«Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΕΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΡΜΗΝΕΥΤΗ-ΕΚΤΕΛΕΣΤΗ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ»

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΗΧΟΥ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ «Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΕΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΡΜΗΝΕΥΤΗ-ΕΚΤΕΛΕΣΤΗ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ» ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑΝΝΟΥΛΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΛΗΞΟΥΡΙ 2013

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΗΧΟΥ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ «Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΕΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΡΜΗΝΕΥΤΗ-ΕΚΤΕΛΕΣΤΗ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ» ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑΝΝΟΥΛΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ Επιβλέπων : Επιτροπή Αξιολόγησης : Ημερομηνία παρουσίασης: Αριθμός Πρωτοκόλλου Πτυχιακής Εργασίας: 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη.. 5 Περίληψη.. 6 1. Ιστορική Αναδρομή του περιεχομένου και της εξέλιξης προστασίας της Πνευματικής Ιδιοκτησίας και των Συγγενικών δικαιωμάτων... 7 2. Συγγενικά Δικαιώματα 2.1 Σχέση μεταξύ πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων.11 2.2 Γενικά περί συγγενικών δικαιωμάτων και ο Ν. 2121/93..... 13 2.3 Δικαιούχοι Συγγενικών Δικαιωμάτων..... 16 2.3.1 Οι ερμηνευτές ή εκτελεστές καλλιτέχνες..16 2.3.2 Οι παραγωγοί υλικών φορέων ήχου ή/και εικόνας..17 2.3.3 Οι ραδιοτηλεοπτικοί οργανισμοί..18 2.3.4 Οι εκδότες (γραμμικό δικαίωμα).18 2.3.5 Προηγουμένως αδημοσίευτα έργα..19 2.3.6 Συγγενικό δικαίωμα βάσης δεδομένων..19 2.4 H διάρκεια προστασίας και το περιεχόμενο των συγγενικών δικαιωμάτων. 19 2.5 Οι περιορισμοί των συγγενικών δικαιωμάτων....20 3. Η έννομη προστασία των συγγενικών δικαιωμάτων 3.1 Τρόποι προστασίας των συγγενικών δικαιωμάτων.. 24 3.2 Οργανισμοί Συλλογικής διαχείρισης.26 3.2.1 Σχέση των ΟΣΔ με τους δημιουργούς και τους χρήστες 34 3.3 Η ευρωπαϊκή Οδηγία 2001/29 για την πνευματική ιδιοκτησία και τα συγγενικά δικαιώματα και ο Ν. 3057/2002... 35 3.4 Οι κοινοτικές οδηγίες.....39 3.5 Οι Διεθνείς Συμβάσεις και οι συνθήκες WIPO.41 3.5.1 Η Συνθήκη για την Πνευµατική Ιδιοκτησία WIPO COPYRIGHT TREATY...43 3.5.2 Η Συνθήκη για τις εκτελέσεις και τα φωνογραφήµατα WIPO PERFORMANCES AND PHONOGRAMS TREATY..44 3.6 Η Συνταγματική προστασία της Πνευματικής Ιδιοκτησίας και το Άρθρο 5 Α του Ελληνικού Συντάγματος 45 3.7 Τελευταίες εξελίξεις στο χώρο των πνευματικών δικαιωμάτων σε σχέση με το διαδίκτυο.47 Επίλογος. 50 3

Παράρτημα 1.51 Βιβλιογραφία..63 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 3.1 ΟΣΔ που εκπροσωπούν τους δικαιούχους συγγενικών δικαιωμάτων... 29 ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ΟΠΙ Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας ΜΜΕ- Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ΟΣΔ- Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης ΟΣΠ- Οργανισμός Συλλογικής Προστασίας ΑΕΠΙ- Ανώνυμη Εταιρεία Πνευματικής Ιδιοκτησίας ΕΜΣΕ -Ένωση Μουσικοσυνθετών & Στιχουργών Ελλάδας ΟΣΔΕΛ-Οργανισμός Συλλογικής Διαχείρισης Έργων του Λόγου 4

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΗΧΟΥ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΟΡΓΑΝΩΝ «Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΣΥΓΓΕΝΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΡΜΗΝΕΥΤΗ-ΕΚΤΕΛΕΣΤΗ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ» «ΓΙΑΝΝΟΥΛΗ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ» Ληξούρι, Κεφαλονιά 2013 Περίληψη Στην παρούσα εργασία, γίνεται μια προσπάθεια να διασαφηνιστεί το περιεχόμενο της έννοιας συγγενικά δικαιώματα και ιδιαίτερα των ερμηνευτών ή εκτελεστών καλλιτεχνών. Για το σκοπό αυτό επιχειρείται αρχικά μια ιστορική προσέγγιση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, μέρος των οποίων είναι και τα συγγενικά δικαιώματα και εννοιολογική προσέγγιση του περιεχομένου του συγγενικού δικαιώματος. Στη συνέχεια παρουσιάζεται αναλυτικά η έννομη προστασία του εν λόγω δικαιώματος, με αναφορά στις Ευρωπαϊκές και κοινοτικές οδηγίες καθώς και τις Διεθνείς συμβάσεις που ισχύουν σήμερα. Επιπλέον παρουσιάζονται οι Οργανισμοί Συλλογικής Διαχείρισης (ΟΣΔ), η σχέση τους με τους χρήστες καθώς και οι πρόσφατες εξελίξεις σχετικά με τα πνευματικά δικαιώματα στο χώρο του διαδικτύου. 5

TECHNOLOGICAL EDUCATION INSTITUTE OF IONIAN ISLANDS DEPARTMENT OF SOUND AND MUSICAL INSTRUMENT TECHNOLOGY «THE PROTECTION OF RELATIVES RIGHTS INTERPRETATION-EXECUTION ARTIST» AIKATERINI GIANNOULI Lixouri, Kefalonia 2013 Abstract In this paper, an attempt is made to clarify what is meant by family related rights, specifically for the singing performers. Initially, an attempt is made to bridge a historical approach to intellectual property, part of which is related rights and conceptual approaches to the content of the related right. In continuation, the legal protections of these rights with reference to European and EU directives and international conventions which are currently in force are touched upon. In addition, we present, the Collecting Societies, the relationship with users and recent developments concerning the copyright in the Internet. 6

1. Ιστορική Αναδρομή του περιεχομένου και της εξέλιξης προστασίας της Πνευματικής Ιδιοκτησίας και των Συγγενικών δικαιωμάτων. «Ψήγματα» των σύγχρονων απόψεων και ρυθμίσεων για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας συναντά κανείς στο αρχαίο εβραϊκό δίκαιο, στην αρχαία Ελλάδα, στο ρωμαϊκό δίκαιο, στο Μεσαίωνα αλλά και στην Κίνα (1). Ωστόσο κατά την αρχαιότητα και το μεσαίωνα δεν υπήρχαν νομοθετικές διατάξεις που να ρυθμίζουν την πνευματική ιδιοκτησία, κυρίως γιατί δεν ήταν δυνατή η ευρεία εκμετάλλευση των έργων. Τα οικονομικά συμφέροντα των καλλιτεχνών ικανοποιούνταν κυρίως με το τίμημα για την απόκτηση του έργου ή με βραβεία, ενώ η αντιγραφή ή παραποίηση των έργων επέσυρε την κοινωνική αποδοκιμασία (1,2). Η εμφάνιση της πνευματικής ιδιοκτησίας τοποθετείται χρονικά στην ανακάλυψη της τυπογραφίας από τον Γουτεμβέργιο και στην επανάσταση στην αναπαραγωγή των φιλολογικών έργων που ακολούθησε. Προς αποφυγή της ανεξέλεγκτης τυπογραφίας και της απώλειας των κεφαλαίων τους οι εκδότες-τυπογράφοι εξασφάλισαν από τους ηγεμόνες του 15 ου αιώνα την αναγνώριση των λεγόμενων προνομίων, που έδιναν στους πρώτους το δικαίωμα αποκλειστικής αναπαραγωγής ενός έργου και στους δεύτερους την δυνατότητα άσκησης ελέγχου επί της φιλολογικής δραστηριότητας. Το πρώτο ιστορικά γνωστό προνόμιο χορηγήθηκε στη Βενετία (1469) στον Jean de Spire και εξασφάλιζε τη μονοπωλιακή χρησιμοποίηση της τυπογραφίας για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα πέντε ετών. Τα προνόμια αυτά, δόθηκαν και σε άλλες χώρες, όπως στη Γερμανία το 1490 για την εκτύπωση ενός λειτουργικού βιβλίου της εκκλησίας της Βαμβέργης και στη Γαλλία το 1507 για τις Επιστολές του Αποστόλου Παύλου. Τα προνόμια, που σύντομα επεκτάθηκαν και στους δημιουργούς, θεωρούνται ο πρόδρομος της σύγχρονης πνευματικής ιδιοκτησίας (3). Ο πρώτος νόµος για την πνευματική ιδιοκτησία θεωρείται η First Copyright Act της Βασίλισσας Άννας της Αγγλίας (1709), που αναγνωρίζει στο συγγραφέα αποκλειστικό δικαίωµα να τυπώνει τα έργα του για ορισμένα χρόνια. Μετά τη Γαλλική Επανάσταση έρχεται η πρώτη πλήρης νοµοθεσία, η οποία διακηρύττει το ιερό, νόµιµο και αναφαίρετο δικαίωµα της φιλολογικής και καλλιτεχνικής ιδιοκτησίας. Χαρακτηριστικός είναι ο νόµος «Le Chapelier (1791) και ο νόµος του 1793 για το αποκλειστικό δικαίωµα 7

αναπαραγωγής. Ακολούθησαν οι νοµοθετικές ρυθµίσεις κι άλλων χωρών, όπως ο Νόµος των ΗΠΑ (1790), Πρωσικός Νόμος (1837) και ο γερµανικός Νόµος (1871). Οι ρυθμίσεις αυτές χαρακτηρίστηκαν από έντονη εθνική νομοθετική εσωστρέφεια καθώς και απροθυμία των χωρών να προστατέψουν τα πνευματικά έργα ξένων υπηκόων (4). Η πειρατική αναπαραγωγή των έργων που άρχισε το 19 o αιώνα και έπληξε κυρίως την Αγγλία και τη Γαλλία, οδήγησε στην ενίσχυση της νοµοθεσίας για την πνευματική ιδιοκτησία και τη στροφή προς την αναζήτηση µιας διεθνούς προστασίας. Τότε αρχίζει η υπογραφή διµερών συµβάσεων για την προστασία των έργων µε βάση την αρχή της αμοιβαιότητας. Πρώτη η Γαλλία µε το ιάταγµα του 1852 θεώρησε παράνομη την "πειρατεία" μέσα στα εθνικά της όρια ανεξάρτητα από τον τόπο δημοσίευσης του έργου, την ιθαγένεια του δημιουργού και την αμοιβαιότητα, ενώ μεγάλοι και γνωστοί διανοούμενοι, όπως ο Beaumarchais, o Honore de Balzac, o Alexandre Dumas και ο Victor Hugo, βοήθησαν στη δημιουργία ενώσεων με σκοπό την προστασία του δικαιώματος των δημιουργών. Υπό την αιγίδα του Victor Hugo ιδρύθηκε η Διεθνής Φιλολογική και Καλλιτεχνική Ένωση (ALAI) οι προσπάθειες της οποίας κατέληξαν στην προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας με την ψήφιση και την υπογραφή της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης (1886). Με τη Σύµβαση αυτή τέθηκαν τα θεµέλια της διεθνούς προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας και στηρίζεται στην αρχή της εξομοίωσης (εθνικής μεταχείρισης) των ξένων δημιουργών ή έργων που προστατεύονται από τη Σύµβαση προς τους υπηκόους της χώρας όπου ζητείται η προστασία αλλά και προετοιμάστηκε το έδαφος για τη ιεθνή Σύµβαση της Ρώµης το 1961, η οποία αναγνώρισε τα συγγενικά δικαιώµατα των ηθοποιών, τραγουδιστών, µμουσικών και ραδιοτηλεοπτικών σταθµών και για τη Συμφωνία TRIPS (Συμφωνία για τα ικαιώµατα ιανοητικής Ιδιοκτησίας) (4). Στις αρχές του 20ου αιώνα, οι ερμηνευτές ή εκτελεστές καλλιτέχνες έβλεπαν τη δουλειά τους να γίνεται αντικείμενο επαναλήψεων με όλους τους τρόπους της τότε τεχνολογίας (κινηματογράφηση, ηχογράφηση, ραδιοφωνική μετάδοση) χωρίς να εισπράττουν καμία αμοιβή, ενώ οι άπειρες και ανεξέλεγκτες αναπαραγωγές έκαναν πολλές φορές περιττή τη ζωντανή παρουσία τους. Οι προσπάθειες των προσώπων αυτών μετά από διαπραγματεύσεις 30 περίπου ετών οδήγησαν στην υπογραφή της Διεθνούς Σύμβασης Ρώμης το 1961 η οποία, όπως είναι γνωστό, αναγνώρισε τα 8

λεγόμενα συγγενικά δικαιώματα. Στον κύκλο των δικαιούχων μπήκαν και οι παραγωγοί φωνογραφημάτων και ραδιοτηλεοπτικοί οργανισμοί. Η στέγαση στο χώρο των συγγενικών δικαιωμάτων καλλιτεχνών αλλά και προσώπων που έχουν επιχειρηματική δραστηριότητα είναι πλέον δεδομένη και αποδεκτή στο ευρωπαϊκό σύστημα προστασίας της πνευματικής ιδιοκτησίας, παρά το ότι η εισφορά της κατηγορίας αυτής έχει καθαρά οικονομικό και τεχνικό χαρακτήρα (5). Οι πρώτες σχετικές ρυθμίσεις γίνονται στην Ελλάδα μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους και τη σύσταση νέου ελληνικού κράτους, με τα άρθρα 432,433 και 371 του Ποινικού Νόμου, τα οποία σε σχέση με τα ισχύοντα σε άλλες χώρες, δεν προσέφεραν παρά μόνο ελλιπή προστασία. Το άρθρο 432 τιμωρούσε τη "μετατύπωση" όταν γινόταν χωρίς άδεια του δημιουργού και χωρίς "επεξεργασία" ή ανάπλαση. Το άρθρο 433 επέτρεπε την επέκταση της προστασίας αυτής σε αλλοδαπούς με τον όρο της αμοιβαιότητας, ενώ το άρθρο 371 συμπεριέλαβε ρητά στο αδίκημα της "κλοπής" και τα έργα του "ανθρώπινου νου" (6). Η ανεπάρκεια της προστασίας αυτής οδήγησε στην ψήφιση του Ν. ΓΥΠΓ/1909 για τα θεατρικά έργα, καθώς και του Ν. 2387/1920 που αποτελούσε το βασικό νόμο για τα θεατρικά έργα, καθώς και του Ν. 2387/1920 που αποτελούσε το βασικό νόμο για την πνευματική ιδιοκτησία μέχρι το έτος 1993. Κατά το χρονικό διάστημα 1920-1993 είχαν βέβαια γίνει ορισμένες τροποποιήσεις της νομοθεσίας, όπως η ψήφιση του Ν. 1075/1980 για την προστασία των ερμηνευτών ή εκτελεστών καλλιτεχνών, που όμως ήταν αποσπασματικές και δεν μπορούσαν να λύσουν τα νέα προβλήματα τα οποία δημιούργησε η εξέλιξη της τεχνολογίας, όπως η κασετοπειρατεία, βιντεοπειρατεία, φωτοτυπική αναπαραγωγή, ιδιωτική αναγραφή, εκμίσθωση βιντεοκασετών και συμπαγών δίσκων, δορυφορική και καλωδιακή τηλεόραση, ανάπτυξη ηλεκτρονικών υπολογιστών, ψηφιακή αναπαραγωγή και ηλεκτρονική διάδοση (6). Ο νόμος 2121/1993 επηρεάστηκε από τις νομοθετικές εξελίξεις σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο, συνιστώντας ωστόσο, όπως διατείνεται η Εισηγητική Έκθεση επί του Σχεδίου Νόμου, «νομοθέτημα νέο και πρωτότυπο, εμπνεόμενο από τις ξένες λύσεις αλλά λαμβάνοντας κυρίως υπόψη του τα ελληνικά πραγματικά δεδομένα και το ελληνικό νομικό σύστημα». Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά την ίδια χρονική περίοδο πολλές χώρες τροποποίησαν τις διατάξεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας στο εσωτερικό τους δίκαιο, καθώς είχε ήδη αρχίσει από καιρό η ευρωπαϊκή εναρμονιστική προσπάθεια. 9

Στην προσπάθεια διεθνούς εναρμόνισης των δικαιωμάτων εντάσσονται και οι δύο νέες Συνθήκες WIPO, γνωστές και ως συνθήκες Ιντερνέτ. Οι ρυθµίσεις τους ανταποκρίνονται σε µία ευρύτερη συναίνεση όλων των τάσεων και συμφερόντων (7). Οι δύο αυτές συνθήκες δίνουν λύσεις σε ορισμένα από τα προβλήματα που δημιουργεί η ψηφιακή τεχνολογία και διαμορφώνουν το διεθνές θεσµικό πλαίσιο για την προστασία των έργων και καλλιτεχνικών εισφορών στην κοινωνία των πληροφοριών. Η αρχή της εθνικής μεταχείρισης και οι διατάξεις του συμβατικού δικαίου που παρέχουν στο δικαιούχο ένα ελάχιστο όριο προστασίας είναι οι κανόνες πάνω στους οποίους βασίστηκε η διεθνής προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας πάνω από εκατό χρόνια. Η προσπάθεια διεθνούς εναρμόνισης θα πρέπει να κατευθύνεται µε βάση αυτά τα κριτήρια και να επιζητεί όσο το δυνατόν ευρύτερη συναίνεση (4). Η κοινωνία της πληροφορίας αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα τεχνολογικά επιτεύγματα του 21 ου αιώνα. Η Οδηγία 2001/29/ΕΚ όπως ενσωματώθηκε στο δίκαιό µας µε το Ν.3057/2002 που τροποποίησε το Ν.2121/1993 αποσκοπεί να ρυθµίσει τα θέµατα που έχουν σχέση µε την πνευματική ιδιοκτησία και τα συγγενικά δικαιώµατα στην κοινωνία των πληροφοριών (8). H συμβολή της ελληνικής επιστήμης και της νομολογίας στη διαμόρφωση του εθνικού δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας κατά το χρονικό αυτό διάστημα ήταν μεγάλη. Βοήθησε τα μέγιστα στην οικοδόμηση και συστηματική επεξεργασία της πνευματικής ιδιοκτησίας με την επίλυση των πρακτικών προβλημάτων που απασχολούσαν το χώρο (8). 10

2. Συγγενικά Δικαιώματα 2.1 Σχέση μεταξύ πνευματικής ιδιοκτησίας και συγγενικών δικαιωμάτων Ο όρος «πνευματική ιδιοκτησία» υποδηλώνει το κλάδο του ιδιωτικού δικαίου που ρυθμίζει την προστασία του δημιουργού, αλλά κυρίως τα δικαιώματα που η έννομη τάξη αναγνωρίζει στο δημιουργό πάνω στο έργο του. Το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας έχει το χαρακτηριστικό γνώρισμα ότι ρυθμίζει την προστασία ενός αντικειμένου με άυλη φύση. Η διάκριση μεταξύ άυλου αγαθού και υλικού φορέα διατρέχει όλο το δίκαιο της πνευματικής ιδιοκτησίας. Ο δίσκος ως υλικός φορέας βρίσκεται έξω από το χώρο της πνευματικής ιδιοκτησίας, σε αντίθεση με τη μουσική σύνθεση που έχει εγγραφεί πάνω σ αυτόν. Το ίδιο ισχύει και για τις έντυπες εκδόσεις. Με την πνευματική ιδιοκτησία δεν προστατεύεται το έντυπο αυτό καθεαυτό αλλά το λογοτεχνικό ή επιστημονικό έργο που αποτυπώνεται πάνω σ αυτό. Η πνευματική ιδιοκτησία περιλαμβάνει δύο επιμέρους δικαιώματα: το περιουσιακό και το ηθικό δικαίωμα (όπως ορίζεται από το Ν. 2121/1993). Το περιουσιακό δικαίωμα αναφέρεται στην οικονομική εκμετάλλευση του έργου. Το ηθικό δικαίωμα αναφέρεται στον ιδιαίτερο δεσμό του δημιουργού με το έργο του πέρα από το δικαίωμα της οικονομικής εκμετάλλευσης και έχει πιο προσωπικό χαρακτήρα. Τα δικαιώματα αυτά χαρακτηρίζονται από το νόμο ως απεριόριστα, αποκλειστικά και απόλυτα. Ο απεριόριστος χαρακτήρας έχει την έννοια ότι η πνευματική ιδιοκτησία καλύπτει κάθε εξουσία που περιέχεται στα δικαιώματα που πηγάζουν από αυτήν. Ο αποκλειστικός χαρακτήρας έχει την έννοια ότι ο δημιουργός έχει την άμεση και αποκλειστική εξουσία πάνω στο έργο του και είναι ο μόνος που μπορεί να επιτρέψει ή να απαγορεύσει την εκμετάλλευσή του. Τέλος ως απόλυτο δικαίωμα η πνευματική ιδιοκτησία έχει ισχύ έναντι όλων και δίνει στο δημιουργό την εξουσία να στραφεί κατά παντός και να αποκρούσει κάθε προσβολή του δικαιώματός του. Τα δικαιώματα αυτά, το περιουσιακό και το ηθικό, παρά τα κοινά εννοιολογικά τους γνωρίσματα (απεριόριστος, αποκλειστικός, απόλυτος χαρακτήρας) είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους. Το περιουσιακό δικαίωμα μεταβιβάζεται με πράξη εν ζωή ή αιτία θανάτου ενώ το ηθικό δικαίωμα είναι αμεταβίβαστο και ο δημιουργός δεν μπορεί να παραιτηθεί από αυτό. Το ηθικό δικαίωμα, σε αντίθεση με το περιουσιακό, δε 11

μεταφράζεται σε επιπλέον αμοιβή του δημιουργού, δεν εξαγοράζεται. Θεμελιώδης αρχή του δικαίου της πνευματικής ιδιοκτησίας είναι η ανεξαρτησία της προστασίας από την αξία και τον προορισμό του έργου. Το έργο προστατεύεται ανεξάρτητα από τον παράνομο ή ανήθικο χαρακτήρα του. Ο κανόνας αυτός καθιερώνεται πλέον ρητά με το άρθρο 2 παρ. 4 του νόμου 2121/93 και ισχύει για όλα τα έργα. Η προστασία των συγγενικών δικαιωμάτων αφήνει ακέραιη και δεν επηρεάζει την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας (άρθρο 53). Η διαφορά μεταξύ τους έγκειται στο ότι η πνευματική ιδιοκτησία προστατεύει το έργο, ενώ τα συγγενικά δικαιώματα προστατεύουν την εισφορά ορισμένων δικαιούχων. Καμία από τις διατάξεις για τα συγγενικά δικαιώματα δεν μπορεί να ερμηνευτεί κατά τρόπο που να θίγει την προστασία την οποία παρέχει η πνευματική ιδιοκτησία. Αν οι δικαιούχοι των συγγενικών δικαιωμάτων έχουν αποκτήσει και δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας, τα δύο δικαιώματα υπάρχουν παράλληλα και παρέχουν τις εξουσίες που απορρέουν από το καθένα από αυτά (9). Παρακάτω αναφέρονται συνοπτικά οι κυριότερες διαφορές ανάμεσα στα πνευματικά και συγγενικά δικαιώματα. Πνευματικά δικαιώματα Δικαιούχοι: Δημιουργοί και δικαιούχοι πνευματικών έργων. Νομική προστασία: Ποινικές κυρώσεις και αστική προστασία σύμφωνα με όσα προβλέπει ο Ν.2121/1993 σε συνδυασμό με πρόσφορες διατάξεις του ποινικού και αστικού κώδικα. Διεθνής προστασία: Το πνευματικό δικαίωμα προστατεύεται σε 200 περίπου χώρες, η πλειοψηφία των οποίων εκπροσωπείται στην Ελλάδα από την ΑΕΠΙ. Δικαίωμα είσπραξης από δημόσια εκτέλεση: Το πνευματικό δικαίωμα εισπράττεται από οπουδήποτε εκτελείται δημόσια ένα πνευματικό έργο ( π.χ. μουσική), είτε αυτό εκτελείται ζωντανά είτε με οποιοδήποτε μηχανικό μέσο. Παροχή άδειας: Με βάση τους όρους προστασίας του πνευματικού δικαιώματος, ο χρήστης ενός πνευματικού έργου υποχρεούται να ζητήσει την προηγούμενη άδεια για τη χρήση αυτή από το δημιουργό ή τους δημιουργούς του ή το νόμιμο εκπρόσωπό του. Αξία του πνευματικού δικαιώματος: Την αξία του πνευματικού δικαιώματος καθορίζει ο ίδιος ο δημιουργός ή ο δικαιούχος του, διότι το πνευματικό δικαίωμα είναι απόλυτο (10). 12

Συγγενικά δικαιώματα Δικαιούχοι : Οι φωνογραφικές εταιρείες (παραγωγοί φορέων ήχου), οι μουσικοί, οι τραγουδιστές, οι ηθοποιοί, οι χορωδοί, οι χορευτές, οι καλλιτέχνες κουκλοθέατρου, θεάτρου σκιών, θεάματος ποικιλιών (βαριετέ) ή ιπποδρόμου (τσίρκου), οι φωτογράφοι. Νομική προστασία: Ο νόμος προβλέπει αστικές και ποινικές κυρώσεις για τους παραβάτες χρήστες, αλλά δε δίνει στους δικαιούχους το δικαίωμα να προβούν σε απαγόρευση της χρήσης του ηχογραφημένου έργου, αφού το δικαίωμα αυτό έχει αποκλειστικά ο δημιουργός και δικαιούχος του πνευματικού έργου. Διεθνής προστασία: Το συγγενικό δικαίωμα προστατεύεται σε 70 μόνο χώρες, όσες έχουν δηλαδή προσυπογράψει τη διεθνή σύμβαση της Ρώμης. Χαρακτηριστική είναι η απουσία των ΗΠΑ από τη λίστα των χωρών στις οποίες προστατεύονται τα συγγενικά δικαιώματα. Δικαίωμα είσπραξης από δημόσια εκτέλεση: Το συγγενικό δικαίωμα με βάση το νόμο εισπράττεται: α) Μόνον από χώρους που μεταδίδουν ηχογραφημένα μουσικά έργα (όχι από χώρους που φιλοξενούν μουσικές παραστάσεις με ζωντανή εκτέλεση των έργων), β) Μόνον για τα ρεπερτόρια που έχουν προστασία στην χώρα τους. Παροχή άδειας: Ο δικαιούχος συγγενικού δεν έχει δικαίωμα να δώσει άδεια για τη χρήση των έργων. Την άδεια δίνει μόνο ο δημιουργός τους. Ο δικαιούχος συγγενικού δικαιώματος έχει δικαίωμα μόνον να απαιτήσει από τους χρήστες του ηχογραφήματος εύλογη αμοιβή. Αξία του συγγενικού δικαιώματος: Σε αντίθεση με το πνευματικό δικαίωμα, όπου η αξία του καθορίζεται από το δημιουργό, η εύλογη αμοιβή του δικαιούχου συγγενικού δικαιώματος καθορίζεται από την εφαρμοζόμενη διεθνή πρακτική, προσαρμοσμένη στις οικονομικές δυνατότητες της χώρας μας (10). 2.2 Γενικά περί συγγενικών δικαιωμάτων και ο Ν. 2121/93 Συγγενικά δικαιώματα ονομάζεται μια κατηγορία δικαιωμάτων συναφών με την πνευματική ιδιοκτησία, τα οποία δεν αποτελούν μεν πλήρη πνευματικά δικαιώματα, αφορούν όμως δραστηριότητες σε άμεση συνάφεια με την πνευματική δημιουργία. Οι δραστηριότητες αυτές κατατάσσονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: 13

1. Την παρουσίαση έργων. Η παρουσίαση δεν είναι εξίσου πρωτότυπη με τη δημιουργία, αφού στηρίζεται στο παρουσιαζόμενο έργο. Από την άλλη περιέχει σαφώς στοιχεία πνευματικής δημιουργίας, αφού περιέχει στοιχεία της προσωπικότητας του ερμηνευτή (π.χ. δύο ηθοποιοί δε θα παίξουν ποτέ τον ίδιο ρόλο με τον ίδιο τρόπο). 2. Tην οικονομική επένδυση στην πνευματική δημιουργία. Η οικονομική επένδυση είναι στο σύστημα του droit d auteur δευτερεύουσα σε σχέση με τη δημιουργία, είναι όμως απαραίτητη και προωθεί την πνευματική δημιουργία. Οι επενδυτές δεν αποκτούν δικαίωμα στο έργο, παρά μόνο αν τους το μεταβιβάσει ο δημιουργός. Έχουν όμως κι αυτοί συμφέρον να ελέγχουν τη διακίνηση των αντιτύπων του έργου. Τα συγγενικά δικαιώματα (neighbouring rights, droits voisins, verwandte Schutzrechte) είναι απόλυτα δικαιώματα, μικρότερης χρονικής διάρκειας από την πνευματική ιδιοκτησία αλλά με αντίστοιχες περιουσιακές εξουσίες. Τα συγγενικά δικαιώματα που προστατεύουν την οικονομική επένδυση στη δημιουργία μπορούν να αποκτηθούν κατευθείαν και από νομικά πρόσωπα. Τα συγγενικά δικαιώματα αφήνουν ακέραια και δεν επηρεάζουν κατά κανένα τρόπο την προστασία των περιουσιακών και ηθικών δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, με τα οποία μπορεί και να συνυπάρχουν (11). Από το 1993 έχει τεθεί σε εφαρμογή ο N. 2121/1993 που ψηφίστηκε από την Βουλή των Ελλήνων με κύριο σκοπό την προστασία των έργων των πνευματικών δημιουργών καθώς και των συγγενικών δικαιωμάτων εκτελεστών, ερμηνευτών, παραγωγών και λοιπών συμμετεχόντων σε αυτά. Ο Ν. 2121/1993 αποτελεί σταθμό στην ιστορία της πνευματικής ιδιοκτησίας του τόπου μας ενώ διαπνέεται απ' όλα τα σύγχρονα ρεύματα που έχουν αποτυπωθεί στις εθνικές νομοθεσίες των ευρωπαϊκών κρατών και είναι εναρμονισμένος με τις κοινοτικές οδηγίες που συνιστούν κοινοτικό κεκτημένο στον τομέα της πνευματικής ιδιοκτησίας. Η Ελλάδα έχει κυρώσει όλες τις διεθνείς συμβάσεις και ειδικότερα τις τρεις συμβάσεις - βασικές συνθήκες - που κατοχυρώνουν τη διεθνή προστασία (3). (1) Την Διεθνή Σύμβαση Βέρνης για την προστασία των λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών έργων. (2) Τη Διεθνή Σύμβαση Ρώμης για την προστασία των ερμηνευτών ή εκτελεστών καλλιτεχνών, των παραγωγών φωνογραφημάτων και των ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών. (3) τη Συμφωνία TRIPS. 14

Πρόσφατα κυρώθηκαν και οι δύο συνθήκες INTERNET (συνθήκη WIPO για την πνευματική ιδιοκτησία και συνθήκη WIPO για τις εκτελέσεις και τα φωνογραφήματα) με στόχο τη διεθνή προστασία στο διαδίκτυο (3). Ο Ν. 2121/1993 συνέβαλε αποτελεσματικά στη θέσπιση ενός σύγχρονου πλαισίου προστασίας των δικαιούχων και των δημιουργών. Περιλαμβάνει τη δομή της πνευματικής ιδιοκτησίας, την έννοια του έργου (αντικείμενο), την έννοια του δημιουργού (υποκείμενο) ως φυσικό πρόσωπο, τη δυνατότητα μεταβίβασης του περιουσιακού δικαιώματος και το αμεταβίβαστο του ηθικού δικαιώματος (3). Η εθνική νομοθεσία προστατεύει και το ηθικό δικαίωμα των ερμηνευτών ή εκτελεστών καλλιτεχνών με το άρθρο 50 που εγγυάται την αναγνώριση της πατρότητας και ακεραιότητας της συνεισφοράς τους. Στα περισσότερα θέματα προβλέπονται νέες ρυθμίσεις που καθιερώνουν ισχυρές μορφές προστασίας του δημιουργού και των δικαιούχων συγγενικών δικαιωμάτων (3). Το άρθρο 68 παρ. 3 Ν. 2121/1993 επιτάσσει την προσαρμογή των παλαιών συμβάσεων στις διατάξεις του νέου νόμου από 4-3- 1994. Η νομοθεσία αναγνωρίζει το θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των αυτοδιαχειριζομένων οργανισμών συλλογικής διαχείρισης με τη δυνατότητα ίδρυσης συνεταιρισμών (άρθρα 54-56 Ν.2121/1993) (3). Παράλληλα ιδρύθηκε Οργανισμός Πνευματικής Ιδιοκτησίας (ΟΠΙ) που είναι νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου υπό την εποπτεία του Υπουργείου Πολιτισμού (άρθρο 69 Ν.2121/1993, ΠΔ 311/1994, άρθρο 8 Ν. 2557/1957 και το άρθρο 7 Ν. 2719/2000), με σκοπό την εφαρμογή του Ν. 2121/1993 και των συναφών διεθνών συμβάσεων, την εκπροσώπηση της Ελλάδας σε διεθνείς οργανισμούς, οργάνωση σεμιναρίων, παροχή πληροφοριών, βοήθεια των δικαιούχων. Στάθηκε δίπλα στο πνευματικό κόσμο καθιερώνοντας τη συλλογική διαχείριση (3). Τα δικαστήρια εφαρμόζουν τον νόμο με στόχο την προστασία των δικαιούχων αλλά και της ολότητας γιατί η πνευματική ιδιοκτησία, είναι ο μοναδικός ίσως κλάδος δικαίου που έχει άμεση επίπτωση του πολιτισμό, όχι μόνον στον ελληνικό αλλά και στον παγκόσμιο, αφού η τεχνολογία επιτρέπει πλέον την ταχύτατη και άμεση διακίνηση των έργων σε όλα τα σημεία της γης μέσω διαδικτύου (3). 15

2.3 Δικαιούχοι Συγγενικών Δικαιωμάτων 2.3.1. Οι ερμηνευτές ή εκτελεστές καλλιτέχνες Σύμφωνα με το άρθρο 46 παρ. 1 του Ν.2121/1993 ερμηνευτές ή εκτελεστές καλλιτέχνες είναι «τα πρόσωπα που ερμηνεύουν ή εκτελούν με οποιονδήποτε τρόπο έργα του πνεύματος όπως οι ηθοποιοί, οι μουσικοί, οι τραγουδιστές, οι χορωδοί, οι χορευτές, οι καλλιτέχνες κουκλοθέατρου, θεάτρου σκιών, θεάματος ποικιλιών (βαριετέ) ή ιπποδρόμου (τσίρκου)» (11). Οι ερμηνευτές ή εκτελεστές καλλιτέχνες έχουν το δικαίωμα να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν μόνο τις πράξεις εκείνες που προβλέπονται και περιγράφονται ρητά στο νόμο. Όταν ο νόμος καθιερώνει δικαίωμα εύλογης αμοιβής, οι ερμηνευτές ή εκτελεστές καλλιτέχνες δεν έχουν το δικαίωμα να χορηγήσουν συγκεκριμένη άδεια, αλλά έχουν δικαίωμα να ζητήσουν εύλογη αμοιβή από τους χρήστες (3). Σύμφωνα με την παρ. 2 του άρθρου 46 ο νόμος δίνει στο ερμηνευτή ή εκτελεστή καλλιτέχνη το δικαίωμα να επιτρέπει ή να απαγορεύει: α) την εγγραφή της ζωντανής ερμηνείας ή εκτέλεσής του σε υλικό φορέα ήχου ή/και εικόνας, β) την άμεση ή έμμεση αναπαραγωγή της ερμηνείας ή εκτέλεσής του, γ) τη θέση σε κυκλοφορία με μεταβίβαση της κυριότητας, με εκμίσθωση ή με δημόσιο δανεισμό του υλικού φορέα με την εγγραφή της ερμηνείας ή εκτέλεσής του, δ) τη ραδιοτηλεοπτική μετάδοση με οποιονδήποτε τρόπο της ζωντανής ερμηνείας ή εκτέλεσης εκτός αν η μετάδοση αυτή αποτελεί αναμετάδοση νόμιμης μετάδοσης, ε) την παρουσίαση στο κοινό της ζωντανής ερμηνείας ή εκτέλεσής του που γίνεται με οποιονδήποτε τρόπο εκτός από ραδιοτηλεοπτική μετάδοση και στ) τη ραδιοτηλεοπτική μετάδοση με οποιονδήποτε τρόπο καθώς και την παρουσίαση στο κοινό του υλικού φορέα με παράνομη εγγραφή. Παράνομη θεωρείται η εγγραφή που έχει γίνει χωρίς την άδεια του ερμηνευτή ή εκτελεστή καλλιτέχνη (3). Όλες οι πράξεις για τις οποίες ο ερμηνευτής ή εκτελεστής καλλιτέχνης έχει το δικαίωμα να επιτρέπει ή να απαγορεύει πρέπει να ορίζονται ρητά και συγκεκριμένα σε συγκεκριμένη σύμβαση (άρθρο 46 παρ. 3 του Ν.2121/1993). Αν κάτι τέτοιο δεν συμβαίνει, τότε για την περίπτωση σύμβασης εργασίας καθιερώνεται ο ερμηνευτικός κανόνας ότι ο ερμηνευτής ή εκτελεστής καλλιτέχνης έχει δώσει την άδειά του μόνο για τις πράξεις εκείνες που εμπίπτουν στο σκοπό της σύμβασης. Ο νόμος για να προστατεύσει 16

τον ερμηνευτή ή εκτελεστή καλλιτέχνη από την απερίσκεπτη απαλλοτρίωση των δικαιωμάτων του απαγορεύει τη μεταβίβαση αυτών εν ζωή, καθώς και την παραίτηση από αυτά (άρθρο 46 παρ. 5 του Ν.2121/1993) (5). Το άρθρο 49 παρ. 1 του Ν.2121/1993 καθιερώνει ένα δικαίωμα εύλογης και ενιαίας αμοιβής υπέρ των ερμηνευτών ή εκτελεστών καλλιτεχνών και των παραγωγών, όταν ο υλικός φορέας ήχου ή/και εικόνας που έχει νόμιμα εγγραφεί χρησιμοποιείται για ραδιοτηλεοπτική μετάδοση. Η αμοιβή αυτή είναι ενιαία από την άποψη ότι πληρώνεται μια φορά από το χρήστη και κατανέμεται μεταξύ των δύο κατηγοριών δικαιούχων και μάλιστα κατά το ήμισυ όπως ορίζεται στην παρ. 3 του άρθρου 49. Η παρ. 3 του ίδιου άρθρου προβλέπει ότι το δικαίωμα αμοιβής είναι ανεκχώρητο με την επιφύλαξη της υποχρεωτικής ανάθεσης της είσπραξης και διαχείρισης στους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης. Ειδικότερα, στο άρθρο 49 παρ. 1 ρητά ορίζεται ότι η εύλογη αμοιβή καταβάλλεται υποχρεωτικά σε οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης, οι οποίοι πρέπει να διαπραγματεύονται, να συμφωνούν τις αμοιβές, να προβάλλουν τις σχετικές αξιώσεις και να εισπράττουν την αμοιβή από τους χρήστες (5). Δικαίωμα εύλογης αμοιβής καθιερώνει το άρθρο 49 παρ. 4 υπέρ των ερμηνευτών ή εκτελεστών καλλιτεχνών για τη ραδιοτηλεοπτική αναμετάδοση της ερμηνείας ή εκτέλεσής τους. Για την προστασία των καλλιτεχνών το δικαίωμα αυτό είναι ανεκχώρητο, ενώ είναι δυνατή μόνο η ανάθεση της είσπραξης σε οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης (5). Ο νόμος με το άρθρο 50 κατοχυρώνει την αναγνώριση και προστασία του ηθικού δικαιώματος των ερμηνευτών ή εκτελεστών καλλιτεχνών καθιερώνοντας το δικαίωμα αναγνώρισης και προβολής της πατρότητας, καθώς και το δικαίωμα απαγόρευσης κάθε παραμόρφωσης της ερμηνείας ή εκτέλεσης. Το ηθικό δικαίωμα ανήκει στο ερμηνευτή ή εκτελεστή καλλιτέχνη καθ όλη της διάρκεια της ζωής του, ενώ μετά το θάνατό του περιέρχεται στους κληρονόμους του, όπως ορίζεται στο άρθρο 50 παρ. 2 (3). 2.3.2. Οι παραγωγοί υλικών φορέων ήχου ή/και εικόνας Σύμφωνα με το άρθρο 47 παρ. 2 του Ν.2121/1993 ως παραγωγός υλικού φορέα ήχου (παραγωγός φωνογραφημάτων) θεωρείται «το φυσικό ή νομικό πρόσωπο με πρωτοβουλία και ευθύνη του οποίου πραγματοποιείται η πρώτη εγγραφή σειράς ήχων μόνο», ενώ ως παραγωγός υλικού φορέα εικόνας ή ήχου και εικόνας (παραγωγός οπτικοακουστικών 17

έργων) νοείται «το φυσικό ή νομικό πρόσωπο με πρωτοβουλία και ευθύνη του οποίου πραγματοποιείται η πρώτη εγγραφή σειράς εικόνων με ή χωρίς ήχο». Σύμφωνα με το άρθρο 47 παρ. 1 οι παραγωγοί υλικών φορέων ήχου ή/και εικόνας έχουν το δικαίωμα να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν την άμεση ή έμμεση αναπαραγωγή και τη θέση σε κυκλοφορία με μεταβίβαση της κυριότητας, με εκμίσθωση ή με δημόσιο δανεισμό των υλικών φορέων που έχουν παραγάγει. Η ίδια διάταξη καθιερώνει επίσης υπέρ των παραγωγών το δικαίωμα απαγόρευσης εισαγωγής υλικών φορέων ήχου ή/και εικόνας που παρήχθησαν στο εξωτερικό χωρίς την άδειά τους ή με άδεια συμβατικά περιορισμένη, εφόσον πρόκειται για εισαγωγή από χώρες εκτός της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Το άρθρο 49 παρ. 1 αναγνωρίζει ένα δικαίωμα εύλογης και ενιαίας αμοιβής υπέρ των παραγωγών και των ερμηνευτών ή εκτελεστών καλλιτεχνών, όταν ο υλικός φορέας ήχου ή/και εικόνας που έχει νόμιμα εγγραφεί χρησιμοποιείται για ραδιοτηλεοπτική μετάδοση ή για παρουσίαση στο κοινό. Στην περίπτωση αυτή ο χρήστης οφείλει εύλογη και ενιαία αμοιβή στους παραγωγούς των υλικών φορέων, καθώς και στους ερμηνευτές ή εκτελεστές καλλιτέχνες (3,5). 2.3.3. Οι ραδιοτηλεοπτικοί οργανισμοί Το άρθρο 48 καθιερώνει υπέρ των ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών το δικαίωμα να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν ορισμένους τρόπους εκμετάλλευσης των προγραμμάτων τους. Για τις περιπτώσεις αυτές η χρήση των εκπομπών προϋποθέτει άδεια του δικαιούχου (3). 2.3.4. Οι εκδότες (γραμμικό δικαίωμα) Το άρθρο 51 αναγνωρίζει ένα περιορισμένο συγγενικό δικαίωμα υπέρ των εκδοτών εντύπων. Σύμφωνα με τη διάταξη αυτή οι εκδότες έχουν το δικαίωμα να επιτρέπουν ή να απαγορεύουν την αναπαραγωγή με οποιοδήποτε τρόπο της στοιχειοθεσίας και της σελιδοποίησης των έργων που έχουν εκδώσει (3). 18

2.3.5. Προηγουμένως αδημοσίευτα έργα Προηγουμένως αδημοσίευτα έργα θεωρούνται εκείνα τα οποία για πρώτη φορά νομίμως δημοσιεύονται ή παρουσιάζονται στο κοινό μετά τη λήξη της προστασίας του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας, δηλαδή μετά την πάροδο της ζωής του δημιουργού και 70 χρόνια μετά το θάνατό του. Το νέο άρθρο 51 Α του Ν.2121/1993 καθιερώνει συγγενικό δικαίωμα και αναγνωρίζει προστασία ανάλογη με το περιουσιακό δικαίωμα του δημιουργού για κάθε πρόσωπο το οποίο μετά τη λήξη της διάρκειας προστασίας του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας για πρώτη φορά δημοσιεύει νομίμως ή παρουσιάζει νομίμως στο κοινό έργο που ήταν προηγουμένως «αδημοσίευτο». Η διάρκεια προστασίας του συγγενικού δικαιώματος είναι 25 έτη από τη στιγμή που για πρώτη φορά το έργο δημοσιεύθηκε νομίμως ή παρουσιάστηκε στο κοινό. Η διάρκεια υπολογίζεται από την 1 η Ιανουαρίου του έτους το οποίο έπεται της πρώτης νόμιμης δημοσίευσης ή παρουσίασης στο κοινό (5). 2.3.6. Συγγενικό δικαίωμα βάσης δεδομένων Ο κατασκευαστής βάσης δεδομένων έχει συγγενικό δικαίωμα (δικαίωμα ειδικής φύσης, sui generis) στη βάση, εφόσον η τελευταία είναι προϊόν σημαντικής ποσοτικά ή ποιοτικά επένδυσης. Το δικαίωμα αυτό είναι διαφορετικό από το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας του δημιουργού πρωτότυπης βάσης δεδομένων. Διαρκεί 15 χρόνια από τη δημοσίευση της βάσης δεδομένων (την κατάστασή της προσιτής στο κοινό) και ανανεώνεται με κάθε περαιτέρω σημαντική επένδυση. Ο κατασκευαστής βάσης δεδομένων, σε αντίθεση με το δημιουργό πρωτότυπης βάσης δεδομένων, μπορεί να είναι και νομικό πρόσωπο (11). 2.4 H διάρκεια προστασίας και το περιεχόμενο των συγγενικών δικαιωμάτων Η διάρκεια των δικαιωμάτων των ερμηνευτών ή εκτελεστών καλλιτεχνών ορίζεται σε πενήντα (50) χρόνια μετά την ημερομηνία της ερμηνείας ή εκτέλεσης, αλλά δεν μπορεί να είναι μικρότερη από τη διάρκεια της ζωής του ερμηνευτή ή εκτελεστή καλλιτέχνη. 19

Ωστόσο, αν εντός της περιόδου αυτής γίνει νόμιμη δημοσίευση ή νόμιμη παρουσίαση στο κοινό της υλικής ενσωμάτωσης της ερμηνείας ή εκτέλεσης, τα δικαιώματα αυτά διαρκούν πενήντα (50) χρόνια από την ημερομηνία της πρώτης αυτής δημοσίευσης ή της πρώτης αυτής παρουσίασης στο κοινό, ανάλογα με το ποιά έγινε πρώτη. Τα δικαιώματα των παραγωγών φωνογραφημάτων (παραγωγών υλικών φορέων ήχου) λήγουν πενήντα (50) έτη μετά την πραγματοποίηση της υλικής ενσωμάτωσης. Η διάρκεια των δικαιωμάτων των παραγωγών οπτικοακουστικών έργων (παραγωγών υλικών φορέων εικόνας ή ήχου και εικόνας) ορίζεται σε πενήντα (50) χρόνια μετά την υλική ενσωμάτωση. Η διάρκεια των δικαιωμάτων των ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών ορίζεται σε πενήντα (50) χρόνια μετά την πρώτη μετάδοση μιας εκπομπής, είτε αυτή μεταδίδεται ενσυρμάτως ή ασυρμάτως, συμπεριλαμβανομένης της καλωδιακής ή δορυφορικής μετάδοσης ή οποιουδήποτε άλλου τρόπου μετάδοσης. Η διάρκεια του δικαιώματος των εκδοτών ορίζεται σε πενήντα (50) χρόνια μετά την τελευταία έκδοση του έργου. Η διάρκεια που καθορίζεται στις ως άνω περιπτώσεις υπολογίζεται από την 1η Ιανουαρίου του έτους, το οποίο έπεται του γενεσιουργού γεγονότος, δηλαδή του θανάτου του δημιουργού (12). Το περιεχόμενο των συγγενικών δικαιωμάτων δεν είναι ενιαίο, αλλά σε κάθε κατηγορία αναγνωρίζονται ξεχωριστές εξουσίες. Ηθικό δικαίωμα αναγνωρίζεται μόνο στους ερμηνευτές ή εκτελεστές καλλιτέχνες που όσο είναι εν ζωή έχουν το δικαίωμα αναγνώρισης και προβολής της πατρότητάς τους πάνω στην ερμηνεία ή την εκτέλεσή τους και το δικαίωμα της απαγόρευσης κάθε παραμόρφωσης της ερμηνείας ή της εκτέλεσης αυτής (άρθρο 50 1,). Με το θάνατό τους, το ηθικό δικαίωμα περιέρχεται στους κληρονόμους τους, ενώ παραμένει αμεταβίβαστο εν ζωή (εφαρμογή των άρθρων 12 2 και 16) (3). 2.5 Οι περιορισμοί των συγγενικών δικαιωμάτων Σύμφωνα με το άρθρο 52β του Ν.2121/1993 για τα συγγενικά δικαιώματα ισχύουν αναλόγως οι περιορισμοί που προβλέπονται για το περιουσιακό δικαίωμα της πνευματικής ιδιοκτησίας. Η πνευματική ιδιοκτησία έχει μία μεγάλη δύναμη γιατί αναγνωρίζει στο δημιουργό το απόλυτο και αποκλειστικό δικαίωμα να επιτρέπει ή να απαγορεύει την εκμετάλλευση του έργου του, εξασφαλίζοντάς του τα οικονομικά οφέλη τα οποία του δίνουν τη δυνατότητα να ζήσει και να συνεχίσει τη δημιουργία. Πέρα από το χρονικό 20

περιορισμό, το περιουσιακό δικαίωμα υπόκειται και σε ορισμένους περιορισμούς που αφορούν το περιεχόμενο και την έκτασή του. Οι περιορισμοί αυτοί που συνήθως εφαρμόζονται αναλόγως και στα συγγενικά δικαιώματα, δικαιολογούνται για λόγους κοινωνικής, πολιτιστικής και εκπαιδευτικής πολιτικής, αποβλέπουν στην προστασία του δημοσίου συμφέροντος, στην ανάγκη πληροφόρησης του κοινού και γενικά εξυπηρετούν ανάγκες του κοινωνικού συνόλου. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι εκτός από τον όρο «περιορισμοί» του περιουσιακού δικαιώματος συναντάται και ο όρος «εξαιρέσεις». Έχει υποστηριχθεί η άποψη ότι η έννοια «περιορισμός» υποδηλώνει τη χρήση του έργου χωρίς άδεια αλλά με καταβολή αμοιβής, ενώ ο όρος «εξαίρεση» επιτρέπει την ελεύθερη χρήση, χωρίς πληρωμή αμοιβής. Μπορεί όμως να γίνει δεκτό ότι οι δύο έννοιες είναι ταυτόσημες, αφού εννοιολογικά προσδιορίζουν τα όρια του περιουσιακού δικαιώματος σχετικά με το περιεχόμενο και την έκτασή του (13). Η Οδηγία 2001/29 περιέχει έναν εξαντλητικό και κλειστό κατάλογο «εξαιρέσεων και περιορισμών». Ο κλειστός χαρακτήρας έχει την έννοια ότι τα κράτη μέλη δεν μπορούν να προβλέψουν στην εθνική τους νομοθεσία άλλους περιορισμούς από τους αναφερόμενους στην Οδηγία (άρθρο 5). Από τους περιορισμούς όμως αυτούς υποχρεωτικό χαρακτήρα έχει μόνο η ρύθμιση που αφορά τις προσωρινές πράξεις αναπαραγωγής, ενώ για κάθε άλλη περίπτωση ο χαρακτήρας των εξαιρέσεων είναι δυνητικός. Αυτό σημαίνει ότι τα κράτη μέλη έχουν απλώς την ευχέρεια να θεσπίσουν ή όχι τους προβλεπόμενους περιορισμούς που αφορούν το δικαίωμα αναπαραγωγής, το δικαίωμα παρουσίασης/διάθεσης στο κοινό, καθώς και το δικαίωμα διανομής στο μέτρο που δικαιολογείται από τον επιδιωκόμενο σκοπό της επιτρεπόμενης αναπαραγωγής. Ο περιορισμός στο δικαίωμα διανομής δικαιολογείται μόνο σαν αναγκαίο παρακολούθημα της εξαίρεσης στο δικαίωμα αναπαραγωγής. Δίνεται ακόμη η δυνατότητα στα κράτη μέλη να διατηρήσουν τους περιορισμούς που ήδη υπάρχουν στην εθνική τους νομοθεσία σε ορισμένες περιπτώσεις ήσσονος σημασίας, εφόσον αφορούν χρήσεις αποκλειστικά αναλογικές και δεν θίγουν την ελεύθερη κυκλοφορία εμπορευμάτων και υπηρεσιών στην Κοινότητα (5 παρ. 3 της Οδηγίας 2001/29). Όλοι οι περιορισμοί είναι σύμφωνοι με το πνεύμα της Διεθνούς Σύμβασης Βέρνης, αφού υπόκεινται στο τεστ των τριών σταδίων, εφαρμόζονται δηλαδή μόνο σε ειδικές περιπτώσεις που δεν αντίκεινται στην κανονική εκμετάλλευση του έργου ή άλλου προστατευομένου αντικειμένου και δεν θίγουν αδικαιολόγητα τα έννομα συμφέροντα του δικαιούχου (13). 21

Το άρθρο 81 παρ. 2 Ν. 3057/2002 τροποποίησε την εθνική νομοθεσία στα εξής σημεία: Εντάσσεται στην ελληνική έννομη τάξη ο υποχρεωτικός περιορισμός που αφορά την εξαίρεση από το δικαίωμα αναπαραγωγής. Ειδικότερα εξαιρούνται από το δικαίωμα αυτό οι προσωρινές πράξεις αναπαραγωγής οι οποίες είναι μεταβατικές ή παρεπόμενες και οι οποίες αποτελούν αναπόσπαστο και ουσιώδες τμήμα μιας τεχνολογικής μεθόδου, έχουν ως αποκλειστικό σκοπό να επιτρέψουν α) την εντός δικτύου μετάδοση μεταξύ τρίτων μέσω διαμεσολαβητή ή β) τη νόμιμη χρήση, ενός έργου ή άλλου προστατευόμενου αντικειμένου και οι οποίες δεν έχουν καμία ανεξάρτητη οικονομική σημασία. Πρόκειται για το λεγόμενο «τεχνολογικό περιορισμό» που πηγάζει από την ίδια τη λειτουργία των ηλεκτρονικών υπολογιστών και του διαδικτύου. Με τη ρύθμιση αυτή νομιμοποιείται η αναγκαστική και αναπόφευκτη αναπαραγωγή έργων ή άλλων αντικειμένων που προστατεύονται κατά τη μεταφορά τους μέσω του διαδικτύου. Όταν ένας χρήστης αποστείλει ένα ψηφιακό αρχείο σε έναν άλλο χρήστη μέσω του διαδικτύου δημιουργούνται διάφορα αντίγραφα και ειδικότερα ένα αντίγραφο στην προσωρινή μνήμη του διαμεσολαβητή, ένα αντίγραφο σε κάθε ενδιάμεσο σταθμό μέχρι τον τελικό προορισμό και ένα αντίγραφο στην προσωρινή μνήμη Η/Υ του παραλήπτη. Οι αναπαραγωγές αυτές εμπίπτουν στον τεχνολογικό περιορισμό εφόσον τηρούνται οι προϋποθέσεις που αναφέρονται παραπάνω (13). Από τους προβλεπόμενους στην Οδηγία 2001/29, δυνητικούς περιορισμούς καθιερώνεται μόνο ο περιορισμός προς όφελος τυφλών και κωφαλάλων. Επιτρέπεται η αναπαραγωγή του έργου προς όφελος των παραπάνω προσώπων για χρήση που συνδέονται άμεσα με την αναπηρία και δεν έχουν εμπορικό χαρακτήρα, στο βαθμό που απαιτείται λόγω της συγκεκριμένης αναπηρίας. Προβλέπεται ακόμα ότι με απόφαση του Υπουργού Πολιτισμού μπορούν να καθορισθούν οι όροι της εφαρμογής της ρύθμισης, καθώς και η επέκταση της σε άλλες κατηγορίες προσώπων με αναπηρίες (νέο άρθρο 28Α). Η ρύθμιση αυτή, όχι μόνο είναι σύμφωνη με την Κοινοτική Οδηγία 2001/29, αλλά και με το Σύνταγμα που επιτρέπει στο νομοθέτη να λαμβάνει όλα τα αναγκαία μέτρα για την προστασία και διευκόλυνση των ατόμων με ειδικές ανάγκες. Ας σημειωθεί το άρθρο 21 παρ. 6 του Συντάγματος 1975/1996/2001 κατοχυρώνει το δικαίωμα των ατόμων με αναπηρίες να «απολαμβάνουν μέτρων που εξασφαλίζουν την αυτονομία, την επαγγελματική ένταξη και συμμετοχή τους στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της Χώρας» (13). 22

Για όλους τους περιορισμούς που αναφέρονται στο τέταρτο κεφάλαιο του Ν.2121/1993 ισχύει η γενική ρήτρα εφαρμογής. Πρόκειται για τη διαδικασία των τριών σταδίων (three steps test) κατά την οποία οι προβλεπόμενοι στην εθνική νομοθεσία περιορισμοί εφαρμόζονται μόνο σε ορισμένες ειδικές περιπτώσεις που δεν αντίκεινται στην κανονική εκμετάλλευση του έργου ή άλλων προστατευομένων αντικειμένων και δεν θίγουν αδικαιολόγητα τα έννομα συμφέροντα του δικαιούχου (9). 23

3. Η έννομη προστασία των συγγενικών δικαιωμάτων 3.1 Τρόποι προστασίας των συγγενικών δικαιωμάτων Η πνευματική ιδιοκτησία και τα συγγενικά δικαιώματα προστατεύονται με ένα πλέγμα αστικών, διοικητικών και ποινικών κυρώσεων αλλά και με προληπτικά μέτρα. Η προστασία θεμελιώνεται στο 10 ο κεφάλαιο του Ν.2121/1993 (άρθρα 59-66), στις διατάξεις του Αστικού Δικαίου, της Πολιτικής Δικονομίας, του Ποινικού Δικαίου, της Ποινικής Δικονομίας και του δικαίου του ανταγωνισμού, καθώς και σε ορισμένες ρυθμίσεις της νομοθεσίας για τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ). Πιο συγκεκριμένα τα προληπτικά μέτρα που αναφέρονται στις διατάξεις του Ν.2121/1993 είναι τεχνολογικά μέτρα, διοικητικής και αστυνομικής φύσης μέτρα και δικαστικά μέτρα προστασίας (9). 1) Τεχνολογικά μέτρα και πληροφορίες διαχείρισης δικαιωμάτων Η τεχνολογική βιομηχανία έχει ήδη αναπτύξει τεχνολογικά μέτρα (Technological measures of Protection-TMP) για την προστασία των έργων στο διαδίκτυο και γενικότερα σε κάθε ψηφιακή μορφή τους. Τα τεχνολογικά μέτρα είναι τεχνολογίες, μηχανισμοί ή συστατικά στοιχεία που, με το συνήθη τρόπο λειτουργίας τους, αποσκοπούν στο να εμποδίσουν ή να περιορίσουν πράξεις, σε σχέση με έργα ή άλλα προστατευόμενα αντικείμενα, μη επιτραπείσες από το δικαιούχο οποιουδήποτε δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας ή συγγενικού δικαιώματος. Χαρακτηριστικά παραδείγματα τεχνολογικών μέτρων που ελέγχουν ή παρεμποδίζουν την πρόσβαση σε ένα αρχείο ή υπηρεσία, είναι η χρήση κωδικού πρόσβασης (password) ή αριθμού πιστοποίησης (identification number), η εφαρμογή κρυπτογραφικών τεχνικών, οι οποίες μεταδίδουν την πληροφορία σε ακατάληπτη μορφή, ώστε να απαιτείται ειδικό αποκρυπτογραφικό κλειδί για την επαναφορά της σε μορφή καταληπτή και η τεχνική του σημαδέματος του έργου με ένα υδατογράφημα (digital watermarkings) ή στεγανογράφημα, τα συστήματα που περιορίζουν τη δυνατότητα δημιουργίας σειριακών αντιγράφων (SCMS - Serial Management System) καθώς και τα εξαρτήματα ή μηχανισμοί υλικού (hardware) πχ. (smart cards, dongles, hardware locks-hasp). Τα τεχνολογικά μέτρα που ελέγχουν ή περιορίζουν τη χρήση ή την αναπαραγωγή του έργου συνήθως ενώ επιτρέπουν την εφήμερη αναπαραγωγή - φόρτωση στην προσωρινή μνήμη του υπολογιστή (browsing), ώστε να εμφανιστεί η πληροφορία που ενδιαφέρει 24

στην οθόνη - δεν επιτρέπουν τη μόνιμη αναπαραγωγή (αποθήκευση σε δίσκο) ή την εκτύπωση σε hard copy ή αν την επιτρέπουν θα πρόκειται για περιορισμένο αριθμό αντιγράφων. Η εθνική μας νομοθεσία (άρθρο 66Α) απαγορεύει χωρίς την άδεια του δικαιούχου: την εξουδετέρωση κάθε αποτελεσματικού τεχνολογικού μέτρου, την οποία πραγματοποιεί κάποιος εν γνώσει του ή έχοντας βάσιμους λόγους που του επιτρέπουν να γνωρίζει ότι επιδιώκει αυτόν το σκοπό και την κατασκευή, εισαγωγή, διανομή, πώληση, εκμίσθωση, διαφήμιση για πώληση ή εκμίσθωση ή κατοχή για εμπορικούς σκοπούς, συσκευών, προϊόντων, συστατικών στοιχείων ή παροχή υπηρεσιών που: αποτελούν αντικείμενο προώθησης, διαφήμισης ή εμπορίας με σκοπό την εξουδετέρωση της προστασίας, ή πέρα από την εξουδετέρωση της προστασίας έχουν σκοπό εμπορικό ή χρήση περιορισμένης σημασίας ή έχουν πρωτίστως σχεδιασθεί, παραχθεί, προσαρμοσθεί ή πραγματοποιηθεί για να επιτρέψουν ή να διευκολύνουν την εξουδετέρωση της προστασίας, οποιωνδήποτε αποτελεσματικών τεχνολογικών μέτρων. Η άσκηση δραστηριοτήτων κατά παράβαση των ανωτέρω διατάξεων συνεπάγεται τις αστικές κυρώσεις του άρθρου 65 Ν. 2121/1993, ενώ προβλέπονται και ποινικές κυρώσεις κατά του δράστη (φυλάκιση ενός έτους και χρηματική ποινή 2.900-15.000 ευρώ) και η δυνατότητα λήψης ασφαλιστικών μέτρων. Στην ίδια κατεύθυνση με τα τεχνολογικά μέτρα προστασίας λειτουργούν και τα τεχνολογικά μέτρα διαχείρισης δικαιωμάτων (Digital Rights Management-DRM ή Electronic Copyright Management Systems, ECMS), τα οποία επιτρέπουν στους δικαιούχους τον έλεγχο και τη διαχείριση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας σε ψηφιακές μορφές αναπαραγωγής και διάδοσης (14). 2) Δικαστικά και διοικητικά μέτρα Εφόσον πιθανολογείται προσβολή των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας ή των συγγενικών, υπάρχει η δυνατότητα λήψης ασφαλιστικών μέτρων δια των οποίων απαγορεύεται η τέλεση πράξεων που θα αποτελούσαν προσβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας, χωρίς να είναι αναγκαίος ο ειδικός προσδιορισμός των συγκεκριμένων έργων. Εξάλλου, σε κάθε περίπτωση όπου τελείται πράξης προσβολής της πνευματικής ιδιοκτησίας, όπως, όταν χωρίς να υπάρχει η απαιτούμενη άδεια του δημιουργού, πρόκειται να γίνει δημόσια εκτέλεση θεατρικού ή κινηματογραφικού ή μουσικού έργου, η κατά τόπον αρμόδια αστυνομική αρχή οφείλει βάσει του Ν.2121/93 (άρθρο 63 1) να απαγορεύει την πράξη αυτή ύστερα από αίτηση του δημιουργού ή των δικαιοδόχων του. Η 25

εισαγγελική αρχή, εφόσον της ζητηθεί, οφείλει να δώσει σχετική εντολή στην αστυνομική αρχή. Το ίδιο ισχύει και όταν η δημόσια εκτέλεση άρχισε μεν με άδεια του δημιουργού, αλλά η καταβολή της οφειλόμενης αμοιβής καθυστερεί περισσότερο από δύο μέρες (14). 3) Αστικές και ποινικές κυρώσεις Στο πλαίσιο του αστικού δικαίου ο δημιουργός και ο δικαιούχος συγγενικού δικαιώματος έχουν τη δυνατότητα να καταθέσουν: αγωγή αναγνωριστική του δικαιώματός τους, αγωγή για την άρση της προσβολής, αγωγή για την παράλειψη της προσβολής στο μέλλον εφόσον απειλείται προσβολή ή συνέχιση ή επανάληψη προσβολής, αγωγή για αποζημίωση και ικανοποίηση της ηθικής βλάβης, εφόσον υπάρχει υπαιτιότητα του προσβολέα, αγωγή για απόδοση αδικαιολόγητου πλουτισμού του προσβολέα, αγωγή για καταβολή του κέρδους που αποκόμισε από τη διαχείριση της ξένης περιουσίας ο προσβολέας. Στις αστικές κυρώσεις προβλέπεται η δυνατότητα λήψης αποζημίωσης του δικαιούχου για την προσβολή των δικαιωμάτων του που δεν μπορεί να είναι κατώτερη από το διπλάσιο της αμοιβής που συνήθως ή κατά νόμο καταβάλλεται για το είδος της εκμετάλλευσης που έκανε χωρίς την άδεια ο υπόχρεος (14). 3.2 Οργανισμοί Συλλογικής διαχείρισης Η διαχείριση και η προστασία των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων μπορεί να γίνει είτε σε ατομικό επίπεδο από τον κάθε δικαιούχο μεμονωμένα, είτε συλλογικά μέσα από τους Οργανισμούς Συλλογικής Διαχείρισης (ΟΣΔ) και Προστασίας (ΟΣΠ). Μέλος στους ΟΣΔ μπορεί να γίνει κάθε δημιουργός και δικαιούχος συγγενικών δικαιωμάτων καθώς δεν είναι πάντα πρακτικά εφικτό να ελέγχει ο κάθε δικαιούχος μόνος του την εκμετάλλευση του έργου του, η οποία μπορεί να λαμβάνει χώρα ανά πάσα στιγμή οπουδήποτε. Η συλλογική διαχείριση διασφαλίζει την αμοιβή των δημιουργών και των δικαιούχων συγγενικών δικαιωμάτων άμεσα και αποτελεσματικά. Εξυπηρετεί τόσο τους δημιουργούς, οι οποίοι δεν είναι πρακτικό να συλλέγουν οι ίδιοι την αμοιβή τους για κάθε χρήση αλλά και τους χρήστες καθώς με τον τρόπο αυτό γνωρίζουν που να απευθυνθούν για να λάβουν άδεια χρήσης ενός έργου χωρίς να χρειάζεται να συναλλάσσονται με κάθε δημιουργό χωριστά. Στη σύγχρονη εποχή είναι συνεπώς σχεδόν αναπόφευκτη ιδιαίτερα δε 26

λόγω της εξέλιξης της τεχνολογίας που καθιστά δυνατή την αναπαραγωγή και διανομή του έργου ταχύτατα παντού (τηλεόραση, ραδιόφωνο, διαδίκτυο κλπ). Οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης αναλαμβάνουν βάσει μιας ειδικής σύμβασης, της σύμβασης ανάθεσης με το δικαιούχο, τη διαχείριση και προστασία του περιουσιακού του δικαιώματος ή μέρους των περιουσιακών του εξουσιών. Η ανάθεση της διαχείρισης είναι καταρχήν εκούσια, έγκειται δηλαδή στη βούληση του δικαιούχου. Υπάρχουν όμως περιπτώσεις για τις οποίες ο νόμος (συγκεκριμένα άρθρο 54 2, 57 8, 5 3, 49 1,4 και 5 και 18 3-11 Ν.2121/1993) εισάγει υποχρεωτική συλλογική διαχείριση ή υποχρεωτική άσκηση δικαιωμάτων από έναν ΟΣΔ. Η ανάθεση γίνεται για ορισμένο χρόνο που δεν μπορεί να ξεπερνά τα 3 έτη ενώ εφόσον συντρέχει σπουδαίος λόγος κάθε δημιουργός ή οργανισμός συλλογικής διαχείρισης μπορεί να καταγγείλει την ανάθεση διαχείρισης και προστασίας των εξουσιών που απορρέουν από το περιουσιακό δικαίωμα. Η καταγγελία ενεργεί στο τέλος του ημερολογιακού έτους κατά το οποίο έγινε, εφόσον από την καταγγελία μέχρι το τέλος του έτους μεσολαβεί διάστημα τουλάχιστον τριών μηνών, αλλιώς στο τέλος του επόμενου ημερολογιακού έτους. Επιπλέον οι ΟΣΔ διαχειριζόμενοι τα παραχωρηθέντα δικαιώματα, παραχωρούν στους χρήστες (πχ κέντρα διασκεδάσεως) άδεια χρήσης για έναν ή περισσότερους τρόπους οικονομικής εκμετάλλευσης (πχ δημόσιας εκτέλεσης), ελέγχουν αν τηρούνται οι όροι της άδειας, εισπράττουν το συμφωνηθέν με βάση το αμοιβολόγιο τους αντίτιμο και το διανέμουν στους δικαιούχους, αφού αφαιρέσουν τα έξοδα διαχείρισης. Συνοπτικά οι συνηθέστερες εξουσίες που διαχειρίζονται οι ΟΣΔ είναι: το δικαίωμα της δημόσιας εκτέλεσης, το δικαίωμα αναμετάδοσης, αναπαραγωγής, το δικαίωμα παρουσίασης στο κοινό και φωτοτυπικής αναπαραγωγής της λογοτεχνίας και της μουσικής. Οι εθνικοί ΟΣΔ υπογράφουν με τους αντίστοιχους αλλοδαπούς ΟΣΔ συμβάσεις αμοιβαιότητας δια των οποίων δίνεται η πληρεξουσιότητα στους αλλοδαπούς ΟΣΔ να εκπροσωπούν στο εξωτερικό τα δικαιώματα των ελλήνων δικαιούχων και το αντίστροφο. Το νομικό καθεστώς των οργανισμών συλλογικής διαχείρισης περιγράφεται στα άρθρα 54-58 του Ν.2121/1993. Αυτή τη στιγμή λειτουργούν νόμιμα στην Ελλάδα με άδεια από το Υπουργείο Πολιτισμού 17 Οργανισμοί Συλλογικής Διαχείρισης και Προστασίας και 2 Οργανισμοί Συλλογικής Προστασίας. Οι ΟΣΔ και ΟΣΠ εποπτεύονται από τον ΟΠΙ (ο 27

μόνος αρμόδιος φορέας στην Ελλάδα για θέματα σχετικά με την προστασία της Πνευματικής Ιδιοκτησίας και εποπτεύεται από το Υπουργείο Πολιτισμού). Η νέα πραγματικότητα του ψηφιακού περιβάλλοντος δεν έχει αφήσει ανέπαφη τη λειτουργία των ΟΣΔ. Σε κοινοτικό επίπεδο μελετάται η διαμόρφωση ενός θεσμικού πλαισίου για τη ρύθμιση της συλλογικής διαχείρισης ενόψει της ραγδαίας εξέλιξης της τεχνολογίας. Αφετηρία του γενικότερου προβληματισμού αποτελεί η διαπίστωση ότι το διαδίκτυο καταργεί τα σύνορα στην εκμετάλλευση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας, ενώ ταυτόχρονα αυξάνει ευρύτερα τη διασυνοριακή εκμετάλλευση των ψηφιακών μορφών των έργων. Κατά συνέπεια, είναι υπό συζήτηση η κατοχύρωση της δυνατότητας παροχής "ευρωπαϊκών αδειών" εκμετάλλευσης δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας με τοπική ισχύ σε όλο το έδαφος της ΕΕ. Η προοπτική αυτή συνάδει με την ανάγκη εξασφάλισης της διαφανούς λειτουργίας των ΟΣΔ και κατ' επέκταση με το ζήτημα της ρύθμισης του θεσμικού πλαισίου λειτουργίας τους σε κοινοτικό επίπεδο. Η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (18/5/05) προχώρησε στην έκδοση μιας Σύστασης σχετικά με την συλλογική διασυνοριακή διαχείριση δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και των συγγενικών δικαιωμάτων για τις νόμιμες επιγραμμικές (online) μουσικές υπηρεσίες. Η Σύσταση προτρέπει τα κράτη μέλη να υιοθετήσουν νομοθετικές ρυθμίσεις βάσει των οποίων οι δικαιούχοι των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας θα μπορούν να επιλέγουν ελεύθερα τον οργανισμό συλλογικής διαχείρισης δια του οποίου θα χορηγούν σε χρήστες άδειες εκμετάλλευσης έργων της μουσικής μέσω του διαδικτύου "πολλαπλής εδαφικής ισχύος", δηλαδή άδειες που καλύπτουν την επικράτεια περισσοτέρων του ενός κρατών μελών. Κάποιοι οργανισμοί έχουν ήδη αναλάβει πρωτοβουλίες για την αποτελεσματικότερη εκπλήρωση της αποστολής τους στο ψηφιακό περιβάλλον. Χαρακτηριστική περίπτωση αποτελεί η αμοιβαία δοκιμαστική Συμφωνία του Σαντιάγκο (Santiago Agreement) η οποία έχει υπογραφεί από σχεδόν όλους τους μεγάλους οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης που αντιπροσωπεύουν δημιουργούς και επιτρέπει σε καθέναν από αυτούς να χορηγεί άδειες πολλαπλής εδαφικής κάλυψης για την ηλεκτρονική εκμετάλλευση δικαιωμάτων δημόσιας εκτέλεσης/παρουσίασης στο κοινό (15). Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται μερικοί από τους ΟΣΔ που εκπροσωπούν τους δικαιούχους των συγγενικών δικαιωμάτων (16). 28