ΕΚΛΟΓΕΣ 2007: Η κρίση του δικομματισμού και οι νέες κοινωνικές-εκλογικές συμμαχίες Οι εκλογές του Σεπτεμβρίου 2007 κατέγραψαν μια νέα κατάσταση πραγμάτων στο κομματικό σύστημα και επιβεβαίωσαν σημαντικές τάσεις στο πεδίο των πολιτικών εκπροσωπήσεων που είχαν αρχίσει να διαφαίνονται μετά το 2004. 1. Καταρχήν, το ποσοστό του δικομματισμού καταγράφηκε στο 79.9%, ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά της μεταπολιτευτικής περιόδου. Το ποσοστό αυτό συγκρίνεται μόνο με το αντίστοιχο ποσοστό των εκλογών του 96. Η συγκυρία εκείνων των εκλογών φαίνεται να έχει αρκετές ομοιότητες με τη σημερινή: πεντακομματική Βουλή, αντεστραμμένα (στα ίδια όμως επίπεδα) τα ποσοστά των δύο μεγάλων κομμάτων, σχετική ηγεμονία του κυβερνώντος κόμματος και κρίση του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης. 2. Η κρίση του δικομματισμού είναι μεγάλη. Το μεταπολιτευτικό πολιτικό και κομματικό σύστημα κλυδωνίζεται, έχοντας πλέον ασθενικά πολιτικά κόμματα, χαμηλή πολιτική αποτελεσματικότητα διακυβέρνησης και «ξεπερασμένη» κοινωνικά (αν και συνεχώς ανανεούμενη σε φυσικά πρόσωπα) πολιτική στελέχωση. Η αμφισβήτηση του δικομματισμού πήρε πολύ μεγάλες διαστάσεις στο νεότερο ηλικιακά εκλογικό σώμα των 18-40 ετών (και βέβαια στους νέους ψηφοφόρους), στα αστικά κέντρα και κυρίως στο Λεκανοπέδιο της Αθήνας με τα συσσωρευμένα προβλήματα, στους εργαζόμενους στον συνεχώς διευρυνόμενο ιδιωτικό τομέα, στα περισσότερο μορφωμένα κοινωνικά στρώματα. Αντίθετα, η ανθεκτικότητα του μεταπολιτευτικού πολιτικού συστήματος είναι μεγάλη στην περιφέρεια, στις μεγαλύτερες ηλικιακά ομάδες και στους εργαζόμενους στον ευρύτερο κρατικό / δημόσιο τομέα. 3. Η κρίση του δικομματισμού ως κρίση του ευρύτερου πολιτικού συστήματος ερμηνεύει την ταυτόχρονη και σχεδόν ομοιόμορφη μείωση των δυνάμεων των δύο κομμάτων. Οι απώλειες του ενός δεν μεταφέρονται εν συνόλω στο άλλο, αλλά διασπείρονται σε όλες τις διαθέσιμες πολιτικές επιλογές. Τα δύο κόμματα εμφανίζονται πλέον ως «συμπληρωματικά» μορφώματα. Κάθε πτώση του ενός παρασύρει το άλλο και αντίστροφα. Κάθε εξέλιξη στο ένα κόμμα θα πυροδοτεί παρόμοιες εξελίξεις στο άλλο. 4. Η εκλογική πτώση του ΠΑΣΟΚ επιβεβαίωσε την εκτίμηση ότι η ήττα του 2004 υπήρξε μια στρατηγική ήττα και όχι μια συνήθης κυβερνητική εναλλαγή. Η ουσία της σημερινής κρίσης του ΠΑΣΟΚ εντοπίζεται στο γεγονός ότι δεν εκπροσωπεί μια διακριτή κοινωνική συμμαχία. Στην εκλογική του γεωγραφία θα παρατηρήσει κανείς (Πίνακας 1) μια πολυσυλλεκτική διασπορά της εκλογικής επιρροής του, χωρίς κοινωνικό κέντρο βάρους. Η μείωση του ΠΑΣΟΚ είναι ομοιόμορφη σε όλες τις κοινωνικές κατηγορίες (στις αστικές και μεσαίες το μέσο ποσοστό μείωσης σε σχέση με το 2004 είναι 6%, στις λαϊκές 5%), ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι ακόμη και στον ιστορικό του πυρήνα των λαϊκών μισθωτών τάξεων παρουσιάζει μετά το 1996 γραμμική μείωση της εκλογικής του επιρροής, φτάνοντας σήμερα να έχει σε όπως το Περιστέρι, το Αιγάλεω, το Κερατσίνι και τη Νίκαια ποσοστά χαμηλότερα από το εθνικό του ποσοστό. Το ΠΑΣΟΚ, επίσης, δεν
κατάφερε να ανακάμψει σε καμία επαγγελματική κοινωνική ομάδα σε σχέση με το 2004. Αντίθετα μάλιστα, έχασε το πλεονέκτημα που κατέγραφε στους εργαζόμενους του δημοσίου τομέα (Πίνακας 3). Το συμπέρασμα για το ΠΑΣΟΚ είναι ότι έχει μεταβληθεί σε ένα χαλαρό πολυσυλλεκτικό εκλογικό μόρφωμα, κατά πολύ λιγότερο «λαϊκό» ή «αγροτικό» απ ό,τι υπήρξε στη μεταπολίτευση, αλλά και πολύ λιγότερο «αστικό-μεσοαστικό» απ ό,τι υπήρξε κατά την περίοδο του εκσυγχρονισμού. 5. Η εκλογική εικόνα της ΝΔ 2007 δείχνει ότι επανέρχεται στον «αστικό» της χαρακτήρα. Τα ποσοστά του κόμματος στις λαϊκές παρουσιάζουν μια μείωση της τάξης του 6.5% κατά μέσο όρο, ανακόπτοντας τη συνεχή διεύρυνση της λαϊκής επιρροής που είχε αρχίσει από τις εκλογές του 1996. Στις κατοικίας των μεσαίων στρωμάτων η μείωση φτάνει σε ένα μέσο ποσοστό του 6%, ενώ στις των ανώτερων στρωμάτων η ΝΔ κατέγραψε μικρότερη μείωση της τάξης του 5% (Πίνακας 2). Παράλληλα ωστόσο, διατηρεί ένα μεγάλο προβάδισμα στα αγροτικά στρώματα και αναπλήρωσε απώλειες από την αύξηση της επιρροής της στο δημόσιο τομέα (Πίνακας 3). Το συμπέρασμα για τη ΝΔ είναι ότι η εκλογική της συμμαχία είναι πιο διακριτή από αυτή του ΠΑΣΟΚ και ομοιάζει όλο και περισσότερο στην ιστορική μορφή της συντηρητικής πολιτικής οικογένειας: κυριαρχία στα αστικά στρώματα, μεγάλη αγροτική επιρροή και ισχυρή παρουσία στο δημόσιο τομέα..
ΠΙΝΑΚΑΣ 1: Η εκλογική επιρροή του ΠΑΣΟΚ σε επιλεγμένες βάσει της κοινωνικοεπαγγελματικής (κ/ε) τους τυπολογίας (ποσοστά %) 1996 2000 2004 2007 Υψηλές κ/ε Βουλιαγμένη 30.1 36.0 29.5 23.2 Βούλα 30.9 36.1 29.9 24.0 Γλυφάδα 36.0 42.0 36.7 30.4 Π.Φάληρο 34.1 40.2 35.2 28.6 Ψυχικό 25.7 34.4 23.6 17.0 Φιλοθέη 24.4 33.5 22.8 17.2 Εκάλη 21.1 29.7 19.6 12.7 Παπάγου 21.7 27.6 21.2 16.9 Υψηλές - μεσαίες κ/ε Χολαργός 36.8 42.6 36.3 29.4 Αγ.Παρασκευή 35.1 40.8 36.7 30.4 Χαλάνδρι 37.2 42.6 38.0 31.1 Μαρούσι 37.0 42.6 38.5 31.8 Μεσαίες κ/ε Ελληνικό 38.4 43.1 39.9 33.1 Ζωγράφου 38.0 41.9 38.9 32.8 Γαλάτσι 42.5 47.2 44.1 38.3 Βύρωνας 38.2 42.5 39.0 32.8 Περιοχές μισθωτών εργατών Α.Λιόσια 44.9 50.6 44.8 42.8 Καματερό 41.4 45.9 43.3 38.9 Κερατσίνι 44.7 47.2 45.4 36.7 Νίκαια 40.7 45.5 42.2 36.8 Περιστέρι 41.0 45.9 43.2 37.2 Αιγάλεω 41.8 46.5 43.3 38.0 Πηγή: Υπουργείο Εσωτερικών, Εκλογικά Αποτελέσματα
ΠΙΝΑΚΑΣ 2: Η εκλογική επιρροή της ΝΔ σε επιλεγμένες βάσει της κοινωνικοεπαγγελματικής (κ/ε) τους τυπολογίας (ποσοστά %) 1996 2000 2004 2007 Υψηλές κ/ε Βουλιαγμένη 48.6 51.5 57.6 52.3 Βούλα 48.7 51.8 57.3 50.7 Γλυφάδα 38.3 42.6 48.0 42.2 Π.Φάληρο 43.1 45.2 49.3 43.5 Ψυχικό 53.8 54.3 63.8 59.3 Φιλοθέη 56.4 55.7 65.8 61.6 Εκάλη 61.2 61.9 72.1 69.5 Παπάγου 60.1 62.3 66.8 59.7 Υψηλές - μεσαίες κ/ε Χολαργός 36.5 39.9 45.4 39.8 Αγ.Παρασκευή 39.5 42.9 47.0 41.2 Χαλάνδρι 35.6 40.1 44.4 39.1 Μαρούσι 37.6 41.0 44.7 39.0 Μεσαίες κ/ε Ελληνικό 28.8 33.5 39.9 33.2 Ζωγράφου 34.4 38.7 42.6 36.6 Γαλάτσι 26.8 32.0 36.8 30.9 Βύρωνας 30.6 34.9 39.7 33.6 Περιοχές μισθωτών εργατών Μενίδι 25.7 30.5 34.9 28.6 Καματερό 26.9 32.3 36.4 29.6 Κερατσίνι 27.4 32.3 35.4 30.4 Νίκαια 25.6 30.1 42.2 36.8 Περιστέρι 25.8 31.2 36.2 30.5 Αιγάλεω 26.5 31.6 36.2 30.6 Πηγή: Υπουργείο Εσωτερικών, Εκλογικά Αποτελέσματα ΠΙΝΑΚΑΣ 3: Η εκλογική επιρροή των κομμάτων κατά επαγγελματική θέση (%) Εργοδότες / αυτ/μενοι Δημόσιος Τομέας Ιδιωτικός Τομέας Αγρότες Συνταξιούχοι Νοικοκυρές ΝΔ 45.0 43.0 34.0 51.0 50.0 46.0 ΠΑΣΟΚ 33.0 41.0 34.0 35.0 37.0 34.0 ΚΚΕ 12.0 8.0 15.0 8.0 6.0 10.0 ΣΥΡΙΖΑ 3.5 7.0 7.5 1.0 3.0 3.0 ΛΑΟΣ 2.5 1.0 7.5 3.0 3.0 4.0 ΑΛΛΟ 4.0-2.0 2.0 Πηγή: VPRC, Έρευνες Εκλογικής Συμπεριφοράς Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2007 1.0 3.0 Χρ.Βερναρδάκης Πανεπιστήμιο Κρήτης / Επιστημονικός Σύμβουλος VPRC www.vernardakis.gr