Πλευρές της πολιτισμικής παγκοσμιοποίησης Πολιτισμική γεωγραφία
Τόπος και χώρος Οι έννοιες του Τόπου και του χώρου στην Γεωγραφία. Από την μια μεριά, η έννοια του τόπου αναφέρεται σε έναν προσωπικό χώρο, σε κάτι το οικείο, σε ένα σημείο αναφοράς που κατά κάποιο τρόπο μας ορίζει. Από την άλλη μεριά, η έννοια του χώρου αναφέρεται σε κάτι το αφηρημένο, το γενικό, το μη προσωπικό που δεν μας προσφέρει μια αίσθηση του ανήκειν. Τα ζητήματα του τόπου και του χώρου αποκτούν μεγαλύτερη σημασία στην εποχή μας όπου οι διαδικασίες της παγκοσμιοποίησης φαίνεται να διαβρώνουν τις ιδιαιτερότητες των τόπων και να δημιουργούν υποτιθέμενα προβλήματα σε θέματα ταυτότητας. Στο μάθημα αυτό θα αναφερθούμε στο πως το παγκόσμιο και το τοπικό φαίνεται να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους δημιουργώντας τις μεταμοντέρνες γεωγραφίες της σύγχρονής ζωής. Το θέμα είναι τι γίνεται πολιτισμικά; Ο κόσμος μας γίνεται πιο ίδιος, ο κόσμος μας παραμένει όπως έχει και οι διαφορές είναι αμετάβλητες ή νέες διαφορές προκύπτουν καθώς οι παλαιές διαφορές αναμιγνύονται με νέες επιδράσεις και ένας νέος κόσμος ανατέλλει;
Χωρική ή κοινωνική Ταυτότητα Οι άνθρωποι δεν ζουν μόνο στο χώρο αλλά ορίζουν τους εαυτούς τους μέσα από την έννοια του τόπου. Πολλοί λένε είμαι Αθηναίος, Είμαι Θεσσαλονικιά, είμαι Κρητικός. Μια τέτοια θεώρηση πρεσβεύει ότι κάθε τόπος αντιστοιχεί σε ένα σύνολο πολιτιστικών χαρακτηριστικών. Ο τόπος φαίνεται να λέει κάτι σημαντικό για το ποιος είσαι. Οι τόποι έχουν ένα παρελθόν και ένα παρόν ενώ σε πολλές περιπτώσεις δημιουργούν και ορίζουν συμπεριφορές. Τόπος Ταυτότητα Κοινότητα. Ο τόπος δημιουργεί μια συλλογική ταυτότητα που αυτή με τη σειρά της δημιουργεί μια κοινότητα, μια έννοια του εμείς. Τοπικές κοινότητες. Πολλοί αναλυτές υποστηρίζουν τον κίνδυνο ότι αν οι τόποι και οι ιδιαιτερότητες τους διαβρωθούν από την οικονομική ανάπτυξη ή την παγκοσμιοποίηση και τον τουρισμό, τότε θα διαβρωθούν και οι συλλογικές ταυτότητές με αποτέλεσμα οι διαμορφωμένες κοινότητες να εξαφανιστούνκίνδυνος για τις ταυτότητες
Πολιτισμική παγκοσμιοποίηση;
Εκφάνσεις του παγκοσμίου;
Το πολιτισμικό παγκόσμιο;
Πολιτισμικό παγκόσμιο;
Ορίζοντας το αυτονόητο Αλλά τι σημαίνει παγκοσμιοποίηση και πότε άρχισε; Η παγκοσμιοποίηση κινδυνεύει να γίνει ένα παγκόσμιο cliché (Lechner and Boli 2000) Η έννοια της παγκοσμιοποίησης προσπαθεί να περιγράψει πάρα πολλά πράγματα που σχετίζονται με τη σύγχρονη ζωή. Η παγκοσμιοποίηση αναφέρεται στην διαδικασία κατά την οποία ο κόσμος γίνεται ένα αλληλοεξαρτώμενο μέρος. Η παγκοσμιοποίηση δεν αναφέρεται μονό σε οικονομικές διαδικασίες αλλά και σε πολιτιστικές, πολιτικές κτλ. Υπάρχει η πολιτική παγκοσμιοποίηση, η οικονομική παγκοσμιοποίηση, η οικονομική παγκοσμιοποίηση κτλ. Η παγκοσμιοποίηση δεν είναι μια καινούρια διαδικασία. Σύμφωνα με τον Immanuel Wallerstein, άρχισε με την δημιουργία του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος τον 16ο αιώνα με την αποικιοκρατία και τη δημιουργία του κέντρου, της περιφερείας και της ημιπεριφέρειας. Το παγκόσμιο σύστημα έως ένα σύστημα με μια κοινή οικονομική βάση, έναν κοινό καταμερισμό εργασίας και διαφορετικά πολιτιστικά συστήματα. Η σημασία της φυλής μέσα σε αυτό το σύστημα.
Μόνο εμείς έχουμε βιώσει μια τέτοια περίοδο; Άλλες ιστορικές περίοδοι έντονης παγκοσμιοποίησης: Η Ρωμαϊκή αυτοκρατορία, το Βυζάντιο, η Οθωμανική Αυτοκρατορία; Η βρετανική αυτοκρατορία του 19ου αιώνα (κυρίως από 1848-1875) με την άνθηση του ελεύθερου εμπορίου, τη γέννηση της ελεύθερης αγοράς και το εμπόριο με τις αποικίες. Οι αρχές του εικοστού αιώνα και μέχρι τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η εποχή του τελευταίου παγκόσμιου οικονομικού μετασχηματισμού που άρχισε να συντελείται από την δεκαετία του 1960-1970 και μετά και τη διάχυση της παγκόσμιας βιομηχανικής παραγωγής σε χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου. Σχέση μεταξύ παγκοσμιοποίησης, παγκόσμιου οικονομικού μετασχηματισμού και μετά-φορντικών μηχανισμών παραγωγής πλούτου.
Είναι η οικονομική παγκοσμιοποίηση προς όφελος μας; Εξαρτάται από το ποιοι είμαστε. Πριν λίγα χρόνια υποστηριζόταν ότι η παγκοσμιοποίηση βελτιώνει τη ζωή μας αφού μας προσφέρει βιομηχανικά προϊόντα (π.χ. Κινέζικα) σε πολύ φθηνές τιμές. Τώρα όμως οδηγούμαστε σε μια κατάσταση όπου τα ηλεκτρονικά είδη θα γίνουν πιο φθηνά από τα τρόφιμα (μια βόλτα στο Βασιλόπουλου μπορεί να κοστίσει πιο πολύ από μια βόλτα στο Πλαίσιο). Οι υποστηρικτές της παγκοσμιοποίησης διατείνονται ότι δημιουργεί περισσότερους νικητές από χαμένους, αυξάνει τις προσωπικές ελευθερίες και δημιουργεί ανοικτές κοινωνίες (Micklethwait & Wooldridge 2000) Η παγκοσμιοποίηση μειώνει τη φτώχεια (Dollar & Kray 2002, World bank economists). Οι ενάντιοι της παγκοσμιοποίησης Joseph Stiglist :Η παγκοσμιοποίηση λειτουργεί θετικά όταν οι χώρες διαχειρίζονται μόνες τους τις διαδικασίες, ενώ λειτουργεί αρνητικά όταν αυτή επιβάλλεται από το IMF και άλλους οργανισμούς μέσα από ειδικά περιοριστικά μέτρα (structural adjustment programmes). Ουσιαστικά, υποστηρίζει ότι στην εποχή της παγκοσμιοποίησης τη πραγματική δύναμη κατέχουν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και οι χρηματοοικονομική κοινότητα ενώ αυτό που χρειάζεται είναι περισσότερη κοινωνική δικαιοσύνη. Τι γίνεται τώρα στην κρίση και στους νέους νικητές της παγκοσμιοποίησης (τους παραγωγούς);
Η οικονομική παγκοσμιοποίηση δημιουργεί ένα πανομοιότυπο κόσμο- Ο κόσμος γίνεται όλο και πιο ομογενοποιημένος Οι πρώτες θεωρίες σχετικά με την παγκοσμιοποίηση διατείνονταν ότι ο κόσμος γινόταν όλο και πιο ίδιος. Διαφορετικά κράτη και πόλεις έμοιαζαν όλο, τα αεροδρόμια ήταν ίδια. και πιο πολύ μεταξύ τους. Η Δυτικοποίηση του κόσμου κάτω από την επιρροή των Η.Π.Α. Οι διαδικασίες της παγκοσμιοποίησης σταδιακά θα εξαφάνιζαν τα τοπικά χαρακτηριστικά και ιδιαιτερότητες. Η θεωρία της Δυτικής Ομογενοποίησης (Pelmutter 1991). H δημιουργία ενός παγκόσμιου χώρου: ένα πανομοιότυπο παγκόσμιο χωριό. Σύμφωνα με αυτές τις θεωρίες, τα δυτικά μέσα μαζικής ενημέρωσης δημιουργούν παγκόσμια καταναλωτικά πρότυπα που βασίζονται στην κατανάλωση και οδηγούν στη δημιουργία μιας παγκόσμιας καταναλωτικής κουλτούρας. Η αποικιοκρατία μέσα από αυτές τις διαδικασίες αναδιαμορφώνεται σε νέες μορφές οικονομικής νεόαποικιοκρατίας όπου οι πολυεθνικές εταιρίες ελέγχουν τον κόσμο. Η οικονομική ελίτ που ελέγχεί τις εταιρίες αυτές ελέγχεί ουσιαστικά τον κόσμο (Κοινωνιολογία του Παγκόσμιου Συστήματος) Από τις πολυεθνικές στα επενδυτικά κεφάλαιο, άλλο παράδειγμα;
Non place
Γαλλική ανθρωπολογία
Η οικονομική παγκοσμιοποίηση παράγει έναν πιο διαφοροποιημένο κόσμο. Το παγκόσμιο κεφάλαιο λειτουργεί μαζί με τοπικές οικονομικές ελίτ (Μαρινόπουλος Carefour, τώρα έφυγε). To παγκόσμιο και το τοπικό λειτουργούν συμπληρωματικά. Το παγκόσμιο δεν εξαλείφει το τοπικό αλλά το επηρεάζει, αλλάζοντας το αλλά όχι εξαφανίζοντας το. Αντί να καταστρέφει τις τοπικές διαφορές τις τονίζει. Το παγκόσμιο προσαρμόζεται στο τοπικό και παράγει ένα παγκοσμιοποιημένο τοπικό. Ένα παράδειγμα: Το McDonalds σε διαφορετικές χώρες έχουν διαφορετικά μενού (στην Ελλάδα υπάρχει Mac με φέτα). Επομένως ο κόσμος δεν γίνεται πανομοιότυπος αλλά αντίθετα πιο διαφοροποιημένος μέσα από τη σύζευξη του τοπικού με το παγκόσμιο.
Ελληνική πολιτισμική παγκοσμιοποίηση στα τέλη των 90ς;
Η διαλεκτική μεταξύ παγκοσμίου και τοπικού Η παγκοσμιοποίηση ως μια μορφή διαλεκτικής μεταξύ παγκοσμίου και τοπικού, ομοιότητας και διαφοράς Η αποικιοκρατία που ήταν ο πρόδρομος της παγκοσμιοποίησης προσπαθούσε να εξαλείψει τις διαφορές. Οι αποικίες έπρεπε να γίνουν όπως η μητέρα πατρίδα. Το τοπικό και η ιδιαιτερότητα έπρεπε να εξαλειφθούν και να αντικατασταθούν από το οικουμενικό-καθολικό. Η παγκοσμιοποίηση λειτουργεί διαφορετικά και πολύ πιο περίτεχνα. Ο κόσμος γίνεται ταυτόχρονα όλο και πιο ίδιος αλλά όλο και πιο διαφοροποιημένος. Το παγκόσμιο ως τοπικό. Όταν το παγκόσμιο γίνεται τοπικό και αποτελεί μέρος του τοπίου. Σκεφτείτε τα Starbacks, Zara κτλ. και το πόσο αποτελούν μέρος της καθημερινής μας ζωής. Δεν τους σκεφτόμαστε ως παγκόσμιους χώρους αλλά ως καθημερινούς τόπους. Όταν ένας χώρος γίνεται τόπος.
Το τοπικό ενάντια στο παγκόσμιο Το τοπικό ενάντια στο παγκόσμιο (Jihad versus McDonalds) Το τοπικό εναντιώνεται στο παγκόσμιο και στη κυριαρχία του Αμερικάνικού καπιταλισμού (και Ινδικού, κινέζικου, Ευρωπαϊκού κτλ). Ουσιαστικά παράγεται ένας νέος φανταμεταλισμός που γεννιέται μέσα από στοιχεία έντονου τοπικισμού. Δημιουργούνται νέοι ισχυροί τόποι ενάντια στην επέλαση της κουλτούρας του παγκόσμιου καπιταλισμού και της παγκόσμιας κουλτούρας ενώ οι τοπικές ταυτότητες βρίσκονται σε θέση άμυνας. Το τοπικό εναντιώνεται στο παγκόσμιο. Η Ισλαμική επανάσταση του Ιράν.
Η τοπικοποίηση του παγκοσμίου Είναι ο τρόπος με τον οποίο παράγονται νέες ιδιαιτερότητες μέσα από τη σύζευξη του παγκόσμιου και τοπικού (π.χ. παγκόσμια γυναικεία μόδα και μπουζούκια. Φολκλόρ και τουρισμός). Παράγονται νέοι χώροι που είναι παγκοσμιοποιημένοι αλλά και τοπικοί. Στην περίπτωση της τοπικοποίησης του παγκοσμίου το παγκόσμιο προσαρμόζεται στο τοπικό.
Η παγκοσμιοποίηση του τοπικού Το τοπικό ως παγκόσμιο Τουρισμός και η δημιουργία global brand names H δημιουργία παγκόσμιων αξιών Ανθρώπινα δικαιώματα Αλλά και Barcelona
Global Brand
J.N. Pieterse: Παγκοσμιοποίηση και κουλτούρα: τρία παραδείγματα Οι διαφορετικές εκδοχές της πολιτισμικής παγκοσμιοποίησης (σύνθλιψη των διαφορών, συνέχιση και όξυνση των διαφορών, μίξη των διαφορών και δημιουργία κάτι νέου) συνάδουν με διαφορετικούς τρόπους θέασης της πολιτισμικής διαφοράς. Η σύνθλιψη των διαφορών μιλά μια γλώσσα αφομοίωσης. Η όξυνση των διαφορών μια γλώσσα ουσιοκρατική, οι διαφορές είναι ότι είναι και δεν αλλάζουν (Hunttighton, security) Η μίξη μια γλώσσα υβριδισμού και δημιουργίας του νέου, Derrida differance, Deleuze υβριδισμός. Ανάλογα είναι και τα σενάρια του μελλοντικού μας κόσμου.
Από τους τόπους στα δίκτυα
Ίσως τα πράγματα να είναι πιο περίπλοκα Arjun Appadurai: Disjuncture and difference in the global cultural economy. O κόσμος του τώρα δεν είναι εθνικός αλλά μετά-εθνικός. Όλοι ανήκουμε σε πολλά δίκτυα, επηρεαζόμαστε από πολλές και διαφορετικές ροές. Ο κόσμος είναι πολιτισμικά ένα κοινό σύστημα με πολλά περίπλοκα υποσυστήματα ροών. Οι ροές αυτές δεν είναι σε αρμονία μεταξύ τους αλλά σε σύγκρουση, είναι ανταγωνιστικές μεταξύ τους. Τα διάφορα τοπία της παγκόσμιας κουλτούρας: τοπία εθνικότητας, τοπία ιδεών, τοπία των ΜΜΕ, τοπία χρηματοοικονομικών, τοπία τεχνολογίας Αυτά τα τοπία είναι όπως τα έθνη, φαντασιακές κοινότητες αλλά φυσικά και υπαρκτές οντότητες Ένας παγκόσμιος φαντασιακός κόσμος και όχι τοπικές φαντασιακές κοινότητες.
Δια-εθνισμός, βγάζει νόημα;