Απολυτήριες εξετάσεις Γ Τάξης Ημερήσιου Γενικού Λυκείου ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ 20/5/2011 Α. Τι λοιπόν; Αυτό δεν είναι φυσικό, είπα εγώ, και αναγκαίο απ όσα είπαμε ως τώρα, ότι δηλαδή ούτε οι απαίδευτοι και όσοι δεν έχουν γνωρίσει την αλήθεια θα μπορούσαν να διοικήσουν ικανοποιητικά την πόλη, ούτε αυτοί που τους άφησαν να ασχολούνται μέχρι το τέλος της ζωής τους με την παιδεία οι μεν επειδή δεν έχουν ένα σκοπό στη ζωή τους, στον οποίο στοχεύοντας να ρυθμίζουν τις πράξεις τους και στην ιδιωτική και στη δημόσια ζωή και οι άλλοι επειδή δε θα αναμειχθούν με τη θέλησή τους σε καμία πρακτική ενασχόληση, νομίζοντας ότι, αν και είναι ακόμα ζωντανοί έχουν εγκατασταθεί στα νησιά των Μακάρων; Αλήθεια, είπε (ο Γλαύκων). Δικό μας λοιπόν έργο, είπα εγώ, των ιδρυτών (της ιδανικής πολιτείας) είναι να αναγκάσουμε τις καλύτερες φύσεις να φτάσουν στο μάθημα που πριν είπαμε ότι είναι το ανώτερο, να δούνε δηλαδή το αγαθό και να ανεβούν αυτή την ανηφορική οδό και όταν, αφού ανεβούν, δουν αρκετά (το αγαθό) να μην επιτρέπουμε σ αυτούς αυτό που τώρα τους επιτρέπεται. Β1. ἐν παιδείᾳ: Ο Πλάτωνας εδώ αναφέρεται στον τρόπο ζωής των φιλοσόφων. Πρόκειται για τους ανθρώπους εκείνους, οι οποίοι καθ όλη τη διάρκεια της ζωής τους είναι αφοσιωμένοι στην απόκτηση ολοένα βαθύτερης παιδείας. Για τον προσδιορισμό της έννοιας «παιδεία» αναφέρουμε τα εξής: Αρχικά η λέξη σημαίνει «αυτό που πρέπει να μάθει το παιδί». Ήδη όμως από τον 5 ο αιώνα ως όρος της παιδαγωγικής δηλώνει τη γενική καλλιέργεια, που είναι προνόμιο μόνο του ανθρώπου γι αυτό το λόγο αποδίδεται στα λατινικά ως humanitas. Βάση της παιδείας είναι για τον Πλάτωνα η μουσική (λογοτεχνία, τραγούδι, καλλιέργεια της καλλιτεχνικής ευαισθησίας) και η γυμναστική. Η 1
πορεία προς την παιδεία προσδιορίζεται από τον Πλάτωνα με τη λέξη «παίδευσις». ἀναβῆναι ἐκείνην τὴν ἀνάβασιν: Η συγκεκριμένη φράση του Πλάτωνα χρησιμοποιείται μεταφορικά, για να περιγραφεί η δύσκολη πορεία του ανθρώπου προς την απόκτηση παιδείας. Αν σκεφτούμε τη σκηνοθεσία της αλληγορίας του σπηλαίου, θυμόμαστε πως η απαιδευσία του ανθρώπου περιγράφεται ως μια κατάσταση, κατά την οποία ο άνθρωπος βρίσκεται αλυσοδεμένος μέσα σε ένα σπήλαιο. Για να φτάσει από το σκοτάδι του σπηλαίου στο φως του ήλιου, που συμβολίζει την Ιδέα του Αγαθού, δηλαδή την υψηλότερη αλήθεια που κατακτάται μόνο μέσω της φιλοσοφίας, πρέπει να ανέβει μια ανηφορική οδό. Κατ αναλογία, ο άνθρωπος για να φτάσει από την απαιδευσία στη απόκτηση παιδείας, πρέπει να επιδοθεί με αφοσίωση σε μία μακρά και επίπονη προσπάθεια που θα τον οδηγήσει τελικά στην ύψιστη μορφή γνώσης. Ο Πλάτωνας στα πλαίσια της περιγραφής της αγωγής των φυλάκων έχει περιγράψει τι πρέπει να περιλαμβάνει αυτή η πορεία: Στο πρώτο στάδιο επιδιώκεται η εξισορρόπηση γυμναστικής αγωγής (φροντίδα για την ευεξία του σώματος, απλές ασκήσεις, υγιεινός τρόπος διαβίωσης) και μουσικής αγωγής (ενασχόληση με τις καλές τέχνες). Ένας δεύτερος κύκλος εκπαίδευσης περιλαμβάνει κυρίως τις μαθηματικές επιστήμες, ενώ κορωνίδα της εκπαιδευτικής πορείας είναι η σπουδή της διαλεκτικής (φιλοσοφία) που οδηγεί στην ύψιστη μορφή γνώσης, δηλαδή στην αναζήτηση της ουσίας όλων των πραγμάτων και στη θέαση του Αγαθού. Με άλλα λόγια, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η «ανάβασις», στην οποία αναφέρεται ο Πλάτωνας αποτελεί το πέρασμα του ανθρώπου από διαδοχικούς αναβαθμούς γνώσης, οι οποίοι περιγράφονται με τον ακόλουθο τρόπο: 1 ος : η δοξασία, με βάση τις εικόνες του καθρέφτη ή του ίσκιου (εικασία) 2 ος : η εμπιστοσύνη στην άμεση αισθητική αντίληψη (πίστις) 3 ος : οι ενέργειες του λογικού που στηρίζονται σε ορατές μορφές (διάνοια, παράδειγμα η γεωμετρία) 4 ος : η κατανόηση του κόσμου του απολύτου, η οποία αποκτήθηκε με τη διαλεκτική (νόησις) 2
Β2. Ο Πλάτωνας εξηγεί στο σημείο αυτό ποιοι και για ποιους λόγους είναι ακατάλληλοι για τη διακυβέρνηση της πόλεως, για να προχωρήσει στη συνέχεια με βάση αυτό στον καθορισμό των καθηκόντων των ιδρυτών της ιδανικής πολιτείας. Έτσι λοιπόν ακατάλληλοι για τη διακυβέρνηση της πόλεως είναι: 1. οι απαίδευτοι πολιτικοί που δεν έχουν έρθει σε επαφή με τη φιλοσοφία και άρα με τη γνώση της αλήθειας, γιατί α. δεν έχουν το βασικό εφόδιο, δηλαδή την αλήθεια. β. δεν έχουν υψηλό πολιτικό στόχο αλλά χρησιμοποιούν την πολιτική για δικό τους προσωπικό συμφέρον. Αντιθέτως, ο ένας και μοναδικός σκοπός που έχουν οι φύλακες της πολιτείας είναι να υπηρετήσουν πιστά και ανιδιοτελώς την πόλη ολόκληρη. 2. οι πεπαιδευμένοι φιλόσοφοι, γιατί είναι αφοσιωμένοι στις πνευματικές, θεωρητικές τους ενασχολήσεις και δείχνουν εντελώς απρόθυμοι να ασχοληθούν με την ενεργό πολιτική και την πρακτική εφαρμογή της φιλοσοφίας σε αυτή. Χαρακτηριστικά ο Πλάτωνας αναφέρει σε ό,τι αφορά τους φιλοσόφους ότι «αν και είναι ακόμα ζωντανοί έχουν εγκατασταθεί στα νησιά των Μακάρων» Πρόκειται για νησιά στη Δύση πέρα από τις στήλες του Ηρακλέους στο ρεύμα του Ωκεανού. Εκεί σύμφωνα με τις λαϊκές δοξασίες ζούσαν οι ήρωες, οι άνθρωποι της χρυσής εποχής (η πρώτη γενιά του ανθρώπινου γένους) καθώς και οι ευσεβείς. Κάνοντας μια εικασία σχετικά με τα πιθανά αίτια της απροθυμίας των φιλοσόφων θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι τα ακόλουθα: α) Προτιμούν την ήσυχη ζωή των φιλοσοφικών ενασχολήσεων παρά την δραστήρια της ενεργού ανάμειξης στην πολιτική. β) Προστατεύουν τον εαυτό τους από το ενδεχόμενο να εμπλακούν σε πολιτικές αντιπαραθέσεις, να κατηγορηθούν ενδεχομένως από όσους θα δυσαρεστήσει η πολιτική τους. γ) Φοβούνται από υπερβολική αίσθηση ευθύνης ότι δεν θα μπορέσουν να επιλύσουν αποτελεσματικά τα προβλήματα της πόλεως ή να ανταποκριθούν στις προσδοκίες των πολιτών. Β3. Σχολικό βιβλίο σελ. 102 «Οι φαύλες πολιτείες» παράγραφοι 3,4 3
Β4. απόρρητος: προειρημένων ντροπαλός: ἐπιτροπεῦσαι αντιβιοτικό: βίῳ αποχή: ἔχουσιν δυσπραγία: πράττειν / πράττωσιν μονοκατοικία: ἀπῳκίσθαι προφήτης: ἔφη είδωλο: ἰδεῖν βάθρο: ἀναβῆναι / ἀνάβασιν ανυπόμονος: καταμένειν Γ 1. Μετάφραση Εκείνοι λοιπόν δειπνούσαν σιωπηλοί, όπως ακριβώς τους είχε διαταχθεί από κάποιον ισχυρότερο. Ο Φίλιππος δε, ο γελωτοποιός, αφού χτύπησε την πόρτα είπε σ αυτόν που τον άκουγε προσεκτικά να αναγγείλει ποιος ήταν και για πιο λόγο ήθελε να εισέλθει, και είπε ότι παρευρίσκεται αφού έχει προετοιμάσει όλα τα απαραίτητα ώστε να φάει σε ξένο δείπνο και ο υπηρέτης του, είπε, πολύ πιέζεται επειδή δεν φέρει τίποτα ( από τρόφιμα) και επειδή είναι νηστικός. Ο Καλλίας λοιπόν αφού άκουσε αυτά είπε αλλά όμως, άνδρες, είναι ντροπή βέβαια να φθονεί (κανείς) την οικία ας μπει λοιπόν. Και ταυτόχρονα έστρεψε το βλέμμα του στην Αυτόλυκο, προφανώς εξετάζοντας πώς φάνηκε σ εκείνον το αστείο. Γ2. κρείττονας, κρείττους Οὗτινος, ὅτου φαίη πᾱσι ἐνεγκεῖν αὗται ἄνερ αἰσχίονι 4
εἴσιθι ἔδοξε Γ 3α. αὐτοῖς : αντικείμενο στη μετοχή επιτεταγμένον τῷ ὑπακούσαντι : έμμεσο αντικείμενο στο είπε, επιθετική μετοχή διά τό φέρειν : εμπρόθετος προσδιορισμός της αιτίας στο πιέζεσθαι. ἀνάριστον : κατηγορούμενο στο υποκείμενο ( τόν παιδα) του είναι φθονῆσαι: υποκείμενο στην απρόσωπη έκφραση αισχρόν (εστί), τελικό απαρέμφατο ἐκείνῳ : δοτική προσωπική του κρίνοντος προσώπου. Γ 3β. «Εἰσάγγειλον ὅστις/τίς εἰμί» Επιμέλεια απαντήσεων: Κατερίνα Κεφαλωνίτου (διδαγμένο) Πένη Γράψα (αδίδακτο) ΣΧΟΛΙΟ: Διδαγμένο: Θέματα μέτριας δυσκολίας, τα οποία ωστόσο σε ότι αφορά τα ζητούμενα Β1 και Β3 προϋπέθεταν προσεκτική και διεξοδική μελέτη. Αδίδακτο: θέματα επιπέδου πανελληνίων εξετάσεων για καλά προετοιμασμένους υποψηφίους. 5