών δραστηριοτήτων με την προστασία της βιοποικιλότητας β) προετοιμάζεται και εκπονείται από μια ευρεία συνεργασία αρμόδιων τοπικών αρχών, εμπειρογνωμόνων και εμπλεκόμενων φορέων, ώστε να διασφαλίζεται πρωτίστως η συναίνεση των χρηστών της περιοχής. γ) ακολουθείται μια πολύ συγκεκριμένη προσέγγιση έρευνας και στοχοθέτησης. Τα συναρτώμενα θεματικά Σχέδια Δράσης αποτελούν το πλαίσιο από το οποίο τα εξειδικευμένα μέλη των εμπλεκόμενων ομάδων μπορούν να αναπτύξουν στρατηγικές για την επίτευξη των επιμέρους στόχων του ΣΔΒ. Πιο αναλυτικά οι λειτουργίες που εκπληρώνει ένα ΣΔΒ μπορούν να συνοψιστούν ως εξής: Διασφαλίζει ότι οι εθνικοί στόχοι για τα είδη και τους οικοτόπους θα μεταφραστούν σε αποτελεσματικές δράσεις σε τοπικό επίπεδο. Είδη και οικότοποι εθνικού ενδιαφέροντος, που απαντώνται στην περιοχή μελέτης ταυτοποιούνται και προσδιορίζονται οι στόχοι διατήρησής τους με βάση τις εθνικές προτεραιότητες. Καθορίζονται συγκεκριμένοι στόχοι για τα είδη και τους οικοτόπους της περιοχής μελέτης, αντανακλώντας τις αξίες της τοπικής κοινωνίας. Τα τοπικά ΣΔΒ επισημαίνουν τα αξιόλογα χαρακτηριστικά της περιοχής και δίνουν την ευκαιρία στην τοπική κοινωνία να εκφράσει την άποψή της για το τι εκείνοι θεωρούν σημαντικό στον τόπο τους. Αναπτύσσονται αποτελεσματικές συνεργασίες σε τοπικό επίπεδο, που διασφαλίζουν ότι τα προγράμματα για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας θα συνεχίσουν να υπάρχουν μακροπρόθεσμα. Το ΣΔΒ θα πρέπει να εκπονηθεί με σύνεση και να λαμβάνει υπόψη όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, τα οποία «εκπαιδεύονται» και κάνουν κτήμα τους το σχέδιο, κατά τη διαδικασία εκπόνησης και υλοποίησής του. Ευαισθητοποιείται η τοπική κοινωνία για την ανάγκη διατήρησης της βιοποικιλότητας. Επίσης προωθείται η ενασχόληση της με ζητήματα βιοποικιλότητας, παράγοντας πολύ σημαντικός για την επιτυχία της υλοποίησης του ΣΔΒ. Λαμβάνονται υπόψη οι δυνατότητες διατήρησης και ενίσχυσης όλων των πόρων βιοποικιλότητας. Τα επιμέρους ΣΔ καθορίζουν συγκεκριμένους στόχους σε διαφορετικές τοποθεσίες εντός της περιοχής μελέτης (π.χ. για τη Σκύρο τα Σχέδια Δράσης αφορούσαν τους υγροτόπους, τα αγρολιβαδικά οικοσυστήματα, τις συστάδες σφενδαμιών του νησιού και τις γύρω νησίδες). Προσδιορίζονται - κινητοποιούνται οι διαθέσιμοι πόροι για την υλοποίηση των στόχων του ΣΔΒ. Παρέχεται μια βάση για την παρακολούθηση της προόδου της διατήρησης της βιοποικιλότητας, τόσο σε τοπικό όσο και σε εθνικό επίπεδο. Μια περιοδική επανεξέταση του κατά πόσο οι στόχοι έχουν επιτευχθεί, αξιολογεί την αποτελεσματικότητα του ΣΔΒ και συμβάλλει στην εθνική παρακολούθηση. 23

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Επιτεύγματα του προγράμματος LIFE Σκύρου Οι διαχειριστικές δράσεις που προβλεπόταν από το πρόγραμμα υλοποιήθηκαν με επιτυχία. Συνοπτικά αναφέρονται: Επιδεικτική διαχείριση επιλεγμένων βοσκοτόπων έκτασης 2000 στρεμμάτων. Επιδεικτική καλλιέργεια αγροτικών εκτάσεων και εγκαταλελειμμένων αναβαθμίδων κυρίως με παραδοσιακές ποικιλίες προέλευσης Σκύρου σε έκταση 100 στρεμμάτων. Μικρής κλίμακας διαχειριστικές δράσεις σε αγρολιβαδικά και υγροτοπικά οικοσυστήματα. Συλλογή και αποθήκευση σπόρων σφενδαμιού στην Τράπεζα Γενετικού υλικού του ΕΚΠΑ, φύτρωση και τοποθέτηση των νέων φυταρίων στο φυτώριο του προγράμματος που δημιουργήθηκε στη Σκύρο. Δημιουργία μικρο-αποθεμάτων σπάνιων και ενδημικών φυτών του νησιού, στην περιοχή του Κόχυλα, συλλογή και φύλαξη των σπόρων τους στην Τράπεζα Γενετικού υλικού στο ΕΚΠΑ και επιτόπια (In-situ) διαχείριση και παρακολούθηση των πληθυσμών των φυτών-στόχων του έργου. Δράσεις εξάλειψης αρουραίων σε ακατοίκητες νησίδες, φύτευση θάμνων για τη βελτίωση διαθεσιμότητας φωλεοποίησης και τοποθέτηση τεχνητών φωλιών σε νησίδες για φώλιασμα του Μαυροπετρίτη και των θαλασσοπουλιών. 24

Πραγματοποιήθηκε επίσης μια σειρά συμπληρωματικών δράσεων με στόχους την ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας αλλά και την επίδειξη πρακτικών που μπορούν να συμβάλλουν τόσο στη διατήρηση της βιο ποικιλότητας της περιοχής όσο και στην βιώσιμη τοπική ανάπτυξη και ενδυνάμωση της τοπικής οικονομίας. Συγκεκριμένα, σε συνεργασία με το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΓΠΑ), εκπονήθηκε έρευνα για τις τοπικές αγροτικές ποικιλίες του νησιού. Οι τοπικές ποικιλίες μιας περιοχής συνδέονται άμεσα με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας καθώς υποστηρίζουν την παραδοσιακή γεωργία και το σύστημα καλλιέργειας χαμηλών εισροών, παράγουν προϊόντα τοπικής ονομασίας προέλευσης με προστιθέμενη αξία και διατηρούν την ευρεία γενετική βάση των καλλιεργούμενων ειδών. Για την περιγραφή των μορφολογικών χαρακτηριστικών των τοπικών ποικιλιών της Σκύρου, δημιουργήθηκε στο νησί γεωργικός κήπος, στην έκταση του εγκαταλειμμένου επί δεκαετίες δημοτικού περιβολιού, που αναβίωσε από το πρόγραμμα LIFE, όπου φυτεύτηκαν το μαυραγάνι (σκληρό σιτάρι), αλογοκρίθαρο και εξαγγώνι (κριθάρι), το κουρακάτσι (μπιζέλι), το πίσε (λαθούρι) και το κουκί Σκύρου, για τη μελέτη ανάπτυξης των συγκεκριμένων φυτών στον τόπο καταγωγής τους. Φυτά από τις ίδιες ποικιλίες τοποθετήθηκαν και στο γεωργικό κήπου του ΓΠΑ που δημιουργήθηκε για τη μελέτη των τοπικών ποικιλιών με τη χρήση μαρτύρων. Σημαντικό μέρος της έρευνας, εκτός από τη συλλογή και τη διαφύλαξη πολλαπλασιαστικού υλικού των τοπικών ποικιλιών Σκύρου σε ψυκτικό θάλαμο του ΓΠΑ και στην Τράπεζα Γενετικού Υλικού της Θεσσαλονίκης (ΕΘΙΑΓΕ), είναι η διατήρηση των ποικιλιών αυτών στον αγρό σε συνεργασία με αγρότες της Σκύρου. Για το λόγο αυτό επιλέχθηκαν ορισμένοι διατηρητές ποικιλιών, με τους οποίους η επιστημονική ομάδα του ΓΠΑ βρίσκεται σε επικοινωνία και επαφή, ώστε να παρακολουθείται η πορεία ανάπτυξης των καλλιεργειών τους, να καταγράφεται η καλλιεργητική εμπειρία των αγροτών και να υποστηρίζεται με γεωπονικές συμβουλές. Έμφαση έχει δοθεί και στα κηπευτικά τοπικά είδη της Σκύρου (πεπόνι, κολοκύθι, αγγούρι, ντομάτες, μπάμια, καλαμπόκι) και έχουν συλλεχθεί από καλλιεργητές σπόροι οι οποίοι φυλάσσονταν στην Τράπεζα Σπόρων του Γεωπονικού Πανεπιστημίου. Mε exsitu πολλαπλασιασμό των σπόρων δημιουργήθηκαν νέα φυτάρια των ειδών αυτών τα οποία τοποθετήθηκαν σε φυτώριο του νησιού από ομάδα εθελοντών με στόχο τη διάσωση των τοπικών αυτών ποικιλιών. Επίσης εκπονήθηκε επί τόπου μελέτη των τοπικών ποικιλιών αμπέλου, με στόχο τον προσδιορισμό, ταυτοποίηση, ανάδειξη και αξιοποίηση των σπουδαιότερων γηγενών ποικιλιών αμπέλου, ενώ σε συνεργασία με τοπικό μελισσοκόμο και την Ένωση Μελισσοκόμων Σκύρου, τοποθετήθηκαν 10 μελίσσια σε φυσικούς βιοτόπους του νησιού. Το μέλι που παράχθηκε στη συνέχεια αναλύθηκε στα εργαστήρια του ΓΠΑ, προκειμένου να καταγραφούν τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά του, καθώς και τα φυτά προέλευσης του μελιού, ώστε τεκμηριωθεί η σύσταση τουσυγκεκριμένου τοπικού προϊόντος, που είναι άριστης ποιότητας και άμεσα συναρτώμενο με τις υπηρεσίες των τοπικών οικοσυστημάτων. Τα αποτελέσματα των επιμέρους μελετών του ΓΠΑ παρου σιάστη - καν από τους ερευνητές σε εκδηλώσεις που οργανώθηκαν από τον Δήμο Σκύρου στο νησί, με τη συμμετοχή πολλών κατοίκων. Στις εν λόγω παρουσιάσεις μετά από προτροπή της επιστημονικής ομάδας του ΓΠΑ, συζητήθηκε και η εγγραφή των τοπικών ποικιλιών στον Εθνικό Κατάλογο, ώστε να κατοχυρωθούν οι ποικιλίες για την περιοχή με απώτερο στόχο την παραγωγική αξιοποίηση των τοπικών ποικιλιών και προϊόντων τους αλλά και την ενδυνάμωση της τοπικής οικονομίας. Μέσω του προγράμματος LIFE Σκύρου, το αλογοκρίθαρο, το μαυραγάνι, το πίσε, το κουρακάτσι, το Σκυριανό κρεμμύδι και το κοκκάρι (είδος ροδακινιάς), συμπεριλαμβάνονται σε ειδικό πρό γραμ μα επιδότησης καλλιέργειας από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης για την ενίσχυση των αγροτών, γεγονός που αποτελεί την αρχή για την εγγραφή τους στον Εθνικό Κατάλογο Ποικιλιών. 25

Μια ακόμη δράση του προγράμματος από την οποία διαφαίνεται η σχέση της βιοποικιλότητας τόσο με την παράδοση του νησιού όσο και με την τοπική οικονομική ανάπτυξη αφορά τη δημιουργία παραδοσιακών λαϊκών χειροτεχνιών με μοτίβα εμπνευσμένα από το φυσικό περιβάλλον της Σκύρου. Στο πλαίσιο του προγράμματος και με τον συντονισμό της ΕΛΛΕΤ, 11 τεχνίτες (2 κεραμίστες, 3 ξυλογλύπτες, 4 κεντήστρες, 2 ζωγράφοι) έφτιαξαν έργα εμπνευσμένα από τη βιοποικιλότητας της Σκύρου όπως ο Μαυροπετρίτης, τα θαλασσοπούλια, τα σπάνια ενδημικά φυτά και το σκυριανό αλογάκι. Επίσης αρκετοί εθελοντές παρακολούθησαν σεμινάρια λαϊκής τέχνης, και τα έργα τους εκτέθηκαν μαζί με αυτά των εκπαιδευτών τους στην Έκθεση που εγκαινιάστηκε τον Αύγουστο του 2015 στη Σκύρο με θέμα «Η βιοποικιλότητα στη Λαϊκή Τέχνη της Σκύρου». Συνολικά παρουσιάστηκαν πάνω από 200 έργα (κεραμικά, ξυλόγλυπτα, κεντήματα και ζωγραφικά έργα) των εκπαιδευτών και εκπαιδευόμενων, καθώς και 400 πατρόν, 100 σταμπώματα σε οι κο λογικές πάνινες τσάντες και 150 ζωγραφιές παιδιών. 26

Τέλος, μια ακόμη σημαντική δράση του προγράμματος LIFE Σκύρου ήταν η σηματοδότηση και χαρτογράφηση 8 περιπατητικών διαδρομών με ενδιαφέροντα στοιχεία φύσης και πολιτισμού με στόχο την ανάδειξη του πλούτου του νησιού. Κάποιες διαδρομές αποτελούν παλιά μονοπάτια που χρησιμοποιούσαν για χρόνια οι Σκυριανοί βοσκοί για τα αιγοπρό βατά τους και κάποιες άλλες οδηγούν σε ιστορικά εξωκλήσια που γιορτάζονται μέχρι τις μέρες μας από τους κατοίκους του νησιού. Δύο από τις διαδρομές βρίσκονται στους πιο σημαντικούς υγροτόπους του νησιού, στην Καλαμίτσα και στο Παλαμάρι, που αποτελούν σταθμούς για πολλά μεταναστευτικά πουλιά. Οι διαδρομές αυτές αποτυπώθηκαν και σε χάρτες από δυο ιδιωτικές εκδοτικές- χαρτογραφικές εταιρείες ( Αναβαση και Nakas Road Chartography ) με ιδιαίτερη αναφορά στο Πρόγραμμα. Αξίζει τέλος να σημειωθεί ότι το 2016, ανάμεσα σε 20 Ευρωπαϊκές χώρες και 83 υποψηφιότητες το πρόγραμμα LIFE Σκύρου κατάφερε να φτάσει στους 4 τελικούς υποψηφίους για το βραβείο NATURA 2000 στην κατηγορία «Κοινωνικό-οικονομικά οφέλη». Παρόλο που δεν απέσπασε τελικά το βραβείο, η Σκύρος βραβεύτηκε για τη διάκρισή της, σε εκδήλωση στις 23 Μαΐου 2016 στις Βρυξέλλες με καλεσμένους από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες που υλοποιούν θαυμάσιες πρακτικές και δράσεις για την διαχείριση των περιοχών του δικτύου NATURA 2000. Περισσότερες πληροφορίες για τις δράσεις και τα αποτελέσματα του προγράμματος μπορούν να αναζητηθούν στην ιστοσελίδα http://www.skyroslife.gr/ 27