ΣΧΟΛΗ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΔΟΚΙΜΩΝ, ΝΑΥΤΙΚΟΣ ΔΟΚΙΜΟΣ (IV) ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΠΕΛΕΓΡΗΣ

ΝΑΥΜΑΧΙΕΣ ΕΛΛΗΣ ΛΗΜΝΟΥ ΣΧΟΛΗ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΔΟΚΙΜΩΝ, ΝΑΥΤΙΚΟΣ ΔΟΚΙΜΟΣ (IV) ΙΩΑΝΝΗΣ ΜΠΕΛΕΓΡΗΣ ΚΙΝΗΤΟ: 6975790224 EMAIL: navalcadetbele@gmail.com 1

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στις 3 Δεκεμβρίου 1912 και 5 Ιανουαρίου 1913 γιορτάζουμε τις ένδοξες ναυμαχίες της ΕΛΛΗΣ και ΛΗΜΝΟΥ αντίστοιχα. Δύο ναυμαχίες οι οποίες με την έκβασή τους έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην ευνοϊκή για την χώρα μας κατάληξη των Βαλκανικών πολέμων. Το Πολεμικό Ναυτικό μόνο του απέναντι σε ισχυρότερες δυνάμεις με τον Αρχηγό στόλου, Ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη να αποτελεί την κύρια προσωπικότητα στον ναυτικό αγώνα, το θρυλικό θωρηκτό Γ. ΑΒΕΡΩΦ να σαρώνει το Αιγαίο και μαζί και τις εχθρικές ναυτικές δυνάμεις, η Ελλάδα κυριάρχησε στην ευρύτερη περιοχή χωρίς να αφήσει περιθώριο αμφισβήτησης από την αντίπαλη χώρα. 2

ΕΝΟΤΗΤΑ 1 1.1 ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ Στις αρχές του 1 ου Βαλκανικού Πολέμου η Τουρκία διέθετε υπεροπλία έναντι της Ελλάδας. Χαρακτηριστικά ο παρακάτω πίνακας παρουσιάζει αναλογία 5/7 υπέρ του τούρκικου στόλου. Θωρηκτός Στόλος Ελλάδα Τουρκία Αριθμός μονάδων 4 6 Συνολικό εκτόπισμα 24.380tn 34.140tn Ταχύτητα σχηματισμού 12knots 17knots Πυροβολικό 9 πυρ. των 270 χλ. 12 πυρ. των 280 χλ. Μάχη κατά πλευρά 4 ταχυβ. >> 234 >> 2 ταχυβ.>> 234 >> για πλοία τεταγμένα 4>> >> 190 >> 8 >> >> 152 >> σε γραμμή 9 πυρ. >> 150 >> 2 >> >> 150 >> παραγωγής Ελαφρός στόλος 19 22 Συνολικό εκτόπισμα 8.837tn 13.800tn Πυροβολικό κατά τα ανωτέρω 16 των 100 χλ. 4 των 152 χλ. >> >> >> 4 >> 88 >> 16 >> 120 16 >> 76 >> 4 >> 105 32 >> 57 >> 12 >> 75 3

>> >> 37 1 >> 5 >> 37 >> 22 >> 57 18 >> 47 30 >> H τούρκικη ανωτερότητα σε βλητική ισχύ και ταχύτητα ενισχύονταν από την ύπαρξη του τουρκικού ναυτικού ορμητηρίου του Ναγαρά, εντός του οποίου θα μπορούσε να καταφύγει ο τουρκικός στόλος εάν μια ναυμαχία με τον ελληνικό στόλο δεν πήγαινε καλά για αυτόν. Στον αντίποδα το ελληνικό πολεμικό ναυτικό διέθετε δύο μόνο συγκριτικά πλεονεκτήματα. 2. Το πρώτο ήταν η ύπαρξη του θωρακισμένου καταδρομικού Αβέρωφ που αποτελούσε την ταχύτερη και πιο γρήγορη μονάδα μεταξύ των δύο στόλων. Το δεύτερο πλεονέκτημα ήταν η κατοχή ενός μικρού υποβρυχίου, του Δελφίν του οποίου η παρουσία επηρέασε πολύ το ηθικό των Τούρκων, καθώς δεν γνώριζαν ακόμα πώς να καταπολεμήσουν το νέο αυτό ναυτικό όπλο. Η χρησιμότητα όμως του υποβρυχίου είχε και τα όρια της μιας και το πλήρωμά του ήταν άπειρο. Ένα ακόμα πρόβλημα για το πολεμικό μας ναυτικό ήταν η ένταξη του παραπάνω υποβρυχίου και ακόμα έξι αντιτορπιλικών λίγο μετά την έναρξη των εχθροπραξιών. Αυτό οδήγησε σε πολλές αλλαγές στα πληρώματα των περισσότερων ελληνικών θωρηκτών κάτι που αποτελούσε κακό οιωνό για την έκβαση των επιχειρήσεων. 3 1.2 Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΚΗΣ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΙΣΧΥΟΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ Α ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΠΟΛΕΜΟ Ο ελληνικός στόλος είχε ως κύρια αποστολή να διασφαλίσει, ελλείψει άλλου συμμαχικού στόλου, τις θαλάσσιες συγκοινωνίες της Βαλκανικής 1 Φωκάς, Δ., Ο Στόλος του Αιγαίου, (Αθήνα, 1940), σελ.16 2 Φωτάκης Ζ. <<Το Πολεμικό Ναυτικό στους Βαλκανικούς Πολέμους>> Ναυτική Επιθεώρηση, τ. 551, 2005, σελ 21 3 Σκριπ, Ιστορία του Ναυτικού Πολέμου, 1912-1913 (Αθήνα, 1914), σελ. 31 4

Συμμαχίας, τον ανεφοδιασμό της χώρας και την ταχεία επιστράτευση του ελληνικού στρατού. Επιπλέον, έπρεπε να εμποδίσει τον από θαλάσσης ανεφοδιασμό των τουρκικών χερσαίων δυνάμεων και να μην επιτρέψει τη θαλάσσια μεταφορά τουρκικών στρατευμάτων από την Ασία στην Ευρώπη. Στην κατεύθυνση αυτή εκτελούνταν συνεχείς περιπολίες στην περίμετρο των Στενών ώστε να αποτραπεί πιθανή έξοδος του τουρκικού στόλου, περιπολίες που αφορμούσαν από το κατάλληλο ναυτικό ορμητήριο του Μούδρου της Λήμνου. Στο πόλεμο του 1897 είχε χρησιμοποιηθεί ως ορμητήριο ο κόλπος των Ωραιών στην Εύβοια που απέχει 175 μίλια από τα Δαρδανέλλια και ο οποίος ήταν ευπρόσβλητος και μη οχυρωμένος. Η απόσταση αυτή σε συνδυασμό με τον δύσκολο καιρό που επικρατεί στο Αιγαίο το χειμώνα θα καταπονούσε τα ελληνικά αντιτορπιλλικά και τα πληρώματά τους αν επιλέγονταν ξανά οι Ωρεοί ως ναυτικό ορμητήριο των Ελλήνων κατά τον Α Βαλκανικό Πόλεμο. Δεδομένου ότι ο Μούδρος αποτελεί ένα θαυμάσιο φυσικό λιμάνι σε απόσταση μόλις 50 μιλίων από τα Δαρδανέλλια, η επιλογή του από την ελληνική ναυτική ηγεσία υπήρξε η ενδεδειγμένη. Με τον αποκλεισμό των τουρκικών ακτών στην Μεσόγειο από το ελληνικό ναυτικό η Τουρκία δέχτηκε αποφασιστικό πλήγμα, καθώς το σιδηροδρομικό της δίκτυο απαιτούσε μεγάλες ποσότητες άνθρακα που κυρίως εισάγονταν από θαλάσσης από την Ευρώπη. Αποθέματα άνθρακα θα μπορούσαν να είχαν βοηθήσει αλλά τα περισσότερα από αυτά είχαν ήδη αναλωθεί κατά τον χρονίζοντα Ιταλοτουρκικό πόλεμο (1911-1912). Υλικές ενισχύσεις μπορούσαν να φτάσουν στην Τουρκία μέσω Ρουμανίας αλλά όχι σε επαρκείς ποσότητες για να καλύψουν την πολεμική προσπάθεια των Τούρκων. Το αποτέλεσμα ήταν ότι πολλές από τις ενισχύσεις από το ασιατικό μέρος της οθωμανικής αυτοκρατορίας έφθασαν στην Κων/πολη μετά από μακρές και εξαντλητικές πορείες, πολύ αργότερα από ότι αυτές απαιτούνταν. Πράγματι, ο ελληνικός αποκλεισμός των τούρκικων παραλίων έγινε άμεσα αισθητός, καθώς σε μια εποχή που η στρατιωτική δύναμη των Βαλκάνιων συμμάχων ανερχόταν σε 670.000, η Τουρκία παρέταξε μόνο 350.000. Άλλοι 250.000 άνδρες από τη Συρία και τη Μικρά Ασία, παραδοσιακά οι καλύτεροι στρατιώτες της ακινητοποιήθηκαν κοντά στη Σμύρνη και σε άλλα μέρη της Συρίας όπου το οδικό και το σιδηροδρομικό δίκτυο ήταν υποτυπώδες και τα μέσα συγκοινωνίας λιγοστά. Ο ελληνικός πολεμικός στόλος δεν επαρκούσε μόνος του για να αναλάβει την κυριαρχία στην Ανατολική Μεσόγειο. Ευτυχώς, ένα σημαντικό μέρος του ευμεγέθους, ελληνικού, εμπορικού στόλου όχι μόνο μετέφερε τρόφιμα, στρατεύματα και πυρομαχικά στα διάφορα θέατρα των επιχειρήσεων αλλά παρέσχε και σημαντικό αριθμό υπερωκεάνιων που μετατράπηκαν σε 5

βοηθά καταδρομικά με αντικείμενο τη διενέργεια νηοψιών σε ξένα εμπορικά που κατευθύνονταν σε οθωμανικά λιμάνια. Ο τουρκικός στόλος από την άλλη στόχευε να παρασύρει τον ελληνικό εντός του βεληνεκούς των επάκτιων πυροβολείων του Κουμ-Καλέ και της Έλλης, ώστε να εκμεταλλευθεί το τακτικό πλεονέκτημα από το πυρ των πυροβόλων της ξηράς, που τριπλασίαζε το δικό του όγκο πυρός. Αυτό αποτελούσε αμυντική τακτική, ενδεικτική της διστακτικότητας που διακατείχε την ηγεσία του. Πριν όμως αναλάβει αντίστοιχη πρωτοβουλία υποστήριξε την τουρκική αμυντική προσπάθεια εναντίον των Βουλγάρων στη Βουλγαρική ακτογραμμή και, αργότερα, στη συμβολή της οχυρής γραμμής της Τσατάλτζας με την Προποντίδα. Η επιλογή αυτή διευκόλυνε την ήττα της Τουρκίας, καθώς αν είχε προκληθεί ο ελληνικός στόλος τον πρώτο ενάμιση μήνα του πολέμου πιθανόν να μη μπορούσε να απαντήσει με επάρκεια. Κι αυτό γιατί τα πυρομαχικά του Αβέρωφ ήταν ελλιπή και τα πληρώματα πολλών πλοίων του ελληνικού στόλου δεν ήταν ακόμα έτοιμα λόγω των σημαντικών αλλαγών που έλαβαν χώρα στη συγκρότησή τους εξαιτίας της ένταξης στο στόλο έξι αντιτορπιλικών και ενός υποβρυχίου λίγο μετά την έναρξη των εχθροπραξιών. 4 4 Φωτάκης, <<Το Ελληνικό Ναυτικό στους Βαλκανικούς Πολέμους», σελ 26 /<<ΟΙ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ>> ΝΑΥΤΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΠΕΙΡΑΙΑ, σελ 50 6

ΕΝΟΤΗΤΑ 2 ΠΡΩΙΜΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΔΥΟ ΣΤΟΛΩΝ (4 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ.-3 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1912) Στο ξεκίνημα του Α Βαλκανικού Πολέμου ο ελληνικός στόλος απέπλευσε προς τη Λήμνο την οποία και κατέλαβε στις 8 Οκτωβρίου και άρχισε τη μετατροπή του φυσικού λιμανιού της, του Μούδρου, σε ναυτική βάση και ορμητήριο του ελληνικού στόλου. Από τις 6 Οκτωβρίου έως τις 20 Δεκεμβρίου του 1912 μικτά αγήματα του στόλου απελευθέρωσαν, όλα σχεδόν τα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου: 18/10/1912 Ίμβρος, Θάσος και Άγιος Ευστράτιος. 19/10/1912 Σαμοθράκη. 21/10/1912: Ψαρά. 24/10/1912: Τένεδος. 2/11/1912: Χερσόνησος Αγίου Όρους. 8/11/1912 8/12/1913 : Λέσβος. 11/11/1912 21/12/1913 : Χίος. 14/11/1912: Οινούσσες. 4/11/1912: Ικαρία. Συνάμα, στις 18 Οκτωβρίου 1912 το τορπιλοβόλο 11 βύθισε το Θ/Κ «Φετχ-ι- Μπουλέντ» στο λιμένα της Θεσσαλονίκης και ένα μήνα αργότερα το τορπιλοβόλο 14 ανάγκασε την τουρκική κανονιοφόρο Κ/Φ Τραπεζούς να αυτοβυθιστεί. 7

Στις 6 Οκτωβρίου τουρκική μοίρα από τρία μεγάλα θωρηκτά, το ΧΑΜΙΔΙΕ και 4 τορπιλοβόλα, εμφανίστηκε έξω από τη Βάρνα και κατεδίωξε τα βουλγαρικά τορπιλοβόλα που περιπολούσαν εκεί. Την επόμενη βομβάρδισε τη Βάρνα με 45 οβίδες. Ο βομβαρδισμός συνεχίστηκε και στις 8 Οκτωβρίου. Την ίδια μέρα αιχμαλωτίστηκαν από την τουρκική μοίρα και 2 από τα 6 βουλγαρικά τορπιλλοβόλα. Την άλλη μέρα όμως επλήγη από τορπιλική επίθεση το ΧΑΜΙΔΙΕ και αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη συνοδευόμενο από τα υπόλοιπα πλοία της τουρκικής μοίρας. Έτσι έληξε η απόπειρα αποκλεισμού των βουλγαρικών παραλίων του Εύξεινου Πόντου. 5 2.1 Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΗΣ Στις 8 το πρωί της 1 ης Δεκεμβρίου η ΣΦΕΝΔΟΝΗ που περιπολούσε έξω και πλησίον των Στενών, αντιλήφθηκε τουρκικό αντιτορπιλικό και σε απόσταση 3.000 μέτρων έριξε 4 οβίδες εναντίον του. Η ΛΟΓΧΗ, που είχε ήδη ειδοποιηθεί, έριξε άλλη μία. Στα πυρά των ελληνικών πλοίων απάντησαν τα φρούρια των Δαρδανελλίων με καταιγισμό βλημάτων. Τα δύο ελληνικά πλοία ενημέρωσαν σχετικά τον Κουντουριώτη και απομακρύνθηκαν καθώς το τουρκικό ξαναμπήκε στα Στενά. Στο μεταξύ ο Κουντουριώτης, μόλις έλαβε το σήμα της ΣΦΕΝΔΟΝΗΣ, διέταξε να ετοιμαστούν τα πλοία που βρίσκονταν στο Μούδρο και στις 3 το απόγευμα ο ελληνικός στόλος απέπλευσε για περιπολία μπροστά από τα Στενά. Η περιπολία κράτησε μέχρι το πρωί της 3 ης Δεκεμβρίου, χωρίς να φανεί κανένα ίχνος του εχθρού. Το προηγούμενο βράδυ στις 2 Δεκεμβρίου 1912, σύμφωνα με τη διήγηση του παρόντος Τούρκου Πλωτάρχη Χασάν Σαμί Μπέη, οι Τούρκοι αξιωματικοί έγραψαν τις διαθήκες τους και αποσύρθηκαν νωρίς για ύπνο ώστε να είναι ακμαίοι το πρωί. Τα ξημερώματα, ο Μουεζίνης κάλεσε τα πληρώματα γονατιστά να προσευχηθούν. Αμέσως μετά, ο Τουρκικός στόλος απέπλευσε. Το πρωί της 3 Δεκεμβρίου στις 8 η ώρα, με καλό καιρό και ήσυχη θάλασσα, άρχισε η έξοδος του Τουρκικού στόλου από τα Στενά. Οι καπνοί του εξερχόμενου από τα Δαρδανέλια Τουρκικού στόλου φαίνονταν και η αναφορά "ΕΧ ΕΧ ΕΧ" (εχθρός εν όψει) διέτρεξε όλα τα Ελληνικά πλοία. Στον Τουρκικό στόλο προηγούνταν το καταδρομικό Μετζιτιέ και τρία αντιτορπιλικά και ακολουθούσαν τα θωρηκτά Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα (ναυαρχίδα), Τουργούτ Ρεΐς, ΜΕΣΟΥΝΤΙΕ και ΑΣΑΡΙ-Ι-ΤΕΦΙΚ. Στο τέλος βρίσκονταν 6-8 αντιτορπιλικά και πλωτό νοσοκομείο, σε γραμμή παραγωγής. Ο Ελληνικός στόλος, με επικεφαλής την ναυαρχίδα θωρηκτό Αβέρωφ, ακολουθούμενη από τα θωρηκτά ΥΔΡΑ, ΣΠΕΤΣΑΙ -αρχηγίδα του Μοιράρχου, Πλοιάρχου Πέτρου Γκίνη- και ΨΑΡΑ και 1.000 μέτρα αριστερότερα τα αντιτορπιλλικά ΑΕΤΟΣ, ΙΕΡΑΞ, ΛΕΩΝ και 5 Φωτάκης <<Το Πολεμικό Ναυτικό στους Βαλκανικούς Πολέμους>>, σελ 24 8

ΠΑΝΘΗΡ (τα αποκαλούμενα Θηρία), έσπευσε να συναντήσει τον αντίπαλο στόλο. Τα τέσσερα Τουρκικά θωρηκτά με την έξοδό τους έστριψαν δεξιά παραπλέοντας το ακρωτήριο της Έλλης (επειδή δεν ήθελαν να απομακρυνθούν από τα φρούρια της ακτής), ενώ τα Ελληνικά στράφηκαν προς συνάντησή τους. Οι δύο στόλοι ήρθαν αντιμέτωποι στις 09:00 σε διάταξη μάχης και απόσταση 17 χλμ. Σε αυτό το σημείο ο Ναύαρχος Κουντουριώτης σήμανε πολεμική έγερση και εξέπεμψε το παρακάτω ιστορικό σήμα προς τον Στόλο: Με την βοήθειαν του Θεού, τας ευχάς του Βασιλέως και εν ονόματι του Δικαίου, πλέω μεθ' ορμής ακαθέκτου και με την πεποίθησιν της νίκης εναντίον του εχθρού του Γένους. Ο Ελληνικός Στόλος δεν έβαλλε πρώτος, για να κάνει οικονομία πυρομαχικών. Ώρα 09:05 υψώνεται στο Αβέρωφ το προειδοποιητικό σήμα "αρχίσατε πυρ συγχρόνως μετά του Ναυάρχου". Στις 09:22 ο Τουρκικός στόλος άνοιξε πρώτος πυρ από απόσταση 12.500 μ., ενώ ο ελληνικός περίμενε 3 λεπτά ανοίγοντας πυρ στις 09:25 από απόσταση 12.000μ. Τα Τουρκικά θωρηκτά έβαλλαν κυρίως εναντίον του Αβέρωφ με ταχύ πυρ αλλά χωρίς επιτυχία, ενώ και το Αβέρωφ δεν έκανε ακριβείς βολές. Αξίζει δε να επισημανθεί ότι το ΑΒΕΡΩΦ, λόγω του μικρότερου βεληνεκούς των πυροβόλων του, αναγκάστηκε να πλεύσει για αυτά τα τρία λεπτά υπό τα εχθρικά πυρά διακινδυνεύοντας την ασφάλειά του 6. 2.1.1 Η ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΑΒΕΡΩΦ Στις 09:35 με την απόσταση των δύο στόλων στα 9.500 μ. ο Κουντουριώτης αποδέσμευσε τον στόλο από τις κινήσεις της ναυαρχίδας του, υψώνοντας το σήμα "Ζ" (κινούμαι ανεξάρτητα), και εκμεταλλευόμενος την 6 Φωτάκης <<Το Πολεμικό Ναυτικό στους Βαλκανικούς Πολέμους, σελ 28 9

μεγαλύτερη ταχύτητα του Αβέρωφ όρμησε ακάθεκτος με ταχύτητα 21 κόμβων, διαγράφοντας τόξο μπροστά από την γραμμή του Τουρκικού στόλου, με σκοπό να υπερφαλαγγίσει τα Τουρκικά θωρηκτά και να τα βάλει μεταξύ των πυρών του Αβέρωφ και των υπολοίπων Ελληνικών θωρηκτών. Καθώς η ταχύτητα της θωρηκτής μοίρας τύπου Ύδρα ήταν μικρή (14 κόμβοι), το Αβέρωφ υπερφαλάγγισε τον εχθρό μόνο του και, ανάμεσα σε πυκνά πυρά του Τουρκικού στόλου και των απέναντι φρουρίων, έφτασε σε απόσταση 2.850 μ. από τον αντίπαλο. Οι Τούρκοι, όταν κατάλαβαν ότι ο ελιγμός θα εκτελούνταν με απόλυτη επιτυχία, έκαναν διαδοχική στροφή 160ο και μπήκαν με φοβερή αταξία ξανά στα Στενά, κάτω από την κάλυψη των επάκτιων πυροβόλων των φρουρίων Σεντούλμπαχιρ και Κουμκαλέ. Πρώτο έκανε μεταβολή το Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα στις 09:50, ακολουθούμενο από τα υπόλοιπα, αλλά έτσι τα Τουρκικά πλοία βρέθηκαν πολύ κοντά το ένα στο άλλο, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα πυροβόλα τους και να μειωθεί η ταχύτητά τους στους 10 κόμβους. Ο σχηματισμός βαλλόταν συνεχώς από το Αβέρωφ και τα άλλα θωρηκτά, που στο μεταξύ πλησίασαν τον Τουρκικό στόλο σε απόσταση 4100 μ. Στις 09:55 το Μπαρμπαρόσα δέχτηκε πλήγμα στο κατάστρωμα της πρύμνης και λίγο αργότερα ένα άλλο βλήμα διαπέρασε τον πυργίσκο της πρύμνης και προκάλεσε ζημιές και στους λέβητες. Τα Τουργκούτ Ρεΐς και Μετζιτιέ είχαν μικρότερες ζημιές. Όμως η ταχύτητα πυρός του Αβέρωφ είχε ελαττωθεί και δεχόταν τα πυρά των θωρηκτών και των φρουρίων τα οποία είχε πλησιάσει κατά την εκτέλεση του ελιγμού. Η ναυμαχία έληξε στις 10:17 με τον Τουρκικό στόλο να εξακολουθεί να είναι αποκλεισμένος μέσα στα Στενά, στα αγκυροβόλια του Τσανάκκαλε και του Σεντούλμπαχιρ. 2.1.2 Η ΔΡΑΣΗ ΤΩΝ ΠΑΛΑΙΩΝ ΘΩΡΗΚΤΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΝΤΙΤΟΡΠΙΛΙΚΩΝ Όπως αναφέρθηκε παραπάνω η μοίρα των παλαιών θωρηκτών αδυνατούσε να ακολουθήσει την κίνηση του ΑΒΕΡΩΦ και συνέχισε την ανταλλαγή πυρών με τον εχθρικό στόλο, έχοντας και τη συνδρομή των αντιτορπιλικό όταν η θέση τους το επέτρεπε. Το ΜΕΣΟΥΔΙΕ το οποίο είχε πρόβλημα στις μηχανές και είχε βγει από την γραμμή του, δέχτηκε τα περισσότερα πλήγματα από τα παλαιά θωρηκτά και το αντιτορπιλλικό ΙΕΡΑΞ. Κατά την φυγή των Τούρκων τα παλαιά θωρηκτά τα οποία, είχαν φτάσει σε απόσταση 4.100 μέτρων από την εχθρική γραμμή, πραγματοποίησαν και αυτά στροφή νότια με διαδοχική στροφή προς τα αριστερά 7. Η κίνησή τους αυτή βέβαια τα απομάκρυνε από τον εχθρό και ελάττωσε την 7 Φωτάκης <<Το Πολεμικό Ναυτικό στους Βαλκανικούς Πολέμους>>, σελ. 28 10

αποτελεσματικότητα των πυρών τους ωστόσο δεν αμέλησαν να λάβουν κι αυτά μέρος στη καταδίωξη. Η δράση των αντιτορπιλλικών στη ναυμαχία της Έλλης ήταν περιορισμένη λόγω της μικρής εμβέλειας των πυροβόλων τους και δεν έχουν να επιδείξουν κάτι αξιόλογο με εξαίρεση την συνδρομή του αντιτορπιλλικού ΙΕΡΑΞ κατά τον βομβαρδισμό του ΜΕΣΟΥΔΙΕ. 2.2 ΑΠΩΛΕΙΕΣ Η νίκη αναμφισβήτητα πιστώθηκε στους Έλληνες, καθώς ο αντίπαλος υποχώρησε. Η αποτελεσματικότητα των Ελλήνων πυροβολητών υπήρξε περιορισμένη καθώς είχαν τον ήλιο απέναντι τους, ενώ οι βολές των τουρκικών πλοίων υπήρξαν, εν πολλοίς, άστοχες κυρίως λόγω της διάσπασης της γραμμής τους. Σε όλη τη διάρκεια της εμπλοκής το θωρηκτό ΑΒΕΡΩΦ έριξε 127 βλήματα ενώ θα μπορούσε να βάλει τετραπλάσιο αριθμό βλημάτων, γιατί τα πυροβόλα του έπαθαν εμπλοκή. Επίσης δέχτηκε τέσσερα βλήματα μεγάλου διαμετρήματος και δεκαπέντε μικρού, αλλά οι ζημιές που υπέστη ήταν ελάχιστες. Οι απώλειες του πληρώματος ήταν 2 νεκροί και 5 τραυματίες. Τα παλαιά θωρηκτά ΣΠΕΤΣΑΙ ΚΑΙ ΥΔΡΑ δέχτηκαν συνολικά 5 βλήματα χωρίς να έχουν απώλειες. Τα ΨΑΡΑ και τα αντιτορπιλλικά δε δέχτηκαν εχθρικό βλήμα. Απροσδιόριστος παραμένει ο αριθμός των βλημάτων που δέχτηκαν τα τουρκικά πλοία, αλλά είχαν συγκριτικά σημαντικές απώλειες. Συνολικά είχαν 58 νεκρούς και περισσότερους από 50 τραυματίες. 2.3 Η ΕΠΟΜΕΝΗ ΜΕΡΑ Την επόμενη ημέρα ο Κουντουριώτης έστειλε την αναφορά του στο Υπουργείο των Ναυτικών. Ο παράτολμος ελιγμός του θεωρήθηκε παρακινδυνευμένος και ακόμη και ο βασιλιάς Γεώργιος Α' του τηλεγράφησε συστήνοντάς του σύνεση και ψυχραιμία. Το Αβέρωφ ήταν η ισχυρότερη μονάδα του στόλου και πιθανή απώλειά του θα ανέτρεπε τον συσχετισμό δυνάμεων μεταξύ των δύο στόλων. Τον ελιγμό του Κουντουριώτη δικαιολόγησε ο αντίπαλός του Ραμίζ Μπέης στο ναυτοδικείο όταν παραπέμφθηκε για την υποχώρηση από την ναυμαχία, όπου απολογούμενος είπε ότι, αν δεν έστρεφε για να απομακρυνθεί, θα βρισκόταν μεταξύ δύο πυρών από τον Ελληνικό στόλο που θα τον εκμηδένιζαν. Ο Τούρκος ναύαρχος αθωώθηκε, καθόσον ο προϊστάμενός του υπουργός τον είχε διατάξει εγγράφως να μην εκθέσει το στόλο σε μεγάλο κίνδυνο. 11

ΕΝΟΤΗΤΑ 3 3.1 Οι ναυτικές επιχειρήσεις από τις 4 Δεκεμβρίου 1912 ως τις 4 Ιανουαρίου 1913 Η υποχώρηση του τουρκικού στόλου στην ναυμαχία της ΕΛΛΗΣ και οι απώλειες και οι ζημιές που είχαν υποστεί τα θωρηκτά τους, έπεισαν την τουρκική κυβέρνηση ότι αν ήθελε να αποκαταστήσει το γόητρο του ναυτικού της και να καταπονήσει τον ελληνικό στόλο, θα έπρεπε να επιδείξει μεγαλύτερη ενεργητικότητα στον τομέα των θαλάσσιων επιχειρήσεων. Το τουρκικό ναυτικό πραγματοποίησε αρκετές εξόδους παραπλανήσεως και καταπόνησης των ελληνικών πλοίων χωρίς όμως αποτέλεσμα. Σε μία από αυτές πραγματοποιήθηκε και απόπειρα τορπιλλισμού από το Υ/Β ΔΕΛΦΙΝ η οποία όμως ήταν ανεπιτυχής καθώς η τορπίλη έπεσε στο βυθό δίπλα στο υποβρύχιο χωρίς να εκραγεί. Η ιδέα μιας εναλλακτικής τακτικής άρχισε να κερδίζει έδαφος στο τουρκικό επιτελείο. Σύμφωνα με το νέο σχέδιο, μία σημαντική μονάδα του τουρκικού ελαφρού στόλου θα διέφευγε από την επιτήρηση των ελληνικών πλοίων όταν θα του δινόταν η ευκαιρία και θα εκτελούσε καταδρομικές επιχειρήσεις σε ένα ή περισσότερα ελληνικά νησιά με σκοπό να παρασύρει το ΑΒΕΡΩΦ μακριά από τα στενά καθώς ήταν το μόνο που μπορούσε να συναγωνιστεί σε ταχύτητα τα τουρκικά καταδρομικά, ον ισχυρότερο από αυτά σε πυροβολικό. Για την επιχείρηση αυτή επιλέχτηκε το ΧΑΜΙΔΙΕ με κυβερνήτη τον Ρεούφ Μπέη και η ευκαιρία δεν άργησε να εμφανισθεί. Στις 30 Δεκεμβρίου τουρκικός ασύρματος συνέλαβε ακρυπτογράφητο τηλεγράφημα του κυβερνήτη της επίτακτης ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ προς τον Κουντουριώτη, με το οποίο του ανέφερε, ότι θα κατέπλεε στη Σύρο για επισκευή. Έτσι στις 7 το βράδυ της 1 ης Ιανουαρίου, το ΧΑΜΙΔΙΕ βγήκε από τα Στενά και περνώντας ανάμεσα από Θάσο και Λήμνο και ακολουθώντας στη συνέχεια πορεία προς το νότο βρέθηκε στις 11.30 έξω από την Ερμούπολη και άνοιξε εναντίον του ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ αναγκάζοντας το να αυτοβυθιστεί. Οι βολές του ΧΑΜΙΔΙΕ είχαν ως αποτέλεσμα πολλές πυρκαγιές σε σπίτια και προκάλεσαν την απώλεια μιας ζωής και των τραυματισμό δύο αμάχων. Η ελληνική κυβέρνηση και η κοινή γνώμη θορυβήθηκαν από το εγχείρημα του ΧΑΜΙΔΙΕ και δόθηκε εντολή για την συμπλήρωση της οχυρώσεως του Πειραιά και της Πρέβεζας. 8 Ο Κουντουριώτης διατάχτηκε να το κυνηγήσει όμως διαφώνησε με την διαταγή καθώς διέβλεπε ότι η επίθεση είχε ως σκοπό τον αντιπερισπασμό και μετά την απομάκρυνση του ελληνικού 8 Φωτάκης <<Το Πολεμικό Ναυτικό στους Βαλκανικούς Πολέμους», σελ. 28 12

στόλου ο τουρκικός θα επιχειρούσε έξοδο από τα Στενά. Πράγματι στις 8.20 το πρωί της 5 ης Ιανουαρίου ο εχθρικός στόλος εξήλθε από τα Δαρδανέλλια. 3.2 Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΗΣ ΛΗΜΝΟΥ Το πρωί της 5ης Ιανουαρίου 1913 ο Οθωμανικός στόλος, εφοδιασμένος με το λάβαρο του φημισμένου πειρατή Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα, ανοίχθηκε στο Αιγαίο αποζητώντας την αποφασιστική σύγκρουση. Προπορεύονταν το θωρηκτό ΜΕΤΖΙΔΙΕ και αποστολή του ήταν ο αιφνιδιασμός του ελλιμενισμένου Ελληνικού στόλου και ο βομβαρδισμός του Μούδρου. Το ανιχνευτικό Λέων εντόπισε τις κινήσεις του εχθρού και ενημέρωσε τον Κουντουριώτη. Ο ναύαρχος αντί να σπεύσει να αντιμετωπίσει τους Τούρκους, έδωσε εντολή για πρόγευμα! μια απόφαση που αρχικά μοιάζει περίεργη αλλά είχε τον σκοπό της. Πέραν της ανύψωσης του ηθικού, σκοπός του ήταν να επιτρέψει στους τούρκους να ανοιχτούν αρκετά ώστε να μη προλάβουν να διαφύγουν στα Στενά. Τη στιγμή που το ΜΕΤΖΙΔΙΕ κατεδίωκε το ανιχνευτικό «Λέων», ο Ελληνικός Στόλος απέπλευσε από το Μούδρο σε τρεις φάλαγγες με κατεύθυνση νοτιοανατολικά. Τα τέσσερα θωρηκτά συγκρότησαν τη μεσαία φάλαγγα, τα αντιτορπιλικά την αριστερή και τα ανιχνευτικά τη δεξιά. Στην κορυφή του σχηματισμού βρισκόταν το ΑΒΕΡΩΦ. Στις 10:20, μόλις το ΜΕΤΖΙΔΙΕ αντιλήφθηκε τον Ελληνικό Στόλο, εγκατέλειψε την καταδίωξη και πραγματοποιώντας στροφή 180 μοιρών τάχθηκε πίσω από τα θωρηκτά. 9 9 Φωτάκης Ζ. <<Το Πολεμικό Ναυτικό στους Βαλκανικούς Πολέμους>> τ.551 Ναυτικής Επιθεώρησης σελ 29 13

Από τη στιγμή που οι δύο στόλοι απέκτησαν οπτική επαφή, προσπάθησαν με ελιγμούς να πετύχουν το Τ έναντι του αντιπάλου. Σε διάστημα 35 λεπτών, η απόσταση των 16000 μέτρων που χώριζε του δύο στόλους μειώθηκε στα 8400 μέτρα. Εκείνη τη στιγμή, στις 11:35, ο Τουρκικός Στόλος άνοιξε πυρ με κύριο στόχο τον «Αβέρωφ». Η απάντηση δεν άργησε να έλθει και τα πυρά του «Αβέρωφ» και του ΣΠΕΤΣΑΙ στρέφονταν κατά του ΜΠΑΡΠΜΑΡΟΣΑ ενώ τα πυρά του ΥΔΡΑ και του ΨΑΡΑ κατά του ΜΕΣΟΥΔΙΕ. Εν τω μεταξύ, το ΜΕΤΖΗΔΙΕ και τα αντιτορπιλικά εγκατέλειψαν τη μάχη και κατευθύνθηκαν προς τα Στενά. Αυτή τη φορά, οι βολές του Ελληνικού Στόλου ήταν αποτελεσματικές, σε αντίθεση με αυτές των Τούρκων, που πλέον ενισχύονταν από τα επάκτια πυροβολεία. Καθώς η απόσταση έπεσε στα 6.500 μέτρα τα ελληνικά πυρά που ήταν πολύ περισσότερο συντονισμένα και εύστοχα έφεραν αποτέλεσμα καθώς η ανώτερη εκπαίδευση των ελλήνων ναυτών αρχίζει να αποδίδει καρπούς: στις 11:55 ένα βλήμα των 270 χλ. από το Ύδρα κτύπησε το κεντρικό πυροβολείο του ΜΕΣΟΥΔΙΕ τρύπησε το θώρακά του σαν χαρτί και εξερράγη ανάμεσα στα στοιβαγμένα πυρομαχικά για τα πυροβόλα των 15 εκατοστών. Η έκρηξη που ακολούθησε υπήρξε φοβερή και τα μέλη των ομοχειριών των πυροβόλων σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν. Βαριά πληγωμένο το ΜΕΣΟΥΔΙΕ μέσα σε πυκνούς καπνούς από πυρκαγιές, 14

έστρεψε αργά προς τα Στενά. Τέσσερα λεπτά αργότερα μία ομοβροντία του Αβέρωφ βρήκε το ΜΠΑΡΜΠΑΡΟΣΑ ολόσωμα. Ένα βλήμα του κτύπησε το μεσαίο πύργο του των 11 ιντσών και τον κατέστρεψε σκοτώνοντας 35 άνδρες. Ένα άλλο ξύρισε τον ιστό του ενώ άλλα βλήματα τρύπησαν το λεβητοστάσιο και τις υπερκατασκευές του πλοίου. Είναι η σειρά του ΜΠΑΡΜΠΑΡΟΣΑ να στραφεί προς βορράν. Σε τρία λεπτά το ακολούθησε και το σχετικά άθικτο ΤΟΡΓΚΟΥΤ ΡΕΙΣ. Kαθώς όμως το τελευταίο κάλυψε την υποχώρηση, συγκέντρωσε πάνω του όλα τα πυρά. Οι Έλληνες πυροβολητές με ακρίβεια και ψυχραιμία γυμνασίων έστειλαν την μία πίσω από την άλλη τις οβίδες τους στο πρώην γερμανικό θωρηκτό Βάϊσσενμπούργκ. Η μπροστινή τσιμινιέρα του έπεσε, η πρυμναία γέφυρά του καταστράφηκε και δύο από τα δευτερεύοντα πυροβόλα του ανατινάχτηκαν. Μία οβίδα εξερράγη στο λεβητοστάσιό του σκοτώνοντας πολλούς ναύτες και πλημμυρίζοντάς το. Το κατάστρωμα του γέμισε τρύπες και στραβωμένα σίδερα και το πλοίο άρχισε να παίρνει κλίση. Ο Ραμίζ Μπέης έστειλε σήμα προς τον στόλο του να επιστρέψουν ολοταχώς στα Στενά! Η μάχη διήρκεσε μόλις τριάντα πέντε λεπτά. Ο Κουντουριώτης τότε διέταξε καταδίωξη του εχθρού "πάση δυνάμει". Το Αβέρωφ πάλι ανέπτυξε ταχύτητα 23 μιλίων και καταδίωξε μόνο του τον εχθρό που υποχωρούσε άτακτα, καθώς τα γέρικα θωρηκτά ΥΔΡΑ, ΣΠΕΤΣΑΙ ΚΑΙ ΨΑΡΑ δεν μπορούσαν να τον ακολουθήσουν, μιας και η ταχύτητά τους δεν υπερέβαινε τα 15 μίλια. Το ΑΒΕΡΩΦ, για να μην ξαναπαρουσιαστεί εμπλοκή των κλείστρων του εκτελούσε μαιάνδρους, ώστε να μάχεται πότε με την δεξιά πλευρά και πότε με την αριστερή και οι αποστάσεις μάχης να ποικίλουν από 7.000 μέχρι και 9.900 μέτρα. Ο ναύαρχος Ραμίζ, βλέποντας ότι το ΤΟΡΓΚΟΥΤ έχει πάρει μεγάλη κλίση από τα νερά που μπήκαν στα ύφαλά του, επιχείρησε να το καλύψει με το δικό του πλοίο. Ήταν πραγματικά μια γενναία ενέργεια, αλλά είχε σαν αποτέλεσμα η τουρκική ναυαρχίδα να δεχθεί πραγματικό σφυροκόπημα από τα πυροβόλα του ΑΒΕΡΩΦ. Ο πρυμναίος δίδυμος πύργος των 11 ιντσών αχρηστεύθηκε από ολόσωμο πλήγμα, οι ανελκυστήρες άνθρακος καταστράφηκαν και η τραπεζαρία των αξιωματικών και το αναρρωτήριο ανατινάχθηκαν. Ένα άλλο βλήμα πέρασε στο τορπιλοστάσιο, σκότωσε τους χειριστές αλλά σαν από θαύμα οι τορπίλες δεν εξερράγησαν. Σε όλο αυτό το διάστημα ο Αβέρωφ κτυπήθηκε από δύο βλήματα των 11 ιντσών από το ΜΠΑΡΜΠΑΡΟΣΣΑ που του προκάλεσαν 1 τραυματία και μικρές ζημιές. Σαράντα πέντε λεπτά κράτησε η δοκιμασία των τουρκικών πλοίων, μέχρι που στις 2 και μισή το μεσημέρι έφθασαν στα Στενά. Και όπως τα τουρκικά πλοία 15

χάνονταν πίσω από το ακρωτήριο της Έλλης, ένα βλήμα των 7,5 ιντσών του Αβέρωφ κατέστρεψε το μεσαίο πύργο του ΤΟΡΓΚΟΥΤ. 10 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Κατά την διάρκεια της ναυμαχίας ο τουρκικός στόλος έριξε συνολικά 800 βολές, όσες περίπου και ο ελληνικός. Από τα βλήματα αυτά, δύο μόνο των 280 χλ. έπεσαν στα αθωράκιστα μέρη του ΑΒΕΡΩΦ και προκάλεσαν ελαφρές ζημιές και τον τραυματισμό ενός διόπου. Τα παλιά θωρηκτά δεν βλήθηκαν καθόλου. Από τα τουρκικά θωρηκτά, το ΜΠΑΡΜΠΑΡΟΣΣΑ δέχτηκε πάνω από 20 βλήματα. Ο μεσαίος πύργος του καταστράφηκε και σκοτώθηκε ολόκληρη η ομοχειρία των 35 ανδρών. Αλλά και ο πύργος της πρύμνης του ουσιαστικά αχρηστεύθηκε γιατί παραμορφώθηκε το κομμάτι του καταστρώματος που τον στήριζε. Οι συνολικές απώλειες του πληρώματός του ανήλθαν σε 67 νεκρούς και σε πάνω από 100 τραυματίες. Το ΤΟΡΓΚΟΥΤ δέχτηκε συνολικά 17 βλήματα που προκάλεσαν το θάνατο ή τον τραυματισμό 10 Φωτάκης <<Το Πολεμικό Ναυτικό στους Βαλκανικούς Πολέμους>>, σελ. 29 16

47 ανδρών του και σημαντικές ζημιές στα αθωράκιστα μέρη, στο μεσαίο πύργο, στο κατάστρωμα και στο λεβητοστάσιο που πλημμύρισε. Το ΜΕΣΟΥΔΙΕ τέλος εβλάβη σοβαρά στο πυροβολείο των 150 χλ. και 68 άνδρες του σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν. Λόγω της κριτικής που είχε δεχτεί ο Κουντουριώτης στην προηγούμενη ναυμαχία για παράτολμες κινήσεις απέφυγε να ρισκάρει υπερβολικά και δεν εκμεταλλεύτηκε στο έπακρο τις δυνατότητες του ΑΒΕΡΩΦ. Η έκβαση της ναυμαχίας αυτής συνέβαλε καθοριστικα στην απόφαση της κυβερνήσεως Κιαμήλ να προχωρήσει σε υπογραφή ειρήνης. Ο τουρκικός στόλος για το υπόλοιπο του πολέμου και για πολλά χρόνια μετά δεν βγήκε από τα Στενά. 11 ΕΠΙΛΟΓΟΣ Συνοψίζοντας, χωρίς την συνδρομή του ελληνικού πολεμικού ναυτικού στο συμμαχικό αγώνα, η ροή της ιστορίας ίσως να ήταν διαφορετική. Με πρωταγωνιστές το θρυλικό ΑΒΕΡΩΦ και τον πολυμήχανο Παύλο Κουντουριώτη και με τις δύο ένδοξες ναυμαχίες που έδωσε απέκλεισε τον τουρκικό στόλο και τον ανάγκασε να καταφύγει συνεχώς στα Στενά. Συνάμα, με τους ναυτικούς βομβαρδισμούς που εξετέλεσε στα παράλια και τους ναυτικούς αποκλεισμούς που πραγματοποίησε εμπόδισε τον ανεφοδιασμό των τουρκικών στρατευμάτων και την μεταφορά τουρκικών ενισχύσεων στην Ευρώπη. Στα επιτεύγματα αυτά οφείλεται σε σημαντικό βαθμό και ο 11 Φωτάκης <<Το Πολεμικό Ναυτικό στους Βαλκανικούς Πολέμους>>, σελ 30 17

διπλασιασμός της Ελλάδας την επαύριο των Βαλκανικών Πολέμων. 18