Evagrius Ponticus De oratione ΠΕΡΙ ΠΡΟΣΕϒΧΗΣ ΛΟΓΟΣ ΕΙΣ ΡΝΓ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΔΙΕΙΛΗΜΜΕΝΟΣ. ΠΡΟΟΙΜΙΟΝ. Πυρέττοντά µε τῷ φλογµῷ τῶν ἀκαθάρτων παθῶν, συνήθως ἀνεκτήσω, τῇ τῶν θεοφιλῶν σου γραµµάτων παφῇ, τὸν κάµνοντά µου νοῦν ν το ς σχάτοις παραµυθησάµενος, καὶ τὸν µέγαν µιµησάµενος καθηγητὴν, καὶ διδάσκαλον µακαρ ως καὶ οὐ θαυµαστόν σὴ γὰρ ἀεὶ µερὶς γέγονε τὰ π σηµα, ὡς καὶ τοῦ εὐλογηµένου Ιακώβ καλῶς γὰρ δουλεύσας τῆς Ραχὴλ χάριν, καὶ λαβὼν τὴν Λε αν, ζητε ς καὶ τὴν ποθουµένην, ὡς καὶ ταύτης δήπου πληρώσας τὰ βδοµα. Εγὼ δὲ οὐκ ἀρνηθε ην, ὡς ὅλην τὴν νύκτα κοπιάσας, πεπ ακα οὐδὲν, πλὴν ἀλλ πὶ τῷ σῷ λόγῳ χαλάσας τὸ δ κτυον, ἤγρευσα χθύων πληθὺν, οὐκ οἶµαι µὲν µεγάλων, ἑκατὸν δὲ ὅµως καὶ πεντήκοντα τριῶν, καὶ τούτους ἀπέστειλα ν τῇ σπυρ δι τῆς ἀγάπης διὰ τῶν σαρ θµων κεφαλα ων, τὴν πρόσταξ ν σου πεπληρωκώς θαυµάζω δέ σε, καὶ λ αν ζηλῶ τῆς ἀρ στης προθέσεως τῶν περὶ προσευχῆς ρῶντα κεφαλα ων. Οὐ γὰρ ἁπλῶς τούτων ρᾷς τῶν ὑπὸ χειρῶν, καὶ ν χάρτῃ διὰ µέλανος τὸ εἶναι χόντων, ἀλλὰ τῶν ν νῷ ἱδρυµένων δι ἀγάπης, καὶ ἀµνησικακ ας. Αλλ πεὶ πάντα δισσὰ, ἑν κατ ἔναντι τοῦ ἑνὸς, κατὰ τὸν σοφὸν Ιησοῦν, δέχου πρὸς τῷ γράµµατι καὶ τῷ πνεύµατι καὶ σύνες, ὡς πάντως τοῦ γράµµατος νοῦς προηγε ται οὐκ ὄντος γὰρ τούτου, οὐδὲ γράµµα ἔσται. Οὐκοῦν καὶ προσευχῆς διττὸς ὁ τρόπος, ὁ µέν τις πρακτικὸς, ὁ δὲ θεωρητικὸς, οὕτω καὶ ἀριθµοῦ, τὸ µὲν πρόχειρός στι ποσότης, τὸ δὲ σηµαινόµενον ποιότης ε ς ἑκατὸν οὖν πεντήκοντα τριῶν τὸν περὶ 1
προσευχῆς λόγον διειληφότες, εὐαγγελικὸν ὀψώνιόν σοι πεπόµφαµεν, να εὕρῃς συµβολικοῦ ἀριθµοῦ τερπνότητα καὶ σχῆµα τρ γωνον, καὶ ἑξάγωνον, ὁµοῦ µὲν εὐσεβῆ γνῶσιν Τριάδος, ὁµοῦ δὲ καὶ τῆσδε τῆς διακοσµήσεως τὴν περιγραφὴν ὑποφα νον. Αλλ ὁ ἑκατὸν ἀριθµὸς καθ ἑαυτὸν τετράγωνός στιν, ὁ δὲ πεντήκοντα τρὶς, τρ γωνος, καὶ σφαιρικός ὁ γὰρ ε - κοστὸς ὄγδοος µὲν τρ γωνος. Σφαιρικὸς δὲ ὁ ε κοστὸς πέµπτος πεντάκις γὰρ πέντε κεφάλαια. Οὐκοῦν ἔχεις τὸ τετράγωνον σχῆµα, οὐ µόνον διὰ τῆς τετρακτύος τῶν ἀρετῶν, ἀλλὰ καὶ τοῦδε τοῦ α ῶνος τὴν ἔνσοφον γνῶσιν τῷ ε κοστῷ πέµπτῳ οικυ αν, διὰ τὸ σφαιρικὸν τῶν χρόνων. Εβδοµὰς γὰρ πὶ ἑβδοµάδα, καὶ µὴν πὶ µῆνα κινε ται, καὶ ξ νιαυτοῦ ε ς νιαυτὸν ὁ χρόνος κυλινδε ται καὶ καιρὸς πὶ καιρὸν, ὡς πὶ κινήσεως ἡλ ου, καὶ σελήνης, ἔαρος, καὶ τῶν ἑξῆς ὁρῶµεν. Τὸ δὲ τρ γωνον, σηµα νει ἄν σοι τὴν τῆς ἁγ ας Τριάδος γνῶσιν. Αλλως ε δὲ διὰ τῆς πληθύος τῶν ἀριθµῶν κοµ ζῃ τὸν ἑκατοστὸν τρ τον τρ γωνον ὄντα, νοε ν προσήκει πρακτικὴν, φυσικὴν, θεολογικὴν, ἢ καὶ π στεως, λπ δος, καὶ ἀγάπης, χρυσὸν, ἄργυρον, λ θους τιµ ου. Αλλ ὁ µὲν ἀριθµὸς τοιοῦτος, τῶν δὲ κεφαλα ων τὸ ταπεινὸν οὐ περιυβρ σειας, ὡς ε δὼς καὶ χορτάζεσθαι, καὶ ὑστερε σθαι, ναὶ µὴν καὶ ὡς µεµνηµένος τοῦ τὰ δύο τῆς χήρας λεπτὰ µὴ ἀποβεβληκότος, ἀλλὰ καὶ ὑπὲρ πλοῦτον πολλῶν ἑτέρων ἀποδεξαµένου οὐκοῦν εὐνο ας, καὶ ἀγάπης καρπὸν ε δὼς, φυλάξεις σο ς γνησ οις ἀδελφο ς πιτρέπων προσεύχεσθαι ὑπὲρ τοῦ ἀῤ ωστοῦντος, ὅπως ὑγια νῃ, καὶ ἑαυτοῦ τὸν κράββατον ἄρας, λοιπὸν πατήσῃ, χάριτι Χριστοῦ τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ ἡµῶν, ᾧ ἡ δόξα ε ς τοὺς α ῶνας τῶν α ώνων. Αµήν. ΚΕΦΑΛ. Α. Ε τις βούλοιτο εὐῶδες θυµ αµα σκευάσαι, τὸν διαφανῆ λ βανον, καὶ τὴν κασσ αν καὶ τὸν ὄνυχα, καὶ τὴν στάκτην ξ σου συνθήσει κατὰ τὸν νόµον. Ταῦτα δέ στιν ἡ τετρὰς τῶν ἀρετῶν ὰν γὰρ πληρέσταται, καὶ σαι τυγχάνωσιν, οὐ προδοθήσεται ὁ νοῦς. ΚΕΦΑΛ. Β. 2
Καθαρθε σα ψυχὴ διὰ τῆς τῶν ἀρετῶν πληρότητος ἀκλόνητον τὴν τάξιν τοῦ νοῦ κατασκευάζει, δεκτικὸν αὐτὸν ποιοῦσα τῆς ζητουµένης καταστάσεως. ΚΕΦΑΛ. Γ. Η προσευχὴ, ὁµιλ α στὶ νοῦ πρὸς Θεόν πο ας οὖν δε ται καταστάσεως ὁ νοῦς, να ἡσυχάσῃ ἀµεταστρόφως κσταθῆναι πρὸς τὸν ο κε ον Δεσπότην, καὶ συνοµιλε ν αὐτῷ µηδενὸς µεσιτεύοντος; ΚΕΦΑΛ. Δ. Ε τῇ πὶ γῆς βάτῳ φλεγοµένῃ προσεγγ σαι πειράσας Μωϋσῆς κωλύεται, ἄχρις οὗ λύσει τὸ ὑπόδηµα τῶν ποδῶν, πῶς αὐτὸς τὸν ὑπὲρ πᾶσαν ἔννοιαν καὶ α σθησιν δε ν βουλόµενος, καὶ συνόµιλος αὐτῷ γενέσθαι, οὐ λύεις κ σοῦ πᾶν νόηµα µπαθές; ΚΕΦΑΛ. Ε. Πρότερον περὶ λήψεως δακρύων προσεύχου, να διὰ τοῦ πένθους µαλάξῃς τὴν ὑπάρχουσαν ν τῇ ψυχῇ σου ἀγριότητα, καὶ ξαγορεύσας κατὰ σοῦ τὴν ἀνοµ αν σου τῷ Κυρ ῳ, παρ αὐτοῦ ἀφέσεως τεύξῃ. ΚΕΦΑΛ.. Κέχρησο το ς δάκρυσι πρὸς παντὸς α τήµατος κατόρθωσιν λ αν γὰρ χα ρει σου ὁ Δεσπότης ν δάκρυσι προσευχὴν δεχόµενος. ΚΕΦΑΛ. Ζ. Εὰν πηγὰς δακρύων κχέῃς ν τῇ προσευχῇ σου, µηδαµῶς πα ρου ν σεαυτῷ, ὡς ὑπὲρ τοὺς πολλοὺς ὤν βοήθειαν γὰρ προσε ληφεν ἡ προσευχή σου, να δυνηθῇς προθύµως ξαγορεύειν σου τὰς ἁµαρτ ας, καὶ ξευµεν σασθαι τὸν Δεσπότην διὰ τῶν δακρύων. ΚΕΦΑΛ. Η. Μὴ οὖν ε ς πάθος τρέψῃ τὸ τῶν παθῶν ἀλέξηµα, να µὴ πλέον παροργ σῃς τὸν δεδωκότα τὴν χάριν πολλοὶ δακρύοντες ὑπὲρ ἁµαρτιῶν, πιλαθόµενοι τοῦ τῶν δακρύων σκοποῦ, µανέντες ξεπλάγησαν. 3
ΚΕΦΑΛ. Θ. Στῆθι µπόνως, καὶ προσεύχου εὐτόνως, καὶ ἀποστρέφου τὰς τῶν φροντ δων καὶ διαλογισµῶν πιτεύξεις ταράττουσι γὰρ καὶ θορυβοῦσ σε, να κλύσωσι τοῦ τόνου. ΚΕΦΑΛ. Ι. Οταν δωσιν οἱ δα µονες προθυµούµενόν σε ἀληθῶς προσεύξασθαι, τότε ὑποτ θενται νοήµατά τινων πραγµάτων δῆθεν ἀναγκα ων, καὶ µετὰ βραχὺ πα ρουσι τὴν περὶ αὐτῶν µνήµην, κινοῦντες τὸν νοῦν πρὸς ζήτησιν αὐτῶν, καὶ ὡς µὴ εὑρ σκων σφόδρα λυπε ται, καὶ ἀθυµε ἡν κα δὲ στῇ ε ς προσευχὴν, ὑποµιµνήσκουσιν αὐτὸν τῶν ζητηθέντων, καὶ µνηµονευθέντων, να χαυνωθεὶς ὁ νοῦς πρὸς γνῶσιν αὐτῶν ἀπολέσῃ τὴν εὔκαρπον προσευχήν. ΚΕΦΑΛ. ΙΑ. Αγων ζου στῆσαι τὸν νοῦν σου, κατὰ τὸν καιρὸν τῆς προσευχῆς κωφὸν, καὶ ἄλαλον, καὶ δυνήσῃ προςεύξασθαι. ΚΕΦΑΛ. ΙΒ. Ην κα ἀπαντήσει σοι πειρασµὸς, ἢ ἀντιλογ α, ἢ ρεθ σῃ, ἢ πρὸς τὴν δι ναντ ας ἄµυναν κινῆσαι θυµὸν, ἢ ῆξαι φωνήν τινα, µνήσθητι τῆς προσευχῆς καὶ τοῦ κατ αὐτὴν κρ µατος καὶ εὐθέως ἡ ἔν σοι ἄτακτος κ νησις ἠρεµήσει. ΚΕΦΑΛ. ΙΓ. Οσα ἂν ποιήσῃς πρὸς ἄµυναν ἀδελφοῦ ἠδικηκότος σε, ἅπαντα ε ς σκάνδαλόν σοι γενήσεται ν καιρῷ προσευχῆς. ΚΕΦΑΛ. ΙΔ. Προσευχή στι πραότητος καὶ ἀοργησ ας βλάστηµα. ΚΕΦΑΛ. ΙΕ. Προσευχή στι χαρᾶς καὶ εὐχαριστ ας πρόβληµα. 4
ΚΕΦΑΛ. Ι. Προσευχή στι λύπης καὶ ἀθυµ ας ἀλέξηµα. ΚΕΦΑΛ. ΙΖ. Απελθὼν πώλησόν σου τὰ ὑπάρχοντα, καὶ δὸς πτωχο ς, καὶ λαβὼν τὸν σταυρὸν, ἀπάρνησαι ἑαυτὸν, να δυνηθῇς ἀπερισπάστως προσεύχεσθαι. ΚΕΦΑΛ. ΙΗ. Ε βούλει παινετῶς προσεύχεσθαι, ἄρνησαι ἑαυτὸν καθ ὥραν, καὶ πάµπολα δεινὰ πάµπολα ὑπὲρ προςευχῆς φιλοσόφει. ΚΕΦΑΛ. ΙΘ. Οπερ ἂν χαλεπὸν ὑποµένων φιλοσοφήσῃς, τούτου τὸν καρπὸν κατὰ τὸν καιρὸν τῆς προσευχῆς εὑρήσεις. ΚΕΦΑΛ. Κ. Επιθυµῶν προσεύξασθαι ὡς δε, µὴ λυπήσῃς ψυχὴν, ε δὲ µήγε, ε ς µάτην τρέχεις. ΚΕΦΑΛ. ΚΑ. Αφες σου τὸ δῶρον, φησὶν, ἔµπροσθεν τοῦ θυσιαστηρ ου, καὶ ἀπελθὼν πρότερον διαλλάγηθι τῷ ἀδελφῷ σου, καὶ τότε προσεύξῃ ἀταράχως ἡ γὰρ µνησικακ α ἀµαυρο τὸ ἡγεµονικὸν τοῦ προσευχοµένου, καὶ σκοτ ζει τούτου τὰς προσευχάς. ΚΕΦΑΛ. ΚΒ. Οἱ λύπας καὶ µνησικακ ας ἑαυτο ς σωρεύοντες, καὶ προσεύχεσθαι δοκοῦντες, ὅµοιο ε σι το ς ὕδωρ ἀντλοῦσι, καὶ ε ς τετρηµένον π θον βάλλουσιν. ΚΕΦΑΛ. ΚΓ. Εὰν ὑποµονητικὸς ᾖς, ἀεὶ µετὰ χαρᾶς προςεύξῃ. ΚΕΦΑΛ. ΚΔ. Προσευχοµένου σου δεόντως, τοιαῦτά σοι ἀπαντή- 5
σει πράγµατα, να δόξῃς δ καιον εἶναι πάντως τῷ θυµῷ χρήσασθαι οὐκ ἔστι δὲ δ καιος θυµὸς κατὰ τοῦ πέλας τὸ σύνολον ὰν γὰρ ζητήσῃς, εὑρήσεις, ὅτι δυνατὸν, καὶ δ χα θυµοῦ καλῶς διατεθῆναι τὸ πρᾶγµα πάσῃ οὖν µηχανῇ χρῆσαι πρὸς τὸ µὴ ῆξαι θυµόν. ΚΕΦΑΛ. ΚΕ. Ορα µὴ δοκῶν τερον ᾶσθαι, αὐτὸς ἀν ατος ἔσῃ, καὶ δῷς κκοπὴν τῇ προσευχῇ σου. ΚΕΦΑΛ. Κ. Φειδόµενος θυµοῦ, φειδὼ εὑρήσεις, καὶ φρόνιµον ἑαυτὸν ἀναδε ξεις πρὸς τὸ ε ς ο ησιν, καὶ ν το ς προσευχοµένοις ἔσῃ. ΚΕΦΑΛ. ΚΖ. Κατὰ θυµοῦ ὁπλιζόµενος, πιθυµ ας οὐκ ἀνέξῃ ποτέ αὕτη γὰρ ὕλας δ δωσι τῷ θυµῷ, καὶ οὗτος ταράττει τὸν νοερὸν ὀφθαλµὸν, λυµαινόµενος τὴν κατάστασιν τῆς προσευχῆς. ΚΕΦΑΛ. ΚΗ. Μὴ ν µόνοις το ς κτὸς σχήµασι προσεύχου, ἀλλὰ τρέπε τὸν νοῦν σου ε ς συνα σθησιν πνευµατικῆς προσευχῆς µετὰ πολλοῦ φόβου. ΚΕΦΑΛ. ΚΘ. Ποτὲ µὲν ἀθρόως στὰς ε ς προσευχὴν οὐ προσεύξῃ, ποτὲ δὲ λ αν πονήσας, οὐκ πιτεύξῃ τοῦ σκοποῦ, να ἔτι µᾶλλον ζητήσας, καὶ λαβὼν, ξεις ἄσυλον τὸ κατόρθωµα. ΚΕΦΑΛ. Λ. Επιστάντος ἀγγέλου ἀθρόον ἅπαντες ἀφ στανται οἱ νοχλοῦντες ἡµ ν, καὶ εὑρ σκεται ὁ νοῦς ν πολλῇ ἀνέσει, ὑγιῶς προσευχόµενος ποτὲ δὲ τοῦ συνήθους πολέµου ἡµ ν πικειµένου, πυκτεύει ὁ νοῦς, καὶ οὐ συγχωρε ται ἀνανεῦσαι, προπεπο ωται γὰρ το ς ποικ λοις πάθεσιν, ὅµως πὶ πλέον ζητῶν εὑρήσει, καὶ κρούοντι αὐτῷ εὐτόνως, ἀνοιγήσεται. 6
ΚΕΦΑΛ. ΛΑ. Μὴ προσεύχου τὰ σὰ θελήµατα γενέσθαι οὐδὲ γὰρ πάντως συµφωνοῦσι τῷ θελήµατι τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ µᾶλλον καθὼς διδάχθης, προσεύχου λέγων Γενηθήτω τὸ θέληµά σου ν µο καὶ πὶ παντὶ δὲ πράγµατι οὕτως αὐτὸν α τει τὸ ἀγαθὸν, καὶ συµφέρον τῇ ψυχῇ, σὺ δὲ οὐ πάντως τοῦτο ζητε ς. ΚΕΦΑΛ. ΛΒ. Πολλάκις προσευχόµενος ᾐτησάµην γενέσθαι µοι ὃ ἔδοξα καλὸν εἶνα µοι, καὶ πέµενον τῷ α τήµατι, ἀλόγως βιαζόµενος τὸ θέληµα τοῦ Θεοῦ, καὶ µὴ ἀποδιδοὺς αὐτῷ, να ὃ οἶδε συµφέρον αὐτὸς µᾶλλον ο κονοµήσῃ, καὶ µέντοι λαβὼν, ὕστερον ἠχθέσθην λ αν, διότι µᾶλλον τὸ βούληµα ἑαυτοῦ ᾐτησάµην γενέσθαι οὐ γὰρ τοιοῦτόν µοι ἀπήντησε τὸ πρᾶγµα, οἷον νόµιζον. ΚΕΦΑΛ. ΑΙ. Τ ἄλλο ἀγαθὸν, ἀλλ ἢ Θεός; Οὐκοῦν αὐτῷ ἀποδῶµεν πάντα τὰ καθ ἡµᾶς, καὶ εὖ ἡµ ν ἔσται ὁ γὰρ ἀγαθὸς πάντως, καὶ ἀγαθῶν στι παροχεὺς δωρεῶν. ΚΕΦΑΛ. ΛΔ. Μὴ ὡς ν δυνάµει κοµιζόµενος, εὐθέως τὸ α τηµα ζήτει βούλεται γάρ σε πὶ πλέον εὐεργετῆσαι προσκαρτεροῦντα αὐτῷ ν τῇ προσευχῇ τ γὰρ ἀνώτερον τοῦ τῷ Θεῷ προσοµιλε ν, καὶ τῇ πρὸ αὐτὸν συνουσ ᾳ περισπᾶσθαι; ΚΕΦΑΛ. ΛΕ. Προσευχή στιν ἀνάβασις νοῦ πρὸς Θεόν. ΚΕΦΑΛ. Λ. Ε προσεύξασθαι ποθε ς, ἀπόταξαι το ς σύµπασιν, να τὸ πᾶν κληρονοµήσῃς. ΚΕΦΑΛ. ΛΖ. Προσεύχου πρότερον περὶ τοῦ καθαρθῆναι τῶν 7
παθῶν, καὶ δεύτερον περὶ τοῦ υσθῆναι ἀπὸ τῆς ἀγνωσ ας, καὶ τρ τον ἀπὸ παντὸς πειρασµοῦ καὶ γκαταλε ψεως. ΚΕΦΑΛ. ΛΗ. Μόνην ζήτει ν τῇ προσευχῇ σου τὴν δικαιοσύνην, καὶ τὴν βασιλε αν, τουτέστι τὴν ἀρετὴν, καὶ τὴν γνῶσιν, καὶ τὰ λοιπὰ πάντα προστεθήσετα σοι. ΚΕΦΑΛ. ΛΘ. Δ καιον, µὴ µόνον περὶ ο κε ας καθάρσεως προςεύχεσθαι, ἀλλὰ καὶ περὶ παντὸς ὁµοφύλου, να ἀγγελικὸν µιµήσῃ τρόπον. ΚΕΦΑΛ. Μ. Ορα, ὰν ἀληθῶς Θεῷ παρέστηκας ν τῇ προςευχῇ σου, ἢ πα νῳ ἀνθρώπων ἡττᾶσαι, καὶ τούτων θηρᾷν πε γῃ, ὥσπερ πικαλύµµατι κεχρηµένος τῇ παραστάσει τῆς προσευχῆς. ΚΕΦΑΛ. ΜΑ. Ε τε µετὰ ἀδελφῶν προσεύχῃ, ε τε κατὰ µόνας, ἀγώνισαι, µὴ ἔθει, ἀλλὰ α σθήσει προσεύχεσθαι. ΚΕΦΑΛ. ΜΒ. Ηθος στὶ προσευχῆς σύννοια µετ εὐλαβε ας, καὶ κατανύξεως, καὶ ὀδύνης ψυχῆς ν ξαγορεύσει πταισµάτων µετὰ στεναγµῶν ἀφώνων. ΚΕΦΑΛ. ΜΓ. Εὰν περιβλέπηται ὁ νοῦς σου ἀκµὴν ν τῷ καιρῷ τῆς προσευχῆς, οὐδέπω ὡς µοναχὸς προσεύχεται, ἀλλ ἔτι κοσµικός στι, τὴν ἔξωθεν σκηνὴν καλλωπ ζων. ΚΕΦΑΛ. ΜΔ. Προσευχόµενος, τὴν µνήµην σου δυνάµει φύλαττε, να µὴ τὰ ο κε α παράθητα σοι, ἀλλὰ πρὸς τὴν γνῶσιν τῆς παρατάσεώς σε κινῇ λ αν γὰρ πέφυκε συλᾶσθαι ὁ νοῦς ὑπὸ τῆς µνήµης κατὰ τὸν καιρὸν τῆς προσευχῆς. 8
ΚΕΦΑΛ. ΜΕ. Η παλαιῶν πραγµάτων ἄγει σοι φαντασ ας ἡ µνήµη προσευχοµένῳ, ἢ νέας φροντ δας, ἢ πρόςωπον λελυπηκότος. ΚΕΦΑΛ. Μ. Λ αν βασκα νει ὁ δα µων ἀνθρώπῳ προσευχοµένῳ, καὶ πάσῃ χρᾶται µηχανῇ, λυµήνασθαι τὸν τούτου σκοπόν οὐ παύεται οὖν τὰ νοήµατα κινῶν τῶν πραγµάτων διὰ τῆς µνήµης, καὶ ὅλα τὰ πάθη ἀναµοχλεύων διὰ τῆς σαρκὸς, να µποδ σαι δυνηθῇ τῷ ἀρ στῳ αὐτοῦ δρόµῳ, καὶ τῇ πρὸς Θεὸν κδηµ ᾳ. ΚΕΦΑΛ. ΜΖ. Οταν πολλὰ ποιήσας ὁ πονηρότατος δα µων, µὴ δυνηθῆ µποδ σαι τὴν τοῦ σπουδα ου προσευχὴν, µικρὸν ὑποχαλᾷ, καὶ µετέπειτα ἀµύνεται αὐτὸν προςευξάµενον ἢ γὰρ ε ς ὀργὴν ξάψας ἀφαν ζει τὴν κ τῆς εὐχῆς συγκροτουµένην ἀρ στην κατάστασιν ν ἑαυτῷ, ἢ πρὸς ἡδονήν τινα ἄλογον ρεθ σας ὑβρ ζει τὸν νοῦν. ΚΕΦΑΛ. ΜΗ. Προσευξάµενος ὡς δε, προσδόκα ἃ µὴ δε, καὶ στῆθι ἀνδρε ως φυλάττων τὸν καρπόν σου ε ς τοῦτο γὰρ ξ ἀρχῆς τάχθης, ργάζεσθαι, καὶ φυλάττειν µὴ οὖν ργασάµενος άσῃς ἀφύλακτον τὸ πονηθέν ε δὲ µήγε, οὐδὲν ὠφέλησας προσευχόµενος. ΚΕΦΑΛ. ΜΘ. Πᾶς ὁ συγκροτούµενος πόλεµος µεταξὺ ἡµῶν τε, καὶ τῶν ἀκαθάρτων πνευµάτων, οὐ περὶ ἑτέρου γ νεται, ἢ περὶ πνευµατικῆς προσευχῆς λ αν γὰρ πολέµιος αὐτο ς στι, καὶ παχθεστάτη, ἡµ ν δὲ σωτήριος, καὶ προσηνεστάτη. ΚΕΦΑΛ. Ν. Τ βούλεται το ς δα µοσι νεργε ν ν ἡµ ν γαστρι- µαργ αν, πορνε αν, φιλαργυρ αν, ὀργήν τε καὶ µνησικακ αν, καὶ τὰ λοιπὰ πάθη; να παχυνθεὶς ὁ νοῦς 9
ξ αὐτῶν, µὴ δυνηθῇ ὡς δε προσεύξασθαι τὰ γὰρ τοῦ ἀλόγου µέρους πάθη ἄρξαντα οὐκ ᾷ αὐτὸν λογικῶς κινε σθαι καὶ τὸν Θεοῦ Λόγον πιζητε ν. ΚΕΦΑΛ. ΝΑ. Τὰς ἀρετὰς µετερχόµεθα διὰ τοὺς λόγους τῶν γεγονότων, καὶ τούτους διὰ τὸν οὐσιώσαντα Κύριον, οὗτος δὲ ν τῇ καταστάσει τῆς προσευχῆς ἀναφα νεσθαι ε ωθε. ΚΕΦΑΛ. ΝΒ. Κατάστασ ς στι προσευχῆς ξις ἀπαθὴς, ἔρωτι ἀκροτάτῳ ε ς ὕψος νοητὸν ἁρπάζουσα τὸν φιλόσοφον, καὶ πνευµατικὸν νοῦν. ΚΕΦΑΛ. ΝΓ. Οὐ µόνον θυµοῦ, καὶ πιθυµ ας δε ἄρχειν τὸν ἀληθῶς προσεύξασθαι πειγόµενον, ἄλλα καὶ κτὸς µπαθοῦς νοήµατος γενέσθαι. ΚΕΦΑΛ. ΝΔ. Ο ἀγαπῶν τὸν Θεὸν, τούτῳ ὡς Πατρὶ ἀεὶ συνοµιλε, ἀποστρεφόµενος πᾶν νόηµα µπαθές. ΚΕΦΑΛ. ΝΕ. Οὐχ ὁ ἀπαθε ας τετυχηκὼς, ἤδη καὶ προσεύχεται ἀληθῶς δύναται γὰρ ν το ς ψιλο ς νοήµασι εἶναι καὶ ν τα ς ἱστορ αις αὐτῶν περισπᾶσθαι, καὶ µακρὰν ἀπέχειν ἀπὸ Θεοῦ. ΚΕΦΑΛ. Ν. Οὐκ ἂν ὅτε µὴ γχρον ζῃ ὁ νοῦς ν το ς ψιλο ς νοήµασι τῶν πραγµάτων, ἤδη καὶ προσευχῆς κατε - ληφε τόπον δύναται γὰρ ν τῇ θεωρ ᾳ εἶναι τῶν πραγµάτων, καὶ ν το ς λόγοις αὐτῶν ἀδολεσχε ν, ἅπερ, καὶ ε ψιλὰ ήµατά ε σιν, ἀλλ ὡς πραγµάτων ὄντα θεωρήµατα, τυποῦσι τὸν νοῦν, καὶ µακρὰν ἀπ- άγουσιν ἀπὸ Θεοῦ. ΚΕΦΑΛ. ΝΖ. Κἂν ὑπὲρ τὴν θεωρ αν τῆς σωµατικῆς φύσεως ὁ 10
νοῦς γένηται, οὔπω τέλεον τὸν τοῦ Θεοῦ τόπον θεάσατο δύναται γὰρ ν τῇ τῶν νοητῶν εἶναι γνώσει, καὶ ποικ λλεσθαι πρὸς αὐτήν. ΚΕΦΑΛ. ΝΗ. Ε προσεύξασθαι βούλει, Θεοῦ χρε α τοῦ διδόντος εὐχὴν τῷ εὐχοµένῳ οὐκοῦν πικαλοῦ αὐτὸν λέγων, Αγιασθήτω τὸ ὄνοµά σου, λθέτω ἡ βασιλε α σου, τουτέστι τὸ ἅγιον Πνεῦµα, καὶ ὁ µονογενής σου ϒἱός οὕτω γὰρ δ δαξε, λέγων, ν Πνεύµατι καὶ ἀληθε ᾳ προσκυνε σθαι τὸν Θεὸν, τουτέστι τὸν Πατέρα, πεὶ καὶ τὰ τρ α Θεός. ΚΕΦΑΛ. ΝΘ. Ο ν Πνεύµατι καὶ ἀληθε ᾳ προσευχόµενος οὐκέτι κ τῶν κτισµάτων τὸν Δηµιουργὸν γερα ρει, ἀλλ ξ αὑτοῦ αὐτὸν ἀνυµνε. ΚΕΦΑΛ. Ξ. Ε θεολόγος εἶ, προσεύξῃ ἀληθῶς, καὶ ε ἀληθῶς προσεύξῃ, θεολόγος εἶ. ΚΕΦΑΛ. ΞΑ. Οταν ὁ νοῦς σου τῷ πολλῷ πρὸς τὸν Θεὸν πόθῳ κατὰ µικρὸν οἷον ὑπαναχωρε τῆς σαρκὸς, καὶ πάντα τὰ ξ νθυµήσεως, ἢ κράσεως νοήµατα ἀποστρέφηται, εὐλαβε ας ὁµοῦ, καὶ χαρᾶς ἔµπλεως γενόµενος, τότε νόµιζε ἠγγικέναι ὅροις προςευχῆς. ΚΕΦΑΛ. ΞΒ. Τὸ ἅγιον Πνεύµα συµπάσχον τῇ ἡµετέρᾳ ἀσθενε ᾳ, καὶ ἀκαθάρτοις οὖσιν πιφοιτᾷ ἡµ ν, καὶ ε εὕροι τὸν νοῦν ἡµῶν φιλαλήθως αὐτῷ προσευχόµενον, πιβα νει αὐτῷ, καὶ ἅπασαν τὴν κυκλοῦσαν αὐτὸν τῶν λογισµῶν, ἢ τῶν νοηµάτων φάλαγγα, ξαφαν ζει, προτρεπόµενον αὐτὸν ε ς ἔργα πνευµατικῆς προσευχῆς. ΚΕΦΑΛ. ΞΓ. Οἱ µὲν λοιποὶ διὰ τῆς ἀλλοιώσεως τοῦ σώµατος 11
µποιοῦσι τῷ νῷ λογισµοὺς, ἢ νοήµατα, καὶ θεωρή- µατα. Ο δέ γε Θεὸς τοὐναντ ον δρᾷ, αὐτῷ τῷ νῷ πιβα νει, καὶ ντιθεὶς αὐτῷ γνῶσιν, ὡς βούλεται, καὶ διὰ τοῦ νοῦ τὴν τοῦ σώµατος ἀκρασ αν κατευνάζων. ΚΕΦΑΛ. ΞΔ. Οὐδεὶς ρῶν ἀληθοῦς προσευχῆς, καὶ ὀργιζόµενος, ἢ µνησικακῶν κτός στι παραπληξ ας ὅµοιος γάρ στι τῷ ὀξυωπε ν θέλοντι, καὶ τοὺς ο κε ους ὀφθαλµοὺς κταράσσοντι. ΚΕΦΑΛ. ΞΕ. Ε προσεύξασθαι ποθε ς, µηδὲν τῶν ναντιουµένων τῇ προσευχῇ πρᾶττε, να ὁ Θεὸς γγ σας συµπορεύσητα σοι. ΚΕΦΑΛ. Ξ. Μὴ σχηµατ ζῃς τὸ Θε ον ν ἑαυτῷ προσευχόµενος, µηδὲ πρὸς µορφήν τινα συγχωρήσῃς τυπωθῆνα σου τὸν νοῦν ἀλλ ἄϋλος τῷ ἀΰλῳ πρόσιθι, καὶ συν- σεις. ΚΕΦΑΛ. ΞΖ. Φυλάττου τὰς παγ δας τῶν ναντ ων. Γ νεται γὰρ ν τῷ προσεύχεσθα σε καθαρῶς, καὶ ἀταράχως, ἀθρόως πιστῆνα σοι µορφὴν ξένην, καὶ ἀλλόφυλον, πρὸς τὸ ε ς ο ησιν ἀπαγαγε ν σε τοπάζοντα τὸ Θε ον κε. να τὸ ἀθρόως κκαλυφθέν σοι, ποσὸν τὸ θε ον εἶναι πε σῃ ἄποσον δὲ τὸ Θε ον, καὶ ἀσχηµάτιστον. ΚΕΦΑΛ. ΞΗ. Οταν µὴ δυνηθῇ τὴν µνήµην κινῆσαι ν τῇ προςευχῇ ὁ φθονερὸς δα µων, τότε τὴν κρᾶσιν τοῦ σώµατος κβιάζεται ε ς τὸ ποιῆσαι ξένην τινὰ φαντασ αν τῷ νῷ, καὶ µορφῶσαι αὐτόν ὁ δὲ ἔχων ἔθος ν νοήµασιν, εὐχερῶς κάµπτεται, καὶ πρὸς ἄϋλον, καὶ ἀνε - δεον γνῶσιν πειγόµενος ἀπατᾶται, καπνὸν ἀντὶ φωτὸς κατέχων. 12
ΚΕΦΑΛ. ΞΘ. Στῆθι πὶ τῆς φυλακῆς σου φυλάττων τὸν νοῦν σου ἀπὸ νοηµάτων κατὰ τὸν καιρὸν τῆς προσευχῆς, στῆναι πὶ τῇ ο κε ᾳ ἠρεµ ᾳ, να ὁ συµπάσχων το ς ἀγνοοῦσι, καὶ σοὶ πιφοιτήσῃ, καὶ τότε λήψῃ δῶρον προσευχῆς εὐκλεέστατον ΚΕΦΑΛ. Ο. Οὐ δυνήσῃ προσεύξασθαι καθαρῶς, πράγµασι συµπλεκόµενος ὑλικο ς, καὶ φροντ σι συνεχέσι δονού- µενος προσευχὴ γάρ στιν ἀπόθεσις νοηµάτων. ΚΕΦΑΛ. ΟΛ. Οὐ δύναται δεδεµένος δραµε ν, οὐδὲ νοῦς πάθεσι δουλεύων προσευχῆς πνευµατικῆς τόπον δε ν λκεται γὰρ, καὶ περιφέρεται κ τοῦ µπαθοῦς νοήµατος, καὶ οὐχ σταται ἀκλόνητος. ΚΕΦΑΛ. ΟΒ. Επὰν καθαρῶς λοιπὸν, ἀπλανῶς καὶ ἀληθῶς προςεύχηται ὁ νοῦς τὸ τηνικαῦτα. οὐκ ἔτι κ τῶν ἀριστερῶν ὑπέρχονται οἱ δα µονες, ἀλλ κ τῶν δεξιῶν ὑποτ θενται γὰρ αὐτῷ δόξαν Θεοῦ, καὶ σχηµατισµόν τινα τῶν τῇ α σθήσει φ λων, ὡς δοκε ν τελε ως τετεῦχθαι αὐτὸν τοῦ περὶ προσευχῆς σκοποῦ. Τοῦτο δὲ, ἔφρασε θαυµαστὸς καὶ γνωστικὸς ἀνὴρ, ὑπὸ τοῦ τῆς κενοδοξ ας πάθους γ νεσθαι, καὶ ὑπὸ τοῦ δα µονος τοῦ ἁπτοµένου, τοῦ κατὰ τὸν γκέφαλον τόπου, καὶ φλεψὶ πάλλοντος. ΚΕΦΑΛ. ΟΓ. Οἶµαι τὸν δα µονα φαπτόµενον τοῦ ε ρηµένου τόπου τὸ περὶ τὸν νοῦν φῶς τρέπειν καθὼς βούλεται, καὶ οὕτω κινε σθαι τὸ τῆς κενοδοξ ας πάθος, ε ς λογισµὸν µορφοῦντα τὸν νοῦν κοῦφον γνωµόνως πρὸς τὸν ἀναπλασµὸν τῆς θε ας καὶ οὐσιώδους γνώσεως, µὴ ὀχλούµενος δὲ ὁ τοιοῦτος ὑπὸ σαρκικῶν, καὶ ἀκαθάρτων παθῶν, ἀλλὰ καθαρῶς δῆθεν παρεστηκὼς, δοκε µηκέτι νέργειάν τινα ναντ αν γ νεσθαι ν ἑαυτῷ, ὅθεν ὑποπτεύει θε αν εἶναι πιφάνειαν τὴν γενοµένην αὐτῷ ὑπὸ τοῦ δα µονος, καὶ µορφοῦντος 13
αὐτὸν, καθῶς προέφαµεν. ΚΕΦΑΛ. ΟΔ. Ο τοῦ Θεοῦ ἄγγελος πιστὰς λόγῳ µόνῳ ἅπασαν τὴν ἀντικειµένην νέργειαν παύει ξ ἡµῶν, καὶ κινε τὸ φῶς τοῦ νοῦ ἀπλανῶς νεργε ν. ΚΕΦΑΛ. ΟΕ. Τὸ λέγειν ν τῇ Αποκαλύψει κοµ ζεσθαι τὸν ἄγγελον θυµ αµα να δῷ ε ς τὰς προσευχὰς τῶν ἁγ ων, οἶµαι τὴν χάριν εἶναι ταύτην διὰ τοῦ ἀγγέλου νεργουµένην γνῶσιν γὰρ µποιε τῆς ἀληθοῦς προσευχῆς, ὥστε ἑστάναι λοιπὸν κτὸς παντὸς κλόνου, ἀκηδ ας τε, καὶ ὀλιγωρ ας τὸν νοῦν. ΚΕΦΑΛ. Ο. Αἱ φιάλαι τῶν θυµιαµάτων αἱ προσευχαὶ εἶναι λέγονται τῶν ἁγ ων, ἃς ε κοσιτέσσαρες πρεσβύτεροι πιφέρονται. ΚΕΦΑΛ. ΟΖ. Φιάλην δὲ ὑποληπτέον τὴν πρὸς Θεὸν φιλ αν, ἤτοι τὴν τελε αν καὶ πνευµατικὴν ἀγάπην, ν ᾗ ἡ προςευχὴ νεργε ται ν Πνεύµατι καὶ ἀληθε ᾳ. ΚΕΦΑΛ. ΟΗ. Οταν δόξῃς µὴ δε σθαι δακρύων ν τῇ προσευχῇ σου δι ἁµαρτ ας, σκόπει πόσον ἀφέστηκας Θεοῦ, ὀφε λων εἶναι ν αὐτῷ διὰ παντὸς, καὶ θερµότερον δακρύσεις. ΚΕΦΑΛ. ΟΘ. Ναὶ µὴν πιγινώσκων τὰ µέτρα σου, ἡδέως πενθήσεις, ταλαν ζων ἑαυτὸν κατὰ τὸν Ησαΐαν, ὡς ἀκάθαρτος ὢν, καὶ ἀκάθαρτα χε λη ἔχων, καὶ ν µέσῳ λαοῦ τοιούτου ὑπάρχων, τοὐναντ ον τολµᾷς Κυρ ῳ Σαβαὼθ παρεστάναι. ΚΕΦΑΛ. Π. Εὰν ἀληθῶς προσεύχῃ, πολλὴν πληροφορ αν εὑρήσεις, καὶ ἄγγελοι συνελεύσοντα σοι καὶ τοὺς λόγους 14
τῶν γινοµένων φωτιοῦσι. ΚΕΦΑΛ. ΠΑ. Γ νωσκε, ὅτιπερ οἱ ἅγιοι ἄγγελοι προτρέπονται ἡµᾶς ε ς προσευχὴν, καὶ συµπαρ στανται ἡµ ν χα - ροντες ἅµα, καὶ προσευχόµενοι ὑπὲρ ἡµῶν ὰν οὖν ἀµελήσωµεν, καὶ δεξώµεθα λογισµοὺς ναντ ους λ αν παροξύνοµεν αὐτοὺς, ὅτιπερ ὑπὲρ ἡµῶν ἀγων ζονται τοσοῦτον, ἡµε ς δὲ οὐδὲ ὑπὲρ ἑαυτῶν βουλόµεθα ἱκετεῦσαι τὸν Θεόν ἀλλὰ καταφρονοῦντες τῆς αὐτῶν λειτουργ ας, καὶ τὸν τούτων Θεὸν, καὶ Δεσπότην καταλιµπάνοντες δα µοσιν ἀκαθάρτοις ντυγχάνο- µεν. ΚΕΦΑΛ. ΠΒ. Προσεύχου πιεικῶς, καὶ ἀταράχως, καὶ ψάλλε συνετῶς καὶ εὐρύθµως, καὶ ἔσῃ ὡς νεοσσὸς ἀετοῦ ν ὕψει α ρόµενος. ΚΕΦΑΛ. ΠΓ. Η µὲν ψαλµῳδ α τὰ πάθη κατευνάζει, καὶ τὴν ἀκρασ αν τοῦ σώµατος ἠρεµε ν ἀπεργάζεται. Η δὲ προσευχὴ νεργε ν παρασκευάζει τὸν νοῦν τὴν δ αν νέργειαν. ΚΕΦΑΛ. ΠΔ. Προσευχὴ στὶ πρέπουσα νέργεια, τῇ ἀξ ᾳ τοῦ νοῦ ἤτοι κρε ττων, καὶ ε λικρινὴς κρ σις αὐτοῦ. ΚΕΦΑΛ. ΠΕ. Η µὲν ψαλµῳδ α τύπος τῆς ποικ λης σοφ ας στὶν, ἡ δὲ προσευχὴ, προο µιόν στι τῆς ἀΰλου, καὶ ποικ λης γνώσεως. ΚΕΦΑΛ. Π. Η γνῶσις, καλλ στη ὑπάρχει, συνεργὸς γάρ στι τῆς προσευχῆς, τὴν νοερὰν δύναµιν τοῦ νοῦ διυπν - ζουσα πρὸς θεωρ αν τῆς θε ας γνώσεως. ΚΕΦΑΛ. ΠΖ. Ε οὐδέπω ἔλαβες χάρισµα προσευχῆς, ἢ ψαλµ- 15
ῳδ ας, φέδρευσον, καὶ λήψῃ. ΚΕΦΑΛ. ΠΗ. Ελεγε δὲ αὐτο ς καὶ παραβολὴν πρὸς τὸ δε ν αὐτοὺς πάντοτε προσεύχεσθαι, καὶ µὴ κκακε ν οὐκοῦν µὴ κκάκει τέως, µηδὲ ἀθύµει ὡς µὴ λαβών λήψῃ γὰρ ὕστερον καὶ πήγαγε τῇ παραβολῇ, τό Ε γὰρ καὶ Θεὸν οὐ φοβοῦµαι, καὶ ἄνθρωπον οὐκ ντρέποµαι, ἀλλά γε διὰ τὸ κόπους παρέχειν µοι τὴν γυνα κα, ποιήσω τὴν κδ κησιν αὐτῆς οὕτως οὖν καὶ ὁ Θεὸς ποιήσει τὴν κδ κησιν τῶν βοώντων πρὸς αὐτὸν νυκτὸς καὶ ἡµέρας ν τάχει. Εὐθύµει τοιγαροῦν προσκαρτερῶν µπόνως τῇ ἁγ ᾳ προςευχῇ. ΚΕΦΑΛ. ΠΘ. Μὴ θελήσῃς ὥς σοι δοκε, ἀλλ ὡς Θεῷ ἀρέσκει τὰ κατὰ σὲ γενέσθαι, καὶ ἔσῃ ἀτάραχος, καὶ εὐχάριστος ν προσευχῇ σου. ΚΕΦΑΛ.. Κἂν µετὰ Θεοῦ δοκῇς εἶναι, φυλάττου τῆς πορνε ας δα µονα. Λ αν γάρ στιν ἀπατεὼν, καὶ φθονερώτατος, καὶ βούλεται ὀξύτερος εἶναι τῆς κινήσεως καὶ νήψεως τοῦ νοός σου, καὶ ἀπὸ Θεοῦ ἀποσπᾷν αὐτὸν παρεστῶτα αὐτῷ µετ εὐλαβε ας, καὶ φόβου. ΚΕΦΑΛ. Α. Εὰν προσευχῆς πιµελῇ, ἑτοιµάζου πρὸς παγωγὰς δαιµόνων, καὶ καρτερῶς τὰς παρ αὐτῶν µάστιγας ὑπόµενε ὡς γὰρ θῆρες ἄγριοι πελεύσοντα σοι, καὶ πᾶν σου κακώσουσι τὸ σῶµα. ΚΕΦΑΛ. Β. Παρασκευάζου ὡς ἔµπειρος ἀγωνιστὴς, κἂν ἀθρόως δῃς φαντασ αν, µὴ κλονε σθαι, κἂν οµφα αν κατὰ σοῦ σπασµένην, ἢ λαµπάδα κατέχουσάν σου τὴν ὄψιν µὴ ταράττεσθαι, κἂν µορφήν τινα ἀηδῆ, καὶ αἱµατώδη, µηδόλως καταπ πτειν σου τὴν ψυχὴν, ἀλλὰ στῆθι ὁµολογῶν τὴν καλήν σου ὁµολογ αν, καὶ 16
ᾷον πόψῃ πὶ τοὺς χθρούς σου. ΚΕΦΑΛ. Γ. Ο τὰ λυπηρὰ ὑποφέρων, καὶ τῶν περιχαρῶν τεύξεται, καὶ ὁ ν το ς ἀηδέσι καρτερῶν, τῶν ἡδέων οὐκ ἀµοιρήσει. ΚΕΦΑΛ. Δ. Ορα µή σε ἀπατήσωσι διά τινος ὀπτασ ας οἱ πονηροὶ δα µονες ἀλλὰ γ νου σύννους τρεπόµενος ε ς εὐχὴν, καὶ παρακάλει τὸν Θεὸν, να, ε µὲν ξ αὐτοῦ στι τὸ νόηµα, αὐτός σε φωτ σῃ, ε δὲ µήγε, τὸ τάχος τὸν πλάνον ἀπελάσῃ ἀπὸ σοῦ, καὶ θάρσει, ὡς οὐ στήσονται οἱ κύνες, σοῦ µπύρως τῇ πρὸς Θεὸν ντεύξει κεχρηµένου εὐθέως γὰρ ἀοράτως, καὶ ἀφανῶς Θεοῦ δυνάµει µαστιζόµενοι, µακρὰν λασθήσονται. ΚΕΦΑΛ. Ε. Δ καιόν στι µηδὲ τὸν δόλον τοῦτόν σε ἀγνοε ν, ὅτι ν καιρῷ µερ ζονται ἑαυτοὺς οἱ δα µονες, καὶ ε δόξης βοήθειαν πιζητε ν, ε σ ασιν οἱ λοιποὶ ν σχήµασιν ἀγγελικο ς τοὺς πρώτους ξελαύνοντες, πρὸς τό σε ξαπατᾶσθαι ὑπ αὐτῶν, τῇ γνώµῃ, ὡς δῆθεν ἁγ ων ὄντων ἀγγέλων. ΚΕΦΑΛ.. Ταπεινοφροσύνης πολλῆς πιµέλησαι, καὶ οὐ µή σου δαιµόνων πήρεια καθάψηται τῆς ψυχῆς, καὶ µάστιξ οὐκ γγιε τῷ σκηνώµατ σου, ὅτι το ς ἀγγέλοις αὐτοῦ ντελε ται περὶ σοῦ τοῦ διαφυλάξαι σε, καὶ ἀφανῶς ἅπασαν τὴν ἀντικειµένην νέργειαν κδιώξουσιν ἀπὸ σοῦ. ΚΕΦΑΛ. Ζ. Ψόφους µὲν καὶ κτύπους καὶ φωνὰς καὶ α κισµοὺς κ δαιµόνων ἀκούσεται ὁ καθαρᾶς πιµελούµενος προσευχῆς, ἀλλὰ οὐ συµπετε ται, οὐδὲ προδώσει τὸν λογισµὸν λέγων πρὸς τὸν Θεόν Οὐ φοβηθήσοµαι κακὰ, ὅτι σὺ µετ µοῦ εἶ, καὶ τὰ ὅµοια. 17
ΚΕΦΑΛ. Η. Εν καιρῷ τῶν τοιούτων πειρασµῶν, βραχε ᾳ καὶ πιτεταµένῃ προσευχῇ κέχρησο. ΚΕΦΑΛ. Θ. Εὰν ἀπειλήσωσ σοι οἱ δα µονες, ἀθρόως κ τοῦ ἀέρος προφα νεσθαι, καὶ κπλήττειν σε, καὶ διαρπάζειν τὸν νοῦν σου, ἢ ὡς θῆρες ἀδικε ν τὴν σάρκα σου, µὴ πτοηθῇς, αὐτοὺς, µηδὲ ὅλως φροντ σῃς τῆς τούτων ἀπειλῆς κφοβοῦσι γάρ σε πειράζοντες, ε ὅλως προσέχεις αὐτο ς, ε τέλειον αὐτῶν κατεφρόνησας, ε Θεῷ παντοκράτορι, καὶ δηµιουργῷ, καὶ προνοητῇ τοῦ παντὸς παρ στασαι ν τῇ προσευχῇ. ΚΕΦΑΛ. Ρ. Τ οὕτως ἀλόγως αὐτῷ παρέστηκας, ὡς παρελθόντα τὸν ἀνυπέρβλητον αὐτοῦ φόβον, καὶ κώνωπας, καὶ κανθάρους δεδ ττεσθαι; ἢ οὐκ ἤκουσας τοῦ λέγοντος Κύριον τὸν Θεόν σου φοβηθήσῃ; καὶ πάλιν Ον φρ ττει καὶ τρέµει πάντα ἀπὸ προσώπου τῆς δυνάµεως αὐτοῦ; καὶ τὰ ἑξῆς. ΚΕΦΑΛ. ΡΑ. Ωσπερ ὁ ἄρτος τροφή στι τῷ σώµατι, καὶ ἀρετὴ τῇ ψυχῇ, οὕτω καὶ τοῦ νοῦ ἡ πνευµατικὴ προσευχὴ τροφὴ ὑπάρχει. ΚΕΦΑΛ. ΡΒ. Μὴ φαρισαικῶς, ἀλλὰ τελωνικῶς προσεύχου ν τῷ ἱερῷ τόπῳ τῆς προσευχῆς, να καὶ σὺ δικαιωθῇς ὑπὸ Κυρ ου. ΚΕΦΑΛ. ΡΓ. Αγων ζου µὴ κατεύξασθα τινος ν τῇ προσευχῇ σου, να µὴ ἃ ο κοδοµε ς καταλύσῃς βδελυκτὴν ποιῶν τὴν προσευχήν σου. ΚΕΦΑΛ. ΡΔ. Ο χρεωφειλέτης τῶν µυρ ων ταλάντων παιδευέτω σε, ὡς, ε µὴ ἀφήσῃς τῷ ὀφειλέτῃ, οὐδὲ αὐτὸς τεύξῃ τῆς ἀφέσεως παρέδωκε γὰρ, φησὶν, αὐτὸν το ς βα- 18
σανιστα ς. ΚΕΦΑΛ. ΡΕ. Παραπέµπου τὰς ἀνάγκας τοῦ σώµατος, ν τῇ παραστάσει τῆς προσευχῆς, να µὴ νυττόµενος ὑπὸ ψύλλης, ἢ φθειρὸς, ἢ κώνωπος, ἢ µυ ας, ζηµιωθῇς τὸ µέγιστον κέρδος τῆς προσευχῆς σου. ΚΕΦΑΛ. Ρ. Ηλθεν ε ς ἡµᾶς, ὥς τινι τῶν ἁγ ων προσευχοµένῳ, τοσοῦτον ἀνθ στατο ὁ πονηρὸς, ὡς ἅµα τῷ κτε - ναι τὰς χε ρας, κε νον ε ς λέοντα µετασχηµατ ζεσθαι, καὶ ἀνεγε ρειν ε ς ὀρθὸν τοὺς µπροσθ ους πόδας, καὶ τοὺς ο κε ους ὄνυχας ἑκατέρωθεν τα ς δυσὶ ψύαις µπε ρειν τοῦ ἀγωνιστοῦ, καὶ µὴ ἀφ στασθαι πρὶν τὰς χε ρας κατάξει. Τὸν δὲ µηδὲ πώποτε ὑποχαλάσαι ταύτας ἄχρις οὗ τὰς συνήθεις εὐχὰς πλήρωσε. ΚΕΦΑΛ. ΡΖ. Τοιοῦτον ἔγνωµεν γεγονέναι, καὶ τὸν ν λάκκῳ ἡσυχάσαντα Ιωάννην τὸν Μικρὸν, ἤτοι ὑπερµεγέθη µοναχὸν, ὃς ἀκ νητος ἔµεινεν κ τῆς τοῦ Θεοῦ συνουσ ας, τοῦ δα µονος ν ε δει δράκοντος περιειλιχθέντος, καὶ µασσοµένου αὐτοῦ τὰς σάρκας, καὶ τῷ προσώπῳ αὐτοῦ περευγοµένου. ΚΕΦΑΛ. ΡΗ. Ανέγνως πάντως καὶ τοὺς β ους τῶν Ταβεννησιωτῶν µοναχῶν, καθά φησιν, ὅτι Λαλοῦντος τοῦ ἀββᾶ λόγον το ς ἀδελφο ς, ἦλθον δύο ἔχιδναι ὑπὸ τοὺς πόδας αὐτοῦ ὁ δὲ ἀταράχως ποιήσας αὐτὰς ὡσεὶ καµάραν, ὑπέλαβεν αὐτὰς ἔνδοθεν, ως παύσατο λαλῶν τὸν λόγον, καὶ τότε αὐτὰς ὑπεδε κνυ το ς ἀδελφο ς, ξηγούµενος τὸ πρᾶγµα. ΚΕΦΑΛ. ΡΘ. Περὶ ἑτέρου πάλιν ἀνέγνωµεν πνευµατικοῦ, ὅτι προσευχοµένου αὐτοῦ, ἔχιδνα λθοῦσα, καθήψατο τοῦ ποδὸς αὐτοῦ ὁ δὲ οὐ πρότερον καθῆκε τὰς χε ρας, ἄχρις οὗ τὴν συνήθη ξετέλεσεν εὐχὴν, καὶ οὐδὲν 19
βλάβη ὁ ἀγαπήσας τὸν Θεὸν ὑπὲρ ἑαυτόν. ΚΕΦΑΛ. ΡΙ. Αµετεώριστον ὄµµα ἔχε ν τῇ προσευχῇ σου καὶ ἀρνησάµενός σου τὴν σάρκα, καὶ τὴν ψυχὴν, κατὰ νοῦν ζῆθι. ΚΕΦΑΛ. ΡΙΑ. Ετέρῳ τινὶ εὐτόνως εὐχοµένῳ ἁγ ῳ ν ρήµῳ ἡσυχάζοντι, δα µονες πιστάντες πὶ δύο ἑβδοµάδας, τοῦτον σφα ριζον, καὶ τ νασσον ε ς τὸν ἀέρα, δεχόµενοι αὐτὸν ν τῷ ψιαθ ῳ, καὶ οὐδόλως σχυσαν κατάγειν τὸν νοῦν αὐτοῦ κ τῆς µπύρου προςευχῆς. ΚΕΦΑΛ. ΡΙΒ. Αλλῳ πάλιν φιλοθέῳ καὶ προσευχῆς πρόνοιαν ποιουµένῳ, ν ρήµῳ βαδ ζοντι, ἄγγελοι πέστησαν δύο, καὶ µέσαζον αὐτὸν συνοδοιποροῦντες αὐτῷ ὁ δὲ οὐδόλως τούτοις προσε χεν, να µὴ τὸ κρε ττον ζη- µιωθῇ. Εµνηµόνευσε γὰρ τοῦ ἀποστολικοῦ ητοῦ τοῦ φάσκοντος Οὔτε ἄγγελοι, οὔτε ἀρχαὶ, οὔτε δυνάµεις δυνήσονται ἡµᾶς χωρ σαι ἀπὸ τῆς ἀγάπης τοῦ Χριστοῦ. ΚΕΦΑΛ. ΡΙΓ. Ισάγγελος γ νεται µοναχὸς διὰ τῆς ἀληθοῦς προςευχῆς. ΚΕΦΑΛ. ΡΙΔ. Επιποθῶν δε ν τὸ πρόσωπον τοῦ Πατρὸς τοῦ ν οὐρανο ς, µὴ ζήτει παντελῶς µορφὴν, ἢ σχῆµα δέχεσθαι ν τῷ τῆς προσευχῆς καιρῷ ΚΕΦΑΛ. ΡΙΕ. Μὴ πόθει ἀγγέλους δε ν, ἢ δυνάµεις, ἢ Χριστὸν α σθητῶς, να µὴ τέλεον φρενιτικὸς γένῃ, λύκον ἀντὶ ποιµένος δεχόµενος καὶ προσκυνῶν το ς χθρο ς δα - µοσιν. ΚΕΦΑΛ. ΡΙ. 20
Αρχὴ πλάνης, νοῦ κενοδοξ α, ξ ἧς κινούµενος ὁ νοῦς, ν σχήµατι καὶ µορφα ς περιγράφειν πειρᾶται τὸ Θε ον. ΚΕΦΑΛ. ΡΙΖ. Εγὼ τὸ µὸν, τοῦτο ρῶ ὃ καὶ νεωτέροις ε ρηκα Μακάριος ὁ νοῦς, ὃς κατὰ τὸν καιρὸν τῆς προσευχῆς τελε αν ἀµορφ αν κτήσατο. ΚΕΦΑΛ. ΡΙΗ. Μακάριός στιν ὁ νοῦς, ὃς ἀπερισπάστως εὐχό- µενος, πλε ονα πόθον ἀεὶ πρὸς Θεὸν προσλαµβάνει. ΚΕΦΑΛ. ΡΙΘ. Μακάριός στιν ὁ νοῦς, ὁ κατὰ τὸν καιρὸν τῆς προσευχῆς ἄϋλος καὶ ἀκτήµων γ νεται. ΚΕΦΑΛ. ΡΚ. Μακάριός στιν ὁ νοῦς, ὁ κατὰ τὸν καιρὸν τῆς προσευχῆς τελε αν ἀναισθησ αν κτησάµενος. ΚΕΦΑΛ. ΡΚΑ. Μακάριός στι µοναχὸς, ὁ πάντων περ ψηµα ἑαυτὸν λογιζόµενος. ΚΕΦΑΛ. ΡΚΒ. Μακάριός στι µοναχὸς, ὁ πάντων τὴν σωτηρ αν, καὶ προκοπὴν, ὡς ο κε αν κατὰ πάσης χαρᾶς ὁρῶν. ΚΕΦΑΛ. ΡΚΓ. Μακάριός στι µοναχὸς, ὁ πάντας ἀνθρώπους ὡς Θεὸν µετὰ Θεὸν λογιζόµενος. ΚΕΦΑΛ. ΡΚΔ. Μοναχός στιν, ὁ πάντων χωρισθεὶς, καὶ πᾶσι συνηρµοσµένος. ΚΕΦΑΛ. ΡΚΕ. Μοναχός στιν, ὁ ἑαυτὸν µετὰ πάντων ἡγούµενος διὰ τὸ ν ἑκάστῳ ἑαυτὸν ἀπαραλε πτως δοκε ν 21
ὁρᾷν. ΚΕΦΑΛ. ΡΚ. Οὗτος προσευχὴν πιτελε, ὁ ἀεὶ τὴν πρωτόνοιαν αυτοῦ πᾶσαν καρποφορῶν τῷ Θεῷ. ΚΕΦΑΛ. ΡΚΖ. Πᾶν ψεῦδος, καὶ πάντα ὅρκον περι στασο ὡς µοναχὸς, καὶ προσεύξασθαι ποθῶν, ε δὲ µήγε, ε ς µάτην σχηµατ ζεις τὸ ἀνο κειον. ΚΕΦΑΛ. ΡΚΗ. Ε πνεύµατι προσεύχεσθαι βούλει, µηδὲν ἀνιµήσῃ ἀπὸ σαρκὸς καὶ οὐχ ξεις νέφος ἀντικοτοῦν σοι ν τῷ καιρῷ τῆς προσευχῆς. ΚΕΦΑΛ. ΡΚΘ. Εµπ στευσον τῷ Θεῷ τὴν χρε αν τοῦ σώµατος, καὶ δῆλος ἔσῃ καὶ τὴν τοῦ πνεύµατος πιστεύων αὐτῷ. ΚΕΦΑΛ. ΡΛ. Εὰν πιτεύξῃ τῶν παγγελιῶν, βασιλεύσεις, οὐκοῦν πρὸς ταῦτα ἀποβλέπων, ἡδέως ο σεις τὴν παροῦσαν πεν αν. ΚΕΦΑΛ. ΡΛΑ. Μὴ παραιτοῦ πεν αν καὶ θλ ψιν, τὰς ὕλας τῆς ἀβαροῦς προσευχῆς. ΚΕΦΑΛ. ΡΛΒ. Οµηρευέτωσάν σοι αἱ σωµατικαὶ ἀρεταὶ πρὸς τὰς ψυχικὰς, καὶ αἱ ψυχικαὶ πρὸς τὰς πνευµατικάς. Καὶ αὗται πρὸς τὴν ἄϋλον γνῶσιν. ΚΕΦΑΛ. ΡΛΓ. Σκόπει κατευχόµενος λογισµῶν, ε ᾳδ ως λωφήσειεν, ὅθεν τοῦτο γέγονε, µὴ ἔγκρυµµα πάθῃς καὶ πλανηθεὶς ἀποδῷς σεαυτόν. ΚΕΦΑΛ. ΡΛΔ. 22
Εστιν ὅτε οἱ δα µονες ὑποβάλλουσ σοι λογισµοὺς, καὶ πάλιν ρεθ ζουσ σε δῆθεν προσεύξασθαι κατ αὐτῶν, ἢ ἀντιλέξαι αὐτο ς καὶ ἑκουσ ως ὑποχωροῦσιν, να ἀπατηθεὶς, ο ηθῇς περὶ σεαυτοῦ, ὅτι ἤρξω νικᾷν τοὺς λογισµοὺς, καὶ φοβε ν τοὺς δα µονας. ΚΕΦΑΛ. ΡΛΕ. Προσευχὴ κατὰ πάθους, ἢ δα µονος παρενοχλοῦντός σοι, µέµνησο τοῦ λέγοντος Καταδιώξω τοὺς χθρούς µου καὶ καταλήψοµαι αὐτοὺς, καὶ οὐκ ἀποστραφήσοµαι ως ἂν κλε πωσιν, κθλ ψω αὐτοῦς, καὶ οὐ µὴ δύνωνται στῆναι, πεσοῦνται ὑπὸ τοὺς πόδας µου, καὶ τὰ ἑξῆς. Ταῦτα δὲ εὐκα ρως λέξεις ταπεινοφροσύνῃ ἑαυτὸν ὁπλ ζων κατὰ τῶν ἀντιπάλων. ΚΕΦΑΛ. ΡΛ. Μὴ νόµιζε κεκτῆσθαι ἀρετὴν, µὴ πρότερον ως α µατος ὑπὲρ αὐτῆς παραταξάµενος, δε γὰρ µέχρι θανάτου ἀντικαθ σασθαι πρὸς τὴν ἁµαρτ αν, ἀγωνιστικῶς, καὶ ἀνεγκλήτως κατὰ τὸν θε ον Απόστολον. ΚΕΦΑΛ. ΡΛΖ. Εὰν ὠφελήσῃς τινὰ, βλαβήσῃ ὑφ ἑτέρου, να ἀδικούµενος ε κῃς, ἢ δράσῃς τι ἄτοπον, καὶ σκορπ σῃς κακῶς, ἃ καλῶς συνήγαγες. Σκοπὸς γὰρ τοῦτο τῶν πονηρῶν δαιµόνων διὸ προσεκτέον νουνεχῶς. ΚΕΦΑΛ. ΡΛΗ. Ορµὰς δαιµόνων παχθε σας κδέχου φροντ ζων πῶς ἀποστῇς τῆς δουλε ας αὐτῶν. ΚΕΦΑΛ. ΡΛΘ. Νύκτωρ µὲν ταράττειν δι ἑαυτῶν ξαιτοῦνται τὸν πνευµατικὸν διδάσκαλον οἱ δα µονες. Καὶ µεθ ἡµέραν δι ἀνθρώπων περιστάσεσι, καὶ συκοφαντ αις, καὶ κινδύνοις τοῦτον περιβάλλουσι. 23
ΚΕΦΑΛ. ΡΜ. Μὴ παραιτοῦ τοὺς κναφε ς ε γὰρ καὶ τύπτουσι πατοῦντες, καὶ τε νοντες ξα νουσι, ἀλλά γε διὰ τούτων λαµπρὰ ἡ α σθησ ς σου γ νεται. ΚΕΦΑΛ. ΡΜΑ. Εφ ὅσον οὐκ ἀπετάξω το ς πάθεσιν, ἀλλ ὁ νοῦς σου ναντιοῦται τῇ ἀρετῇ, καὶ τῇ ἀληθε ᾳ, οὐχ εὑρήσεις εὐῶδες θυµ αµα ν τῷ κόλπῳ σου. ΚΕΦΑΛ. ΡΜΒ. Προσεύξασθαι ποθε ς; µεταστὰς τῶν νθένδε, τὸ πολ τευµα, ἔχε ν οὐρανο ς διὰ παντὸς, οὐ λόγῳ ἁπλῶς ψιλῷ, ἀλλὰ πράξει ἀγγελικῇ καὶ γνώσει θειοτέρᾳ. ΚΕΦΑΛ. ΡΜΓ. Ε µόνον δυσπραγῶν µνηµονεύεις τοῦ Κριτοῦ, ὡς φοβερὸς, καὶ ἀδέκαστος ὑπάρχει, οὐδέπω µεµάθηκας δουλεύειν Κυρ ῳ ν φόβῳ, καὶ ἀγαλλιᾶσθαι αὐτῷ ν τρόµῳ. Ισθι γὰρ, ὅτι κἀν τα ς πνευµατικα ς ἀνέσεσι, καὶ εὐωχ αις µᾶλλον µετ εὐλαβε ας καὶ α δοῦς δε λατρεύειν αὐτῷ. ΚΕΦΑΛ. ΡΜΔ. Επιγνώµων ἀνὴρ, ὁ µὴ πρὸ τῆς τελε ας µετανο ας ἀνασχόµενος τῆς λλύπου µνε ας τῶν ο κε ων ἁµαρτηµάτων, καὶ τῆς ν πυρὶ α ων ῳ δ κης, τῆς τούτων ε σπράξεως. ΚΕΦΑΛ. ΡΜΕ. Ο ν ἁµαρτ αις νεχόµενος, καὶ παροργισµο ς, καὶ τολµῶν ἀναιδῶς κτε νεσθαι πρὸς γνῶσιν θειοτέρων πραγµάτων, ἢ καὶ ἀΰλου κατεπεµβα νων προςευχῆς, οὗτος δεχέσθω τὸ ἀποστολικὸν πιτ µιον, ὡς οὐκ ἔστιν ἀκ νδυνον αὐτῷ, τὸ γυµνῇ, καὶ ἀκαλύπτῳ κεφαλῇ προσεύχεσθαι. Οφε λει γὰρ, φησὶν, ἡ τοιαύτη κατὰ κεφαλῆς ξουσ αν ἔχειν, διὰ τοὺς φεστῶτας ἀγγέλους, α δὼ, καὶ ταπεινοφροσύνην προσήκουσαν περιβαλλοµένη. 24
ΚΕΦΑΛ. ΡΜ. Ωσπερ ὀφθαλµιῶντα οὐκ ὀνήσει ἡ ν σταθηρᾷ µεσηµβρ ᾳ, καὶ σφοδροτάτῃ φρυκτωρ ᾳ ἀκατάληπτος, καὶ πιτεταµένη τοῦ ἡλ ου θέα, οὕτως οὐδὲ τὸν µπαθῆ, καὶ ἀκάθαρτον νοῦν, ἡ τῆς ν πνεύ- µατι, καὶ ἀληθε ᾳ φοβερᾶς, καὶ ὑπερφυοῦς προςευχῆς ἀνατύπωσις παντελῶς ὀνήσειεν, ἀλλὰ καὶ τοὐναντ ον πρὸς ἀγανάκτησιν καθ ἑαυτοῦ γε ρει τὸ Θε ον. ΚΕΦΑΛ. ΡΜΖ. Ε τὸν µετὰ δώρου προσελθόντα πὶ τὸ θυσιαστήριον οὐκ δέξατο, ὁ ἀνενδεὴς, καὶ ἀδέκαστος ως τοῦ διαλλαγῆναι τῷ πλησ ον λυπουµένῳ πρὸς αὐτὸν, σκόπει πόσης φυλακῆς καὶ διακρ σεως χρε α, να εὐπρόσδεκτον δῶµεν τῷ Θεῷ θυµ αµα ν τῷ νοητῷ θυσιαστηρ ῳ. ΚΕΦΑΛ. ΡΜΗ. Μὴ ἔσο λογοχαρὴς, µηδὲ δοξοχαρὴς, ε δὲ µήγε, οὐκ ἔτι ν τῷ νώτῳ σου, ἀλλ ν τῷ προσώπῳ σου τεκτα νουσιν οἱ ἁµαρτωλοὶ, καὶ ἔσῃ π χαρµα αὐτο ς κατὰ τὸν καιρὸν τῆς προσευχῆς, ξελκόµενος, καὶ δελεαζόµενος ὑπ αὐτῶν ν λογισµο ς ἀλλοκότοις. ΚΕΦΑΛ. ΡΜΘ. Προσοχὴ προσευχὴν ζητοῦσα, προσευχὴν εὑρήσει προσευχὴ γὰρ προσοχῇ ε καὶ ἄλλο ἔπεται, φ ἣν σπουδαστέον. ΚΕΦΑΛ. ΡΝ. Ωσπερ πασῶν τῶν α σθήσεων κρε ττων ἡ ὅρασις, οὕτω καὶ πασῶν τῶν ἀρετῶν, προσευχὴ θειοτέρα. ΚΕΦΑΛ. ΡΝΑ. Προσευχῆς ἔπαινος, οὐχ ἁπλῶς ἡ ποσότης, ἀλλ ἡ ποιότης, καὶ τοῦτο δηλοῦσιν οἱ ἀναβάντες ε ς τὸ ἱερὸν, καὶ τὸ, ϒµε ς προσευχόµενοι, µὴ βαττολογήσητε καὶ τὰ ἑξῆς. 25
ΚΕΦΑΛ. ΡΝΒ. Εφ ὅσον τῇ ἀναλογ ᾳ προσέχεις τοῦ σώµατος, καὶ ὁ νοῦς σου τὰ τῆς σκηνῆς περιέπει τερπνὰ, οὐδέπω τῆς προσευχῆς ἑώρακας τόπον ἀλλὰ µακρὰν ἀπὸ σοῦ ἡ µακαρ α ταύτης ὁδὸς τυγχάνει. ΚΕΦΑΛ. ΡΝΓ. Οταν παριστάµενος ε ς προσευχὴν ὑπὲρ πᾶσαν ἄλλην χαρὰν γένη, τότε ἀληθῶς εὕρηκας προςευχήν. 26